Wierny Polsce do końca
**
Po organizacji NZW a zwłaszcza po bandzie  Roga (...) zawerbowano 6
Rogiński został dowódcą I batalionu
sieci agencyjno  informacyjnej w wyniku czego ustalono melinę (...) spo-
NZW, podległego Komendzie Powiatu
rządzona została (...) operacja mająca na celu zlikwidować bandę, (...) NZW  Orawa (pow. Ostrołęka). Jego
partyzanci działali także w okolicach Kol-
operacja nie udała się  informował szef UB z Pisza w marcu 1950r. Po-
na i Pisza. Według niektórych materiałów
wiat Pisz należy zaliczyć do najbardziej zagrożonych powiatów w woj.(...)
wytworzonych przez bezpiekę,  Róg
 czytamy w sprawozdaniu Wojsk Bezpieczeństwa Wewnętrznego mógł nawet pełnić funkcje komendanta
KP  Orawa . Wydaje się jednak to mało
z 1951r.  wg przypuszczeń WUBP b-da  Roga na terenie pow. Pisz posia-
prawdopodobne. Na czele powiatu stał
da jeszcze nie rozpracowane meliny, gdzie ukrywa się przechodząc
bowiem Zbigniew Kulesza  Młot , po-
z woj. Białostockiego. Z obu dokumentów wynika nieskuteczność aparatu
czątkowo uznający zwierzchnictwo Ko-
mendy Okręgu NZW  Chrobry (Biały-
bezpieczeństwa wobec oddziałów Narodowego Zjednoczenia Wojskowe-
stok). W 1946 r. Kulesza uniezależnił się
go. Na pograniczu mazursko  kurpiowskim dowodził nimi Hieronim Rogiń-
od Okręgu  Chrobry , rozszerzając wpły-
ski  Róg . Kim był ten legendarny dowódca partyzancki?
wy  Orawy na część północnego Ma-
zowsza. W ten sposób powstał Okręg
NZW  Mazowsze , oddziałujący również
na południowe rejony województwa olsz-
następnie  po scaleniu formacji zbroj-
*
tyńskiego, głównie pow. Pisz i Szczytno.
nych obozu narodowego  w Narodo-
Rodzice Hieronima Rogińskiego
Jednym z najaktywniejszych dowódców
wym Zjednoczeniu Wojskowym. Trudno
przed I wojną światową wyjechali
na pograniczu Mazowsza i Mazur był
jednak powiedzieć, czy zamierzał wów-
do Ameryki. W 1911 r. doczekali się sy-
właśnie  Róg . Hieruś bywał częstym gościem
czas aktywizować walkę zbrojną, czy ra-
na. Wrócili z nim do Polski i zamieszkali
w naszych stronach  opowiada mieszkaniec
czej w nowych warunkach usiłował re-
w Zabielu k. Kolna. Po wojnie przenieśli
wsi Szablaki  znaliśmy go jeszcze z okupacji
alizować zadania wyznaczone niegdyś
się na Pomorze. Hieronim ukończył gim-
niemieckiej, toteż mieliśmy zaufanie do niego,
przez  PO WE . W lecie 1945 r. wraz
nazjum, a następnie służył zawodowo
a on do nas. Od czasu do czasu słychać było
z grupą dawnych podkomendnych R.
w wojsku, jako podoficer saperów w gar-
o akcjach dokonywanych przez jego ludzi.
Kozła  A
użycy z  PO WE przeniósł się
nizonie Toruń.
Najbardziej cierpieli szpicle i współpracownicy
w okolice Pisza. We wsi Turośl urucho-
Nie znamy jego losów w kampanii 1939
nowej władzy. Pepeerowcy nie mogli liczyć
mili młyn i tartak. W tym czasie Kozioł
r. i w początkach okupacji. Prawdopo-
na wyrozumiałość. W 1946 r. partyzanci
rozpoczął prace przy odbudowie Pisza.
dobnie hitlerowskie wysiedlenia Polaków
 Roga rozbroili posterunki MO w Kolnie,
Pod koniec paz
dziernika podejrzanymi
z Pomorza w 1941 r. wymusiły powrót
Lachowie, Myszyńcu. Niszczyli dokumen-
mieszkańcami Turośli zainteresował się
Rogińskich do Zabiela. Hieronim jako
tację urzędową. Rozlepiali ulotki. Na po-
Urząd Bezpieczeństwa.
 Róg i  Cień nawiązał bliski kontakt
trzeby  leśnych w sklepach spółdziel-
Aby uniknąć wsypy grupa dowodzo-
z Romualdem Kozłem  szefem wyszko-
czych konfiskowano żywność, bieliznę
na przez  Roga zlikwidowała kilku nad-
lenia saperskiego w Obwodzie ZWZ
i pieniądze. Rekwizycji dokonywano też
gorliwych ubowców i milicjantów z Pi-
 AK A
omża. Być może nawet został jego
u osób wspierających nową władzę. Szpic-
sza. Niewiele to pomogło. Zaczęły się
zastępcą.
li karano chłostą lub likwidacją. Pomagano
aresztowania. Wpadł m.in. Romuald Ko-
Od 1943 r. R. Kozioł  A
użyca dążył
rodzinom represjonowanych. Część z po-
zioł. W takiej sytuacji  Róg powrócił
do przyłączenia Mazur do Polski. Dlatego
zyskanych pieniędzy wykorzystywano
do czynnej działalności partyzanckiej
utworzył organizację  PO WE i prze-
na opłacenie adwokatów, aby bronili
na Kurpiach Jej polityczne uzasadnienie
szedł z nią do Narodowych Sił Zbroj-
aresztowanych na  sali sądowej . Skutecz-
Rogiński zawarł w wysłanym do woje-
nych.  Róg zachował lojalność wobec ność tych prób była właściwie żadna, bo
wody białostockiego piśmie: Podziemie
swego bezpośredniego przełożonego. przecież wyroki były  ustawiane .  Róg
NZW nie wyjdzie z konspiracji dopóty, dopó-
W lecie 1944 r. obydwaj rozwinęli pro- współpracował też z powstającym na Ma-
ki wojska radzieckie nie opuszczą ziem Pol-
dukcję granatów, wykorzystując mate- zurach Okręgiem NZW  Bałtyk . Sztabo-
ski. Zostaną usunięci z zajmowanych stano-
riały dostarczone przez Mazurów. wi okręgowemu miał przekazywać infor-
wisk państwowych członkowie PPR, Żydzi
Pod dowództwem  A
użycy , a także macje o tych żołnierzach konspiracji, któ-
w oddziale NSZ Antoniego Kozłowskie- oraz zlikwidowana zostanie instytucja Mini-
rzy przenosili się na Ziemie Odzyskane.
sterstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
go  Białego (w 1944 r. dowódcą został Aż przyszła wiosna 1947 r. Komuniści
Bolesław Kozłowski  Grot )  Róg anga- W tych kilku zdaniach mieści się wyja- ogłosili amnestię, wrogo przyjętą przez
śnienie ideowej postawy ludzi podziemia.
żował się w bezpośrednią walkę zbrojną. NZW. W ustawie amnestyjnej dostrzega-
W czerwcu 1944 r. odbijał aresztowa- Gdyby byli bandytami  jak ich nazywa- no prowokację ułatwiającą rozbicie pod-
nych żołnierzy NSZ i AK, transportowa- no  nie domagaliby się wycofania obcej
ziemia. Mimo to niektórzy chcieli się
armii. Nie żądaliby rozwiązania minister- wycofać z konspiracji. Ze względu
nych kolejką wąskotorową w pobliżu
wsi Cieloszka. W akcji zginęło 3 niemiec- stwa odpowiedzialnego za coraz krwaw- na stan zdrowia zrezygnował komen-
kich żandarmów. Brał udział w uwolnie- sze represje wobec społeczeństwa. Nie
dant Okręgu NZW  Mazowsze . Zabro-
niu więz
niów pod Cydzynem k. A
omży. wiązaliby swej przyszłości z hasłem po- nił (!) swoim ludziom korzystać z amne-
Kiedy nadszedł rok 1945,  Róg , podob- zbawienia władzy osób, które w ówcze- stii, po czym wyjechał do Wrocławia
nie jak wielu jego towarzyszy broni, sta- snym odczuciu kolaborowały z obcym, i tam... się ujawnił (wkrótce potem zo-
nął przed dylematem. Postanowił pozo- narzuconym systemem. To ktoś, kto no- stał aresztowany!). Pozostający w terenie
stać w konspiracji, początkowo w NSZ, sił legitymację PPR, był zdrajcą narodu. dowódcy postanowili wybrać nowego
16 DEBATA Numer 4(7)/2008
Wierny Polsce do końca cd. ze s. 14
póz
niej po  Roga Wysyłani w teren agenci UB  znikali .
przyszli funkcjona- Czasem, zmuszony do szpiclowania
riusze WUBP dawny partyzant, wracał  do lasu , zry-
z Bydgoszczy. Ra- wał narzucone przez bezpiekę więzi i lo-
niony, zdołał uciec jalnie podporządkowywał się  Rogowi .
i dotarł na Kurpie. To dlatego obecność żołnierzy Hieroni-
Tam, w paz
dzier- ma Rogińskiego na pograniczu pow. Pisz
niku 1948 r., po- i Kolno, spędzała reżimowi sen z powiek.
nownie objął do- Powołano specjalną grupę operacyjną.
wodzenie Komen- Werbowano kolejnych agentów. Areszto-
dą Powiatową  A
u- wano krewnych. Wszystko na nic.  Róg
ków (dawna KP pozostawał nieuchwytny, choć możliwo-
 A
użyca ). ści działania miał coraz mniejsze.
Na przeło- Cios padł z najmniej spodziewanej strony.
mie 1948/49 r. sy- Na wiosnę 1952 r. Rogińscy przebywali
tuacja odbiegała w schronie wykopanym w zabudowa-
od stanu sprzed niach gospodarskich wsi Czerwone. To-
kilkunastu miesię- warzyszył im cierpiący na postępującą śle-
cy. Rozbicie kolej- potę partyzant  Piskorz . 18 kwiet-
nych komend nia 1952 r.  Piskorz wyszedł z bunkra
Okręgu NZW i trafił na posterunek MO. Przypadkowa
 Orzeł osierociło wpadka? Wcześniej ukartowana zdrada?
istniejące oddziały. A może desperacja człowieka, który stracił
Niektóre z nich wszelką nadzieję? Siły bezpieczeństwa
bardziej przypomi- otoczyły wskazane przez  Piskorza go-
nały  grupy prze- spodarstwo. Padło wezwanie do podda-
trwania niż świa- nia.  Róg wiedział, że będzie torturowa-
dome swych celów ny. Nie chciał nikogo sypać. Odmówił. Pi-
podziemie. Repre- stolet skierował w stronę własnej głowy...
sje coraz skutecz-
niej eliminowały
****
nie tylko czynnych
Kilka lat temu poznałem syna Rogiń-
konspiratorów, ale
skich. Ojciec wraz z Matką chcąc zabezpie-
komendanta. Na wniosek  Roga został także siatkę terenową, będącą niezbęd-
czyć mnie przed represjami, załatwili metry-
nim Józef Kozłowski  Las . Doszło rów- nym zapleczem dla partyzantki.
kę na nazwisko Wyrwas Stanisław syn Sta-
nież do reorganizacji okręgu (teraz kryp- Co ambitniejsi dowódcy próbowali zara-
nisława  pisał w liście. Jeszcze
tonim  Orzeł ). Wyodrębniono nowe Ko- dzić kryzysowi. Także i  Róg chciał
przed kwietniową tragedią Stanisławem
przywrócić oddziałom zorganizowany
mendy Powiatowe. Na czele komendy,
opiekowali się znajomi rodziców. Potem
obejmującej okolice Kolna i tereny na po- charakter. Zamierzał utworzyć nową ko-
trafił do siostry matki w Piszu... Następ-
łudnie od Pisza  która na cześć więzio- mendę okręgu. W 1949 r. nie udało mu
nie pod opiekę sióstr ojca w Legnicy.
się zrealizować tych zamiarów. Ale po-
nego R. Kozła otrzymała kryptonim  A
u-
Po wyjściu z więzienia pomagał mu tro-
wrócił do nich w paz
dzierniku 1951 r.
życa  stanął Hieronim Rogiński  Róg .
chę Romuald Kozioł. Po 1956 r. Stani-
Nawiązał kontakt z lokalnymi dowódca-
Wkrótce z powodów rodzinnych wyco-
sław czasowo mieszkał z matką, która
mi  Hieronimem Mioduszewskim  De-
fał się z tej funkcji.
pod odsiedzeniu wyroku, ponownie wy-
ską i wywodzącym się z WiN Janem
szła za mąż. Mimo artystycznych zdol-
Tabortowskim  Bruzdą . Rozmowy za-
ności nie został przyjęty do Liceum Pla-
***
kończyły się połowicznym sukcesem. Po-
stycznego. Trudno mu było znalez
ć wy-
We wrześniu 1946r. w wiejskim kościele
wołano nową organizację  Podziemne
godne miejsce w życiu, na którym piętno
w A
osewie odbył się ślub Hieronima Ro-
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe.
odcisnęło tragiczne dzieciństwo. Dopiero
gińskiego z Henryką Wyrwas. Nie były
 Róg został przewodniczącym Podziem-
pod koniec lat dziewięćdziesiątych zaczął
to czasy sprzyjające normalnemu życiu,
nej Rady Rejonu krypt.  Karaś obejmu-
czynić starania, by powrócić do swego
a jednak dziewczyna zdecydowała się
jącej część powiatów Kolno, Ostrołęka
prawdziwego nazwiska.
związać z człowiekiem, który w każdej
i Pisz.
chwili mógł ją uczynić wdową. Kilka
Zadaniem Rady Rejonu  Karaś było: kie-
miesięcy póz
niej Henryka Rogińska za-
rowanie oddziałami uzbrojonymi podziemia
szła w ciążę. Zbliżające się rozwiązanie
oraz ogólna opieka nad rejonem. Utworze- Historyk, jego głównym
wpłynęło na decyzję  Roga o opuszcze- tematem badawczym jest
nie tej struktury wskazuje, że w 1951 r.
działalność podziemia
niu terenu. Ale jakże inaczej wyglądało
Rogiński czuł się odpowiedzialny za po-
niepodległościowego
jego odejście! Na jesieni 1947 r. podczas
zostałości podziemia, aby nie rozpadło
po II wojnie na Warmii
odprawy oficjalnie oddał dowodzenie Ko- i Mazurach, kustosz Muzeum
się na niezorganizowane grupki  le-
Ziemi Piskiej w Piszu, redaktor
mendą Powiatu  A
użyca Bronisławowi
śnych walczących o przeżycie. Wciąż
naczelny rocznika  Znad Pisy
Chrzanowskimu  Chrzanowi i dopiero
jeszcze mógł liczyć na wsparcie części
teraz małżonkowie wyjechali do Sikorza ludności wiejskiej. Skutecznie chronił WALDEMAR BRENDA
na Pomorzu. Tam 29 listopada 1947 r. szeregi przed przenikaniem agentury.
D
urodził się syn Stanisław. Trzy miesiące
DEBATA Numer 4(7)/2008 17
Żołnierze oddziału partyzanckiego NZW chor. Hieronima Rogińskiego  Roga (w środku), 1950 r.