CZ
ŚĆ IV
SEGREGACJA ODPADÓW
PAKIET INFORMACYJNO-EDUKACYJNY
DLA NAUCZYCIELI
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Created by Neevia Document Converter trial version
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Wiadomości teoretyczne
Śmieci towarzyszą człowiekowi od początku dziejów. Niegdyś nie było potrzeby, by się
zastanawiać, co się dzieje z tym, co ludzie wyrzucają, chyba, że bezpośrednio im to
przeszkadzało, np.: zapach. Choć teraz jest taka potrzeba, to jednak wiele się nie zmieniło.
Kogo dziś interesuje, gdzie wędrują odpady, które wyrzuca do śmietnika, albo to, co spływa z
WC lub zlewu? Trochę inaczej zapatrują się na to ci, którzy mieszkają w pobliżu wysypisk
śmieci lub oczyszczalni ścieków. Zresztą każdy z nas powinien zdać sobie sprawę z tego, że
miejsca poboru wody pitnej jednego miasta bardzo często znajdują się poniżej ujścia ścieków
komunalnych innego miasta. Oczywiście można się pocieszyć, że to, co pijemy zwykle
pochodzi z ujęć głębinowych, ale przecież w przyrodzie nic nie ginie.
Wszystko to, co wyrzucamy, gdzieś się znajduje, odkłada itp. Pod względem
statystycznym problem odpadów w Polsce przedstawia się następująco: ilość odpadów
przemysłowych w 1995 wyniosła 123 miliony ton, z czego 60% wytworzyły kopalnictwo
surowców energetycznych i przemysł paliwowo-energetyczny.
Ilość odpadów wywiezionych na składowiska, hałdy, stawy osadowe itp. wyniosła 55,5
mln ton. Tak śmiecą giganci przemysłowi, ale zwykli śmiertelnicy mają jednak też swój
wkład. W 1995 na 1 mieszkańca przypadało około 2,5 m3 wytworzonych odpadów, z czego
ponad jedną trzecią stanowiły odpady handlu, produkcji itp. Wśród tych odpadków znajdują
się szczególnie niebezpieczne, takie jak: opakowania z resztkami produktów toksycznych,
resztki rozpuszczalników, farb i lakierów, przeterminowane leki i chemikalia, materiały
zakaz
ne, zużyte baterie, lampy jarzeniowe i inne.
Zwiększająca się masa nagromadzonych odpadów, zarówno przemysłowych jak i
komunalnych, a także ich nielegalne lub niewłaściwe składowanie stanowią poważne
zagrożenie dla ludzi i środowiska. Problem racjonalnej gospodarki odpadami jest niezmiernie
istotny, gdyż w ciągu ostatnich lat wielkość nagromadzonych odpadów uległa podwojeniu.
Nowa ustawa o odpadach (obowiązująca od 1 paz
dziernika 2001 r.) stworzyła solidne
podstawy prawne uporządkowania kwestii zarządzania i nadzoru nad gospodarką odpadami.
Do głównych problemów związanych z gospodarką odpadami w Polsce należy
zaliczyć:
" dużą ilość wytwarzanych odpadów przemysłowych oraz słaby stopień ich
wykorzystania,
" ciągle rosnącą ilość odpadów komunalnych przy niedostatecznym rozwoju systemu
selektywnej zbiórki oraz recyklingu,
" brak systemu postępowania z odpadami niebezpiecznymi, w tym pochodzącymi z
gospodarstw domowych,
" składowanie odpadów w miejscach nie przeznaczonych na ten cel,
" niewystarczające zabezpieczenie techniczne składowisk odpadów (niewystarczające
uszczelnienie dna i czaszy składowisk, niewłaściwe postępowanie z odciekami, brak
instalacji odgazowania).
Odpady przemysłowe stanowią ponad 90% całkowitej ilości odpadów powstających w
Polsce. Odpady niebezpieczne stanowią ok. 3,5% masy odpadów przemysłowych. W 1997 r.
polski przemysł wytworzył ich blisko 4,0 mln ton (ok. 103 kg na 1 mieszkańca).
Unieszkodliwianie odpadów przemysłowych w Polsce prowadzone jest obecnie na
stosunkowo małą skalę i odbywa się przede wszystkim w instalacjach przemysłowych
pracujących na potrzeby zakładów - właścicieli tych instalacji. Wolny rynek usług w tym
zakresie dopiero powstaje.
2
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Z ogólnej masy wytworzonych odpadów przemysłowych w 1997 r. unieszkodliwiono jedynie
ok. 0,3 mln ton (0,2%). Wskaz
nik ten utrzymuje się na podobnym poziomie od kilku lat.
Natomiast w grupie odpadów niebezpiecznych unieszkodliwia się nieco ponad 0,2 mln ton, co
stanowi ok. 5,2% tych odpadów wytworzonych w 1997 roku.
Jak przerabiane są śmieci?
W większości przypadków wcale nie są. 99% odpadów komunalnych skierowano na
wysypiska, które zajmują łącznie powierzchnię około 3020 hektarów. Jedynie 1% odpadów
przerabia kilka kompostowni, między innymi: w Katowicach, Warszawie, Suwałkach,
Kołobrzegu i Zielonej Górze.
Ile odpadów zgromadzono do tej pory na terenie Polski?
Oficjalne dane mówią o 2 miliardach ton. Oprócz tego organizacja składowania śmieci
znajduje się na dosyć niskim poziomie. W wielu miejscach w naszym kraju brakuje
wydzielonego, autonomicznego systemu zbierania i unieszkodliwiania odpadów toksycznych
i innych niebezpiecznych, powstających w przemyśle oraz rolnictwie. Brakuje też często
systemu unieszkodliwiania odpadów zakaz
nych i pooperacyjnych, powstających w obiektach
służby zdrowia, często też można narzekać na brak informacji o miejscach, ilości i
niebezpieczeństwie związanym z odpadami zgromadzonymi w kraju (około 25% wysypisk
jest nie ogrodzonych i nie ma stałego nadzoru), brakuje również instrumentów prawno-
ekonomicznych skłaniających do korzystania przez ludność z istniejących systemów
usuwania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych.
Skład, właściwości i ilość gromadzonych odpadów komunalnych w Polsce różnią się w
porównaniu z odpadami komunalnymi powstającymi w wysoko rozwiniętych krajach Europy
Zachodniej. Polskie odpady komunalne są niskokaloryczne (z małą ilością części palnych) i
mocno zawilgocone.
W 1997 r. w miastach powstało ok. 46,9 mln m3 odpadów komunalnych stałych i ok.
14,8 mln m3 odpadów płynnych. Szacowany tonaż powstających odpadów komunalnych
wynosił w latach dziewięćdziesiątych ok. 11-12 mln ton rocznie. W porównaniu do roku 1975
(ok. 6,5 mln ton) ich masa wzrosła blisko dwukrotnie, natomiast w latach 1985-1997 wielkość
ta zwiększyła się o ok. 8%.
Składowanie na wysypiskach jest podstawowym sposobem postępowania z odpadami
komunalnymi. Dotyczy to 98% wytwarzanych odpadów. W roku 1997 na 956 czynnych,
wysypisk, o łącznej powierzchni 3141 ha, skierowano 46,01 mln m3 stałych i 14,8 mln m3
płynnych odpadów komunalnych. Nagromadzenie stałych odpadów komunalnych na
czynnych wysypiskach szacowano w 1997 roku na średnio 146 m3/km2.
Co można zrobić?
Zieleń miejska
Część (niewielka) odpadów pozostających po pielęgnacji zieleni miejskiej: drzew, gałęzi,
konarów etc. z powodzeniem może być wykorzystana do celów energetycznych. Zwykle te
odpady są wywożone na wysypisko śmieci, a w najlepszym przypadku do kompostowni.
3
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Z jednego drzewa po wykonaniu zabiegów pielęgnacyjnych pozostaje ok. 2 m3 gałęzi.
Z kolei z jednego drzewa o średnicy pnia ok. 60 cm przeznaczonego do usunięcia
powstaje 7,8 m3 odpadów (1,1 m3 drobnica gałęziowa, 6,7 m3 grubizna).
Po uwzględnieniu innych sposobów utylizacji odpadów można przyjąć, że w Warszawie:
" po pielęgnacji parków leśnych powstaje co najmniej 10 000 m3 rocznie,
" po pielęgnacji parków spacerowych pozostaje co najmniej 30 000 m3 rocznie
drobnicy,
" po pielęgnacji zieleńców i zieleni ulicznej - 15 000 m3 rocznie.
Co w sumie daje 55 000 m3 drobnicy gałęziowej. Co w przeliczeniu na zrębki daje ok. 14
tys. m3 zrębków o masie ok. 5600 ton. Po podsuszeniu potencjał energetyczny zrębków
wynosi ok. 42 TJ, co jest równoważne wartości opałowej 1 900 ton węgla.
Zarazem trzeba jednak pamiętać, że pozostawione w lesie czy parku gałęzie lub fragmenty
pni są doskonałym siedliskiem dla różnorodnych pożytecznych organizmów, dlatego nie
powinno się usuwać całej ich masy i tam, gdzie to możliwe, pozwolić na ich powolny
rozkład.
Nowe technologie
Wydaje się, że to niebłahy problem. Na pewno już w najbliższym czasie będzie trzeba
pożegnać się z typowymi wysypiskami śmieci, które jako nieprzyjazne środowisku
przyrodniczemu nie spełniają zasadniczej roli, tj. unieszkodliwiania odpadów. Od kilku lat na
całym świecie powstają technologie, dzięki którym stanie się możliwa nie tylko szybka i
efektywna utylizacja nieczystości, lecz również odzysk substancji o znaczeniu
energetycznym. Nie wszystkie jednak technologie zostały wdrożone. Przyszli operatorzy
zakładów prowadzących utylizacje dokonują zawsze selekcji i wybierają technologię
najkorzystniejszą także pod względem ekonomicznym. W niektórych przypadkach na
odpadach można jeszcze niez
le zarobić.
Ciekawy pomysł na zyskowną przeróbkę odpadów zaproponował Ernst Bayer. Jego
proces umożliwia szybką przeróbkę osadu kanalizacyjnego na paliwo o składzie chemicznym
podobnym do składu ropy naftowej. Znajdujące się w osadzie bakterie złożone z protein i
tłuszczów rozkładają się na węglowodory. Reakcję tę prowadzi się przy braku dostępu
powietrza. Można zatem dzięki temu procesowi otrzymać całkiem spore ilości substancji o
znaczeniu energetycznym. Kanada była pierwszym państwem, w którym zastosowano tę
technologię.
Warto wspomnieć o technologii, na bazie której opiera się zakład utylizujący odpady
komunalne Rzeszowa. Przeróbkę śmieci oparto w tym przypadku na procesie podobnym do
kompostowania. Większość odpadów komunalnych wędruje do bioreaktora, w którym
rozkład związków organicznych następuje w wyniku działalności bakterii mezofilnych (temp.
powyżej 30oC). Produktem ubocznym jest gaz, wykorzystywany do produkcji energii
elektrycznej m. in. na potrzeby zakładu. W wyniku takiego przetworzenia masy odpadowej
otrzymuje się tzw. humaks, który stanowi wartościowy nawóz wykorzystywany przez
rolnictwo. Zakład utylizacji posiada także wiele urządzeń pomocniczych, używanych m.in. do
selekcji nie posegregowanych odpadów. Efektywność zastosowanej tu technologii jest jednak
większa, gdy do instalacji dostarczane są odpady już uprzednio posegregowane. Można
bowiem dzięki temu wyłączyć z procesu odpady o bezpośrednim znaczeniu energetycznym,
np. papier. Podobne instalacje budowane są także w kilkunastu innych miastach na świecie.
Technika ta już się sprawdziła. Okazało się, że istotnie może przynieść zyski materialne.
4
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Firma, która zainwestowała w rzeszowski zakład utylizacji, liczy na zwrot kosztów
przedsięwzięcia po pewnym czasie eksploatacji instalacji.
Wydaje się, że zainteresowanie nowatorskimi metodami prowadzenia unieszkodliwiania
odpadów wzrośnie. Kompleksowa gospodarka odpadami komunalnymi to dziedzina, w której
pozostało jeszcze wiele do zrobienia. Należy optować za tymi technologiami, które nie będą
wywierać na środowisko negatywnego wpływu i będą korzystne także pod względem
ekonomicznym.
Jak stworzyć bardziej przyjazną dla środowiska gospodarkę odpadami komunalnymi?
Podstawą ekologicznego myślenia jest świadomość, że wszystko ze wszystkim jest
połączone i naruszenie nawet jednego elementu, może poważnie uszkodzić istniejącą
równowagę. Nonszalancko potraktowane śmieci, spalone bądz
zakopane w kącie ogrodu, nie
znikną. Wrócą z powietrzem, którym oddychamy, z wodą, którą pijemy. Czy tego chcemy
czy nie ponosimy skutki niewiedzy i niefrasobliwości.
Według oficjalnych danych statystyczny Polak produkuje ponad 350 kg odpadów
rocznie. Są wśród nich odpady organiczne, szkło, plastyki, papier, puszki metalowe.
Składowane w kącie pękate torby zawierające ślady naszej konsumpcji mnożą się
niesłychanie. Z zazdrością spoglądać możemy na kraje za zachodnią granicą, gdzie każdy
odpad ma przyporządkowany symbol bądz
numer i miejsce w odpowiednim pojemniku.
U nas jeszcze nie wszędzie widzimy pojemniki, pozwalające na segregację odpadów.
Brak całościowej gospodarki odpadami w gminie powoduje sytuacje, w których mieszkańcy
sami muszą o takie pojemniki występować. Nie zrażajmy się do systemu segregacji, jeśli
nawet nie funkcjonuje jeszcze najlepiej.
Pomyśl zanim kupisz.
Najważniejsze to starać się myśleć o odpadzie, kiedy dokonujemy zakupu. Może
niepotrzebne jest nam kolorowe, plastikowe opakowanie na pastę do zębów. Wybierajmy
opakowania szklane. Szampony czy płyny czyszczące można kupić w koncentracie - zamiast
kilku mamy wtedy tylko jedną butelkę. Własna płócienna torba ogranicza ilość torebek
plastikowych. Napoje kupujemy w przyjaznych środowisku butelkach szklanych. Nie
kupujemy jedzenia w jednorazowych pojemnikach, lub pakowanego na tackach
styropianowych. Również lody lepiej kupić w wafelku z papierową serwetką niż w folii
aluminiowej. Dobrze jest zostawić zbędne opakowania w sklepie.
Zbieraj, sortuj, zabezpieczaj.
Istotne jest, by odpady były właściwie sortowane i zabezpieczane. Każdy przedmiot po
staniu się śmieciem powinien trafić do swojego pojemnika. Odpady toksyczne
przechowujemy w zamkniętych pojemnikach. Opakowania po żywności myjemy wodą, by
składowane nie wydzielały nieprzyjemnych odorów.
Nie kupujmy niepotrzebnie trucizn i innych odpadów niebezpiecznych.
Zamiast baterii lepiej kupić ładowarkę i akumulatorki. Ograniczmy używanie
pestycydów i nawozów sztucznych. Sprawdz
my, czy farby, które chcemy kupić nie zawierają
ołowiu, trójchloroetylenu czy sześciochlorobenzenu. Pamiętajmy, że związki chemiczne
zawierające chlor, nawet w śladowych ilościach, stanowią groz
bę dla wszystkiego, co żyje.
Nie powinno się ich wytwarzać ani stosować. O ile to możliwe nie kupuj PCV i poliuretanu.
5
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Do odpadów niebezpiecznych zaliczamy przedmioty z uwagi na materiał, z którego jest
wykonany, bądz
z uwagi na zawartość (opakowania po proszkach do prania, środkach
ochrony roślin, nawozach sztucznych). Szczególnie uważni powinniśmy być porządkując
odpady poremontowe.
Odpadem niebezpiecznym jest stara deska pomalowana farbą ołowiową, papa, zużyte
baterie, resztki farb, lepik, stare oleje i rozpuszczalniki. Bardzo niebezpiecznym odpadem są
urządzenia elektroniczne. Zawierają one związki kadmu, ołowiu, miedzi i dziesiątki innych
trujących związków.
Najbardziej dyskusyjne tworzywa sztuczne to polichlorek winylu (PCV) i poliuretan.
Ten pierwszy to niezwykle mocno reklamowane tworzywo, z którego robione są wykładziny,
worki, folie (np. czarna folia ogrodnicza), opakowania, rury, okna , drzwi. Są firmy, które z
PCV robią elegancką odzież dla pań. PCV jest groz
ny w procesie produkcji, groz
ny jest też,
gdy stanie się odpadem. Spalany wytwarza dioksyny (związki groz
niejsze od cyjanku potasu).
Od stycznia ubiegłego roku opakowania z tworzyw sztucznych są znakowane. PCV ma
znak 3 w trójkącie. Przed zakupem dobrze jest sprawdzić na denku pudełka, z czego jest
wykonane.
Obecnie cała Europa od PCV się odżegnuje. PVC - FREE to na zachodzie coraz
popularniejszy slogan reklamowy. Zadbajmy również o to, by nasz dom był wolny od tej
trucizny.
Innym niezwykle groz
nym tworzywem sztucznym jest poliuretan. Niezwykle wygodne
w użyciu pianki poliuretanowe mają swoją ciemną stronę. Spalany poliuretan wydziela
cyjanowodór. W zamkniętym pomieszczeniu w oparach cyjanowodoru człowiek jest w stanie
przeżyć ok. 90 sek. (dane z Komendy Głównej Straży Pożarnej).
Z poliuretanu wykonane są pianki uszczelniające, izolacje i gąbki.
Tego typu produktów najlepiej nie kupować wcale. Resztki czy opakowania po tych
substancjach muszą być zabezpieczane i odtransportowane na specjalne składowisko.
Ograniczmy użytkowanie aluminium.
Metalowe puszki po napojach sprawdzamy magnesem. Te stalowe nie są specjalnym
problemem. Wystarczy je zgnieść. Aluminium to metal toksyczny. Jest rakotwórczy. Pomimo
to robi się z niego garnki, sztućce. Wśród śmieci królują aluminiowe puszki po napojach,
folie do czekolady, cukierków, orzeszków itd. Oddajemy go do punktu skupu lub wrzucamy
do najbliższego pojemnika na metale. Utleniony bądz
rozpuszczony w kwaśnym środowiska
skaża glebę. A
atwo przyswajalny przez rośliny. Dbajmy, by go nie było.
Z folii aluminiowej składają się tetrapaki - popularne kartoniki do pakowania napojów.
Tetrapak to przekładaniec tektury, folii plastykowej i folii aluminiowej. Jako odpad nie
podlega recyklingowi. Toksyczny balast dla środowiska. Składowany winien być w
zabezpieczonych miejscach.
Kompostujmy odpady organiczne.
Od 30 do 50% odpadów z gospodarstwa domowego to materia organiczna. Od tysięcy lat
ludzie przerabiali ją na kompost będący znakomitym nawozem. Zapewniało to harmonijną
cyrkulację materii. Jeśli mamy ogródek kompostujmy odpady organiczne.
6
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Kupujmy, kiedy to możliwe, produkty zapakowane w szklane
opakowania zamiast plastikowe.
Najzdrowszym opakowaniem jest szkło. Produkowane od 3000 lat jest nadal
bezkonkurencyjne. W przeciwieństwie do aluminium czy tworzyw sztucznych szkło nie budzi
żadnych wątpliwości jako opakowanie żywności. Również jako odpad jest przyjazne dla
środowiska. W miarę możliwości oddajemy puste butelki do sklepu na wymianę. Jeśli jest z
tym problem wówczas oddajemy je do punktu skupu lub wrzucamy do pojemników
przeznaczonych do zbiórki szkła.
Ograniczmy marnowanie papieru.
Wynaleziony w 105 roku w Chinach papier był przez setki lat materiałem w pełni
bezpiecznym. Odkąd wymyślono chlorowanie sytuacja uległa zmianie. Chlorowany papier
kompostować można tylko na kompoście technicznym. Farba drukarska często zawiera
związki ołowiu. Z tego powodu niewskazane jest palenie papieru i kompostowanie
pospalarniowych popiołów. Kolorowe tygodniki często mają powierzchnie powlekane
tworzywem sztucznym. Nie wolno tego palić ani kompostować. Stary papier odwozimy do
pojemnika na makulaturę. Na podpałkę używać można jedynie szary papier pakowy.
Recykling papieru
Recykling 1 tony papieru pozwala na zaoszczędzenie:
" od 2,3 m3 do 7 m3 miejsca na składowisku,
" 26500 litrów wody,
" 1476 litrów ropy,
Wyprodukowanie 1 tony papieru z makulatury, zamiast z pulpy drzewnej, chroni 17 drzew
przed wycięciem oraz ogranicza ilość:
" zużycia energii o 75%,
" zanieczyszczeń powietrza o 74%,
" ścieków przemysłowych o 35%.
Wady:
Papier może być wykorzystany powtórnie jedynie trzy razy, gdyż w trakcie
przetwarzania ulegają pogorszeniu jego właściwości (skrócenie włókien).
Jeszcze do lat 90-tych na świecie, a dotychczas w Europie Środkowo-Wschodniej,
powszechnie stosowano do bielenia papieru chlor elementarny lub jego substytut dwutlenek
chloru. Stosowanie chloru powoduje olbrzymie skażenie środowiska i ryzyko dla zdrowia
ludzi. W zanieczyszczeniach emitowanych z papierni i celulozowni zidentyfikowano ponad
250 związków chemicznych, z czego 180 to substancje chlorowane. Średniej wielkości
papiernia emituje dziennie około 35 ton organicznych związków chloru, a zakłady używające
dwutlenku chloru, od 10 do 20 ton dziennie.
Produkcja wysokiej jakości papieru bez użycia związków chloru jest możliwa, poprzez
zastosowanie przedłużonego procesu poprzedzającego bielenie, obejmującego staranny dobór
i przygotowanie drewna oraz zastosowanie w produkcji tlenu, perhydrolu lub innych wolnych
od chloru środków wybielających. W Norwegii, Szwecji i Niemczech większość papierni i
celulozowni nie używa już chloru. Niestety ta produkcja jest wciąż droższa, wymaga między
innymi nakładów inwestycyjnych związanych ze zmianą technologii.
7
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Recykling szkła
Szkło może być przetwarzane praktycznie nieograniczoną ilość razy. Recykling 1 tony szkła
pozwala na zaoszczędzenie:
" 603 kg piasku, 196 kg sody kalcynowanej, 196 kg wapienia i 68,5 kg skalenia
- ogranicza się w ten sposób degradację środowiska, w tym znaczące zmiany
krajobrazu.
Wyprodukowanie nowego wyrobu ze stłuczki szklanej ogranicza ilość:
" zużycia energii o 25 - 32%,
" zużycia wody o 50%,
" zanieczyszczeń powietrza o 14 - 20%,
" odpadów przemysłowych o 97%.
Recykling metali
Produkcja stali ze złomu ogranicza ilość:
" zużycia surowców pierwotnych o 90%: 1134 kg rudy żelaza, 453,5 kg węgla i
18 kg wapienia,
" odpadów górniczych o 97%,
" energii o 74%; dla innych metali oszczędności te wynoszą: aluminium 95%,
miedzi 85%, cynku 60%, ołowiu 65%,
" zużycia wody o 40%,
" ścieków przemysłowych o 76%,
" zanieczyszczeń powietrza o 86%.
Czy wiecie, że:
śmieci jest coraz więcej, a miejsca na Ziemi jest przecież tyle samo,
człowiek w ciągu roku zużywa ~300 kg papieru,
na produkcję papieru z makulatury zużywa się ~
30% mniej energii,
1000 kg papieru wytworzonego z makulatury oszczędza życie 17 drzewom,
plastikowe pojemniki wykonane są z surowców nieodnawialnych (węgla i ropy), a
póz
niej leżą na wysypiskach ~400 lat,
dzięki recyclingowi plastiku ze starych mogą powstać nowe przedmioty np.
wypełniacze do kurtek i śpiworów, zabawki, kosze na śmieci,
szkło stanowi ~8% stałych odpadów, a do jego produkcji zużywa się surowce
naturalne i znaczną ilość energii,
puszki aluminiowe można przetwarzać wielokrotnie - wyprodukowanie 1 nowej
puszki pochłania tyle energii, ile produkcja 20 z odzyskanego surowca,
w Polsce jedna osoba produkuje średnio w ciągu roku 250 kg odpadów /w miastach -
341 kg, na wsi 60 - 120 kg/m
8
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Instrukcja dla nauczyciela
Obszar  Segregacja odpadów został podzielony na cztery główne tematy:
- Śmieć czy nie śmieć oto jest pytanie.
- Gdzie z tym śmieciem?
- Budujemy kompostownik.
-  Królewna Śmieciucha  spektakl dla rodziców.
Każdy z tematów zawiera cel główny oraz propozycje działań  zabaw, doświadczeń,
obserwacji sprzyjających ich realizacji. Wszystkie proponowane zajęcia zostały
sprawdzone w praktyce z grupą dzieci w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym.
Większość ćwiczeń i zabaw jest przeznaczona do realizacji zarówno z dziećmi w wieku
przedszkolnym jak i wczesnoszkolnym. Tam gdzie zabawy, rodzaje aktywności
przeznaczone są raczej dla dzieci starszych istnieje odpowiednia adnotacja. Proponowane
tematy zajęć i ćwiczenia nauczyciel może ułożyć według własnej koncepcji, odpowiedniej
dla grupy, z którą aktualnie pracuje. Przy kolejnych tematach zajęć nie podano ich czasu.
Zależeć on będzie bowiem od wielu czynników: wieku dzieci, składu grupy, jej
liczebności oraz warunków zewnętrznych. Materiały potrzebne do zajęć wypisywane są
przy propozycjach zabaw. Realizację tematów można wzbogacić innymi pozycjami
literatury, zagadkami itp..
Obszar  Segregacja odpadów poza podstawowym zestawem zajęć pozwalających na
realizację przyjętych celów, zawiera także propozycje zajęć rozszerzających.
9
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Tematyka zajęć
TEMAT PIERWSZY:  Śmieć czy nie śmieć oto jest pytanie?
Cel: Poznanie rodzajów odpadów i ich wpływu na środowisko oraz możliwości recyklingu.
Realizacja:
1. Jak powstają śmieci czyli o tym, co wyrzucamy. Kosz domowy.
Dzieci dostają za zadanie sporządzić listę śmieci z domowego kosza (młodsze proszą o
pomoc rodziców). Następnie wspólnie z cała grupą  wrzucamy nasze domowe śmieci do
wspólnego kosza czyli rysujemy je w dużym koszu wyciętym z szarego papieru. Ważne jest,
aby w koszu znalazły się odpady wszystkich typów, dlatego też jeśli w koszach dzieci brakuje
odpadów jakiegoś typu same je dorzucamy ze swojego kosza. Papierowy kosz będzie nam
towarzyszył podczas realizacji całego obszaru, warto jest więc to ćwiczenie wykonać
dokładnie.
Rozmawiamy z dziećmi na temat przedmiotów wyrzucanych do kosza i zastanawiamy się, co
to są śmiecie.
2. Co zjem, a co wyrzucę? Kosz przedszkolny/szkolny.
W przedszkolu/szkole zapraszamy panią intendentkę, która przedstawi jadłospis na dany
dzień. Zapisujemy go na tablicy. Następnie, jeśli to możliwe, wspólnie z dziećmi
uczestniczymy w wydawaniu produktów z magazynu do przygotowania obiadu. Prosimy o
udostępnienie wykazu produktów. Prosimy również o pozostawienie wszystkich odpadków
powstałych w trakcie przygotowania obiadu. Zaopatrzywszy się w jednorazowe rękawiczki i
dużą folię opróżniamy przygotowany dla nas kosz z odpadkami. Spisujemy jego zawartość i
liczymy różnego rodzaju odpadki, dzieląc je na różne grupy:
- odpadki organiczne,
- plastik, metal,
- papier,
- szkło.
Dyskusja, które z tych odpadów możemy jeszcze wykorzystać. Zastanawiamy się: Co dzieje
się ze śmieciami z naszych koszy? Ile czasu śmieci leżą na wysypisku?
3. Nasze małe wysypisko.
Przygotowujemy deseczkę, na której mocujemy różne  gatunki śmieci , np.: puszkę, torebkę
foliową po mleku, karton po soku, obierki z marchewki, ogryzek, kartkę papieru z zeszytu,
okładkę kolorowego magazynu i umieszczamy ją w ogródku, tak, aby śmieci znalazły się na
spodzie. Miejsce oznaczamy tabliczką  Uwaga! Doświadczenie! . Odczekujemy kilka,
kilkanaście dni i sprawdzamy efekty. Zapisujemy je, zaznaczając daty rozpoczęcia
doświadczenia i kolejnych kontroli (co 2 tygodnie).
10
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Wniosek: Niektóre przedmioty bardzo szybko ulegają rozłożeniu, inne (plastik, metal, szkło)
nie zmieniły swego wyglądu.
4. Lista zakupów czyli z wizytą w sklepie - rzecz o tym, skąd się biorą śmieci?
(dla dzieci starszych)
Przygotowujemy z dziećmi jadłospis na cały dzień i sporządzamy listę zakupów. Idziemy na
wycieczkę do sklepu i oglądamy produkty z naszej listy. Przy każdym z nich zapisujemy, jaki
odpad zostanie po wykorzystaniu produktu (zamiast wycieczki do sklepu można posłużyć się
folderami reklamowymi dużych supermarketów). W zespołach zastanawiamy się, co zrobić,
aby kupować mniej śmieci. Wyniki naszych przemyśleń można zapisać w tabelce.
TEMAT DRUGI:  Gdzie z tym śmieciem?
Cele:
" Zapoznanie dzieci z pojęciami dotyczącymi odpadów (komunalne, przemysłowe,
makulatura, kompostowanie, utylizacja) i ich podziałem na organiczne i
nieorganiczne.
" Kształtowanie umiejętności segregowania odpadów.
Realizacja:
1. Wycieczka po najbliższej okolicy   Gdzie ludzie wyrzucają śmieci?
Podczas spaceru uważnie szukamy miejsc, w których znajdują się śmieci:
" zwykłe śmietniki,
" kosze na śmieci przy chodniku,
" trawnik, chodnik,
" specjalistyczne pojemniki służące do segregacji odpadów,
" pojemniki PCK na używaną odzież.
Po powrocie do sali wspólnie zastanawiamy się, gdzie na pewno nie należy wyrzucać śmieci,
a gdzie można.
Wniosek: Ludzie zaśmiecają świat wokół siebie, ale także wymyślają coraz to nowe sposoby
radzenia sobie ze śmieciami.
2. Porządki w naszym papierowym koszu.
Nauczyciel układa na środku sali sylwetki pojemników do segregacji śmieci, sylwetkę
pojemnika na używaną odzież. Dzieci w zespołach zastanawiają się, które śmieci:
" muszą zostać w koszu,
" mogły być surowcami wtórnymi,
" mogą trafić do biednych.
Dzieci  przekładają (przerysowują) śmieci z papierowego kosza do odpowiednich
oznakowanych pojemników. A następnie liczą, ile śmieci pozostało w ich papierowym koszu.
11
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
3. Zmniejszanie objętości śmieci.
Ćwiczenie z butelkami
Przebieg: Nauczyciel częstuje dzieci sokiem. Połowie grupy nalewa sok z dużej butelki,
drugiej połowie rozdaje małe butelki z soczkami.
Po wypiciu soku na jednej połowie stołu stawiamy pustą dużą butelkę po soku, a na drugiej
butelki po małych soczkach. Następnie wkładamy butelki do dwóch identycznych
(niewielkich) torebek. Zastanawiamy się wspólnie, które ze zużytych opakowań zajmuje
więcej miejsca.
Wniosek: Tam, gdzie tylko jest to możliwe - kupuj opakowania zbiorcze.
W jakich jeszcze opakowaniach kupujemy napoje?
- kartony,
- butelka typu PET.
Co można z nimi zrobić? Nauczyciel przynosi w plastikowym worku zakręcone butelki typu
PET. Pyta dzieci, czy zajmują one dużo czy mało miejsca. Każde dziecko dostaje jedną
butelkę i próbuje zmniejszyć jej objętość. Jeśli dzieci nie wpadną na pomysł, że należy
odkręcić korek, a dopiero potem zgnieść butelkę, po kilku chwilach prezentujemy ten sposób.
Zgniecione butelki ponownie wkładamy do worka.
Wniosek: Zgniecione butelki zajmują znacznie mniej miejsca niż zakręcone, nie zgniecione.
W podobny sposób przeprowadzamy ćwiczenie z puszkami aluminiowymi.
4. Nie wszystko jest makulaturą.
Nauczyciel prezentuje różne rodzaje papieru, mówiąc, które z nich można powtórnie
wykorzystać. Szczególny nacisk kładzie na to, że piękne kolorowe magazyny nie nadają się
do powtórnego wykorzystania. Następnie każde z dzieci otrzymuje plik gazet i czasopism i
ma je posegregować na dwie części  do wyrzucenia i na makulaturę (do powtórnego
wykorzystania).
5. Magia czarodziejskich znaków, czyli o tym, co można wyczytać z
opakowania.
Przedstawienie dzieciom symbolu recyklingu:
RECYKLING
NIE NISZCZY WARSTWY OZONOWEJ
12
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
NIE TESTOWANE NA ZWIERZ
TACH
OPAKOWANIE TYPU PET
Dzieci odnajdują znaki na różnych opakowaniach i sprawdzają, czy to opakowanie może się
jeszcze przydać.
6. Prezentacja wiersza:
 Na odpady - nie ma rady?
Na odpady nie ma rady?
Kto tak mówi, kto tak myśli?
I przedszkolak i dorosły
w jednej chwili pojmie zaraz,
rzecz tę znaną już na świecie, że papiery, buteleczki, obiereczki
oraz inne torebeczki (puszki i baterie też)
można łatwo posortować, spalić lub kompostować.
Tylko po co, zapytacie?
Radę na to dam jedyną mam. Po to, aby świat nie zginął nam.
Jadwiga Dybysławska
Wykonujemy obrazy ze śmieci  na dowolny temat.
7. Konkurs.
Ogłaszamy konkurs plastyczny  Jak możemy ograniczyć produkcję odpadów w
szkole/przedszkolu? . Zapraszamy do udziału dzieci z innych klas/grup. Zapraszamy do
komisji dzieci, nauczycieli, dyrektora szkoły/przedszkola (propozycja dla starszych dzieci).
Najlepsze pomysły wcielamy w życie (np.: kącik makulaturowy w każdej sali, wykonanie
 zgniataczki do puszek).
8. Wystawa.
Na wystawę prac plastycznych zapraszamy przedstawiciela firmy wywożącej śmieci i
przeprowadzamy z nim krótką rozmowę na temat: Skąd i jakie rodzaje odpadów wywozi
firma i gdzie są one składowane? Kto zajmuje się usuwaniem odpadów toksycznych? Ile
śmieciarek odpadów dziennie firma wywozi na składowisko? Czy możemy coś zrobić, by
śmieci było mniej?
13
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
9. Wysypisko na bibule (zajęcia dla dzieci starszych).
Potrzebne materiały: papierowe ręczniki, flamastry, spryskiwacz do kwiatów z wodą,
Przebieg zajęć:
" Rozdanie papierowych ręczników i czarnych flamastrów (flamastry nie mogą być
wodoodporne).
" Narysowanie przez uczniów, flamastrami na papierowych ręcznikach, zarysu planu
wymyślonego miasta, zaznaczenie na nim miejsca swego zamieszkania oraz
umiejscowienie wysypiska śmieci w postaci czarnej plamy.
Zazwyczaj uczniowie umieszczają wysypisko śmieci z dala od miejsca zamieszkania. Jest to
punkt wyjścia do dyskusji.
" Dyskusja na temat, dlaczego wysypisko śmieci umieszczamy tak daleko od miejsca
swego zamieszkania?
" Spryskanie czarnej plamy wodą ze spryskiwacza do roślin, obserwowanie rozpływania
się plamy.
" Odpowiedz
na pytanie, co się dzieje z wysypiskiem śmieci, gdy pada deszcz? Czy
może istnieć miasto bez wysypiska śmieci?
TEMAT TRZECI:  Budujemy kompostownik
Cel: Zapoznane dzieci z  życiem kompostu i możliwościami wykorzystania go jako nawozu
do ogrodu przedszkolnego.
Realizacja:
1. Co zostało w naszym papierowym koszu?
Pozostałą zawartość papierowego kosza dzielimy na odpadki organiczne, odpady na
wysypisko śmieci i odpady toksyczne (baterie, leki). Podajemy dzieciom, jakie jeszcze mogą
być rodzaje odpadów organicznych, które mogą być wykorzystane na kompost: skoszona
trawa, rozdrobnione skorupki jaj, obierki z warzyw, ogryzki, fusy z herbaty lub kawy, papier,
wilgotna ziemia (młodszym wyjaśniamy znaczenie słowa).
2. Po śniadaniu wybieramy odpadki, które mogą być kompostowane.
3. Mały kompostownik.
Nożyczkami odcinamy dolną część butelki z przezroczystego tworzywa (1,5-2 l.) na
wysokości 10-12 cm od podstawy. Za pomocą cyrkla nawiercamy otworki w odciętej górnej
części i ustawiamy butelkę tak, aby szyjka była skierowana pionowo w dół do wnętrza
podstawy utworzonej z odciętego dna. Do środka odwróconej butelki nakładamy na
przemian warstwę ziemi z ogródka oraz odpadki organiczne. Na całkowicie wypełnioną
materiałami butelkę nakładamy odciętą dziesięciocentymetrową część drugiej butelki. Przy
gotowaną kolumnę pozostawiamy w zaciemnionym miejscu na okres dwóch, trzech tygodni,
W ciągu tego czasu obserwujemy wnętrze kolumny i zachodzące zmiany.
14
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Próbkę kompostu oglądamy przez szkło powiększające. Dzieci rysują flamastrami na folii
swoje wrażenia, które następnie oglądamy przy pomocy rzutnika pisma.
TEMAT CZWARTY:  Królewna Śmieciucha - spektakl dla rodziców.
Cel: Włączenie rodziców w systematyczne zbieranie surowców wtórnych: puszek,
makulatury i innych odpadów oraz szukanie pomysłów na ich wykorzystanie.
Realizacja:
1. Prezentujemy wiersz J.D.  Królewna Śmieciucha , na podstawie, którego
przygotowujemy inscenizację.
Królewna Śmieciucha
Królewna Śmieciucha jest uśmiechnięta
od ucha do ucha.
Na bal idzie dziś z ochotą
Chce sukienkę nową mieć.
Ale może sobie chcieć!
Chociaż śmieci jest bez liku
Trudno znalez
ć coś w śmietniku.
O, jest papier w małe kwiatki!
Może będzie jej sukienka tak radosna jak wiosenka?
Może inna  szeleszcząca.
Plastikowa? Nie! Gorąca! (i brzydko pachnąca)
Patrzy jednak na desenie - dziwne jakieś?!
To... jedzenie!
Tu marchewka, tu ziemniaczki,
sosik maże się...buraczki.
O za wiele! O za dużo!
Czy nie można tych specjałów
dać zwierzakom i ...?
Tyle pracy włożyć trzeba,
żeby wybrać coś czystego.
Ale co to? Biżuteria!
E... bateria.
Już królewna się nie śmieje,
nie szykuje, nie raduje.
Nie mam co na siebie włożyć!
Gdyby w śmieciach poukładać,
coś na bal mogłoby się nadać.
Kto porządku będzie trzymał?
Krasnoludki - Śmiecioludki!
Dzieci mogą też spróbować
i dorosłym ... imponować!
2. Dzieci mają za zadanie przynieść z domu, ze stołówki szkolnej różnego rodzaju
plastikowe pojemniki, butelki, torby, puszki, makulaturę itd. Robią dla Królewny
Śmieciuchy sukienkę ze zgromadzonych materiałów. Wspólnie wykonują z różnych
15
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
odpadów mebelki, zabawki. Pracę ułatwi ich segregacja. Można też podzielić się na
grupy, z której każda pracuje z innym materiałem. Wcześniej dobrze jest ustalić, co
będziemy robić, a w trakcie zaplanowanej pracy w miarę możliwości realizować nowe
pomysły. Możemy zaangażować rodziców np. do pomocy w wykonaniu elementów
dekoracji.
3. Zapraszamy na spektakl rodziców, kolegów z innych klas/grup, nauczycieli,
dyrektora, przygotowując plakat reklamujący przedstawienie. Biletem wstępu może
być 1 puszka, gazeta, plastikowa butelka oraz inne opakowania (umyte), które goście
będą wrzucać do przygotowanych i oznakowanych pojemników/ toreb.
4. Po spektaklu wybrane dzieci prezentują sposoby zmniejszania objętości śmieci
(zgniatanie butelek, składanie kartonów po napojach).
5. Na zakończenie wspólnie z rodzicami sprzątamy i wynosimy odpady do
odpowiednich pojemników.
6. Rozmieszczenie na terenie przedszkola/szkoły pojemników do segregacji,
oznakowanych zaprojektowanymi przez dzieci rysunkami. Nad pojemnikami możemy
umieścić wiersz:
Rozmowa w śmietniku
W pewnym śmietniku trwa rozmowa krótka.
Ja jestem papier, a ty plastikowa obwolutka.
Nie możemy być razem w tym jednym wiaderku.
Szkoda gadać - nie wypada.
lub
Czego nie lubi pojemnik na śmieci?
Gdy wrzucają do niego wszystko, jak leci. /Meryl Doney/
Rozszerzenie tematu
Wycieczka na wysypisko śmieci.
Wykonanie instrumentów perkusyjnych np. marakasów z pojemników po
jogurtach, kastanietów z łupinek od orzechów włoskich, grających butelek itd.
Teczki szkolne/plecaki i ich zawartość (dzieci starsze):
" Z czego zrobiony jest wasz plecak?
" Z czego jest piórnik?
" Z czego zrobione są ołówki/kredki?(lakierowane czy nie)
" Jakich używasz długopisów? (jednorazowych, z wymiennym wkładem)
" Z czego jest gumka? (guma czy tworzywo sztuczne)
" Z czego są temperówki? (
"
" tworzywa, drewna, metalu)
" Jakich zeszytów używasz? (biały papie, bielony chlorem czy z makulatury)
" Okładki (żadne, papierowe, plastikowe)
" Książki - na jakim papierze?
" Klej (roślinny, guma arabska, inny)
" Kalkulator (na baterie normalne czy słoneczne)
16
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Sporządzamy tabelkę:
Przedmiot Materiał Trwałość Ponowne Alternatywa
wykorzystanie
zeszyt Makulatura Makulatura
piórnik Drewno Dziesięciolecia Odpady org.
piórnik Tworzywo szt. 1-2 lata Śmieci Drewno
plecak Tworzywo szt. 1-2 lata Śmieci Skóra
temperówka Tworzywo szt. niewielka Śmieci metal
Tabelkę dzieci mogą uzupełnić przeprowadzając własne obserwacje.
Organizacja pokazów mody ekologicznej.
Marsz uliczny pod hasłem  Ludzie nie śmiećcie tyle, bo wystraszycie pszczółki i
motyle
17
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com
Program Edukacji Ekologicznej m. st. Warszawy
dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym i Wczesnoszkolnym
Spis literatury
Poznaj  Oceń  Zbadaj  Gleba Poradnik do programu dydaktyczno-wychowawczego
 Młodzież poznaje, ocenia i dba o środowisko , Ośrodek Doradztwa Rolniczego w
Przysieku, Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Przysieku, Przysiek 1998
E. Kozłowska Przyroda miasta Nasza Księgarnia, Warszawa 1988
Edukacja w Naturze  szkoła i przedszkole jako lokalny ośrodek rozwoju
zrównoważonego, cz.4 Fundacja Ośrodka Edukacji Ekologicznej, Warszawa 2000
Odkrywam mój świat  Ziemia Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska  Krajowe
Centrum Edukacji Ekologicznej, Warszawa 1994
Steve Skidmore Trucizny mogą być wszędzie WSiP Warszawa 1993
Bożena Muchacka Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej Wydawnictwo Naukowe
AP Kraków 2000
Szkoła eksperymentów Oficyna Wydawnicza  Delta W-Z Warszawa 1996
Pierwsza biblioteczka Ekologia Time Life 1995
Meryl Doney I ty zostań  Zielonym WSiP Warszawa 1992
Opakowanie. Broszura edukacyjna dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych
Polska Koalicja Przemysłowa na Rzecz Opakowań Przyjaznych Środowisku  EKO-
PAK , Warszawa 1999
C. Malmberg, A. Olsson  Zielona alternatywa. Interaktywne metody nauczania
przyrody! , Polski Klub Ekologiczny, Gdańsk
Stan środowiska w województwie mazowieckim Inspekcja Ochrony Środowiska,
Warszawa 1999
18
Created by Neevia Document Converter trial version http://www.neevia.com