STOSUNKI POLSKO - KRZYŻACKIE OD XIII DO XVI W.

W dobie rozbicia dzielnicowego książę Konrad Mazowiecki znalazł się w
uciążliwym sąsiedztwie Prusów. Ze względu na to, że nie mógł dać sobie z nimi
rady, poradzono mu by sprowadził do swojego księstwa bezrobotny podówczas Zakon
Rycerzy Najświętszej Marii Panny. Zakon ten był utworzony w Ziemi Świętej
(1190) i sprowadzony przez króla węgierskiego Andrzeja do powracania Połowców.
Przejściowo zajmował ziemie w połud. - wsch. Siedmiogrodzie (1211-1225 ). Król
węgierski jednak zorientował się, że zakon jest groźną potęgą militarną i dąży
do emancypacji spod jego wpływów. Sytuację zakonu uratował książę K.
Mazowiecki, który sprowadził krzyżaków do swojego księstwa i nadał im ziemię
chełmińską. Zadaniem i misją krzyżaków było nawracanie pogańskich jeszcze
Prusów. Teoretycznie rzecz biorąc ziemie podbite przez Krzyżaków miały się
znaleźć we władzy księcia Mazowieckiego, Krzyżacy jednak sfałszowali dokument i
podsunęli go do podpisu papieżowi. Podbój Prusów trwał do 1283 r. Na zajętych
terenach Krzyżacy utworzyli silne i dobrze zagospodarowane państwo. Tajemnica
sukcesu krzyżackiego tkwi w tym, że mieli do czynienia z cywilizacją "skóry i
drewna". Plemiona pruskie były rozproszone i stawiały opór w sposób
niezorganizowany. Część ludności Prusów włącznie z elitami, czyli ci którzy
przyjęli chrzest, stawali się poddanymi zakonu. Inni którzy stawiali opór
zostali wycięci. Ponadto krzyżacy prowadzili politykę kolonizacji i umacniania
się w terenie tzn. na zajętych terenach budowali zamki z cegieł. Tak więc na
zajęte tereny przybywała dość liczna grupa osadników z Niemiec. Należy
podkreślić, że podbój krzyżacki prowadzony był stosunkowo słabymi i skromnymi
siłami. Przewagę zapewniała technika, organizacja, dyscyplina. W tym samym
czasie, na terenie późniejszych Inflant powstało Państwo Kawalerów Mieczowych
(1202 - 1237 ), później połączone z zakonem krzyżackim. W XIII w. krzyżacy nie
byli zagrożeniem dla polskiego stanu posiadania, a nawet uchodzili za
sojuszników w walkach z najazdem mongolskim. Sytuacja zmieniła się dopiero na
początku IV w. Na początku XIV w. koronowanym władcą Polski był Wacław II
czeski z rodu Przemyślidów. O władzę ubiegał się również od 1304 r. książę
Władysław Łokietek. Łokietek był popierany przez papiestwo i króla węgierskiego
. W 1305 r. Wacław II zmarł. Jego naturalnym następcą został Wacław III. Ów
Wacław jako dziedzic korony polskiej w zamian za Miśnię i Łużyce przekazał
margrabiom brandemburskim prawa do Pomorza Gdańskiego. Na Pomorzu
Brandemburczycy cieszyli się poparciem niemieckiej ludności Gdańska. W 1308 r.
margrabiowie brandemburscy postanowili zrealizować swoje prawa i podeszli pod
Gdańsk. Łokietek mający trudności w Małopolsce ( kłopoty z Muskatem), nie mógł
pospieszyć z pomocą polskiej załodze Gdańska. Poradzono mu wówczas, by zwrócił
się o pomoc do krzyżaków (pomoc odpłatna )Brandemburczycy na wieść o zbliżaniu
się Krzyżaków odstąpili od oblężenia, ale kiedy weszli do miasta urządzili
rzeź. W 1309 r. Krzyżacy zajęli całe Pomorze. Następnie zażądali od Łokietka
takiej zapłaty, której wielkość przekraczała nie tylko możliwości płatnicze
księcia, ale również wartość zajętych ziem. Jednocześnie zaproponowano
Łokietkowi, że gdyby chciał się zrzec praw do Pomorza, to oni sami chętnie mu
zapłacą. Łokietek odrzucił propozycję. Natomiast krzyżacy, by umocnić swoją
pozycję prawną odkupili od Brandemburczyków ich prawa, oczywiście za
odpowiednio niższą cenę. Łokietek całą sprawę oddał do sądu papieskiego. Odbył
się proces w Inowrocławiu ( 1320/1321 r.) Łokietek proces wygrał, Krzyżacy
zostali skazani na zwrot zagarniętych ziem i na zapłacenie odszkodowania, ale
wnieśli oni apelację do Rzymu i tam z przyczyn formalnych wykonanie wyroku za-
wieszono. Nie mogąc wygrać drogą prawną, Łokietek postanowił odzyskać Pomorze
drogą militarną.
W 1325 r. zawarł przymierze z Litwą potwierdzone ślubem jego syna Kazimierza z
Aldoną córką Giedymina. (Sojusz militarny był niewiele wart , natomiast dał
Krzyżakom broń propagandową-chrześcijański władca w przymierzu z poganinem
niszczy chrześcijańskie kraje. W tej sytuacji ani papież , ani zięć ( Karol
Robert Węgierski ) nie mogli przyjść mu z pomocą , zaś na Polskę spadło
podwójne uderzenie : krzyżackie i Jana Luksemburskiego) W tym czasie Jan
Luksemburski jako dziedzic korony Czeskiej rościł sobie pretensje do tronu
Polskiego. Prowadził on politykę , której celem było bądź to odzyskanie korony
polskiej, bądź zabór ziem polskich wspólnie z Krzyżakami. Wstępem polityki było
zhołdowanie księstw śląskich(1327-1329).Od tego czasu Śląsk wchodził w skład
Królestwa Czeskiego.
W latach 1327-1332 trwa wojna między Łokietkiem , Janem Luksemburskim i Zakonem
Krzyżackim. Na początku tej wojny Łokietek popełnia kilka niezręczności
dyplomatycznych , a mianowicie kiedy Krzyżacy są na wyprawie przeciw pogańskiej
Litwie korzystając z posiłków Litewskich uderza na ziemie zakonu (1326). Jest
to poważny błąd ponieważ w sojuszu z poganami uderzył na ziemie rycerzy
będących na wyprawie krzyżowej. Łokietek nic tą wyprawą nie zyskał, co więcej
ludność zakonu była po stronie swojej władzy (Pomorze, Prusy). Reperkusje tego
niezręcznego kroku były takie , że papież chcąc nie chcąc musiał odstąpić od
sprawy Łokietka , jednocześnie Jan Luksemburski jak i Krzyżacy uzyskali świetne
uzasadnienie ideologiczne dla prowadzenia działań przeciw Polsce, dla której
wojna była niezwykle ciężka. Polacy nie mogli sprostać połączonym siłom i tylko
brak koordynacji działań między sojusznikami sprawił , że Królestwo Polskie
tego okresu nie poniosło zupełnej klęski. W tym też roku doszło do bitwy pod
Płowcami (27.IX.1331) , z tym, że bitwa miała bardziej znaczenie propagandowe
niż militarne. Militarnie była nie rozstrzygnięta. W 1332 r. Krzyżakom udało
się opanować całe Kujawy i w tak niekorzystnej sytuacji zawarto rozejm.
2.III.1333 r. Władysław Łokietek zmarł. Następcą korony został syn Łokietka
Kazimierz zwany Wielkim.

Kazimierz zdawał sobie sprawę z tego, że królestwo nie jest w stanie rozwiązać
swoich problemów środkami militarnymi. Kazimierz nie był pozbawiony sojuszów.
Jego sojusznikiem był władca Węgier- Karol Robert, żoną którego była siostra
Kazimierza-Elżbieta Łokietkówna Korzystając z mediacji władcy Węgier przystał
na przedłużenie rozejmu i rozmowy pokojowe. Do rokowań doszło w
Wyszehradzie(Węgry). Stronami rozmów byli: Zakon Krzyżacki, Jan Luksemburski,
Karol Robert i Kazimierz. Zjazd miał miejsce w 1335 r.(I zjazd). W trakcie tego
zjazdu J. Luksemburski (władca Czech )zrzekł się pretensji do korony polskiej w
zamian za 20 tyś. kop groszy praskich. Jednocześnie J. Luksemburski chciał
uzyskać zrzeczenie się praw Kazimierza do Śląska. Na tym samym zjeździe król
węgierski Karol Robert i król czeski Jan Luksemburski orzekli wyrok przyznający
Polsce Kujawy pod warunkiem zrzeczenia się przez Kazimierza Pomorza Gdańskiego
i ziemi chełmińskiej na rzecz Krzyżaków. Jeśli chodzi o Krzyżaków, Kazimierz
nie chciał zrezygnować ze swych uprawnień do Pomorza Gdańskiego. Ponownie
odwołał się do drogi procesowej. Proces taki miał miejsce w neutralnej
Warszawie w 1338 r. i toczył się do roku 1339. Trybunał obradujący w Warszawie
pod przewodnictwem legata papieskiego skazał Krzyżaków na zwrot zagrabionych
ziem(Pomorza i ziemi Chełmińskiej ) i zapłacenie wysokiego odszkodowania. Ale
wyrok miał tylko znaczenie moralne, ponieważ Krzyżacy wnieśli apelację do
papieża. W 1339 r. miał miejsce II zjazd w Wyszehradzie.

W trakcie tego zjazdu zapadły następujące postanowienia:

- jeśli by Kazimierz zszedł z tego świata bez dziedzica, wówczas królem Polski
miał zostać syn Karola Roberta i E.
Łokietkówny - Ludwik
- władca węgierski zobowiązywał się w zamian poprzeć roszczenia Polski w
stosunku do Krzyżaków oraz udzielić
poparcia dla polskich praw na Rusi Halickiej.

Prawa Kazimierza na Rusi Halickiej wyglądały w następujący sposób:

Księciem halickim był Bolesław Jerzy Trójdenowicz z mazowieckiej linii Piastów.
Władca ten zmarł bezpotomnie, a więc Kazimierz uchodził za jego prawowitego
spadkobiercę. W trakcie procesów z Krzyżakami zaczyna się wykształcać pojęcie
Korony Królestwa Polskiego, jako instytucji prawnej niezależnej od osoby
władcy. Tak więc w trakcie procesów w Warszawie świadkowie operują
argumentacją, że Pomorze jest ziemią przynależną do Korony Polskiej. W
poprzednim procesie w Inowrocławiu, operowano argumentacją, że Pomorze było
dziedzictwem rodu piastowskiego. W trakcie ekspansji na Ruś Halicką, aczkolwiek
używano pojęć z prywatnego prawa spadkowego, to jednak ziemie te po
przyłączeniu nie były prywatną własnością władcy, lecz ziemiami przyłączonymi
do Korony K.P. Pojęcie Korony odpowiadały naszym pojęciom państwa lub
najwyższego urzędu sprawowania władzy. Korona stanowiła konstrukcję prawną -
osobę prawną niezależną od osób fizycznych. Ekspansja na Ruś była zgodna z
interesami państwa(zwiększenie dochodów państwa skarbu ), zgodna z interesami
możnowładztwa Małopolskiego, które spodziewało się nadań i majątków na tamtych
terenach, było także zgodne z interesami mieszczaństwa Małopolskiego (Kraków),
możliwość bezpiecznych i korzystnych kontraktów handlowych. Zaangażowanie się
Kazimierza w sprawy ruskie(1340 - 1351), a także konflikt o Śląsk z
Luksemburgami(1341-1345) w jakiś sposób rozproszyły siły Królestwa. Tak więc w
1343 r. Kazimierz został niejako zmuszony do podpisania z Krzyżakami pokoju
wieczystego w Kaliszu. Mocą tego pokoju Pomorze Gdańskie miało być wieczystą
jałmużną dla Zakonu Krzyżackiego, natomiast Polska odzyskiwała Kujawy .Prawie
wszyscy książęta śląscy pozostali lennikami Jana Luksemburskiego także po jego
rezygnacji z praw do korony polskiej. Weszli tym samym w skład królestwa
czeskiego. W oporze trwał tylko książę świdnicki Bolko popierany przez
Kazimierza Wielkiego. Doprowadziło to do kilkuletniej wojny polsko- czeskiej, w
czasie której wojska Kazimierza operowały na Śląsku, a Czesi atakowali Kraków.
W 1348 r. został zawarty z Czechami pokój w Namysłowie, mocą którego
potwierdzono przynależność Śląska do Korony Czeskiej, zaś Luksemburgowie
ponownie zrzekli się pretensji do korony polskiej i Mazowsza, które częściowo
zostało włączone do Polski częściowo stało się lennem. Na odcinku płd. - wsch.
w 1351 r. ostatecznie udało się przyłączyć Ruś Halicką do Polski. Obszar Rusi
Halickiej był w tym czasie obszarem konfliktów między Polską a Litwą. I nie
toczono wojny z Rusią Halicką, lecz prowadzono wojny o Ruś Halicką.(1349-1351)
Jednym, ostatnim zapamiętania wydarzeniem jest traktat sukcesyjny między
Ludwikiem Węgierskim i Kazimierzem z 1355 r. Traktat sukcesyjny został poparty
przez stany polskie w zamian za gwarancje, jakich udzielił sukcesor szlachcie
polskiej (przywilej w Budzie 1355 r.)
Po roku 1343 sprawa krzyżacka znikła z polityki polskiej. W zasadzie cała
aktywność polityczna Polaków skupiona była na Rusi Halickiej , miały także
miejsce zatargi z Litwą o ziemie sporne na tym obszarze ( Ruś Włodzimierską
).Również L. Węgierski nie kontynuował polityki antykrzyżackiej. Krzyżacy
natomiast w tym czasie prowadzili wojny z Litwą ( jeszcze pogańską ). Sytuacja
na Litwie przedstawiała się w ten sposób , że co prawda Litwini ulegali
Krzyżakom na północy, ale prowadzili ekspansję na południu i wschodzie,
narzucając swoje panowanie księstwom ruskim. Krzyżacy również często
wykorzystywali nieporozumienia w litewskiej rodzinie panującej, popierając
coraz to innych pretendentów do tronu. Przełom nastąpił w roku 1385 , kiedy
Polska i Litwa zawarła unię w Krewie.


Warunki unii :

1. W zamian za uzyskanie ręki Jadwigi i tronu polskiego Jagiełło zobowiązuje
się przyjąć chrzest w obrządku łacińskim wraz ze swoimi braćmi i nawrócić Litwę
na chrześcijaństwo. Przyłączyć do Polski ziemie Litwy i Rusi, odzyskać utracone
przez Polskę terytoria (Pomorze). Właściwie był to program polityczny
Władysława Jagiełły, który trwał przez całe jego panowanie (1386-1434).
Unia w Krewie spotkała się z oporem bojarów litewskich, na których czele stanął
książę Witold. Książę Witold sprzymierzył się nawet z Krzyżakami i razem z nimi
najeżdżał Litwę. W 1392 r. Jagiełło zawarł ugodę z Witoldem, mocą której
przekazał mu władzę na Litwie, zachowując ogólne zwierzchnictwo. Tymczasem
Witold miał bardzo ambitne plany rozciągnięcia swojego władztwa na
południowym-wschodzie. Aby zabezpieczyć się na północy zawarł w 1398 roku układ
mocą którego przekazywał Żmudź Zakonowi Krzyżackiemu. Plany Witolda uległy
jednak załamaniu. W 1399 roku pod Worsklą. Musiał więc powrócić do koncepcji
północnej. Zainspirował powstanie na Żmudzi, co ściągnęło wyprawy krzyżackie na
Litwę. Wcześniej jednak w 1401 roku zawarto Unię WILEŃSKO-RADOMSKĄ.
Mocą tej unii Witold został uznany księciem dożywotnim Litwy pod zwierzchnią
władzą Jagiełły. Unia pozwoliła na sojusz polsko-litewski w wojnie z Krzyżakami
w 1404 roku. W 1402 r. Zakon krzyżacki najechał na Litwę. Polakom udało się
uzyskać poparcie kurii papieskiej, która zakazała najazdów. W 1404 roku został
zawarty pokój w Raciążu. Warunkiem tego pokoju było zatwierdzenie zakonu przy
jego ziemiach, Polacy mogli wykupić ziemię dobrzyńską zostawioną krzyżakom
jeszcze przez Władysława Opolczyka. Sumy na wykupienie zostały zebrane przez
sejmiki szlacheckie.. Natomiast Żmudź nadal pozostawała w rękach Krzyżaków. W
dalszym ciągu trwały napięcia na granicy krzyżacko-polskiej, a jeszcze bardziej
krzyżacko-litewskiej W 1408 r. wielkim mistrzem został Urlyk von Jungingen.. W
1409 r.(maj) na Żmudzi wybuchło wielkie powstanie za wiedzą i wolą księcia
Witolda. W trakcie rokowań polsko-krzyżackich poseł polski Mikołaj Trąba
dopuścił się tzw. kontrolowanego przecieku. Wielki mistrz spytał posła
polskiego, czy król polski udzieli pomocy Witoldowi, jeżeli Krzyżacy tłumiąc
powstanie na Żmudzi będą zmuszeni do wypowiedzenia wojny Litwie, która popiera
i wspomaga buntowników. Wówczas poseł polski niby się wygadał-tak powiada :
król polski poprze całą swą potęgą , na co mistrz Krzyżaków odkrzyknął : tu was
mam i wypowiedział wojnę Polsce. Na co dyplomacja polska ogłosiła, że jest
ofiarą agresji, lecz to nie Polska złamała warunki dwukrotnie zaprzysiężonego
pokoju kaliskiego, co więcej król polski miał słuszne prawo wezwać do obrony
swoich ziem wszystkich swoich poddanych łącznie ze schizmatykami i poganami.
Wojna trwała w latach 1409-1411, jej kluczowym momentem była bitwa pod
Grunwaldem
(15 lipiec 1410 r.), było to najświetniejsze zwycięstwo oręża polskiego w dobie
średniowiecza. Rozgromiona została cała armia krzyżacka, prysł mit o potędze
zakonu. Początkowo miasta i zamki krzyżackie przechodziły na stronę polską,
jednak politycznych celów wojny nie udało się osiągnąć. Omawiając bitwę pod
Grunwaldem należy zwrócić uwagę, że przeciw Krzyżakom wystąpiła połączona
koalicja sił polskich, litewskich, były również posiłki ruskie i tatarskie.
Zakon natomiast miał w swoich szeregach wielu tzw. gości z krajów
zachodnioeuropejskich. W szeregach wojsk zakonnych walczyli książęta pomorscy.
Sojusznikiem zakonu był cesarz-Zygmunt Luksemburski, który nawet wypowiedział
wojnę Polsce w tym okresie.
1 lutego 1411 roku w Toruniu zawarto pokój polsko-krzyżacki. Krzyżacy
zrezygnowali ze Żmudzi na okres życia Jagiełły i Witolda, ziemia dobrzyńska
miała pozostać przy Polsce. Kupcy obu państw mają swobodę handlu na przeciwnych
terytoriach. Zakon zobowiązał się wypłacić Polsce 100 tys. kop groszy tytułem
wykupu jeńców.
W historiografii istnieje szereg sporów na temat wykorzystania bądź
niewykorzystania zwycięstwa pod Grunwaldem. Nie należy jednak zapominać, że
zakon mimo poniesionej klęski był wielką i dobrze zorganizowaną potęgą
militarną, polityczną i gospodarczą. Tak więc mimo klęski zdołał szybko
odzyskać utracone zamki, zaś twierdza Malbork przy nikłej ilości piechoty wojsk
polskich była faktycznie nie do zdobycia. Ponadto zaczynała się jesień,
istniały duże kłopoty z aprowizacją zgromadzonych sił. Ponadto Litwini nie byli
zainteresowani w umacnianiu potęgi króla polskiego.( Własne cele osiągnęli -
odzyskali Żmudź ). W 1412 roku odbył się w którym udział wzięli: Jagiełło,
Witold, Zygmunt Luksemburski. Przyrzekli oni sobie przyjaźń i pokój, co więcej
pożyczył Zygmuntowi 30 tys. kop groszy pod zastaw tzw. Grodów spiskich. Miasta
te pozostawały przy Polsce do 1789 roku.
W 1413 roku Polska i Litwa podpisały następną Unię w Horodle. Unia miała
charakter zdecydowanie antykrzyżacki, wystawiono trzy dokumenty: wspólny króla
i Witolda, oraz osobno panów polskich i litewskich. Unia ta zacieśniała więzy
między Polską a Litwą, ale zaznaczała odrębność pomiędzy krajami. Litwini
zobowiązali się do porozumienia z Polakami przy wyborze wielkiego księcia. II
dokument- w razie śmierci króla bez prawych następców, nowa elekcja w Polsce
zostanie przeprowadzona w porozumieniu z Witoldem i Litwinami. III dokument -
bojarzy litewscy zostaną dopuszczeni do rodów heraldycznych (mogli pieczętować
się herbami szlachty polskiej) Wielu bojarów otrzymało wtedy te same prawa co
szlachta polska i została przyjęta do polskich herbów. Byli to bojarowie
wyznania katolickiego. Na Litwie wprowadzono wtedy podział na :kasztelanie i
województwa. Obie strony zobowiązywały się do wspólnych narad w Lublinie i
Parczewie. W 1414 roku miała miejsce następna wojna z Zakonem tzw. wojna
głodowa, ponieważ Krzyżacy zamknęli się w swoich zamkach i nie występowali w
pole. Pod wpływem wysłannika papieskiego obie strony zgodziły się na rozejm i
przedstawienia swoich pretensji papieżowi, cesarzowi bądź soborowi, który wtedy
obradował.
W 1414-1418 miał miejsce sobór w Konstancji. Na tym to soborze delegacja
polska, w skład której wchodził wybitny polski uczony Paweł Włodkowic,
wystąpiła z poglądem, że mocą prawa naturalnego poganie mają prawo do
posiadania życia, mienia i własnych państw, a co za tym idzie, cesarz nie ma
prawa do nadawania ziem pogańskich jakiejkolwiek osobie bądź instytucji jako
ziem niczyich ( chodziło o podstawy prawne istnienia państwa zakonnego ).
Krzyżacy odpowiedzieli paszkwilami. W 1419 roku miała następna wojna z
Krzyżakami, z tym że znowu odwołano się do arbitrażu Zygmunta Luksemburskiego.
Wyrok wydany przez cesarza wywołał oburzenie polskiej szlachty. Było to w
gruncie potwierdzenie warunków I pokoju toruńskiego.
W 1422 roku wybuchła następna wojna, nie przyniosła rozstrzygnięcia, ale w roku
1422.IX.27 zawarto z Krzyżakami pokój nad jeziorem Melno. Polska odzyskała
niektóre ziemie przygraniczne, ale Krzyżacy zrezygnowali ze Żmudzi na rzecz
Litwy po wsze czasy. W latach 30-tych (1430-1435) Krzyżacy włączyli się do
rozgrywek wewnętrznych na Litwie popierając jednego z pretendentów do tronu
wielkoksiążęcego( w 1431 r. zmarł Witold ). To wywołało konflikt z Polską,
który przerodził się w wojnę. Krzyżacy popierali Świdrygiełłę, Polacy zaś
Kiejstutowicza Zygmunta. Zygmunt Kiejstutowicz wznowił unię z Polską w zamian
za uzyskaną pomoc. Wojna przeciągnęła się do 1435 roku ( po śmierci Jagiełły ),
Polacy byli posiłkowani przez czeskich husytów, którzy pustoszyli ziemie
zakonne i wreszcie w Brześciu Kujawskim w 1435 roku (grudzień) Krzyżacy
przyjęli upokarzające warunki :
a) nie będą słuchali rozkazów cesarskich
b) jeśli złamią postanowienia pokoju, wtedy poddani mają prawo do wypowiedzenia
posłuszeństwa

Po pokoju w Brześciu Kujawskim polityka polska zaangażowała się w sprawy
wschodnie, natomiast na ziemiach państwa zakonnego doszło do pewnych procesów
emancypacyjnych tamtejszego społeczeństwa. W 1440 roku stany pruskie szlachty i
miast zawiązały konfederację tzw. ZWIĄZEK PRUSKI.
Związek początkowo tolerowany, a nawet akceptowany przez Krzyżaków jako stanowa
reprezentacja społeczeństwa bardzo szybko wszedł w zatarg z państwem zakonnym.
Sprawa oparła się o sąd cesarski i papieski. Cesarz wydał wyrok nakazujący
rozwiązanie związku, a przywódców na karę śmierci skazał. Papież natomiast
obłożył członków związku pruskiego klątwą. Nie należy przy tym zapominać, że
zarówno mieszczaństwo, jak i w przeważającej części rycerstwo ziem pruskich
było pochodzenia niemieckiego. A więc owe wyroki dotyczyły spraw wewnętrznych
państwa krzyżackiego.
W 1454 roku w Prusach wybuchło powstanie. Powstańcy opanowują miasta : Gdańsk,
Elbląg, Grudziądz, Chełmno. Delegacja stanów pruskich przybyła do Krakowa z
prośbą o włączenie Prus do korony K.P. Staje się to przyczyną długiej wojny
zwanej WOJNĄ TRZYNASTOLETNIĄ ( 1454-1466 ). Wojna zaczęła się dla Polski dość
niepomyślnie, bowiem szlachta zebrana na pospolitym ruszeniu zażądała
przywilejów, które zresztą uzyskała tzw. przywilej cerkwicki, a następnie
poniosła klęskę w bitwie pod Chojnicami ( 18.IX.1454 r.).
Wojna ukazała nieprzydatność pospolitego ruszenia jako siły militarnej. W
międzyczasie bowiem w sztuce i sposobach wojowania zaszły duże zmiany. Główną
siłą militarną były wojska zaciężne wynajmowane całymi oddziałami, które
złożone były z profesjonalistów. Oddziały takie były niczym firma usługowa,
świadczące usługi w dziedzinach militarnych władcy, który byłby w stanie
zapłacić. A więc o możliwości zwycięstwa w wojnie decydowały zasoby finansowe
państwa. Zmienił się również sposób wojowania, albowiem oddziały te, jeśli nie
zostały opłacone zgodnie z umową brały w zastaw bronione przez siebie twierdze
i zamki, które strona przeciwna mogła od nich odkupić. W ten sposób zajęty
został przez stronę polską Malbork. Trzeba podkreślić, że cała wojna
trzynastoletnia w gruncie rzeczy toczyła się w oparciu o zasoby finansowe :
Gdańska, Elbląga, Torunia (mieszczaństwo niemieckie). Przełom militarny w
wojnie nastąpił w 1462 roku (IX), kiedy wojska zaciężne w służbie polskiej
odniosły zwycięstwo w Świeciu koło jeziora Żarnowieckiego. W następnym roku
(IX) 1463 flota polska odnosi zwycięstwo w bitwie na Zalewie Wiślanym (
połączone floty Gdańska i Elbląga ). W 1466 roku zostaje podpisany II POKÓJ
TORUŃSKI, gdzie następuje podział państwa krzyżackiego: Pomorze Gdańskie,
zachodni pas Prus z Malborkiem i Elblągiem oraz Warmia i Ziemia Chełmińska
wracają bezpośrednio do Polski otrzymując nazwę PRUS KRÓLEWSKICH. Reszta ziem
zakonu tzn. wschodnia część Prus pozostaje przy Krzyżakach jako lenno
polskie.(Prusy krzyżackie)