SZCZEPIENIA OCHRONNE
Odporność przeciwko chorobom zakaz
nym
można podzielić na odporność wrodzoną
i odporność nabytą
 Szczepienie polega na podaniu
człowiekowi preparatu zawierającego antygen
patogennego drobnoustroju
Antygen wywołuje reakcję układu
odpornościowego, dzięki temu
w sposób sztuczny wytwarzają się
w organizmie przeciwciała oraz pamięć
immunologiczna, która w kontakcie z żywym
drobnoustrojem chorobotwórczym uruchamia
mechanizmy obronne.
Cel szczepień
" Ochrona indywidualna - chroniÄ… przed
zachorowaniem osoby zaszczepione
" Efekt odporności zbiorowiskowej - prowadzą
do tzw. odporności populacyjnej
" Eliminacja choroby zakaz
nej
" Eradykacja choroby zakaz
nej
Podziały szczepionek
1. W zależności od postaci antygenu:
1.1. Żywe - w skład ich wchodzą żywe
drobnoustroje, pozbawione właściwości
chorobotwórczych lub mają je w znikomej
części, natomiast mają zachowane właściwości
antygenowe (przeciw gruz
licy, odrze, śwince,
różyczce, wietrznej ospie, poliomyelitis).
1.2. Inaktywowane - w skład ich wchodzą
drobnoustroje zabite (szczepionka przeciw WZW
typu B pierwszej generacji).
c.d. Podziały szczepionek
1.3. Rekombinowane  zawierajÄ…
najbardziej odpowiedzialne za
uodpornienie antygeny patogennych
drobnoustrojów, wytworzone przez inne
drobnoustroje (szczepionka przeciw WZW
typu B drugiej generacji).
c.d. Podziały szczepionek
1.4. Anatoksyny  zawierajÄ… odpowiednio
zmienione ektotoksyny drobnoustrojów,
pozbawione właściwości toksycznych, a
mające zachowane właściwości
antygenowe (przeciw błonicy, tężcowi).
1.5. Polisacharydowe  w skład wchodzą
polisacharydowe antygeny otoczki
meningokoków, Haemophilus influenzae
typu b i pneumokoków.
c.d.
2. Szczepionki wg ich swoistości:
2.1. Monowalentne  uodporniajÄ… przeciw
jednej chorobie zakaz
nej.
2.2. Poliwalentne - uodporniajÄ… przeciw kilku
chorobom zakaz
nym.
c.d. Podziały szczepionek
2.2. c.d. SÄ… grupy wzajemnie stymulujÄ…cych siÄ™
szczepionek i antygenów (skojarzone, zawierające
preparaty różnego typu):
- Błonicy (D); tężca (T); krztuśca (P); poliomyelitis
(IPV), przeciw WZW typu B (HBs); WZW typu A
(HAV); przeciw zakażeniom Haemophilus influenzae
typu b (Hib);
- Odry (M); świnki (M); różyczki (R); wietrznej ospy
(vzv);
Szczepionki: Tetracoq (DTP+IPV), PENTAct-HIB (DTP,
IPV, Hib), Tritanrix (DTP+HBs).
c.d. Podziały szczepionek
3. Szczepionki w zależności od postaci
preparatu:
3.1. PÅ‚ynne
3.1.1. Nieadsorbowane  antygen zawieszony
jest w płynie.
3.1.2. Adsorbowane  antygen jest
adsorbowany na powierzchni
drobnozmielonego adsorbenta.
3.2. Wysuszone (oddzielnie rozpuszczalnik)
Zasady przechowywania i transportu
szczepionek
" Nie narażone na bezpośrednie działanie
światła słonecznego;
" Temperatura:
- żywe ®ð niżej niż 0°C;
- Inne ®ð od +2 do +8°C.
Cykle szczepień
" Pierwotne  w skład wchodzi dwie lub trzy dawki
szczepionki podawane w odstępie 4-6 tyg. 
uzyskuje się poziom ochronny przeciwciał jednak
stosunkowo krótko.
" Dawka uzupełniająca  podawana jest zwykle w
okresie od 6 do 12 mies. przedłuża utrzymywanie
się przeciwciał na długi okres.
" Szczepienie podstawowe= dawka pierwotna +
dawka uzupełniająca.
" Dawka przypominajÄ…ca  podawana jest kiedy
odporność zmniejsza się poniżej poziomu
ochronnego.
Grupy szczepień
1. Obowiązkowe  wykonywane bezpłatnie
(wg kalendarza szczepień)
2. Szczepienia zalecane  wykonywane w
przypadku zakupu szczepionki przez
szczepionego (np. przeciw grypie, WZW
typu A).
Przeciwwskazania do szczepień
" Ostra choroba, gorÄ…czka
" Uczulenie na substancji zawarte w
szczepionce, wystąpienie poważnego
odczynu po poprzednim podaniu
szczepionki;
" Niedobory odporności (przeciwwskazane na
ogół szczepionki żywe).
Regulacje
Corocznie ukazuje siÄ™ KOMUNIKAT GA
ÓWNEGO
INSPEKTORA SANITARNEGO, który przedstawia
kalendarz szczepień na nadchodzący rok.
Ostatni
KOMUNIKAT
GA
ÓWNEGO INSPEKTORA SANITARNEGO,
z dnia 31 paz
dziernika 2013 r.
w sprawie Programu Szczepień Ochronnych
na rok 2014
Aktualnie GIS realizuje akcję, która jest
skierowana do rodziców, opiekunów,
lekarzy, pielęgniarek
CHOROBY OBJ
TE W POLSCE
OBOWI
ZKOWYM SZCZEPIENIEM
(wykorzystano ryciny autorstwa PZH)
Na podstawie wytycznych MZiOS w Polsce obowiÄ…zujÄ…
następujące zasady profilaktyki przeciwtężcowej w
przypadku zranienia:
1. Jeśli od zakończenia pełnego szczepienia
podstawowego lub ostatniej dawki przypominajÄ…cej
minął mniej niż rok, a rana jest nieduża i nie
zanieczyszczona, nie stosuje siÄ™ profilaktyki swoistej.
2. Jeśli odstęp ten wynosi 1-8 lat, podaje się dawkę
przypominającą anatoksyny (1 ml podskórnie).
3. Wobec osób, które:
- nie były uprzednio szczepione lub szczepienie
podstawowe było niepełne,
- nie znają terminów szczepień,
- ostatniÄ… dawkÄ™ szczepienia podstawowego lub
przypominającego otrzymały przed ponad 8 laty,
- uległy zranieniom szczególnie ciężkim lub podejrzanym
o masywne zakażenie obowiązuje szczepienie
anatoksynÄ… i antytoksynÄ….
Odporność zbiorowiskowa
(populacyjna)
jest to zjawisko, kiedy w wyniku
szczepień ochronnych dochodzi do
zmniejszenia liczby osób chorych na
choroby zakaz
ne w populacji,
a wśród zdrowych do zmniejszenia
liczby osób podatnych na zakażenie
chorobÄ… zakaz
nÄ…, tym samym
zmniejszając prawdopodobieństwo
styczności osoby podatnej z osobą
chorą, czyli prawdopodobieństwo na
zakażenie.
Odporność zbiorowiskowa
(populacyjna)
" W miarę jak, z powodu szczepień lub
przebycia choroby, wzrasta liczba osób
uodpornionych, maleje liczba osób
podatnych.
" Następuje zmniejszenie liczby
zachorowań na choroby zakaz
ne.
To właśnie przejście od wzrostu liczby
zachorowań do jej spadku można uznać
za rozwinięcie odporności
zbiorowiskowej.
Odporność zbiorowiskowa
(populacyjna)
" Istotą odporności
zbiorowiskowej jest
zmniejszanie siÄ™ szans
zachorowania osobnika
nieuodpornionego wraz ze
wzrostem proporcji
uodpornionych w danej
populacji.
Odporność zbiorowiskowa
(populacyjna)
" Pojęcie to ma zastosowanie do
chorób szerzących się drogą
zakażenia jednych osobników przez
drugich, czyli do chorób
zaraz
liwych.
" W epidemiologii chorób zakaz
nych
takich jak tężec czy wścieklizna,
które nie przenoszą się z człowieka
na człowieka, pojęcie odporności
zbiorowiskowej nie ma
zastosowania.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaz
nych
Ospa prawdziwa
" Program eradykacji ospy prawdziwej został sformułowany przez WHO
w 1959 r..
" Eradykacja choroby oznacza sytuacjÄ™, kiedy
" nie występują zachorowania na określoną chorobę,
" nie stwierdza siÄ™ zarazka w materiale pobranym od ludzi
" jak również w materiale pobranym
ze środowiska.
O eradykacji powinno się mówić wówczas, gdy nastąpiła
likwidacja choroby na całym świecie.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaz
nych
Ospa prawdziwa
" Zasadniczą rolę w eliminacji choroby odgrywała gęstość
zaludnienia. Najszybciej ospa zniknęła
z obszarów, które miały < 50 osób na km2.
Najdłużej utrzymywała się na obszarach o większej gęstości
zaludnienia (Indie  175 osób na 1 km2, Bangladesz 502 osoby na 1
km2).
" Dopiero aktywne wyszukiwanie przypadków ospy prawdziwej,
śledzenie kontaktów, przerwanie łańcucha zakażeń poprzez
kwarantannę i szczepienie grup zwiększonego ryzyka wokół osób
chorych doprowadziło do eradykacji ospy w 1978 r. WHO uznała
ospę prawdziwą za całkowicie eradykowaną w 1980 r.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaz
nych
Poliomyelitis
" Choroba objęta światowym programem eradykacji od 1988 r.
" Ekologia i charakterystyka odporności zbiorowiskowej w przypadku polio
w znacznym stopniu zależy od poziomu higieny. Średni wiek zakażenia
waha się od < 2 lat w środowiskach o niskim poziomie higieny w krajach
rozwijających się, do > 10 lat w krajach rozwiniętych.
" Odporność zbiorowiskowa przeciw polio zależna jest też od typu
szczepionki. Szczepienia szczepionkÄ… zabitÄ… (IPV), podawanÄ… w iniekcji, nie
zapewniają ochrony przed zakażeniami jelitowymi wirusem polio i nie
zmniejszają rozsiewu wirusa w środowisku. Osoby szczepione szczepionką
zabitą wydalają w wypadku zakażeń jelitowych (którym ta szczepionka nie
zapobiega) mniejsze ilości wirusów z przewodu pokarmowego, niż osoby
nieszczepione, dając pewien, choć znacznie niższy niż w wypadku żywych
szczepionek doustnych (OPV), poziom odporności zbiorowiskowej.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaz
nych
Poliomyelitis c.d.
Żywe szczepionki mogą wywoływać dodatkowo odporność osób nieszczepionych
poprzez szerzenie siÄ™ wirusa atenuowanego podobnego do  dzikiego w
środowisku. Wirus ten może
powodować zachorowania na poliomyelitis.
" W Polsce zgodnie z zaleceniami Polskiego Komitetu Certyfikacji Eradykacji
Poliomyelitis, w celu wyeliminowania zachorowań towarzyszących szczepieniom,
wprowadzono dla wszystkich niemowlÄ…t szczepionkÄ™ zabitÄ… (IPV) jako pierwsze
dwie dawki szczepienia. I dawkę podaje się podskórnie lub domięśniowo
na przełomie 3 i 4 miesiąca życia (po 6 tyg. od szczepienia poprzedniego)
jednocześnie z drugą dawką szczepienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, a II
dawkę po 6 tygodniach jednocześnie z trzecią dawką szczepienia przeciw błonicy,
tężcowi i krztuścowi. Trzecią dawkę szczepionki IPV w ramach szczepienia
podstawowego (uzupełniającą) należy podać w 16-18 mies. życia jednocześnie ze
szczepionkÄ… DTP.
W 6 roku życia należy podać szczepionkę OPV.
" WHO ogłosiła w 2002 r. eliminację poliomyelitis na terenie Europy w 2002 r.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaz
nych
Odra w Polsce
" Szczepienia przeciw odrze odniosły w Polsce wielki
sukces, ale całkowita eradykacja tej choroby nie nastąpiła z
powodu istnienia enklaw niższego pokrycia
szczepionkami. Taką enklawa są środowiska Romów,
gdzie w lipcu 2009 r. w Puławach i Opolu Lubelskim
zanotowano przypadki odry wśród nieszczepionych
Romów.
" Drugim problemem szczepień przeciw odrze w Polsce jest
mały odsetek rozpoznań potwierdzonych laboratoryjnie,
co jest prawdopodobna przyczyną zawyżonej statystyki.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaz
nych
Różyczka
" Jest mniej zaraz
liwa od odry i w jej przypadku można uzyskać
odporność zbiorowiskową przy mniejszym pokryciu
szczepieniami.
" W Polsce szczepienie przeciw różyczce ma 2 cele strategiczne:
1) zabezpieczenie kobiet wchodzÄ…cych w wiek rozrodczy,
z uwagi na zagrożenie zespołem różyczki wrodzonej
u płodu; w tym celu szczepi się dziewczęta w 13 r.ż.
2) zmniejszenie ilości wirusa krążącego i w tym celu
szczepienie MMR (odra, świnka, różyczka) w wieku
13  15 miesięcy.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaz
nych
Åšwinka
" Jej zaraz
liwość jest mniejsza niż odry i
ma ona niższy próg odporności
zbiorowiskowej.
" Z tego względu kraje stosujące
szczepionkÄ™ MMR
w programach eradykacji odry (w tym
Polska), jako sukces  uboczny mogÄ…
uzyskać wcześniej eradykację świnki
niż odry.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaz
nych
Krztusiec
" Choroba o wysokiej zaraz
liwości,
szczególnie niebezpieczna
w najwcześniejszym okresie życia.
" W Polsce trudnością w osiągnięciu
eradykacji jest fakt istnienia rezerwuaru
wśród dorosłych oraz to, że szczepionka
skuteczniej zapobiega chorobie
krztuścowej niż zakażeniu bakteriami
krzuśca.
Przykłady zastosowania pojęcia
odporności zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaz
nych
BÅ‚onica
" Szczepienia przeciw błonicy stanowią
jeden z największych sukcesów w historii
zdrowia publicznego w wielu krajach,
w tym i w Polsce.
" Szczepienia wywołują odporność
zbiorowiskowÄ… poprzez zmniejszenie
zaraz
liwości występujących infekcji.
Przykłady zastosowania pojęcia odporności
zbiorowiskowej w stosunku
do poszczególnych chorób zakaz
nych
Haemophilus influenzae typu b
" Przy wysokiej indywidualnej skuteczności
szczepionek skoniugowanych przeciw Hib,
nadzieje na uzyskanie odporności zbiorowej
pokłada się głównie w zmniejszeniu
poziomu nosicielstwa szczepów
otoczkowych.
" W populacji szczepionych stwierdza siÄ™
spadek zachorowalności na zapalenie
nagłośni, ale, niestety, brak podobnego
efektu w stosunku do zapalenia opon m. 
rdz.
Skuteczność szczepień
" Efektywność (skuteczność) szczepień
jest rozumiana jako skuteczność
programów szczepień prowadzonych w
danej populacji.
" Składa się na nią nie tylko skuteczność
prawidłowo przeprowadzonego,
indywidualnego szczepienia w
zapobieganiu chorobie
u szczepionego, ale także zależy ona od
proporcji szczepionych pośród
podatnych w interesujÄ…cej nas populacji
oraz proporcji szczepionych prawidłowo
wśród wszystkich szczepionych.
Czynniki warunkujÄ…ce
skuteczność szczepień
" Skuteczność szczepionki zastosowanej w programie
szczepień.
" Stopień zaszczepienia populacji przeciwko danej chorobie
zakaz
nej.
" Sytuacja epidemiologiczna danej choroby zakaz
nej, jej
rozpowszechnienia w populacji, a co za tym idzie  różnic
w stopniu narażenia na zachorowanie osób podatnych
w grupach.
" Przestrzeganie warunków przechowywania i transportu
szczepionki.
" Staranność wykonania zabiegu szczepienia:
 właściwe odmierzenia dawki szczepionki
 podanie we właściwe miejsce i we właściwy sposób (podskórnie, czy
domięśniowo)
Czynniki warunkujÄ…ce
skuteczność szczepień
" Na każdym z tych etapów mogą wystąpić
błędy i niedopatrzenia, a dokładne określenie
częstości odchyleń od stanu pożądanego
w warunkach terenowych nie jest możliwe.
Trwałość uodpornienia
" Niezależnie od metody badania skuteczności
szczepień bardzo ważne jest określenie
trwałości uodpornienia.
" Odporność uzyskana dzięki szczepieniom,
podobnie jak pamięć immunologiczna, rzadko
trwa do końca życia. Zwykle z upływem czasu
zmniejsza siÄ™
a następnie zanika.
" Z reguły uodpornienie uzyskane w wyniku
szczepienia trwa krócej niż uodpornienie
uzyskane w wyniku przebycia choroby.
Trwałość uodpornienia
" Czas trwania uodpornienia można
ocenić na podstawie porównawczych
badań seroprewalencji populacji
zaszczepionej w różnych odstępach
czasu od chwili wykonania szczepień
lub na podstawie porównywania
zapadalności szczepionych i nie
szczepionych w rocznikach o różnym
oddaleniu czasowym
od ostatniego szczepienia.
Trwałość uodpornienia
" W porównaniu efektów szczepień
można porównać ze sobą nie
tylko zapadalność, ale też
ciężkość objawów chorobowych,
bowiem po latach szczepienie nie
chroni już przed zakażeniem, a
jego działanie manifestuje się
jedynie lżejszym przebiegiem
zakażenia.
Pamiętaj !!!
" Wskaz
nik efektywności
szczepień stanowi, obok oceny
bezpieczeństwa szczepionki,
niezwykle ważną miarę, mogącą
stanowić podstawę do oceny
zasadności wprowadzenia danej
szczepionki
do programu szczepień.
Pamiętaj !!!
" Szczepienia ochronne sÄ…
najbardziej skutecznÄ… i
opłacalną metodą
zapobiegania chorobom
zakaz
nym.
" Corocznie ratują one życie
trzem milionom osób na
świecie, a wiele kolejnych
milionów chronią przed
cierpieniem.
Podsumowanie
" Nie istnieje szczepionka, która zawsze chroni wszystkich
zaszczepionych
" Programy szczepień chronią przed zachorowaniem
szczepionych i nieszczepionych
" W populacji poddanej szczepieniom mamy zaszczepionych
i nieszczepionych i w każdej z tych grup: tych, co
zachorowali (lub zachorujÄ…) i tych co nie zachorujÄ….
" Osiągnięcie korzystnej sytuacji
epidemiologicznej w Polsce w odniesieniu
do większości chorób zakaz
nych jest
głównie wynikiem stosowania szczepień.
Dziękuję za uwagę