$
#
g
u
i
d
{
C
Dr n. med. Zbigniew Krenc
6
E
5
6
5
Szczepienia ochronne
1
1
-
u dzieci
D
3
C
B
-
Klinika Pediatrii, Kardiologii Prewencyjnej i Immunologii Wieku
4
Rozwojowego UM
5
7
D
Szczepionka - preparat pochodzenia biologicznego, zawierajÄ…cy:
żywe, o osłabionej zjadliwości
(atenuowane)
zabite drobnoustroje
chorobotwórcze
fragmenty ich struktury,
metabolity;
stosowany w celu wywołania odpowiedzi immunologicznej
(odporności poszczepiennej - sztucznej czynnej).
Drobnoustroje używane do produkcji szczepionki pochodzą z
izolowanych szczepów o ustalonych właściwościach:
- o zmniejszonej zjadliwości - atenuowane (np. na drodze
wielokrotnych pasaży),
- zabite lub niechorobotwórcze dla gatunku biorcy, np.
człowieka (szczepionka BCG przeciw gruz
licy,
wytworzona ze szczepu prątków atakujących bydło).
Szczepienia wykonuje jednorazowo lub z powtórzeniem w celu
uzyskania większego miana przeciwciał w surowicy (tzw. booster
effect ).
Typy szczepionek
1. Szczepionki konwencjonalne
żywe o pełnej wirulencji -
jedyna do dziÅ› stosowana
(pierwsza w historii) to
szczepionka Edwarda Jennera
przeciw ospie
prawdziwej;
zawiera on wirusa krowianki
żywe atenuowane - w 1881 r.
wprowadzone przez Ludwika
Pasteura;
przykładem są:
BCG, szczepionka Sabina na
poliomielitis, MMR; ryzyko
stanowi możliwość przejścia
atenuowanych szczepów w
formę w pełni wirulentną
zabite ( inaktywowane ) - wywołują odporność krótkotrwałą,
zwykle poprzez odpowiedz
humoralnÄ…;
przykłady:
szczepionka krztuśćcowa (w Di-Te-Per )
podjednostkowe - antygen
danego patogenu na większym
nośniku;
przykład: antygen
Haemophilus
influenzae, anty-HBV,
anatoksyny- toksyny pozbawione zjadliwości, lecz o zachowanych
właściwościach antygenowych;
przykład:
szczepionka przeciw błonicy i tężcowi ( w Di-Te-Per )
2. Szczepionki rekombinowane
szczepionki delecyjne - żywe atenuowane patogeny
zmodyfikowane genetycznie -najczęściej delecją
szczepionki wektorowe (nowa szczepionka przeciw
wściekliz
nie oparta na vector vaccina)
szczepionki rekombinowane podjednostkowe (produkowany
w systemie drożdżowym HBsAg, szczepionka na grypę
FluBLOCK)
szczepionki rekombinowane peptydowe
3. Szczepionki rozwojowe (future goals)
Chemicznie syntetyzowane peptydy
Szczepionki antyidiotypowe
Immunizacja genetyczna (szczepionki
DNA)
Drogi podania szczepionek
Większość szczepionek podawana jest w postaci iniekcji
śródskórnej ( BCG) lub podskórnej.
Są także takie, które aplikuje się doustnie (przeciw poliomielitis).
Można szczepić drogą wziewną 
rozpylajÄ…c szczepionkÄ™ do nosa.
Przeciwko ospie prawdziwej szczepiono (do 1980 roku) przy
pomocy skaryfikatora, czyli przyrządu do zadraśnięcia naskórka
lub cienkiej igły
Odczyny
poszczepienne
Odczyny poszczepienne  możliwe do przewidzenia, prawidłowe
( miejscowe lub ogólne ) reakcje związane z działaniem
szczepionki w ustroju
Nasilenie objawów i przebieg odczynu zależy głównie od
wrażliwości osoby szczepionej. Czas ich pojawienia waha się od
2-48 godzin.
Odczyny miejscowe występujące w miejscu wstrzyknięcia
objawiają się najczęściej słabo wyrażonym:
zaczerwienieniem
obrzękiem
bolesnością
naciekiem
Największe reakcje miejscowe występują po szczepionkach
zawierających żywe drobnoustroje (np. BCG), najmniejsze po
anatoksynach.
Odczyny ogólne występują rzadziej niż miejscowe. Są to
odczyny nieswoiste, niespecyficzne dla danej szczepionki, które
przejawiajÄ… siÄ™:
vð wzrostem temperatury, czasem wysokÄ… gorÄ…czkÄ…
vð zÅ‚ym samopoczuciem
vð bólami mięśni
vð bólem gÅ‚owy
vð uogólnionymi wysypkami uczuleniowymi
najczęściej o typie pokrzywki ze świądem i
obrzękami powiek
Mogą wystąpić również odczyny swoiste, typowe dla danej
szczepionki, będące najczęściej łagodnym przechorowaniem
choroby, przeciwko której dziecko zostało zaszczepione.
Niepożądane odczyny
poszczepienne
( powikłania poszczepienne )
Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) stanowi każde
zaburzenie stanu zdrowia, jakie występuje po szczepieniu. Jeśli nie
podano inaczej i z wyjątkiem odczynów po szczepieniu BCG, za
zwiÄ…zane czasowo ze szczepieniem uznaje siÄ™ zaburzenia stanu
zdrowia, które wystąpiły w okresie 4 tygodni po podaniu
szczepionki.
Mogą one być wynikiem:
Ëð indywidualnej reakcji organizmu czÅ‚owieka szczepionego
na podanie szczepionki;
Ëð bÅ‚Ä™du wykonania szczepionki lub bÅ‚Ä™du podania
szczepionki;
Ëð zjawisk od szczepienia niezależnych, a tylko przypadkowo
pojawiajÄ…cych siÄ™ po szczepieniu.
Odczyny miejscowe
Nadmierny odczyn miejscowy:
Ëð obrzÄ™k wykraczajÄ…cy poza najbliższy staw;
Ëð obrzÄ™k, zaczerwienienie i bolesność utrzymujÄ…ce siÄ™
dłużej niż 3 dni;
Ëð odczyn miejscowy wymagajÄ…cy hospitalizacji
dziecka,
Odczyny miejscowe po szczepieniu BCG:
Ëð poronny fenomen Kocha (wczesny
odczyn poszczepienny pod postaciÄ…
nacieczenia pojawiającego się już
pomiędzy drugim a siódmym dniem
po szczepieniu, a następnie
owrzodzenia gojÄ…cego siÄ™ od 2 do 4
miesięcy),
Ëð pÄ™cherzyk ropny o Å›rednicy wiÄ™kszej niż 10 mm u
noworodków lub większej niż 20 mm u dzieci
starszych,
Ëð owrzodzenie o Å›rednicy wiÄ™kszej niż 10 mm u
noworodków lub większej niż 20 mm u dzieci
starszych,
Ëð keloid,
Powiększenie okolicznych węzłów chłonnych:
Ëð powiÄ™kszenie co najmniej jednego wÄ™zÅ‚a (1,5 cm lub
więcej),
Ëð sÄ…czÄ…ca siÄ™ przetoka nad wÄ™zÅ‚em (dotyczy głównie
powikłań po BCG, w okresie 2-6 miesięcy po podaniu
szczepionki),
Ropień w miejscu wstrzyknięcia:
Ëð bakteryjny (obecność ropy, objawy zapalenia,
gorÄ…czka, dodatnie wyniki posiewu),
Ëð jaÅ‚owy (brak dowodów zakażenia bakteryjnego);
Niepożądane odczyny ze
strony ośrodkowego układu
nerwowego
Encefalopatia: wystąpienie co najmniej dwóch z podanych
niżej trzech objawów w przeciągu 72 godzin po szczepieniu:
Ëð drgawki,
Ëð wyraz
ne zaburzenia stanu świadomości
trwające dzień lub dłużej,
Ëð wyraz
na zmiana zachowania dziecka
utrzymująca się dzień lub dłużej,
Drgawki z wyraz
nym rozgraniczeniem na gorÄ…czkowe i
niegorÄ…czkowe,
Poliomyelitis poszczepienne wywołane wirusem szczepionkowym
(porażenie lub niedowład wiotki z objawami utrzymującymi się 60
lub więcej dni, który wystąpił u dziecka w okresie 4-30 dni po
podaniu OPV lub 2-75 dni po kontakcie z osobą, która otrzymała tę
szczepionkÄ™.
Do rozpoznania wymagane jest badanie wirusologiczne płynu
mózgowo-rdzeniowego oraz stolca z wyizolowaniem szczepu
szczepionkowego wirusa polio),
Zapalenie mózgu
(rozpoznane w oparciu o
typowe objawy
neurologiczne, pleocytozÄ™ w
płynie mózgowo-
rdzeniowym i/lub izolacjÄ™
wirusa z PMR)
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (rozpoznane w
oparciu o typowe objawy oraz badanie PMR, z wyraz
nym
rozgraniczeniem na bakteryjne i niebakteryjne. Przy
podejrzeniu poszczepiennego zapalenia opon mózgowo-
rdzeniowych po podaniu szczepionki żywej, wskazana jest
próba izolacji wirusa szczepionkowego z PMR),
Zespół Guillain-Barre (symetryczny niedowład o ostrym
początku, gwałtownie postępujący, bez gorączki w momencie
wystąpienia pierwszych objawów, z równoczesnymi zaburzeniami
czucia, rozpoznawany na podstawie objawów klinicznych i
badania płynu mózgowo-rdzeniowego.
Zgłaszaniu podlegają wszystkie przypadki zespołu Guillain-Barre,
które wystąpiły w przeciągu 4 tygodni po szczepieniu.
Inne niepożądane odczyny
poszczepienne
Reakcje alergiczne pod jedną z niżej wymienionych postaci,
ujawniajÄ…ce siÄ™ w okresie 24 godzin po podaniu szczepionki:
Ëð zmiany skórne,
Ëð obrzÄ™k twarzy lub uogólniony,
Ëð zmiany osÅ‚uchowe (Å›wisty),
Reakcja anafilaktyczna (ostra reakcja nadwrażliwości) -
silnie zaznaczona reakcja w przeciągu pierwszych dwóch
godzin po podaniu szczepionki, charakteryzująca się dusznością
z powodu skurczu oskrzeli, obrzękiem krtani, obrzękiem
Quinckego,
WstrzÄ…s anafilaktyczny - natychmiast po podaniu szczepionki,
GorÄ…czka 39°C lub wyższa (gorÄ…czka wystÄ™puje zazwyczaj w
przeciÄ…gu 48 godzin po podaniu szczepionek DTP lub DT,
natomiast po szczepieniu przeciw odrze lub (śwince, odrze i
różyczce) odczyn w postaci wzrostu temperatury występuje w
drugim tygodniu po podaniu szczepionki (szczyt około 10
dnia),
Epizod hipotensyjno-hiporeaktywny (jest to
charakterystyczny stan po szczepieniu DTP, w którym
niemowlÄ™ przez pewien okres czasu (10 minut do 36 godzin)
ma obniżone ciśnienie tętnicze (stany hipotonii do zapaści
naczyniowej włącznie), obniżone napięcie mięśniowe, nie
przyjmuje posiłków i nie nawiązuje kontaktów z otoczeniem),
Nieutulony ciągły płacz (utrzymujący się powyżej 3 godzin
płacz lub krzyk o znacznym nasileniu i wysokim tonie,
pojawiający się przeważnie 6-18 godzin po szczepieniu),
Uogólnione zakażenie prątkiem BCG (m. in. zmiany w
węzłach chłonnych innych regionów, zmiany kostne,
meningitis BCG, zmiany w nerkach i innych narzÄ…dach lub
tkankach, występujące 1-24 miesięcy po szczepieniu,
potwierdzone bakteriologicznie).
Lekarz, który podejrzewa wystąpienie niepożądanego odczynu
poszczepiennego, ma obowiązek niezwłocznego zgłoszenia
takiego przypadku do powiatowego (portowego) inspektora
sanitarnego.
Przeciwwskazania
do szczepień
wg WHO oraz Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego
1. Szczepienie należy odroczyć w każdym
1. Szczepienie należy odroczyć w każdym
przypadku gdy występuje
przypadku gdy występuje
" ostra choroba, zwÅ‚aszcza z gorÄ…czkÄ… powyżej 38°C;
" okres zaostrzenia przewlekłego procesu chorobowego;
" nasilona skaza krwotoczna ( z wyjÄ…tkiem szczepionek
doustnych)
" okres okołooperacyjny (3-5 dni)
" podanie immunoglobulin (8-12 tygodni)
2. Szczepienie należy przerwać w każdym
2. Szczepienie należy przerwać w każdym
przypadku
przypadku
" potwierdzona nadwrażliwość na którykolwiek składnik
szczepionki
" wystąpienie poważnego odczynu poszczepiennego
zaostrzenia przewlekłego procesu chorobowego;
3. Szczepienie powinno być poprzedzone
3. Szczepienie powinno być poprzedzone
specjalistyczną konsultacją w każdym
specjalistyczną konsultacją w każdym
przypadku
przypadku
" klinicznie istotnych zaburzeń odporności
" przewlekłego postępującego schorzenia układu
nerwowego
" choroby autoimmunizacyjnej
" ciąży
Program obowiÄ…zkowych
szczepień ochronnych
W Polsce szczepień obowiązkowych dokonuje się:
u dzieci do 18. roku życia
u osób szczególnie narażonych (studentów
nauk medycznych, pracowników służby
zdrowia i weterynaryjnej, przed niektórymi
zabiegami medycznymi, przed wyjazdem do
niektórych krajów tropikalnych, etc.).
Główny Inspektor Sanitarny ma obowiązek wprowadzania
tzw. Programu Szczepień Ochronnych na każdy rok. Lista ta
zawiera spis szczepień obowiązkowych i zalecanych.
Kalendarz szczepień to zbiór zaleceń specjalistów chorób
zakaz
nych, ustalany jest przez Główny Inspektorat Sanitarny, a
zatwierdzony przez Ministerstwo Zdrowia i publikowany jest jako
Program Szczepień Ochronnych
Kalendarz szczepień
ochronnych 2009
Szczepienia
obowiÄ…zkowe
dzieci i młodzieży
Szczepienia obowiÄ…zkowe
w 1 roku życia
w ciÄ…gu 24 godzin
Wiek:
po urodzeniu
Szczepienia przeciw:
WZW typu B - domięśniowo (pierwsza dawka)
GRUy
LICY - śródskórnie szczepionką BCG
Szczepienie noworodków przeciw gruz
licy powinno być wykonane
jednocześnie ze szczepieniem WZW typu B lub w dowolnym momencie
przed wypisaniem dziecka z oddziału noworodkowego
2 miesiąc życia - 7-8 tydzień
Wiek:
(po 6 tygodniach od szczepienia
przeciw gruz
licy i WZW typu B)
Szczepienia przeciw:
WZW typu B - domięśniowo (druga dawka)
BA
ONICY, T
ŻCOWI, KRZTUŚCOWI
(pierwsza dawka) - podskórnie lub domięśniowo
szczepionkÄ… DTP
H. INFLUENZAE typu B  domięśniowo lub
podskórnie ( pierwsza dawka)
Dzieciom z przeciwwskazaniami do szczepienia przeciw krztuścowi
szczepionką pełnokomórkową (DTPw) należy zastosować domięśniowo
szczepionkę bezkomórkową (DTaP) w cyklu obowiązkowego szczepienia DTP.
przełom 3 i 4 miesiąca życia
Wiek:
(po 6  8 tygodniach od poprzedniego
szczepienia)
Szczepienia przeciw:
BA
ONICY, T
ŻCOWI, KRZTUŚCOWI (druga
dawka) - podskórnie lub domięśniowo szczepionką
DTP
POLIOMYELITIS - podskórnie lub
domięśniowo szczepionką inaktywowaną IPV
poliwalentnÄ… (1,2,3 typ wirusa) (pierwsza dawka)
H. INFLUENZAE typu B  domięśniowo lub
podskórnie ( druga dawka)
5-6 miesiąc życia
Wiek:
(po 6-8 tygodniach od
poprzedniego szczepienia)
Szczepienia przeciw:
BA
ONICY, T
ŻCOWI, KRZTUŚCOWI
(trzecia dawka) - podskórnie lub domięśniowo
szczepionkÄ… DTP
POLIOMYELITIS - podskórnie lub
domięśniowo szczepionką inaktywowaną IPV
poliwalentnÄ… (l ,2,3 typ wirusa) (druga dawka)
H. INFLUENZAE typu B  domięśniowo lub
podskórnie ( trzecia dawka)
7 miesiąc życia
Wiek:
Szczepienia przeciw:
szczepienia
WZW typu B - domięśniowo (trzecia dawka)
Szczepienia obowiÄ…zkowe
w 2 roku życia
Wiek:
13-14 miesiąc życia
Szczepienia przeciw:
ODRZE, ŚWINCE, RÓŻYCZCE
- podskórnie żywą szczepionką skojarzoną
(pierwsza dawka)
Podawane w wywiadzie przebycie zachorowania na odrę, świnkę lub różyczkę
nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia; szczepionkę należy podać po
upływie co najmniej 4 tygodni od wyzdrowienia.
Wiek:
16-18 miesiąc życia
Szczepienia przeciw:
BA
ONICY, T
ŻCOWI, KRZTUSCOWI
(czwarta dawka) - podskórnie lub domięśniowo
szczepionkÄ… DTP
POLIOMYELITIS - podskórnie lub
domięśniowo szczepionką inaktywowaną 1PV
poliwalentnÄ… (l ,2,3 typ wirusa)- (trzecia dawka)
H. INFLUENZAE typu B  domięśniowo lub
podskórnie ( czwarta dawka)
Dzieci z przeciwwskazaniami do podania preparatu zawierajÄ…cego
komórkowy komponent krztuśca, które w pierwszym roku życia otrzymały
trzy dawki DTaP, należy zaszczepić domięśniowo czwartą dawką DTaP.
Szczepienia obowiÄ…zkowe
w okresie przedszkolnym
Wiek:
6 rok życia
Szczepienia przeciw:
BA
ONICY, T
ŻCOWI, KRZTUSCOWI
- domięśniowo szczepionką DTaP zawierająca
bezkomórkowy komponent krztuśca
POLIOMYELITIS - doustnie szczepionkÄ…
atenuowanÄ… poliwalentnÄ… OPV poliwalentnÄ…
(1,2,3 typ wirusa)
Szczepienia obowiÄ…zkowe
w okresie szkoły
podstawowej i gimnazjum
Wiek:
10 rok życia
Szczepienia przeciw:
ODRZE, ŚWINCE, RÓŻYCZCE
- podskórnie żywą szczepionką skojarzoną
Podawane w wywiadzie przebycie zachorowania na odrę, świnkę lub różyczkę
nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia; szczepionkę należy podać po
upływie co najmniej 4 tygodni od wyzdrowienia.
Wiek:
11 rok życia
Szczepienia przeciw:
ODRZE, ŚWINCE, RÓŻYCZCE
- podskórnie żywą szczepionką skojarzoną
Szczepieniu podlegają wyłącznie dziewczęta nie szczepione w 10 roku życia.
Podawane w wywiadzie przebycie zachorowania na odrę, świnkę lub różyczkę
nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia; szczepionkę należy podać po
upływie co najmniej 4 tygodni od wyzdrowienia.
Wiek:
12 rok życia
Szczepienia przeciw:
ODRZE, ŚWINCE, RÓŻYCZCE
- podskórnie żywą szczepionką skojarzoną
Szczepieniu podlegają wyłącznie dziewczęta nie szczepione w 10 lub 11 roku
życia. Podawane w wywiadzie przebycie zachorowania na odrę, świnkę lub
różyczkę nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia; szczepionkę należy
podać po upływie co najmniej 4 tygodni od wyzdrowienia.
Wiek:
14 rok życia
Szczepienia przeciw:
WZW typu B - domięśniowo, 3-krotnie w cyklu
0; l; 6 miesięcy
BA
ONICY, T
ŻCOWI - podskórnie lub
domięśniowo szczepionką Td ( dawka
przypominajÄ…ca)
Szczepienie p-ko WZW należy podać młodzieży w gimnazjum (I lub II klasa).
Nie należy szczepić osób uprzednio zaszczepionych podstawowo przeciw
WZW typu B w ramach szczepień zalecanych lub obowiązkowych.
Nie przewiduje siÄ™ podawania dawek przypominajÄ…cych.
Szczepienia obowiÄ…zkowe
w okresie szkoły
ponadpodstawowej
Wiek:
19 rok życia lub ostatni
rok nauki w szkole
Szczepienia przeciw:
BA
ONICY, T
ŻCOWI - podskórnie lub
domięśniowo szczepionką Td ( trzecia
dawka przypominajÄ…ca)
Nie powinna być podana wcześniej niż po upływie 5 lat od ostatniej dawki
przypominajÄ…cej.