Jan Fryderyk

Herbart

TEORIA NAUCZANIA

WYCHOWUJĄCEGO

Jan Fryderyk Herbart



Urodzony 4 maja 1776
roku w Oldenburgu



Zmarł 14 sierpnia
1841 roku w Getyndze



Zreformował myślenie o nauczaniu
i wychowaniu



Zrewolucjonizował ówczesną myśl pedagogiczną



Uznany za twórcę pedagogiki naukowej

Studia

Herbart studiował prawo, a później filozofię na

Uniwersytecie w Jenie, gdzie pobierał nauki

u Johanna Gottieba Fichtego

Droga zawodowa

Swoją karierę pedagogiczną Herbart rozpoczął na
stanowisku nauczyciela – korepetytora
u szwajcarskiego namiestnika (lata 1797-1800).
W Szwajcarii nawiązał osobiste kontakty
z Pestalozzim i zapoznał się z jego ideałami
pedagogicznymi

Kolejne dwa lata spędził w Bremie, gdzie również
pracował jako prywatny nauczyciel.

W roku 1802 habilitował się na uniwersytecie
w Getyndze i rozpoczął pracę jako profesor
filozofii i pedagogiki.

W roku 1809 Herbart otrzymał propozycję objęcia
katedry w Królewcu oraz prowadzenia seminarium
pedagogicznego.

W 1818 roku jego marzenie o szkole

eksperymentalnej się spełniło. Herbart pragnął

dowieść, że opracowana przez niego metoda jest

uniwersalna i może być stosowana nawet

w warunkach edukacji publicznej na każdym

szczeblu.
Herbart był zwolennikiem systemu edukacyjnego,

opartego na trzech kolumnach: szkole

elementarnej, niższej szkole średniej oraz na

gimnazjum. Herbart traktował te trzy szczeble

łącznie i twierdził, że powinny być one połączone

ideą nauczania wychowującego.

Poglądy pedagogiczne

Herbart chciał uczynić z pedagogiki naukę.
Aby tak się stało, oparł swoją teorię na naukach
pomocniczych. W swojej pedagogicznej refleksji,
przedmiotem rozważań czynił zarówno cele, jak
i środki wychowania. Analiza celów powiązana
była, jego zdaniem, z etyką. Analiza środków zaś
– z psychologią.

Filary systemu pedagogicznego

J.F Herbarta



Psychologia



Filozofia praktyczna (etyka)

Psychologia

Herbart twierdził, że różnorodność świata wynika z wielkiej

ilości „realów”, które działają w świecie. Reala, zdaniem

Herbarta, są to byty proste, które stoją nad światem zjawisk

dostępnych nam w doświadczeniu i stanowią prawdziwą

rzeczywistość. Byty te nie mają żadnych dyspozycji, ani

żadnych wewnętrznych zdolności, tym samym nie mogą

stanowić przedmiotu badań. Owe reala działają na siebie przez

ustawiczne zderzanie się ze sobą. Jeśli zaatakowanym realem

jest dusza to wówczas akt samoobrony polega na wytworzeniu

wyobrażenia. Wyobrażenia są pierwszymi i podstawowymi

faktami psychicznymi i to właśnie one stanowić powinny

przedmiot badań. Herbart postulował, że nie ma żadnych

dziedzicznych czy nabytych dyspozycji psychicznych, a całe

życie psychiczne powstaje z wyobrażeń, które również działają

na siebie, czyli zachodzą pomiędzy nimi procesy podobne do

tych, które mają miejsce miedzy metafizycznymi realami.

Owe Wyobrażenia splatają się lub stapiają, przez co wchodzą ze

sobą w różne związki. Efektem tego splatania lub stapiania się

jest łączenie się wyobrażeń w MASY WYOBRAŻENIOWE. Masy

te zaczynają odgrywać w świadomości czynną rolę dzięki

APERCEPCJI – czyli procesowi, w toku którego przyswajamy

sobie nowe treści przez stare.

RUCH REALÓW -> POWSTANIE WYOBRAŻEŃ ->
RUCH WYOBRAŻEŃ -> POWSTANIE MAS
WYOBRAŻENIOWYCH

Etyka

Zdaniem Herbarta najważniejszym celem

wychowania jest kształtowanie u wychowanka

SIŁY MORALNEGO CHARAKTERU. Podczas

formułowania swoich poglądów Herbart wzorował

się na ideach Kanta, według którego dobra wola

oparta jest na posłuszeństwie wobec prawa

dyktowanego przez rozum praktyczny.

U Herbarta zaś dobra wola oparta jest na

posłuszeństwie wobec sądów estetycznych, czyli

to sąd estetyczny orzeka czy dany postępek się

podoba czy nie (jest aprobowany, czy też nie).

Herbart wyróżnił pięć idei moralnych, które
razem wzięte określają ideał osobowości
moralnej i najwyższy cel wychowania.
Zaliczył do nich:

1.

ideę wolności wewnętrznej,

2.

ideę doskonałości,

3.

ideę życzliwości,

4.

ideę prawa,

5.

ideę słuszności.

Teoria nauczania
wychowującego

W jego teorii nauczanie uważane jest za jedyny

środek trwałego wzmacniania charakteru. Tym

samym, źródłem rozwoju charakteru Herbart

uczynił rozum, w myśl twierdzenia,

że odpowiednio prowadzone nauczania

stanowi podstawę skutecznego wychowania.

Herbartowski system wychowania powiązany był

zarówno z etyką, jaki i z psychologią, a wszystkie

swoje spostrzeżenia pedagog opierał na refleksji

nad swoimi wcześniejszymi, różnorodnymi

dydaktycznymi doświadczeniami.

Herbart zakładał, że każdy wychowanek jest
kształtowalny (plastyczny), czyli może być
nauczany, a przez to wychowywany.
Owa kształtowalność polega na tym,
że nauczyciel może wprowadzać – pojawiające się
w umyśle wychowanka – masy wyobrażeniowe
w ruch, a nawet nadawać im określony kierunek
ruchu. Dzięki prezentowaniu uczniowi aktualnej
wiedzy, rozwijaniu jego zdolności oraz
wyposażaniu go w praktyczne umiejętności –
przybliżamy wychowanka do odpowiedniego
rozumienia świata rzeczy i ludzi.

Jan Fryderyk Herbart wyróżnił cztery etapy, które
zmierzają do osiągnięcia cnoty, czyli siły
moralnej charakteru – są to:

1.

znajomość sądów moralnych,

2.

pojawienie się „etycznego ciepła”, emocji,

3.

podejmowanie moralnych decyzji,

4.

sposoby postępowania, czyli osiągnięcie
dyscypliny moralnej.

Źródłem rozwoju charakteru moralnego jest
rozum i wychowujące nauczania. Aby uczeń
mógł osiągnąć cnotę należy puścić w ruch jego
mechanikę umysłu i odpowiednią nią sterować.
Jednakże, aby nauczania faktycznie okazało się
skuteczne, nauczyciel musi stosować
odpowiednie metody nauczania, których celem
byłoby zawsze kształtowanie siły moralnej
charakteru. Metody nauczania to – według
Herbarta – sposoby odpowiedniego
zdynamizowania mas wyobrażeniowych w
umysłach wychowanków.

Ważną rolę odgrywa w typ procesie uwaga. Herbart
wyróżnił dwa rodzaje uwagi: uwagę dowolną i
mimowolną. Uwaga dowolna zależy od zamiaru.
Cenniejsza – pod względem dydaktycznym – jest
uwaga mimowolna, z którą Herbart wiąże pojawienie
się energii umysłowej – zainteresowania.
Zainteresowanie jest więc energią umysłową,
która nie pojawia się jednak samorzutnie.
W teorii nauczania wychowującego J. F. Herbarta,
zainteresowanie pełni bardzo ważną rolę! Nauczanie
wychowujące powinno opierać się na naturalnej
ciekawości dziecka i na wcześniej zdobytym przez
nie doświadczeniu.

Uwaga mimowolna pracuje rytmicznie –
przechodząc od zagłębienia do ogarniania

Nauczanie należy oprzeć na czterech stadiach,
które nazwał:

1.

JASNOŚĆ

2.

KOJARZENIE

3.

SYSTEM

4.

METODA

Odpowiednim stadiom
nauczania, Herbart
przyporządkował określone
stopnie przyswajania treści.

Schemat stadiów
nauczania

Schemat stadiów
przyswajania
treści

JASNOŚĆ
nauczyciel prezentuje dane
szczegółowe

ZGŁĘBIANIE

SPOCZYWAJĄCE
pierwszy kontakt ucznia z

nowym materiałem,
uchwycenie szczegółów

KOJARZENIE
nauczyciel prowadzi

swobodną
rozmowę

ZGŁĘBIANIE POSTĘPUJĄCE
umysł wędruje pomiędzy:

wiem – nie wiem, uczeń
ogarnia uwagą większą liczbę
szczegółów

SYSTEM
nauczyciel dąży do
usystematyzowania wiedzy i
stwarza okazję do

operowania
pojęciami

OGARNIANIE

SPOCZYWAJĄCE
apercepcja, operowanie

pojęciami, tworzy się
wzbogacona masa

wyobrażeniowa

METODA
nauczyciel organizuje
uczniom
okazję do osiągania wprawy

OGARNIANIE

POSTĘPUJĄCE
odrabianie zadań

WYOBRAŻENIE -> RUCH W WYOBRAŻENIACH ->
POWSTANIE MAS WYOBRAŻENIOWYCH ->
RUCH W MASACH -> UCZUCIA, EMOCJE ->
PODEJMOWANIE DECYZJI ->
POSTĘPOWANIE, DZIAŁANIE

Zasadnicze zadanie dydaktyki miała stanowić
analiza czynności wykonywanych przez
nauczyciela. Każdy pedagog powinien
przestrzegać określonego schematu stadiów
nauczania, gdyż tylko tak prowadzony proces
gwarantuje pożądany kierunek ruchu mas
wyobrażeniowych, a przez to kształtowanie
i odpowiedni rozwój siły moralnej charakteru.