Mikroflora jamy ustnej jako źródło

patogenów oportunistycznych

mgr Monika Kocot

Katedra i Zakład Mikrobiologii i Immunologii

Wydziału Lekarskiego z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu,

Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

Fizjologiczna flora jamy ustnej



bardzo zróżnicowana i składa się z różnych grup drobnoustrojów

•

bakterie

•

grzyby

•

mykoplazmy

•

pierwotniaki

•

wirusy



około 500 gatunków, zasiedlających:

•

język

•

wargi

•

powierzchnię zębów

•

dziąsła

•

kieszonki dziąsłowe

Fizjologiczna flora jamy ustnej



skład jakościowy i ilościowy mikroflory jamy ustnej jest zależny od

czynników endogennego i egzogennego pochodzenia

•

uwarunkowania genetyczne (rasa, płeć, HLA)

•

uwarunkowania środowiskowe i geograficzne (kontakt z powietrzem, dieta,

zbiorowiska populacyjne, higiena jamy ustnej)

•

wiek

•

defekty odpornościowe wrodzone i/lub nabyte (hipoglobulinemia, immunosupresja,

neutropenia, układ dopełniacza)

•

wydzieliny i wydaliny organizmu (śluz, ślina, lizozym, złuszczanie nabłonka, stężenie

hormonów we krwi)

•

alergia

•

ciąża (odwapnienie zębów, wzrost estradiolu i progesteronu)

•

choroby zakaźne i/lub pasożytnicze, metaboliczne, nowotworowe, zębów i przyzębia

•

antybiotykoterapia

•

zabiegi chirurgiczne, diagnostyczne i stomatologiczne

Mikroflora jamy ustnej



ZIARNIAKI GRAMDODATNIE

•

gatunki z rodzaju Streptococcus

•

grupa mutans (mutans, sobrinus, cricetus, rattus)

•

grupa salivarius

•

grupa milleri

•

grupa mitis (mitis, sanguis, oralis, crista)

•

grupa anginosus

•

Peptostreptococcus (paciorkowce beztlenowe)

•

Stomatococcus mucilagenosus (wcześniej Micrococcus)

•

gatunki z rodzaju Staphylococcus



PAŁECZKI GRAMDODATNIE I BAKTERIE NITKOWATE

•

gatunki z rodzaju Actinomyces (israelii, naeslundii, odontolyticus)

•

gatunki z rodzaju Lactobacillus (około 1%; casei, fermentum, acidophilus)

•

gatunki z rodzaju Eubacterium (brachy, timidum, nodatum)

•

gatunki z rodzaju Propionibacterium (acnes)

Mikroflora jamy ustnej



ZIARNIAKI GRAMUJEMNE

•

gatunki z rodzaju Neisseria (subflava, mucosa, sicca)

•

gatunki z rodzaju Veillonella (parvula, dispar, atypica)



ZIARNIAKO - PAŁECZKI GRAMUJEMNE – względnie beztlenowe i
kapnofilne

•

gatunki z rodzaju Haemophilus (segnis, haemolyticus)

•

gatunki z rodzaju Actinobacillus

•

gatunki z rodzaju Eikenella

•

gatunki z rodzaju Capnacytophaga (gingivalis, granulosa, haemolytica)

Mikroflora jamy ustnej



PAŁECZKI GRAMUJEMNE – bezwzględnie beztlenowe

•

gatunki z rodzaju Porphyromonas (endodontalis, catoniae)

•

gatunki z rodzaju Prevotella

•

gatunki z rodzaju Fusobacterium (nucleatum, alocis, sulci)

•

gatunki z rodzaju Leptotricha (buccalis)

•

gatunki z rodzaju Wolinella (succinogenes)

•

gatunki z rodzaju Selenomonas (sputigena, noxia, inflexi)

•

gatunki z rodzaju Treponema (denticola, macrodentium, scoliodontum)

Rozmieszczenie mikroflory jamy ustnej



WARGI

•

Staphylococcus spp.

•

Micrococcus spp.

•

Peptostreptococcus spp.

•

Veillonella spp.

•

Neisseria spp.



PRZEDSIONEK JAMY USTNEJ

•

Streptococcus vestibularis

•

Prevotella spp.

•

Porphyromonas spp.

•

Fusobacterium spp.

Rozmieszczenie mikroflory jamy ustnej



NABŁONEK PODNIEBIENIA

•

Actinomyces spp.

•

Lactobacillus spp.

•

Veillonella spp.

•

Haemophilus spp.



POWIERZCHNIA ZĘBÓW

•

Streptococcus mutans

•

Peptostreptococcus anaerobius

•

P. micros

•

P.magnus

Rozmieszczenie mikroflory jamy ustnej



POLICZEK

•

Streptococcus mitis

•

S. sanguis

•

S. salivarius.

•

S. anginosus

•

Actinomyces viscosus

•

A. naeslundii

•

A. odontolyticus, Haemophilus spp., Capnocytophaga spp.,

•

Fusobacterium spp.,



JĘZYK

•

Streptococcus salivarius, S. anginosus, S. mitis, S. mutans,

Peptostreptococcus spp., Stomatococcus mucilaginosus, Veillonella spp.,

Actinomyces viscosus, A. naeslundii, A. odontolyticus, Haemophilus spp.,

Capnocytophaga spp., Lactobacillus spp., Treponema spp., Neisseria spp,

Rozmieszczenie mikroflory jamy ustnej



SZCZELINA DZIĄSŁOWA

•

Streptococcus consellatuss, S. intermedius, S.anginosus,

Stomatococcus mucilagenosus, A.viscosus, A. naeslundii,

Fusobacterium nucleatum, Veillonella spp., Selenomonas spp.,

Treponema denticola



PŁYTKA NAZĘBNA

•

Lactobacillus spp., Eubacterium spp., Propionibacterium spp.,

Neisseria spp (wczesna płytka), Veillonella spp., Haemophillus

spp., Eikenella spp., Capnocytophaga spp., Porphyromonas

spp., Prevotella spp., Leptotricha spp.

Zakażenia oportunistyczne



zakażenia występujące u pacjentów z obniżoną odpornością,

spowodowane przez drobnoustroje oportunistyczne tzn.
takie, które nie wywołują zakażeń u pacjentów z prawidłową
odpornością immunologiczną

Patogeny oportunistyczne



Mikroflora jamy ustnej należy do drobnoustrojów oportunistycznych, może

uczestniczyć w różnych chorobach jamy ustnej i w zakażeniach odogniskowych

(zakażenia endogenne)



Przyczyny:



przemieszczenie z naturalnego siedliska do miejsc z natury jałowych (krew,

PMR, dolne drogi oddechowe)

•

inwazyjne zabiegi diagnostyczne i lecznicze

•

zabiegi operacyjne w obrębie jamy ustnej

•

zabiegi stomatologiczne (np. ekstrakcja zębów)

•

płytka nazębna

•

przerwanie ciągłości błony śluzowej (termiczne, mechaniczne, chemiczne uszkodzenia lub

w wyniku działania toksyn, enzymów toksycznych)



niekontrolowane nadmierne namnożenie się drobnoustrojów w naturalnym

miejscu bytowania



zaburzenie równowagi miejscowego ekosystemu (antybiotykoterapia)

Choroby przyzębia



PRZEWLEKŁE ZAPALENIE DZIĄSŁA BRZEŻNEGO



obraz kliniczny:

czerwone i obrzmiałe dziąsła z zaokrąglonymi brzegami, krwawienie z dziąseł

i przykry zapach z ust, rzadko uczucie bólu, dyskomfort



izolowane drobnoustroje:



S.sanguis



S.milleri



A.israelii



A.naeslundii



P.intermedia



Capnocytophaga spp.



Fusobacterium nucleatum



Veillonella spp.

Choroby przyzębia



ZAPALENIE DZIĄSEŁ ZWIĄZANE Z ZAKAŻENIEM HIV



nietypowe zapalenie dziąseł z obwódkowym stanem zapalnym



rozsiane zaczerwienienie rozszerzające się na błonę śluzową

przedsionka jamy ustnej



bakterie izolowane:



A. viscosus (*)



A. actinomycetemcomitans (30x)



P.gingivalis (40x)



E.corrodens (10x)



Capnocytophaga spp. (5x)

*

Nie stwierdzono

Choroby przyzębia



PRZEWLEKŁE ZAPALENIE PRZYZĘBIA



obraz kliniczny: stan zapalny, zwłóknienie i obniżenie się dziąseł,
krwawiące kieszonki dziąsłowe, ruszanie się i przesuwanie zębów,
cofanie dziąseł, niewielki ból, przykry zapach z ust, nieprzyjemny smak



izolowane drobnoustroje:



P. gingivalis



P.intermedia



F.nucleatum



A.actinomycetemcomitans



Selenomonas spp.



Capnocytophaga spp.



Veillonella spp.

Choroby przyzębia



AGRESYWNE ZAPALANIE PRZYZĘBIA



młodzieńcze zapalenie przyzębia, szybko postępujące zapalenie
przyzębia, przedpokwitaniowe zapalenie przyzębia



izolowane drobnoustroje:



A. actinomycetemcomitans



Capnocytophaga spp



Porphyromonas gingivalis



P.intermedia

Choroby przyzębia



ZAPALENIE PRZYZĘBIA ZWIĄZANE Z ZAKAŻENIEM WIRUSEM HIV



obraz kliniczny:



uogólniona



zaczerwienie i rozpulchnienie brodawek dziąsłowych



utrata przyczepu łącznotkankowego, owrzodzenia i martwica tk. miękkich



ubytki kostne wyrostka zębodołowego



krwawienie z kieszonek dziąsłowych



bardzo silny ból dziąseł



bakterie izolowane:



A. viscosus (*)



A. acitinomycetemcomitans (35x)



P.gingivalis (50x)



C.rectus (4x)

* Nie stwierdzono

Choroby

przyzębia



CHOROBA VINCENTA



ostro zapalne, czerwone, połyskliwe, krwawiące dziąsła



owrzodzenia o nieregularnych kształtach (początkowo na czubku brodawek

międzyzębowych)



zmiany pokryte błoną rzekomą lub tkanką martwiczą (erytrocyty, włóknik,

leukocyty, resztki tkanki, drobnoustroje)



nieprzyjemny zapach z ust



rzadziej: łagodne zapalenie podżuchwowych węzłow limfatycznych, złe

samopoczucie, gorączka



bakterie izolowane:



KOMPLEKS WRZECIONOWCO-KRĘTKOWY



Fusobacterium nucleatum i Treponema spp.



P.intermedia



Veillonella spp., S.sanguis, A. viscosus

Zakażenia zębodołowe i okołozębowe



ROPIEŃ WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO KOŚCI



przeniesienie pierwotnych zmian próchniczych na zębinę i przedostanie się

bakterii przez kanaliki zębinowe do miazgi



złamanie zęba (uraz, uszkodzenie zęba)



jatrogenne (traumatyczne działanie podczas zabiegu stomatologicznego)



błonka nazębna i korzeniowe kanaliki doprowadzające



anachoreza (rzadko, penetracja drobnoustrojów bezpośrednio do miazgi,

przez naczynia krwionośne miazgi podczas bakteriemii)



obraz kliniczny: ob. martwego zęba, założone duże wypełnienie,

ewidentny uraz, obrzęk, ból, zaczerwienie, szczękościsk, tworzenie się

przetok, podwyższona temperatura



następstwa:

a)

bezpośrednie przeniesienie zakażenia

b)

pośrednie przeniesienie zakażenia (drogi limfatyczne, krew)

Zakażenia zębodołowe i okołozębowe



bakterie izolowane:



S. milleri



S.sanguis



Actinomyces spp.



Peptostreptococcus spp.



P.gingivalis



P.intermedia



P. melaninogenica



F. nucleatum

Angina Ludwiga



patogeneza:



rozprzestrzeniające się obustronne zakażenie przestrzeni podjęzykowej
i podżuchwowej



pojawia się tuż po ekstrakcji lub w przebiegu stanu zapalnego zęba,
rzadziej: w przebiegu zapalenia ślinianki podżuchwowej, zakażonego
złamania żuchwy, uszkodzenia tkanek miękkich lub ran kłutych w dnie
jamy ustnej



obraz kliniczny: uniesienie dna jamy ustnej oraz języka, powodujące
obrzęk tkanek w przedniej części szyi; obrzęk o deskowatej konsystencji



powikłania: niedrożność dróg oddechowych spowodowana obecnością
obrzęku głośni lub języka, przeniesienie się zakażenia na przestrzeń
żującą i gardło, zgon

Ropień okołozębowy



przebieg zamknięcia lub urazu ujścia kieszonek przyzębowych,

doprowadzający do przeniesienia się zakażenia z kieszonek na tkankę

podtrzymującą



przyczyny:



zaklinowanie się pokarmu



ucisk na ściankę kieszonki (ortodontyczne ruchy zęba, nietypowa siła zgryzu)



izolowane drobnoustroje:



Porphyromonas spp.



Prevotella spp.



Fusobacterium spp



Streptococcus spp i Peptostreptococcus spp



Actinomyces spp.



Capnocytophaga spp



E. corrodens

Ropne zapalenie szpiku, kości szczęki,
żuchwy



zakażenie jamy szpikowej żuchwy lub szczęki, z możliwością
rozprzestrzeniania się zakażenia do części korowej kości i na okostną,
jako następstwo choroby



czynniki predysponujące: napromienianie, osteoporoza, choroba
Pageta, dysplazja włoknista kości, nowotwory kości



obraz kliniczny: ból, stany podgorączkowe, parestezje lub brak czucia
w danym regionie skóry, obluzowywanie się zębów, wydzielanie ropy z
brzegów dziąseł



bakterie izolowane: Bacteroides spp., Prevotella spp.,
Porphyromonas spp., Fusobacterium spp, Peptostreptococcus spp

Suchy zębodół



szczególny rodzaj zapalenia kości



zębodół, w którym po ekstrakcji nie wytworzyła się tkanka ziarniniujaca



bakterie izolowane:



Prevotella spp.



Fusobacterium spp.



Actinomyces spp.



S.aureus



S.pyogenes

Promienica szyjno-twarzowa



przewlekłe zakażenie w obrębie głowy i szyi



zapoczątkowuje je zwykle uraz (ekstrakcja zęba, uderzenie żuchwy)



typowa postać to przewlekły ropień, zwykle w kącie żuchwy z licznymi

przetokami zewnątrzustnymi



przy braku terapii z przetok wypływa gęsty płyn z ziarnistą gęstą

substancją – „ziarna siarkowe”



obraz kliniczny: liczne przetoki, gorączka, zwłóknienia wokół obrzęku,

obecność procesu zapalnego w zębach



czynnik etiologiczny:



A. israelii (80%)



A. bovis, A.naeslundii, A.viscosus (20%)



Actinobacillus actinomycetemcomitans i A.israelii (zakażenia mieszane)



A. israelii może być czynnikiem etiologicznym zakażeń dróg rodnych

Infekcyjne zapalenie wsierdzia



czynniki predysponujące: uprzednie wystąpienie zapalenia
wsierdzia, sztuczne zastawki serca, gorączka reumatyczna, wada
zastawkowa aorty, niedomykalność zastawek, zwyrodnieniowe
schorzenie aorty



bakterie izolowane



S. sanguis



S. crista



S. gordonii



S. oralis



S.mutans



A. acyinomycetemcomitans



E. corrodens



Staphylococcus spp. (S.aureus, CNS)

Zakażenia gruczołów ślinowych



wirusowe



bakteryjne



grzybicze



przyczyny:



osłabienie organizmu, odwodnienie



niedrożność przewodów spowodowana powstaniem kamienia ślinowego,

zwężenie przewodów



izolowane drobnoustroje



Streptococcus viridans



S. aureus



Haemophilus spp.



Eikenella corrodens



Bacteroides spp.

Bakteriemia zębopochodna



dotyczy 20-80% pacjentów bezpośrednio po zabiegu wykonanym
wewnątrz lub na zewnątrz zęba (zabiegi chirurgiczne, ekstrakcja zębów)



izolowane drobnoustroje



Actinomyces spp.



Fusobacterium spp.



Bacteroides spp



Prevotella spp



Porphyromonas spp



Veillonella spp.



Bakteriemia krótkotrwała –

występuje w warunkach fizjologicznych

(żucie, mycie zębów) lub w następstwie przerwania ciągłości błony
śluzowej

Inne zakażenia



Veillonella spp



zakażenie pępka u noworodków



posocznica



Prevotella spp



zakażenia głowy i szyi



zakażenia dolnych dróg oddechowych



zakażenia układu moczowego

Inne zakażenia



Fusobacterium spp.



ropnie wierzchołkowe



zakażenia głowy i szyi



zapalenie zatok



posocznica po zapaleniu migdałków



aspiracyjne i martwicze zapalenie płuc



ropień płuca



ropowica klatki piersiowej



zakażenia OUN



ropień mózgu



ropień wątroby



zapalenie kości i szpiku



zapalenie stawów

Inne zakażenia



Peptostreptococcus spp



ropnie narządowe (ropień mózgu)



bakteriemia



posocznica



zakażenia głowy i szyi



zapalenie płuc i opłucnej



zakażenia w obrębie jamy brzusznej



zakażenia miednicy małej



zakażenia tkanek miękkich



owrzodzenia podudzi (stopa cukrzycowa, zaburzenia krążenia)



zakażenia ran kąsanych

Dziękuję za uwagę