Usta (Mouth)

Porażenie nerwu twarzowego: charakterystyczny objaw to wygładzenie fałdu.
Z zewnątrz widać:

–

nasolabial crest,

–

oral fissure,

–

lower/upper lip,

–

angle of mouth

Przód jamy ustnej to przedsionek (vestible). Z tyłu od wyrostków zębodołowych dziąseł i łuków
zębów jest jama ustna właściwa (cavum oris proper).
Zakończenie jamy ustnej, jej tylna część to gardziel (fauces); stanowi połączenie jamy ustnej
właściwej z gardłem. Ograniczona jest przez podniebienie miękkie i języczek (uvula), odchodzą
od nich łuk podniebienno-językowy (palatoglossal arch) - przedni oraz łuk
podniebienno-gardłowy (palatopharyngeal arch).
Pomiędzy łukami znajduje się migdałek podniebienny (palatine tonsil).
Z przodu przedsionek ograniczony jest wargami i z boku policzkami. Od zewnątrz przedsionek
jest pokryty skórą owłosioną, która przechodzi w czerwień wargową, a ta w błonę śluzową.
Błona śluzowa wytwarza dwa fałdy, czyli wędzidełka (frenulum of upper/lower lip). Mają
znaczenie w stomatologii: sztuczna szczęka musi być dopasowana do wędzidełka.
Ujście przewodu wyprowadzającego ślinianki przyusznej w przedsionku jamy ustnej znajduje
się na wysokości I zęba trzonowego górnego. U stomatologa wkłada się gazik do jamy ustnej na
wysokości ujścia, by zbierać wytwarzaną ślinę.
Skóra oraz błona śluzowa pokrywają wargi, pomiędzy nimi (w środku) jest mięsień okrężny ust.
Czerwień wargowa ma specyficzną budowę, gdyż jest to skóra nieowłosiona z powierzchownymi
naczyniami i zespoleniami → stąd czerwone zabarwienie. Łatwy wskaźnik patologicznych
objawów krążenia: powinna być zaróżowiona, a jeśli jest blada, sina bądź bordowa mają wpływ
różne czynniki: wypełnienie łożyska naczyniowego krwią (małe to blade usta), temperatura –
wychłodzony organizm z prawidłową zawartością hemoglobiny i łożyskiem naczyniowym ma
obkurczone naczynia i blade usta, wysoka temperatura: zaczerwieniona czerwień. Nie bez
znaczenia jest też s kład krwi

: przy anemii czerwień wargowa jest blada, jeśli krwinek będzie za

dużo przy czerwienicy, usta mogą być bordowe. Z niedotleniem krwi występuje sinica
obserwowalna na czerwieni wargowej.

Policzek

Na zewnątrz znajduje się skóra owłosiona, wewnątrz błona śluzowa, pomiędzy nimi jest
poduszeczka tłuszczowa pomiędzy mięśniem żwaczem a mięśniem policzkowym.

Ograniczenia jamy ustnej właściwej:

Wyróżniamy strop, dno, ścianę przednią i boczną.
Strop
Podniebienie twarde i miękkie (hard/soft palate). Podniebienie twarde składa się z wyrostka

podniebiennego szczęki i blaszki poziomej kości podniebiennej. Podniebienie miękkie jest
ruchome, unosi się do góry/opuszcza ku dołowi. Mięsień dźwigacz i napinacz podniebienia
miękkiego.
Dno
Warstwa podstawowa to przepona jamy ustnej, zbudowana z warstwy mięśniowej:

–

m. żuchwowo-gnykowego,

–

m. bródkowo-gnykowego.

Mięsień bródkowo-gnykowy tylko uzupełnia część środkową jamy ustnej, w całości tworzy ją
mięsień żuchwowo-gnykowy.
Na wierzchu położony jest język (tongue), zlokalizowany na błonie śluzowej, stanowiącej pokrycie
zewnętrzne jamy ustnej.
Przód i bok
Łuk zębowy górny i dolny, wyrostki zębodołowe z dziąsłami.

Zaciśnięte zęby: czy jest komunikacja między przedsionkiem a jamą właściwą? U nieprzytomnego
pacjenta ze szczękościskiem, skurczem mięśni żwaczy, którego chcemy karmić dojelitowo, można
wprowadzić rurkę w przestrzeni zazębowej, wprowadzając zgłębnik. Można też środkami
rozkurczowymi rozkurczyć żwacze, ale na krótko.

Strop jamy ustnej

Wyróżnić można tu następujące struktury

–

Mięśnie dźwigacz i napinacz podniebienia miękkiego,

–

mięsień języczka,

–

łuk podniebienno-językowy i podniebienno-gardłowy utworzone przez mięśnie:
podniebienno-językowy i podniebienno-gardłowy, które są pokryte błoną śluzową.

Mięsień dźwigacz podniebienia miekkiego (levator veli palatini) zaczyna się na powierzchni
dolnej piramidy kości sk

r oniowej

do przodu od otworu tętnicy szyjnej, biegnie do przodu ku

podniebieniu miękkiemu, przyczepia się rozcięgnem do kości podniebiennej.
Mięsień naprężacz podniebienia (tensor veli palatini) rozpoczyna się do przodu, u podstawy
skrz

y de

ł

w

i ększych kości klinowej

, biegnie do podniebienia miękkiego, zawija się dookoła

haczyka skrzydłowego (kolca odchodzącego od kości klinowej, tworzy coś w stylu bloczka) i
dochodzi do podniebienia miękkiego. Ma kontakt z częścią chrzęstną trąbki słuchowej. Posiada
wpływ na szerokość, jego funkcja to rozszerzanie gardła.

Migdałek podniebienny (palatine tonsil)

Dawniej nagminnie usuwano go operacyjnie. Jest bogato unaczyniony → ryzyko krwotoku.
Unaczynienie:

–

ascending palatine and tonsilar branches of facial artery

–

descending palatine branch of the maxillary artery

–

a palatine branch of ascending pharyngeal artery

–

the dorsal lingular branches of the lingular artery

Unerwiony przez glossopharyngeal nerve and lesser palatine branch of the maxillary nerve.
Powiększenie migdałka podniebiennego utrudnia oddychanie oraz przełykane pokarmów i może się
stać źródłem zakażenia → zapalenia migdałka przechodzącego w ropień okołomigdałkowy. Jest to
nieprzyjemne i poważne powikłanie zapalenia migdałków, bo ropień okołomigdałkowy to ból
gardła, gorączka, trudności w mówieniu i przełykaniu, może być włączony w to nerw trójdzielny,
co może powodować skurcz mięśnia żwacza i człowiek nie może wtedy otwierać ust. Stosuje się
antybiotyki, czasem aspirację ropnia bądź tonsilektomię.
Tonsilektomia. Podczas jej wykonywania może się pojawić krwotok przez silne unaczynienie,
może zostać uszkodzony nerw językowo-gardłowy, co spowoduje utratę smaku z 1/3 tylnej
języka, zwłaszcza części bocznej oraz zaburzenia czucia z tyłu języka.

Migdałek gardłowy

Powiększenie migdałka gardłowego niesie ze sobą ryzyko zamkni

ę cia ujśc

i a trąbki słuchowej

,

oddychania przez nos, unoszenie podniebienia, ryzyko przeniesienia infekcji do ucha do jamy
bębenkowej przez niedostateczne przewietrzanie trąbki → jest to potencjalna przyczyna głuchoty.

Unerwienie stropu jamy ustnej

Część przednia zaopatrywana jest przez nerw nosowo-podniebienny przebiegający przez kanał
przysieczny (incisive canal), pozostała część poza ¼ przednią zaopatrzona jest od nerwu
podniebiennego większego. Zakończenie koło kanałów podniebiennych, okolica podniebienia
miękkiego unerwiona jest od nerwu podniebiennego mniejszego. Wyżej: nerwy z otworu
podoczodołowego sięgają do dziąseł i przedsionka jamy ustnej.

Dno jamy ustnej

Błona śluzowa pokrywa dno i dolną powierzchnie języka. Wędzidełko języka (frenulum) mocuje
język do dolnej powierzchni dna jamy ustnej. Po obu stronach znajduje się fałd podjęzykowy
(sublingual fald), gruby, bo utworzony przez śliniankę podjęzykową. W przedniej części po obu
stronach są dwie małe brodawki: mięski podjęzykowe (sublingual papilla). Po obu stronach
znajduje się otwór z przewodem śliniaki podżuchwowej i podjęzykowej (submandibular duct).
Śliniaka podjęzykowa posiada również drobne przewody uchodzące bezpośrednio na błonie
śluzowej fałdu.
Po obu stronach fałdu występują fałdy strzępiaste (fimbriated fold) o sinawym zabarwieniu,
spowodowanym przez żyłę głęboką języka.

Przepona jamy ustnej

Głęboko znajduje się mięsień żuchwowo-gnykowy rozpięty między kresą żuch

w

owo-gnykową

a

ko

ś cią gnykową

. Przebieg włókien jest poprzeczny. W części środkowej przebiega mięsień

bródkowo-gnykowy (geniohyoid) od guzków dolnych kolca bródkowego

do ko

śc

i gnykowe

j ,

uzupełnia przeponę w części środkowej, leżąc na jej powierzchni.

Przestrzeń podjęzykowa:

Przestrzeń pomiędzy błoną śluzową jamy ustnej a przeponą. Ograniczenia to:

–

błona śluzowa,

–

mięsień żuchwowo-gnykowy,

–

trzon żuchwy,

–

brak ograniczenia tylnego.

Zawartość to ślinianka podjęzykowa (cała) (sublingual salivary gland), mająca ujście na
caruncula sublingualis, choć posiada też mniejsze ujścia.
Ślinianka podżuchwowa w 2/3 pozostaje poniżej m. żuchwowo-gnykowego, a 1/3 zawija się
dookoła tylnego brzegu przepony i wkracza do przestrzeni podjęzykowej; odchodzi od niej
przewód ślinianki podżuchwowej, który kieruje się do mięska.
W przestrzeni podjęzykowej przebiega nerw językowy (lingual nerve), gałąź nerwu żuchwowego,
prowadzi on włókna czuciowe zaopatrujące okolicę języka i język. Czucie jest czuciem ogólnym,
przewodzącym dotyk, ucisk, ból, temperaturę.

Przestrzeń podżuchwowa:

Górne ograniczenie to mięsień żuchwowo-gnykowy, dolne ograniczenie to powięź szyjna
głęboka. Główna część ślinianki, żyła i tętnica twarzowa leżą właśnie w przestrzeni
podżuchwowej, znajdują się tu węzły chłonne podżuchwowe i podbródkowe.

Ślinianki podżuchwowa i podjęzykowa potrzebują unerwienia autonomicznego, wydzielniczego
regulującego produkcję śliny. Pochodzi ono z włókien ws

p ółczulnych

odchodzących od pnia

współczulnego w części szyjnej, natomiast włókna przyw

s półcz

u lne

biegną od nerwu twarzowego

drogą struny bębenkowej (gałąź nerwu twarzowego opuszczająca czaszkę przez szczelinę
skalisto-bębenkową). Dochodzą do ślinianek podżuchwowej i podjęzykowej. Włókna
przywspółczulne muszą być pozazwojowe, a struna prowadzi przedzwojowe, czyli po drodze
potrzebny jest zwój przywspółczulny: rolę tę pełni zwój podżuchwowy.

Topografia nerwu językowego (lingual nerve): położenie jest powierzchowne, zwłaszcza w części
tylnej, gdzie krzyżuje trzonowce, przy drugim i trzecim łatwo o uszkodzenie.

Powyżej poza mięśniami żuchwowo-gnykowym i bródkowo-gnykowym (geniohyoid) jest mięsień
bródkowo-językowy. Unerwienie pochodzi z C1, gałęzie dołączają się do nerwu podjęzykowego
zdążając do mięśnia bródkowo-językowego.
Tętnica podjęzykowa jest gałęzią tętnicy szyjnej zewnętrznej, wyżej leży tętnica twarzowa.

Narządy jamy ustnej

Zaliczamy do nich ślinianki, język, zęby.

Język

Język to narząd mięśniowy: mięśnie wewnętrzne i zewnętrzne są pokryte błoną śluzową.
Wyróżniamy mięsień podłużny górny języka, mięsień podłużny dolny języka, mięsień poprzeczny
języka, mięsień pionowy języka. Włókna biegną w każdym kierunku, dzięki czemu jest to bardzo
sprawny narząd.

Mięśnie zewnętrzne języka:

–

m. bródkowo-językowy (genioglosssus), leży na mięśniu bródkowo-gnykowym, znajduje
się pomiędzy przednią częścią powierzchni tylnej trzonu żuchwy a językiem. Skurcz
wypycha język do przodu.

–

m. gnykowo-jezykowy (hyoglossus), leży od przodu od kości gnykowej i do góry do
języka. Skurcz przesuwa język do dołu i tyłu.

–

m. rylcowo-językowy (styloglossus), dzięki niemu kęs w jamie ustnej przesuwany do tyłu
do gardzieli i przełyku musi być przesunięty. Fazę przełykania można jeszcze zatrzymać do
momentu, kiedy mija ten mięsień; jeśli kęs trafi niżej, nie jest to możliwe. Skurcz powoduje
przesunięcie

języka

do tyłu i do góry.

Zarówno powierzchnia górna, jak i dolna języka pokryte są błoną śluzową, ale wyglądają one
inaczej. Na powierzchni górnej są brodawki języka. Pow

i erzchnia grzbietowa

jest podzielona na

część przednią – trzon ze szczytem języka i część tylną tworzącą podstawę, a granica pomiędzy
nimi to bruzda o kształcie litery V, nazywana bruzdą graniczną (sulcus terminalis); z tyłu znajduje
się jest korzeń lub inaczej nasada języka.
Podłużna bruzda to bruzda pośrodkowa.
Brodawki: charakterystyczne są koło bruzdy granicznej o kształcie płaskich, małych obręczy; są to
brodawki okolone z charakterystycznymi zagłębieniami, odbierają one smak gorzki. W
zagłębieniach są kubki smakowe.
Brodawki liściaste znajdują się dookoła okolonych.
Brodawki grzybkowate mają kształt grzyba.
Brodawki nitkowate mają formę szczątkową, o ostrych skeratynizowanych zakończeniach, nie
mają kubków smakowych, nie są u człowieka czynne i nie odbierają smaku.

Unerwienie smakowe języka
2/3 przednie jest unerwione przez strunę bębenkową (gałąź nerwu twarzowego), 1/3 tylna za
pomocą nerwu językowo-gardłowego (IX para nerwów czaszkowych), zwłaszcza na bokach, a
nagło

ś nia i część środkowa

unerwiona jest od nerwu błędnego (X para nerwów czaszkowych).

Rozwinięte unerwienie ogólne, co pozwala na dokładne czucie faktury materiału.
Od tyłu nerw podjęzykowy zaopatruje wszystkie mięśnie języka wewnętrzne i zewnętrzne.
Dołączają też inne włókna nerwowe (C1 dla mi

ęśn

ia bródkowo-gnykowego

).

Tętnica tworzy gałąź podjęzykową i tętnicę głęboką języka.

Unaczynienie chłonne języka
2 grupy węzłów. Są to węzły chłonne podbródkowe (submental lymph nodes) i węzły chłonne
podżuchowe (submandibular lymph nodes). ¼ przednia języka jest drenowana przez węzły
podbródkowe, dalsza część przez podżuchwowe. Jeszcze dalej chłonka idzie do węzłów szyjnych
głębokich, tak jak i z głowy.

Ślinianka przyuszna (parotid salivary gland)

Leży w dole zażuchwowym. Dół zażuchowy jest ograniczony elementami czaszki: do tyłu od
gał

ęzi

żuchw

y , do dołu od łuku jarzmo

w

ego

, do przodu od wyrostka sutkowego i otworu

słuchowego zewnętrznego. Normalnie jest niewidoczna, ale jeśli jest powiększona, twarz zmienia
swój kształt: widać to w wirusowym zapaleniu ślinianki przyusznej (śwince), twarz jest wtedy
popisowo nabrzmiała.
Wirusowe zapalenie śliniaki przyusznej jest często połączone z zapale

n iem najądrzy

, zatem

efektem może być niepłodność, gdyż przewód najądrza może się stać niedrożny.
Produkcja śliny o innej konsystencji: jest rzadsza, bardziej wodnista i surowicza.
Przewód wychodzi powierzchownie w stosunku do mięśnia żwacza, zawija się do przodu od
poduszeczki tłuszczowej, przeb

i ja mi

ę sień policzkowy

, i trafia do jamy ustnej na wysokości I z

ę ba

trz

o nowego górnego

.

Patologia śliniaki przyusznej to nie tylko świnka, nieraz występuje kamica przewodów, wtedy
blokuje się jakiś przewód i występują bóle w okolicy policzkowej.

Istnieją też mniejsze gruczoły w obrębie błony śluzowej jamy ustnej.

Zęby

Wyróżniamy dwie części: wystającą koronę i zagłębiony w dziąśle korzeń zwężający się ku
dołowi, gdzie ma swój szczyt.
Inne pokrycie: korona pokryta jest szkliwem (enamel), jest substancją wysoce twardą i połyskliwie,
biało zabarwioną. Korzeń pokryty jest kostniwem (cementum) o żółtawej barwie, powierzchnia nie
jest gładka, lecz lekko chropowata. Zasadnicza część zęba to zębina (dentinum).
Połączenie szkliwo/kostniwo to szyjka zęba. Różna może być jej budowa: najlepiej, jeśli szkliwo
kończy się i od razu zaczyna kostniwo, gdy nie nachodzą na siebie i nie ma przerw.
Przerwy/rozejścia to szyjki obnażone ujawniające zębinę; często dochodzi w takich miejscach do
ubytków, zęby psują się przyszyjkowo.
Wewnątrz zęba jest przestrzeń szersza w obrębie korony – komora zęba (cavitas coronae);
znajdują się tu naczynia krwionośne i nerwy, tworzące miazgę zęba.
Kanał korzenia przebiega w osi pośrodkowej, kończy się otworem szczytowym, przez który do
komory docierają naczynia i nerwy.
Więzozrost nazywa się wklinowaniem (gomphosis), włókna mocują korzeń do wyrostka
zębodołowego, mają układ promienisty i częściowo okrężny. Przymocowanie to jest dość mocne,
ludzie mogą w zębach podnosić ciężkie przedmioty, ale jest takie tylko w prawidłowych
warunkach.
Chwianie zębów powoduje, że mogą samoistnie wypadać: fizjologicznie to wymiana zębów
mlecznych na stałe. U dorosłych przyczyną tego zjawiska często są zmiany chorobowe: np.
szkorbut czy zapalenie przyzębia.
Zęby dzielimy na stałe i mleczne. Mlecznych jest 20, stałych jest 32.
Zęby mleczne: 5 zębów w 1 ćwiartce.

–

dwa siekacze (incisive): boczny i przyśrodkowy,

–

kieł (canine)

–

ząb trzonowy I i II (molar teeth)

Zęby stałe: 8 zębów w 1 ćwiartce.

–

siekacz przyśrodkowy i boczny,

–

kieł,

–

zęby przedtrzonowe I i II,

–

zęby trzonowe I, II i III (trzeci to inaczej ząb mądrości).

Zęby mogą być jednokorzeniowe, dwukorzeniowe i wielokorzeniowe.
Jednokorzeniowe to siekacze, kły i zęby przedtrzonowe dolne.
Dwukorzeniowe to przedtrzonowce górne i trzonowce dolne,
Trójkorzeniowe są zwykle trzonowce górne.
Rozkład korzeni może być jednak różny, zęby mądrości mogą mieć 1 korzeń lub zaznaczoną
trójdzielność.

Zęby człowieka są dwupokoleniowe, a dzięki cywilizacji trójpokoleniowe → sztuczna szczęka. U
ludzi zęby są różnokształtne.