Temat: Przepis prawny a

norma prawna. Wykładnia

prawa

WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Przepis
prawny

Przepis prawny jest
podstawową jednostką aktu
normatywnego. Ustawa np.
składa się z artykułów,
z których każdy jest
przepisem prawnym. Z
przepisów odtwarzamy normy
prawne.

Przepis prawny to zatem zdanie w sensie
gramatycznym

oznaczone

jako

artykuł

/art.1/, paragraf /§1/, czy ustęp /1/, będący
jednostką redakcyjną tekstu prawnego.

Norma prawna -

trójelementowa koncepcja

budowy normy prawnej

Norma prawna (łac. norma - reguła, przepis, prawidło) to wypowiedź
zawarta w akcie prawotwórczym, wyrażająca polecenie ogólnego
zachowania się w konkretnych okolicznościach.

- sankcja – określa
negatywne następstwa,
jakie spotkają adresata,
jeśli zachowa się w
sposób niezgodny z
zasadą wyrażoną w
dyspozycji

- hipoteza – określa
warunki zastosowania
normy prawnej oraz
jej adresata

- dyspozycja – określa
właściwy sposób
zachowania się adresata
w okolicznościach
wskazanych w hipotezie
(wskazuje, co należy
zrobić, by uniknąć
sankcji)

Norma prawna -

dwuelementowa koncepcja

budowy normy prawnej

Krytyczna wobec trójelementowej koncepcji budowy normy prawnej teoria głosi,
że norma prawna jest złożona z dwu oddzielnych norm.

- składającej się z hipotezy i dyspozycji

- składającej się z hipotezy, którą jest naruszenie normy
sankcjonowanej i dyspozycji będącej w rzeczywistości
sankcją

Każda z nich zakłada inne okoliczności, adresata oraz
zachowanie.
Druga znajduje zastosowanie, gdy nie zostanie
zrealizowana pierwsza.

Pojęcie przepisu nie jest tożsame z pojęciem normy, gdyż istnieją
normy o bardzo rozbudowanych hipotezach czy też dyspozycjach, które
ze względów technicznych nie są sformułowane w jednym przepisie, a
zdarza się, że nawet nie w jednym akcie prawnym.

Rodzaje norm
prawnych

- dyspozycja pozwala wybrać
sposób postępowania

- w dyspozycji jest sformułowany zakaz
( np. zakaz zabijania )

- w dyspozycji jest
sformułowany
nakaz

Rodzaje norm
prawnych

- są stosowane tylko wtedy,
gdy podmioty prawa nie
przyjęły innych reguł niż
wyrażone w dyspozycji

- podmioty prawa nie
mogą decydować, czy
należy się zastosować
do tych norm

Rodzaje norm
prawnych

- obowiązujące na
części terytorium
państwa

- obowiązujące na
obszarze całego
państwa

Sankc
ja

Rodzaje norm postępowania

W każdym państwie poza normami prawnymi stanowionymi przez
właściwe organy państwa istnieją także inne normy określające
postępowanie ludzi w określonych sytuacjach. Są to normy
obyczajowe i normy moralne.

Rodzaje norm
postępowania

Nawyk – norma
wyznaczająca, jak w
konkretnych
przypadkach
(sytuacjach)
powinno się
postępować.

Szczególnym
rodzajem norm
moralnych są
normy religijne
stanowione
przez
organizacje
kościelne i
różne związki
wyznaniowe.

Norma moralna -
uzasadnienie
aksjologiczne
(ocena czynów
jako dobre lub złe)
a nie, jak w
przypadku norm
obyczajowych,
wytworzony i
utrwalony
powszechnie
nawyk
postępowania.

Norma prawna i moralna -
różnice

Prawo naturalne a prawo
pozytywne

Prawo naturalne to zbiór norm, które
obowiązują niezależnie od tego, czy
zostały potwierdzone i uznane przez
władzę państwową. Ich źródłem jest
wyznawany system wartości.

Prawo pozytywne to zbiór norm
ustanowionych przez władzę publiczną,
obowiązujących w danym państwie.

Prawo a moralność

Prawo

Moralność

Prawo

Moralność

- Istnieją zachowania regulowane tylko
przez normy moralne, np. zakaz donosicielstwa.

- Niektóre zachowania są regulowane tylko
przez normy prawne, np. zasady podejmowanie
czynności prawnych.

- Do zachowań regulowanych zarówno przez prawo,
jak i moralność należy np. zakaz zabijania.

- Każde zachowanie regulowane przez prawo jest
także regulowane przez moralność.

- Zakres czynności regulowanych przez prawo jest
węższy niż regulowanych przez moralność.

Cechy państwa prawa

Państwem prawa, zwanym również państwem praworządnym, określa
się takie państwo, w którym stabilne prawo określa kompetencje,
organizację organów władzy oraz ich stosunki z obywatelami i innymi
podmiotami prawa. Przedstawiciele takiego państwa działają w
granicach prawa, a także realizują zasadę równości obywateli wobec
prawa. Obywatele mogą zaś czynić wszystko, czego prawo im nie
zabrania.

Cechy państwa

prawa

Cechy państwa

prawa

ustrój

demokratyc

zny

ustrój

demokratyc

zny

hierarchiczność

systemu źródeł

prawa

hierarchiczność

systemu źródeł

prawa

przestrzeganie

procedur

prawnych

przestrzeganie

procedur

prawnych

równość

wobec

prawa

równość

wobec

prawa

jasne i

stabilne

prawo

jasne i

stabilne

prawo

Zasada nullum crimen sine
lege

Zasada „nie ma przestępstwa bez przepisu prawa” jest
fundamentalną zasadą państwa prawa.
Oznacza ono, że:

• czyn zagrożony karą oraz samą karę należy opisać w ustawie,

• typy czynów zabronionych, przesłanki zastosowania sankcji
przymusowych i odpowiedzialności, rodzaje i granice sankcji
muszą być ściśle określone w ustawie,

• pociągnięcie do odpowiedzialności karnej jest uwarunkowane
obowiązywaniem ustawy w chwili popełnienia czynu.

Wykładnia prawa

Wykładnią prawa nazywa się czynność intelektualną, na podstawie
której z treści przepisów prawnych są formułowane normy. Interpretacja
(wykładnia) prawa poprzedza zastosowanie normy prawnej.

Wykładnia odbywa się według przyjętych zasad, zwanych regułami
egzegezy prawniczej.

Podstawowymi sposobami wykładni prawa są wykładnie:

• językowa,

• systemowa i funkcjonalna.

Pomocniczo zaś można stosować wykładnię:

• historyczną,

• porównawczą.

Wykładnia prawa

Rodzaje wykładni ze względu na:

Dokonującego
Formalna – dokonywana przez organy państwa.
Autentyczna – dokonywana przez prawodawcę.
Legalna – dokonywana przez organ, któremu prawodawca przyznał kompetencje do
interpretowania prawa.
Operatywna – dokonywana przez organy stosujące prawo (sądy, organy administracji).
Doktrynalna – dokonywana przez przedstawicieli nauk prawnych.
Nieoficjalna – dokonywana przez prawników na potrzeby podejmowania decyzji przez
różne podmioty.

Przyjęte metody
Językowa – treść przepisu zostaje ustalona na podstawie analizy języka, którym jest on
wypowiedziany.
Systemowa – normy wyprowadza się z systemu prawa, w którym funkcjonuje dana
ustawa. Jej częścią jest wykładnia logiczna (zamiar prawodawcy jest wypowiedziany na
podstawie zasad logiki).
Celowościowa – uwzględnia cel, jaki dany przepis powinien zrealizować, bierze pod
uwagę kontekst społeczny, ekonomiczny lub aksjologiczny.

Efekt
Dosłowna – dokonywana na podstawie różnych rodzajów wykładni.
Rozszerzająca – polega na wyborze spośród znaczeń uzyskanych na podstawie różnych
wykładni znaczenia szerszego niż uzyskane w wyniku wykładni językowej.
Zawężająca – polega na wyborze spośród znaczeń uzyskanych na podstawie różnych
wykładni znaczenia węższego niż uzyskane w wyniku wykładni językowej.

Reguły wnioskowań
prawniczych

Stosowanie wnioskowań prawniczych jest często nazywane wykładnią
logiczną. Takie wnioskowanie polega na tym , że z obowiązywania
określonej normy „X” ustala się logiczny wniosek o obowiązywaniu
normy „Y”. Do typowych reguł wnioskowań prawniczych zaliczamy:

• rozumowanie a contrario – wnioskowanie z przeciwieństwa,
polegające na założeniu, że norma nie stosuje się do sytuacji, do których
nie odnosi się wprost,

• rozumowanie a simile – wnioskowanie przez analogię,
przeciwieństwo rozumowania a contrario, polega na zastosowaniu do
sytuacji nieuregulowanych przez przepisy – przepisów regulujących
podobne sytuacje,

Reguły wnioskowań
prawniczych

• rozumowanie z celu na środki – opiera się na założeniu, że jeśli
dozwolony jest cel, to środki do niego prowadzące także są dozwolone,

• wnioskowanie a fortiori – występuje w dwóch postaciach – z
większego na mniejsze (komu wolno więcej, temu tym bardziej wolno
mniej) oraz z mniejszego na większe (komu wolno mniej, temu tym
bardziej nie wolno więcej),

• wnioskowanie reductio od ad absurdum – sprowadzenie do
absurdu, oznacza, że jeżeli w wyniku rozumowania dochodzimy do
nonsensownych wniosków, to należy tego rozumowania zaniechać.

ZAPAMIĘTAJ !

ZAPAMIĘTAJ !

Norma prawna w
swojej treści zawiera:

- zakaz, np. kobiety w
ciąży nie wolno…

- nakaz, np. dziecko
pozostające pod
władzą rodzicielską
winno rodzicom
posłuszeństwo…

- upoważnienie, np.
jeżeli w gwarancji nie
zastrzeżono innego
terminu, termin
wynosi jeden rok…

Przepis
prawny - nie
posiada
typowych dla
norm prawnych
wyrazów:

- „ jest
zobowiązany”

- „ powinno być”

- „należy”

- „jest
zabronione”

- „podlega
karze”