Twórczość z perspektywy
Twórczość z perspektywy
psychologicznej: definicje,
psychologicznej: definicje,
kryteria.
kryteria.
PROBLEMATYKA
1. Definicje twórczości
2. Cztery podejścia do twórczości
3. Kryteria twórczości
4. Ujęcie atrybucyjne
5. Poziomy twórczości
6. Ujęcie elitarne i egalitarne
„przewidywalny hazard”, „zadziwiająca
oczywistość” (Perkins), „poszukiwanie
różnorodności i różnorodność
poszukiwań” (Kocowski), „najwyższy
sposób funkcjonowania ludzkiego
umysłu” (Sternberg), „najbardziej
tajemnicza właściwość naszego umysłu”
(nie: świadomość, wyobraźnia, intuicja,
emocje; Masao Ito, dyr. RIKEN)
Encyclopedia of Creativity (2005), M.
Runco & S. Pritzke (red.).
167 artykułów i ani jednej propozycji
testowalnego modelu twórczości
MIT Encyclopedia of Cognitive Science
1100 stron, z czego:
6 rozdziałów o logice i ponad 100 odwołań do niej
w indeksie rzeczowym;
twórczość – 1 strona (+ 1 o twórczej osobie”)
intuicja - 0 stron (nawet nie wspomniana w
indeksie)
Polska Wikipedia
(…) w nauce nie ma jednej uniwersalnej,
autorytatywnej definicji kreatywności. Podobnie
w psychologii nie istnieją żadne standardowe
techniki pomiaru kreatywności.
„twórcze jest to co nowe i wartościowe dla
danej grupy osób w pewnym okresie czasu”
(Stein)
„zdolność do tworzenia rozwiązań
jednocześnie nowych i odpowiednich (nie
tylko w tworzeniu nowych teorii czy
wynalazków, ale także w codziennych
działaniach, przetwarzaniu języka,
interakcjach” (Sternberg, Handbook of
Human Creativity)
Liczbę obowiązujących definicji TW ocenia
się na 50-60!
Bo jest to zjawisko złożone i
wieloaspektowe.
Bo rozumienie pojęcia twórczość
zmienia się w czasie.
Bo kryteria twórczości są
zmienne kulturowo.
Bo erupcja aktywności twórczej i
zainteresowanie nią to zjawiska
historyczne świeżej daty!
W starożytnej Grecji pojęcie nieznane,
w starożytnym Rzymie – atrybut boski
(Ex nihilo creat)
Istotny przełom w tradycyjnym,
teologicznym rozumieniu pojęcia
twórczość nastąpił w Odrodzeniu –
uznano zdolność człowieka do
tworzenia, ale wyłącznie w dziedzinie
sztuki.
Następną po sztuce domeną uznaną za tw. aktywność
człowieka była nauka – ale to twierdzenie dotyczy jedynie
nauki nowożytnej!
Sztuka jako proces twórczy
Nauka jako proces twórczy, proces
poznania jako proces twórczy
Technika jako proces twórczy
Tworzenie kultury
Nowoczesna praca ludzka
Pełnienie ról społecznych jako twórczość
Samorozwój jako twórczość
Tokarz i in. 2004
Osoby badane:
polscy i chińscy
studenci (gr. ch.
N=501, gr. p.
N=609)
Kwestionariusz
badający
potoczne
przekonania na
temat
twórczości
CHIŃSKIE
POLSKIE
WSPÓLNE
Myślący
logicznie
Elastyczny
Mądry
Pewny siebie
Utalentowan
y
Inteligentny
Wrażliwy na
sztukę
Spontaniczny
Kreatywny
Oryginalny
Nowatorski
Spostrzegaw
czy
Gestalt lub percepcyjne (Wertheimer, Mooney)
Przekształcanie wiedzy i pomysłów w nową postać
Produkt końcowy albo innowacja (Stein)
Proces w wyniku którego powstaje coś nowego
Estetyka lub funkcja ekspresji (Thurstone, Gishelin)
Postanowienie zrobienia czegoś, gdy coś nas zirytuje;
proces, w którym ktoś wyraża siebie w sposób jemu tylko
właściwy
Psychoanalityczne lub dynamiczne (Kris, Kubie)
Proces będący wynikiem interakcji id, ego, superego
Rozwiązywanie problemów (Spearman, Guilford,
Dunker)
proces w którym ktoś odchodzi od zwyczajowych, znanych
rozwiązań sytuacji problemowej
Inne/różne
Rezultat subiektywnej relacji pomiędzy człowiekiem a jego
środowiskiem
Dzieło
Osoba
Proces
Środowisko
Taylor et al. (1963)
52 wskaźniki twórczości w karierach
naukowców U.S. Air Force
Szacowania i rankingi bezpośrednich przełożonych,
przełożonych laboratorium, rankingi, szacowania i
nominacje współpracowników, ocena ilościowa i
jakościowa publikacji i raportów z badań, udział w
organizacjach naukowych (14 czynników + 1
kontrolny)
130 wskaźników pochodzących z 14 różnych
testów
Testy najlepiej przewidują:
Ocenę współpracowników produktywności (35%)
Ocenę przełożonych twórczości (29%)
Ocenę przełożonych „poszukiwania zasobów” (25%)
Czynniki intelektualne, motywacyjne,
osobowościowe – znacznie słabiej
rozwinięte podejście
Taylor & Ellison (1964)
„dynamiczne” inwentarze biograficzne jako
najlepszy predykator twórczych osiągnięć
jednostki (rekomendują używanie bardzo
wielu wskaźników z inwentarzy – ok. 20!)
ZAŁOŻENIE: obecne zachowanie
jednostki jest zdeterminowane przez
przeszłe doświadczenia
Alpha Biographical Inventory - dla
naukowców (NASA)
300 pytań: hobby, zainteresowania, aktywność
w dzieciństwie, samoocena, doświadczenia
wskaźniki: twórczości i osiągnięć akademickich
Jak trudno wybrać „właściwe” doświadczenia -
badania M. Manturzewskiej nad biegiem życia
wybitnych muzyków (1990)
współczesna populacja muzyków polskich (7
specjalności, 5 generacji; 24-90 lat; N=160; grupy A i
B - kryterium uznania międzynarodowego)
wywiad retrospektywy biograficzno-środowiskowy
dom i środowisko rodzinne
data i miejsce urodzenia, cechy osobowości rodziców i
dziadków, atmosfera domu rodzinnego, styl życia,
uznawane wartości i postawy, krąg przyjaciół, zdolności
i tradycje muzyczne w rodzinie, wspomnienia z
wczesnego dzieciństwa, pierwsze przeżycia muzyczne,
pierwsze objawy zdolności i zainteresowań muzycznych
dokumenty, fotografie dotyczące życia i działalności
zawodowej, wycinki prasowe, publikowane
wypowiedzi oraz biografie
Taylor, Gishelin et al. (Univ of Utah, l. 60-te)
Creative Process Check List
2 czynniki
Twórca
Wysokie oceny twórczości przez wyższych
przełożonych, oryginalność, wysoka jakość pisemnych
prac
Naukowiec sukcesu
Aktualny status w organizacji, lubienie przez
otoczenie, „widoczność”
Wspólne:
Udział w organizacjach naukowych, ogólny poziom
pracy, produktywność mierzona liczbą prac pisemnych
Typ naukowca Przed
W trakcie
Po
Twórca
Rozproszona
Stała
Skanująca
Intensywna
Naukowiec
sukcesu
Skoncentrowan
a
Intensywna
Rozproszona
WSPÓLNE
Błądząca
Skonfigurowan
a
Odczucia w toku procesu twórczego
Typ naukowca Przed
W trakcie
Po
Twórca
Bez
wytchnienia
Pod presją
Napięcie
Ekscytacja
Satysfakcja
Spokój
Naukowiec
sukcesu
Napięcie
Nerwowość
Oczekiwanie
Nerwowość
Szczęście
Ekscytacja
WSPÓLNE
Szczęście
Spokój
Spokój
Zadowolenie
kontekst interpersonalny
kontekst dyscypliny
kontekst społeczno-kulturowy
Np. technologia informacyjna a twórczość
naukowa
Skąd wiemy, że coś jest twórcze?
kryteria Guilforda
płynność myślenia
giętkość myślenia
oryginalność myślenia
TRIADOWE ujęcie twórczości
Edwarda Nęcki
I. cechy wytworu
II. cechy procesu myślenia
III. cechy reakcji psychicznej
odbiorcy
WY
TW
ÓR
•tra
fno
ść
•ory
gin
aln
ość
•nie
zwy
kłoś
ć
•ko
nie
czn
ość
•wa
rtoś
ć es
tety
czn
a
CECHY PROCESU MYŚLENIA
•ruchliwość
•synteza
•aktywny stosunek do tworzywa
•przełamanie bloku mentalnego
•działanie w sytuacji niedoboru środków
REAKCJA PSYCHICZNA ODBIORCY
•„skuteczne zdziwienie”
•początkowa nieufność
•efekt ponownej oceny
•„Nigdy bym na to nie wpadł”
•„Tak właśnie bym zrobił”
Twórcze jest to, co zostanie uznane za twórcze
Przesłanki sądów atrybucyjnych
tajemniczość procesu twórczego
doniosłość skutków
sugestia (np. nazwiska, profesji)
autoreklama twórców
I. Twórczość płynna
wytwarzanie różnorodnych pomysłów
II. Twórczość skrystalizowana
rozwiązywanie problemu lub osiąganie celu
III. Twórczość dojrzała
rozwiązywanie ważnych problemów i osiąganie
ważnych celów
IV. Twórczość wybitna
zmiana fundamentalna
Różne uwarunkowania
poznawcze, osobowościowe, emocjonalno-motywacyjne, różne
oceny społeczne i różne szanse wystąpienia
Literatura obowiązkowa
Nęcka, E. (1994). TROP... Twórcze
rozwiązywanie problemów. Kraków: Impuls.
Nęcka, E. (1995). Proces twórczy i jego
ograniczenia. Karków: Impuls.
Nęcka, E. (2001). Psychologia twórczości.
Gdańsk: GWP.
Tokarz, A. (2005). Dynamika procesu
twórczego. Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Tokarz A. (red.) (2005). W poszukiwaniu
zastosowań psychologii
twórczości. Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego.
Egzamin
Test – 60 pytań, 45 minut, 50%