Twórczość z perspektywy

Twórczość z perspektywy

psychologicznej: definicje,

psychologicznej: definicje,

kryteria.

kryteria.

PROBLEMATYKA

1. Definicje twórczości

2. Cztery podejścia do twórczości

3. Kryteria twórczości

4. Ujęcie atrybucyjne

5. Poziomy twórczości

6. Ujęcie elitarne i egalitarne



„przewidywalny hazard”, „zadziwiająca
oczywistość” (Perkins), „poszukiwanie
różnorodności i różnorodność
poszukiwań” (Kocowski), „najwyższy
sposób funkcjonowania ludzkiego
umysłu” (Sternberg), „najbardziej
tajemnicza właściwość naszego umysłu”
(nie: świadomość, wyobraźnia, intuicja,
emocje; Masao Ito, dyr. RIKEN)



Encyclopedia of Creativity (2005), M.

Runco & S. Pritzke (red.).



167 artykułów i ani jednej propozycji

testowalnego modelu twórczości



MIT Encyclopedia of Cognitive Science



1100 stron, z czego:



6 rozdziałów o logice i ponad 100 odwołań do niej

w indeksie rzeczowym;



twórczość – 1 strona (+ 1 o twórczej osobie”)



intuicja - 0 stron (nawet nie wspomniana w

indeksie)



Polska Wikipedia



(…) w nauce nie ma jednej uniwersalnej,

autorytatywnej definicji kreatywności. Podobnie

w psychologii nie istnieją żadne standardowe

techniki pomiaru kreatywności.



„twórcze jest to co nowe i wartościowe dla
danej grupy osób w pewnym okresie czasu”
(Stein)



„zdolność do tworzenia rozwiązań
jednocześnie nowych i odpowiednich (nie
tylko w tworzeniu nowych teorii czy
wynalazków, ale także w codziennych
działaniach, przetwarzaniu języka,
interakcjach” (Sternberg, Handbook of
Human Creativity)



Liczbę obowiązujących definicji TW ocenia
się na 50-60!



Bo jest to zjawisko złożone i
wieloaspektowe.



Bo rozumienie pojęcia twórczość
zmienia się w czasie.



Bo kryteria twórczości są
zmienne kulturowo.



Bo erupcja aktywności twórczej i
zainteresowanie nią to zjawiska
historyczne świeżej daty!



W starożytnej Grecji pojęcie nieznane,
w starożytnym Rzymie – atrybut boski
(Ex nihilo creat)



Istotny przełom w tradycyjnym,
teologicznym rozumieniu pojęcia
twórczość nastąpił w Odrodzeniu –
uznano zdolność człowieka do
tworzenia, ale wyłącznie w dziedzinie
sztuki.

Następną po sztuce domeną uznaną za tw. aktywność

człowieka była nauka – ale to twierdzenie dotyczy jedynie

nauki nowożytnej!



Sztuka jako proces twórczy



Nauka jako proces twórczy, proces
poznania jako proces twórczy



Technika jako proces twórczy



Tworzenie kultury



Nowoczesna praca ludzka



Pełnienie ról społecznych jako twórczość



Samorozwój jako twórczość



Tokarz i in. 2004



Osoby badane:
polscy i chińscy
studenci (gr. ch.
N=501, gr. p.
N=609)



Kwestionariusz
badający
potoczne
przekonania na
temat
twórczości

CHIŃSKIE

POLSKIE

WSPÓLNE

Myślący

logicznie

Elastyczny

Mądry

Pewny siebie

Utalentowan

y

Inteligentny

Wrażliwy na

sztukę

Spontaniczny

Kreatywny

Oryginalny

Nowatorski

Spostrzegaw

czy



Gestalt lub percepcyjne (Wertheimer, Mooney)



Przekształcanie wiedzy i pomysłów w nową postać



Produkt końcowy albo innowacja (Stein)



Proces w wyniku którego powstaje coś nowego



Estetyka lub funkcja ekspresji (Thurstone, Gishelin)



Postanowienie zrobienia czegoś, gdy coś nas zirytuje;

proces, w którym ktoś wyraża siebie w sposób jemu tylko

właściwy



Psychoanalityczne lub dynamiczne (Kris, Kubie)



Proces będący wynikiem interakcji id, ego, superego



Rozwiązywanie problemów (Spearman, Guilford,

Dunker)



proces w którym ktoś odchodzi od zwyczajowych, znanych

rozwiązań sytuacji problemowej



Inne/różne



Rezultat subiektywnej relacji pomiędzy człowiekiem a jego

środowiskiem



Dzieło



Osoba



Proces



Środowisko



Taylor et al. (1963)



52 wskaźniki twórczości w karierach

naukowców U.S. Air Force



Szacowania i rankingi bezpośrednich przełożonych,

przełożonych laboratorium, rankingi, szacowania i

nominacje współpracowników, ocena ilościowa i

jakościowa publikacji i raportów z badań, udział w

organizacjach naukowych (14 czynników + 1

kontrolny)



130 wskaźników pochodzących z 14 różnych

testów



Testy najlepiej przewidują:



Ocenę współpracowników produktywności (35%)



Ocenę przełożonych twórczości (29%)



Ocenę przełożonych „poszukiwania zasobów” (25%)



Czynniki intelektualne, motywacyjne,
osobowościowe – znacznie słabiej
rozwinięte podejście



Taylor & Ellison (1964)



„dynamiczne” inwentarze biograficzne jako
najlepszy predykator twórczych osiągnięć
jednostki (rekomendują używanie bardzo
wielu wskaźników z inwentarzy – ok. 20!)



ZAŁOŻENIE: obecne zachowanie

jednostki jest zdeterminowane przez

przeszłe doświadczenia



Alpha Biographical Inventory - dla

naukowców (NASA)



300 pytań: hobby, zainteresowania, aktywność

w dzieciństwie, samoocena, doświadczenia



wskaźniki: twórczości i osiągnięć akademickich



Jak trudno wybrać „właściwe” doświadczenia -

badania M. Manturzewskiej nad biegiem życia

wybitnych muzyków (1990)



współczesna populacja muzyków polskich (7

specjalności, 5 generacji; 24-90 lat; N=160; grupy A i

B - kryterium uznania międzynarodowego)



wywiad retrospektywy biograficzno-środowiskowy



dom i środowisko rodzinne



data i miejsce urodzenia, cechy osobowości rodziców i

dziadków, atmosfera domu rodzinnego, styl życia,

uznawane wartości i postawy, krąg przyjaciół, zdolności

i tradycje muzyczne w rodzinie, wspomnienia z

wczesnego dzieciństwa, pierwsze przeżycia muzyczne,

pierwsze objawy zdolności i zainteresowań muzycznych



dokumenty, fotografie dotyczące życia i działalności

zawodowej, wycinki prasowe, publikowane

wypowiedzi oraz biografie



Taylor, Gishelin et al. (Univ of Utah, l. 60-te)



Creative Process Check List



2 czynniki



Twórca



Wysokie oceny twórczości przez wyższych

przełożonych, oryginalność, wysoka jakość pisemnych

prac



Naukowiec sukcesu



Aktualny status w organizacji, lubienie przez

otoczenie, „widoczność”



Wspólne:



Udział w organizacjach naukowych, ogólny poziom

pracy, produktywność mierzona liczbą prac pisemnych

Typ naukowca Przed

W trakcie

Po

Twórca

Rozproszona

Stała

Skanująca

Intensywna

Naukowiec

sukcesu

Skoncentrowan

a

Intensywna

Rozproszona

WSPÓLNE

Błądząca

Skonfigurowan

a

Odczucia w toku procesu twórczego

Typ naukowca Przed

W trakcie

Po

Twórca

Bez

wytchnienia

Pod presją

Napięcie

Ekscytacja

Satysfakcja

Spokój

Naukowiec

sukcesu

Napięcie

Nerwowość

Oczekiwanie

Nerwowość

Szczęście

Ekscytacja

WSPÓLNE

Szczęście

Spokój

Spokój

Zadowolenie



kontekst interpersonalny



kontekst dyscypliny



kontekst społeczno-kulturowy



Np. technologia informacyjna a twórczość
naukowa



Skąd wiemy, że coś jest twórcze?



kryteria Guilforda



płynność myślenia



giętkość myślenia



oryginalność myślenia



TRIADOWE ujęcie twórczości

Edwarda Nęcki

I. cechy wytworu

II. cechy procesu myślenia

III. cechy reakcji psychicznej

odbiorcy

WY

TW

ÓR

•tra

fno

ść

•ory

gin

aln

ość

•nie

zwy

kłoś

ć

•ko

nie

czn

ość

•wa

rtoś

ć es

tety

czn

a

CECHY PROCESU MYŚLENIA

•ruchliwość

•synteza

•aktywny stosunek do tworzywa

•przełamanie bloku mentalnego

•działanie w sytuacji niedoboru środków

REAKCJA PSYCHICZNA ODBIORCY

•„skuteczne zdziwienie”

•początkowa nieufność

•efekt ponownej oceny

•„Nigdy bym na to nie wpadł”

•„Tak właśnie bym zrobił”



Twórcze jest to, co zostanie uznane za twórcze



Przesłanki sądów atrybucyjnych



tajemniczość procesu twórczego



doniosłość skutków



sugestia (np. nazwiska, profesji)



autoreklama twórców

I. Twórczość płynna



wytwarzanie różnorodnych pomysłów

II. Twórczość skrystalizowana



rozwiązywanie problemu lub osiąganie celu

III. Twórczość dojrzała



rozwiązywanie ważnych problemów i osiąganie
ważnych celów

IV. Twórczość wybitna



zmiana fundamentalna

Różne uwarunkowania



poznawcze, osobowościowe, emocjonalno-motywacyjne, różne
oceny społeczne i różne szanse wystąpienia



Literatura obowiązkowa



Nęcka, E. (1994). TROP... Twórcze

rozwiązywanie problemów. Kraków: Impuls.

Nęcka, E. (1995). Proces twórczy i jego

ograniczenia. Karków: Impuls.

Nęcka, E. (2001). Psychologia twórczości.

Gdańsk: GWP.



Tokarz, A. (2005). Dynamika procesu

twórczego. Kraków: Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego.



Tokarz A. (red.) (2005). W poszukiwaniu

zastosowań psychologii

twórczości. Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego.



Egzamin



Test – 60 pytań, 45 minut, 50%