Ekosystem

jamy ustnej

ŚLINA

Obecność śliny to:

poczucie smaku

rozkosz jedzenia

dźwięk głosu

satysfakcja pocałunku

Stomatolodzy:

rzecz niedogodna

bagatelizowanie ilości śliny, suchość – „objaw

banalny”

„rzadka dolegliwość”

Ślina :

stanowi

wielowymiarową ochronę

twardych i miękkich tkanek jamy ustnej

Rola śliny:

1

dokładny i dostępny wskaźnik wielu chorób

jamy ustnej i chorób ogólnoustrojowych

2

skuteczny system dostarczania naturalnych

środków przeciwwirusowych

przeciwbakteryjnych

przeciwgrzybiczych

Właściwość przeciwwirusowa

to:

hamujące działanie w stosunki do ludzkiego

wirusa braku odporności

(gdy ślinę zmieszano z wirusem – zdolność wirusa do

zakażenia limfocytów zostaje zredukowana bądź

całkowicie wyeliminowana)

(dr H. Douglas Hall)

W przypadku wykrycia wirusa HIV-1 w jamie

ustnej to

ślina i jama ustna nie mają udziału

w przenoszeniu wirusa

Ślina może dostarczyć:

cenne informacje:

1

o stężeniu naturalnych lub wprowadzonych

substancji (leków) w płynach tkankowych

2

o stanie hormonalnym

3

o stanie immunologicznym i reaktywności

4

o stanie neurologicznym

5

o stanie odżywiania i metabolizmie

6

o stanie emocjonalnym

(od niepokoju do depresji)

Ślina może dostarczyć:

wiedzy o ogólnym stanie zdrowia

badamy

przepływ śliny

SUCHOŚĆ jamy ustnej to:

niedoczynność gruczołów ślinowych, która

związana jest ze stanami

ogólnoustrojowymi

(reumatoidalne zapalenie stawów, zespół Sjörgena,

mukowiscydoza, cukrzyca, nadciśnienie, marskość

wątroby,

niedożywienie, odwodnienie, porażenie mózgowe,

parkinsonizm, depresje itd.)

Gruczoły ślinowe

występują wyłącznie u ssaków

Ze względu na wielkość odróżniamy:

duże

(otoczone torebką łącznotkankową), parzyste

ślinianki:

przyuszna, podżuchwowa,

podjęzykowa

są to oddzielne narządy, leżą poza jamą ustną, posiadają

naczynia krwionośne, limfatyczne oraz nerwy

małe

(w obrębie jamy ustnej - kilkaset), (nie

posiadają torebki ani budowy płacikowej należą tu:

gruczoły wargowe, policzkowe, językowe (przednie

i tylne)

Ze względu na

wydzielinę

dzielimy na:

surowicze

(przyuszna, gruczoły tylne języka)

śluzowe

(drobne gruczoły błony śluzowej jamy

ustnej

i podniebienia)

mieszane

(ślinianka podjęzykowa, podżuchwowa)

Regulacja funkcji gruczołów

ślinowych

zachodzi głównie za pośrednictwem

ukł. przywspółczulnego

chociaż

stymulacja

współczulna

prowadzi również do zwiększonego wydzielania

(neuromediatory uwalniane z zakończeń nerwów współczulnych w

ścianie naczyń krwionośnych ślinianek zwężają światło naczyń –

ograniczając przepływ krwi, mimo to występuje wzrost sekrecji

prawdopodobnie poprzez działanie bradykainy wydzielanej przez

komórki przewodów wyprowadzających)

ILOŚĆ ŚLINY

w warunkach podstawowych

małe gruczoły ślinowe,

ślinianki podżuchwowe

i podjęzykowe

wykazują stałą sekrecję śliny

Ślinianka przyuszna tylko w warunkach

stymulacji

Całkowita dobowa produkcja:

średnio 600 – 800 ml

(w stanie spoczynku średnio 20 ml/godz. 0,4 ml/min)

stymulowana szybkość wypływu to średnio 2,0 ml/min

(podczas 2 godz. przyjmowania pokarmu ok. 150 ml/godz.)

(podczas snu 20 – 50 ml/godz.)

poniżej 0,5 ml/min patologia

SKŁAD I WŁAŚCIWOŚCI ŚLINY

Woda: 94 -99,5%

składniki stałe: w spoczynku 6%, po stymulacji 0,5%

Główny składnik organiczny

:

białka

(enzymatyczne – pochodzenia

bakteryjnego oraz wytwarzane przez ślinianki), białka surowicy

związki wielkocząsteczkowe

: mucyny (nadające ślinie

lepkość),

substancje grupowe krwi

Lizozym

Kallikreina

Laktoferyna

naskórkowy czynnik wzrostu (EGF)

Substancje o charakterze hormonalnym

(Parotyna –

obniża poziom Ca w surowicy, pobudza mineralizację zębiny)

Z krwi dyfundują

: hormony sterydowe

(estrogeny, testosteron),

rozpuszczone są cząsteczki

gazów

(tlenu, azotu i CO

2

)

Witaminy A, B, C, K

(wytwarzane przez drobnoustroje i poch. z

resztek pokarmowych)

SKŁAD I WŁAŚCIWOŚCI ŚLINY

jodki

aminokwasy

peptydy

Sialina

ten peptyd w płytce nazębnej zostaje

przekształcony w amoniak, podwyższając pH płytki

białka

wykazujące powinowactwo do hydroksyapatytu: (kwaśne

białka bogate w Prolinę, Histatyny, Cystatyny oraz

Stateryna)

Histatyna

(bogata w histydynę)

chroni tkanki przed

zakażeniem grzybiczym

Fosfoproteiny:

stateryna i sialina

– zapobiegają

wytrąceniu fosforanu wapniowego i wzrostowi kryształów

(w warunkach normalnych ślina jest przesycona jonami Ca i fosforanowymi i nie

dochodzi do wytrącania soli fosforanu wapnia na zębach ani w przewodach ślinianek)

Białka

Laktoferyna

(białko pochodzenia ślinowego)

ma działanie przeciwbakteryjne

(wiąże jon żelaza, czyniąc

go niedostępnym dla drobnoustrojów zależnych od żelaza takich jak s.

mutans)

. Wywiera bezpośrednie działanie

bakteriobójcze na

s. mutans

Amylaza ślinowa

oczyszcza zęby z nierozpuszczalnych

resztek węglowodanowych utrudnia adhezję drobnoustrojów do

szkliwa

Pośrednio – może sprzyjać wzrostowi bakterii (rozszczepia skrobię na

cukry rozpuszczalne prowadząc do powstania płytki nazębnej, spadku

pH)

Płyn jamy ustnej

to:

wydzielina gruczołów ślinowych

płyn kieszonki dziąsłowej

drobnoustroje

resztki pokarmowe

złuszczone komórki nabłonka

limfocyty

granulocyty obojętnochłonne

Gęstość śliny wynosi :1,002 – 1,012

g/ml

Płyn kieszonki dziąsłowej

oczyszcza na drodze mechanicznej

spełnia funkcję obronna ze względu na

zawarte

w nim przeciwciała i substancje o działaniu

przeciwbakteryjnym

Odczyn śliny

zależy od:

szybkości wydzielania śliny

im większa jest szybkość produkcji śliny

tym bardziej zasadowe jest jej pH

pH

w spoczynku wynosi: 6,2 – 7,6

średnio 6,7

odczyn szybko wydzielanej śliny do 8,0

(zwiększona

zawartość jonów wodorowęglanowych (HCO

3

)

Kwasowość zmienia się w ciągu doby:

podczas snu (wydzielanie niewielkie) - pH względnie niskie

w ciągu dnia - względnie wysokie

Na odczyn śliny wpływa:

pora dnia

rodzaj spożywanego pokarmu

stymulacja przez układ nerwowy

metabolizm flory bakteryjnej

Wpływ pokarmów

pokarmy płynne

:

powodują wydzielanie

małych ilości gęstej śliny

pokarmy suche

:

ślina obfita i rzadsza

spożywanie mięsa:

ślinę z dużą zawartością śluzu

spożywanie mleka:

ślina obfita i bogata w śluz

pokarmy kwaśne

: ślina obfita i wodnista

Regulacja wydzielanej śliny

Wydzielanie stymulowane jest przez:

bodźce smakowe

bodźce mechaniczne

bodźce termiczne

pobudzają one zakończenia nerwowe w błonie śluzowej

jamy ustnej – zapachowe, psychiczne

Regulacja wytwarzania śliny następuje na

drodze nerwowej:

stymulacja

układu przywspółczulnego

duża ilość śliny wodnistej, ubogiej w związki organiczne

stymulacja

układu współczulnego:

śliny mało, gęsta o dużej zawartości składników

organicznych

(ślinianka podżuchwowa i podjęzykowa

)

Wypływ śliny

powinien być badaniem rutynowym

Wydzielanie nieprawidłowe:

suchość jamy ustnej

(zidentyfikowano 430 leków,

radioterapia)

powoduje

pieczenie i mrowienie języka

owrzodzenia kącików ust

wzrost choroby próchnicowej

(ok. przyszyjkowej)

odpowiedzialność stomatologa

nowe zadanie

Ślina

dostępny, dokładny wskaźnik diagnostyczny

ślina jest odbiciem stanu metabolicznego

hormonalnego

immunologicznego organizmu

może być pobierana w sposób nieinwazyjny

Funkcja śliny

1. trawienna

2. regulacja równowagi wodnej organizmu

3. przeciwbakteryjna

4. buforująca

(neutralizuje kwasy organiczne produkowane przez

bakterie)

kwaśne węglany, fosforany

5. udział w odczuwaniu smaku

(mucyna – fonację)

6. zwilżanie błony śluzowej jamy ustnej

7. zlepianie pokarmów w kęsy - połykająca

8. oczyszczająca

(wypłukiwanie resztek pokarmowych, rozpuszcza

cukier)

9. udział w mineralizacji szkliwa

(hamuje demineralizację,

ułatwia remineralizację)

10. współudział w krzepnięciu krwi

Funkcja trawienna

obecność

amylazy

(ptyaliny) zapoczątkowuje

trawienie skrobi – jednego z głównych składników

odżywczych. Końcowym produktem trawienia skrobi jest

dwucukier maltoza

Po przejściu pokarmu do żołądka następuje gwałtowny

spadek pH powoduje to zmniejszenie aktywności amylazy

Fizjologicznie – to trawienie resztek skrobi pozostających

w jamie ustnej po posiłku

W ślinie obecna jest też

lipaza językowa

wydzielana przez śliniankę przyuszną i gruczoły językowe

przednie

jej funkcja to zapoczątkowanie hydrolizy trójglicerydów

Udział w regulacji równowagi

wodnej organizmu

to

wydzielanie przez ślinianki dużej ilości wody

to

sygnalizacja dostarczenia płynów do

organizmu

suchość w jamie ustnej

uczucie pragnienia

Przeciwbakteryjna

to kilka czynników

swoista odpowiedź immunologiczna (obecność

przeciwciał: IgA, IgG, IgM)

Immunoglobulina A

różni się od IgA występującej w surowicy

obecnością tzw. komponenty wydzielniczej, która ochrania to

przeciwciało przed zniszczeniem przez enzymy bakteryjne w świetle

jamy ustnej.

Przeciwbakteryjne działanie IgA polega na zapobieganiu kolonizacji

błony śluzowej jamy ustnej przez bakterie (

IgA przyłącza się do

specyficznych antygenów odpowiedzialnych za adhezję)

Opłaszczenie niektórych rodzajów bakterii przez sekrecyjną IgA

ułatwia ich fagocytozę przez makrofagi)

Przeciwbakteryjna

Enzym –

Peroksydaza

(ślinianka przyuszna)

rozkłada nadtlenek wodoru

(wydzielany w jamie

ustnej przez szereg drobnoustrojów)

Peroksydaza hamuje wzrost wielu mikroorganizmów

(paciorkowców, pałeczek kwasu mlekowego, grzybów)

Enzym

– Lizozym

(rozkłada wiązania glikozydowe co prowadzi do trawienia ściany

komórkowej bakterii)

Glikoproteina

–

Laktoferyna

(wiąże jony żelaza

niezbędne do wzrostu niektórych bakterii oraz grzyba Candida

albicans)

Buforujące działanie śliny

zależy od:

stężenia jonów wodorowęglanowych

(wydzielanych przez komórki ślinianek)

przy dużym przepływie śliny wodorowęglany stają się

efektywnym układem buforowym,

który zobojętnia kwasy

powstające w jamie ustnej

skutecznie podwyższają pH śliny (chronią szkliwo)

pH 5,6 może powodować rozpuszczanie się szkliwa

Mocznik

stanowiący jeden z organicznych składników

śliny może być w jamie ustnej rozkładany przez

mikroorganizmy

a powstający w efekcie amoniak może neutralizować

(jako

jon amonowy)

kwaśne produkty metabolizmu komórek

bakteryjnych.

Jony fosforanowe

pewien efekt buforujący

nie

wyjaśniony do końca

Rola śliny w odczuwaniu smaku

Związki chemiczne mogą być rozpoznawane jeśli ulegną

rozpuszczeniu w środowisku płynnym

Nie jest możliwe odczucie smaku suchego

pożywienia

w wyschniętej jamie ustnej

Ślina uczestniczy w:

rozpuszczaniu substancji pobudzających receptory

komórek kubków smakowych

spłukuje resztki pokarmów z powierzchni kubków

Rola zwilżająca i zlepiająca

dzięki obecności w ślinie

glikoproteinom (mucyna)

adsorbują się do komórek nabłonka oraz do szkliwa

chronią śluzówkę przed utratą wody – wysychaniem

chronią śluzówkę przed czynnikami chemicznymi - kwasami

chronią śluzówkę przed enzymami proteolitycznymi pochodzenia

bakteryjnego

GLIKOPROTEINY zaadsorbowane do powierzchni szkliwa

chronią przed działaniem kwasów

stanowią macierz umożliwiającą przyleganie (adherencję) i rozwój

różnych mikroorganizmów

Śluz chroni błonę śluzową przed uszkodzeniami

Funkcja oczyszczająca

Ślina – jej przepływ powoduje mechaniczne

usuwanie złuszczonych komórek nabłonka,

resztek pokarmowych

Jest to swoisty udział śliny w utrzymaniu higieny

jamy ustnej

Udział w procesach naprawczych

zęba

wysoka zawartość jonów Ca i fosforanów zależy

od obecności w ślinie pewnych białek wiążących

Ca

ma to istotne znaczenie dla

ochrony szkliwa przed demineralizacją

stabilizacji składu jonowego szkliwa

Rola w krzepnięciu krwi

odgrywa tu rolę Ca

czas krzepnięcia krwi, która może dostać
się do jamy ustnej ulega skróceniu dzięki

wysokiemu stężeniu Ca

Wskaźnik płytki nazębnej

Plaque Index

• 0- brak płytki
• 1- cienka warstwa płytki przylegająca do brzegu

dziąsłowego i szyjki zęba stwierdzona
zgłębnikiem, lecz niewidoczna gołym okiem

• 2- umiarkowane nagromadzenie płytki na

brzegu dziąsła i (lub) na powierzchni zęba oraz
w kieszonce dziąsłowej widoczne jest gołym
okiem

• 3- obfite nagromadzenie złogów (płytki) w

kieszonce i (lub) na brzegu dziąsła i powierzchni
zęba

API Aproximal Plaque Index

• Zaleca się badanie połowy uzębienia od

strony językowej i połowy od przedsionkowej,
a więc wszystkie przestrzenie. Doświadczenie
uczy, że wystarczy zbadać 10-12 przestrzenie
międzyzębowych, w tym koniecznie między
zębami trzonowymi.

• API=

suma przestrzeni z płytką/ Suma wszystkich przestrzeni

międzyzębowych * 100%

• Jeżeli na 10 zbadanych przestrzeni międzyzębowych w 6

stwierdzimy obecność płytki to wartość zmodyfikowanego
wskaźnika API wyniesie 60%.

Różnicowanie wartości

wydzielanej śliny

ml/min

Bardzo niskie

Niskie

Normalne

Ślina

spoczynkowa

<0,1

0,1-0,25

0,25-0,35

Ślina

pobudzona

<0,7

0,7-1,0

1,0-3,0