Metodologia dyscyplin   

 praktycznych na 
przykładzie teorii 
wychowania fizycznego

Autor: Tomasz Madej

 

Na podstawie: J. Kosiewicz 

„Kultura fizyczna, osobowość, wychowanie”

 

 

Wstęp

Celem prezentacji jest przegląd 
koncepcji wyodrębniania dyscyplin 
praktycznych oraz omówienie 
teorii optymalizacji w odniesieniu 
do struktury logicznej twierdzeń 
teorii wychowania fizycznego

 

 

Jakie nauki można zaliczyć do grupy 

dyscyplin praktycznych i czym mają 

się charakteryzować?

Kryteria podziału i wyodrębniania 
nauk praktycznych są niekiedy tak 
odmienne, że zawodzą wszelkie 
próby ich precyzyjnej systematyzacji. 
Mimo to główne i ważące wypowiedzi 
na temat nauk praktycznych można 
zintegrować w pewne grupy i 
orientacje

 

 

1. Koncepcje aksjologiczne

   

A) L. Petrażycki i J. Lande:  Teoria nauk        
celowościowych (s. 142)

   

Autorzy utrzymują, że nauki teoretyczne 
zajmują się tym co jest, a nauki praktyczne 
dotyczą tego co być powinno. Głównym 
celem dyscyplin praktycznych jest 
projektowanie celów i warunków, które 
umożliwiają realizację projektu - tworzenie 
nowej rzeczywistości.

                       

 

 

B) Klasyfikacja nauk praktycznych a
zagadnienie ocen utylitarnych i właściwych
w ujęciu A. Podgóreckiego (s. 143)

Wg. autora twierdzenia nauk praktycznych
charakteryzuje specyficzny stosunek do 
przyszłości, do wypowiedzi opisowych,
do ocen i działania. Nauki te określając to, 
jak będą przedstawiać się pewne stany 
rzeczy w przyszłości, zajmują się tymi
stanami rzeczy ze względu na takie, a nie
inne oceny.

 

 

 

Nauki praktyczne badając to, co nastąpi
zajmują się tymi stanami ze względu na 
przyjmowane oceny, które można podzielić
na dwie grupy (s. 144): oceny właściwe, 
dotyczące celów oraz utylitarne - dotyczące
środków.
Ocenę utylitarną będzie można wyodrębnić
na podstawie tego „co ta ocena ocenia albo 
ze względu na to co ocenia”.
Zatem nauki praktyczne „biorą pod uwagę 
tylko te oceny, które mogą stanowić 
podstawę do wskazania określonego 
postępowania (s. 145). 

 

 

Podgórecki twierdzi, że nauki
praktyczne „są to zespoły zadań ogólnych
stwierdzających, jak w oparciu o zależności
między faktami można realizować stany
rzeczy zalecone przez uznane oceny”.
Nauki praktyczne dzieli on na praktyczne:

• nauki społeczne tj.: pedagogika, polityka 
 społeczna, polityka prawa i inne,

• nauki przyrodnicze tj.: architektura, 
 medycyna, agronomia i inne (s. 146) .

 

 

 

C) T. Kotarbiński: podział i twierdzenia
nauk praktycznych (s. 148)

Kotarbiński uważa, że zasadniczymi 
twierdzeniami nauk praktycznych są zdania
dyrektywne zawierające dyspozycje 
sprawnościowe. Zdania praktyczne czy 
ogólne dyrektywy praktyczne są ocenami 
czynów, które mają być wykonane lub nie,
zależnie od czyjejś decyzji, a które są 
skierowane na urzeczywistnienie 
czegoś lub nie.

 

 

Oceny  praktyczne to takie oceny, które nie 
wyrażają uczuć ani wzruszeń, lecz tylko 
mówią o użyteczności lub nieprzydatności
danego sposobu działania, lub danego 
czynnika biorącego udział w działaniu, a 
więc sprawcy, narzędzia.

Kotarbiński uważa, że dyscypliny praktyczne
zawierające oceny dyspozycji 
sprawnościowych antycypujących przyszłe
działania są zbudowane z ogólnych zdań 
praktycznych, które podlegają kryterium
prawdy i fałszu w sensie logicznym (s.151).

 

 

 D) A. Siemianowski wobec tezy o 
 analogiczności norm teleologicznych
 i ocen właściwych. Zdania faktualno -
 idealizacyjne (s. 152)

 Identyfikacja norm teleologicznych z 
 ocenami utylitarnymi jest zabiegiem 
 niewłaściwym, gdyż zarówno oceny 
 zasadnicze, jak i oceny utylitarne niekiedy
 pośrednio wyznaczają cele badawcze 
sensu
 stricto.

 

 

Zadania praktyczne wg. Siemianowskiego
zawierają (s. 153):

• pewne oceny - mianowicie oceny 
  dążeniowe,

• pewne generalizacje zwykłe i prawa
  zdroworozsądkowe oraz pewne 
  empiryczne  prawa naukowe zawierające 
  odpowiednie  informacje, na podstawie 
  których można  podjąć określone działania
  praktyczne

• zadania dyrektywne uzasadnione za 
  pomocą zdań

 

 

2. Reizm jako zasada konfiguracji 

nauk  w poglądach T. Wójcika

 

Wójcik dzieli nauki na dwie grupy (s.155):

Nauki, które są obrazami różnych 

fragmentów rzeczywistości /nauki-

obrazy/
Nauki, które są wzorami fragmentów 

rzeczywistości stanowiących twory 

/produkty/ człowieka /nauki-wzory/

 

 

Wszystkie „nauki-wzory” opierają się na 
„naukach-obrazach”, a „wstępną fazę 
tworzenia wzoru stanowi faza rozeznania, 
diagnozy- a więc faza tworzenia obrazu”.
W związku z tym dyscypliny praktyczne 
jawią się jako te nauki, które umożliwiają 
bezpośrednio działalność praktyczną
poprzez tworzenie wzorów tej działalności
i jej rezultatów.
Wójcik kwestionuje tradycyjny dychotomiczny
podział nauk na nauki teoretyczne i praktyczne
i zmodyfikowana klasyfikacja nauk zawiera:

 

 

I. Nauki o wszelkich rzeczach
II. Nauki o wszelkich tworach

   1. O ich strukturze i funkcjonowaniu
   2. O ich genezie

     A. W aspekcie technicznym
     B. W aspekcie organizacyjnym

Wójcik uważa, że pracownikiem nauki jest
nie tylko ten, kto odkrywa prawa przyrody, 
ale i teoretyk konstruktor czy organizator 
odkrywający nowe działy rzeczywistości.

 

 

3. Niekonsekwentny pluralizm i 

przyczynki do wiedzy o naukach 

praktycznych

A) H. Stonert: różnorodność definicji i 

zakresów (s. 159)

   

Stonert uważa, że nauki praktyczne 

uprawiane są ze względu na stawiane 

im zamówienia na wiedzę przydatną 

do działania. Ich twierdzenia pełnią 

funkcję zaleceń, pobudzających do 

stosowania czynności stanowiących 

środki do realizacji celów.

 

 

„Zakresowa” definicja Stonert’a wiąże
charakter określonych dyscyplin praktycznych
z określonymi typami szkół twierdząc, że 
„nauki praktyczne to nauki, które są uprawiane
i wykładane - głównie na uczelniach tj.:
szkoły techniczne, politechniczne, akademie
lekarskie, szkoły rolnicze.
Definicja „zakresowa” jednak zawodzi, nie 
tylko nie rozwiązuje trudności
metodologicznych, ale niepotrzebnie je 
potęguje. 

 

 

B) Prewidystyczne i motywacyjne 
podłoże nauk praktycznych (s. 161)

Zieleniewski (s. 162) stwierdza, iż 
„znajdujemy się bardzo blisko określenia, że 
nauka praktyczna obejmuje wiedzę 
pozwalającą przewidywać, kontrolować i 
zmieniać rzeczywistość przez ludzkie 
działanie, poprzez manipulowanie 
poprzednikiem, zmienianie w jakiś sposób
przez człowieka tego, co jest determinantą
jakiś innych zdarzeń”.

 

 

Geblewicz odrzuca syntaktyczną koncepcję
odróżniania nauk praktycznych od 
teoretycznych twierdząc, że różnic między tymi
naukami nie należy dociekać w sferze analiz
konstytucji, struktury zdań, ponieważ 
najważniejsze właściwości charakteryzujące
owe nauki wywodzą się z zupełnie innej sfery-
ze sfery motywacji; „motywy”, dla których 
nauki są uprawiane, stanowią najistotniejszą
cechę odróżniającą nauki praktyczne od
teoretycznych. Tezy nauk praktycznych są
przedstawione w postaci zdań oznajmujących
lub w postaci zaleceń z lub bez uzasadnienia.

 

 

Teoria optymalizacji a struktura 

logiczna wartości twierdzeń teorii 

wychowania fizycznego

   

U podstaw teorii optymalizacji Nowaka 

leży sfera wartości kulturowych 
implikujących określone rozwiązania i 
modele teorii nauk praktycznych (s. 176).

   Teorie wychowania fizycznego należy 

usytuować wśród dyscyplin praktycznych, 
które wyjaśniając rzeczywistość rezygnują 
całkowicie z wartościowania (s. 177).

 

 

Wskazuje to na aksjologiczny charakter
twierdzeń optymalizacyjnych teorii 
wychowania fizycznego - ich struktura
i specyfika uwidaczniają się zwłaszcza
podczas artykulacji i konkretyzowania
twierdzeń wyprowadzanych z określonych
hierarchii celów wychowania fizycznego
wyznaczonych przez jego ideał. Istotną 
rolę w zakresie łączenia teorii z praktyką w 
procesie konkretyzacji celów i ideałów
przypisuje Nowak problemowi efektywności
(s. 177).

 

 

Twierdzenia optymalizacyjne podają
warunki realizowalności określonych ideałów
rozumianych jako krańcowe przypadki
wartości uznawanych przez zainteresowaną 
populację społeczną (s. 179).

Twierdzenia optymalizacyjne teorii
wychowania fizycznego falsyfikują 
uniwersalność założeń teorii optymalizacyjnej
przyjętych przez Nowaka, ponieważ nie brał
on pod uwagę następujących aspektów
konstrukcji teorii:

 

 

a) Twierdzenia optymalizacyjne w teorii
wychowania fizycznego powiązane są nie
tylko relacją konkretyzacji, ale relacją 
aksjologicznej podrzędności

b) Teoretycy wychowania fizycznego
zawsze zmierzają do tego, aby do teorii
przez nich budowanej należały twierdzenia
zinstrumentalizowane (s. 189)

 

 

Podsumowanie

   

Twierdzenia  o cechach empirycznego 
zjawiska, które różnią się od założonego 
celu /ciąg twierdzeń optymalizacyjnych 
teorii wychowania fizycznego/, jak i 
stopień rozbieżności oraz zdania o 
powodach tej rozbieżności są 
twierdzeniami faktualnymi orzekającymi o 
rzeczywistości, a nie o typach idealnych, 
tj. celach ideału wychowawczego (s. 194).

 

 

KONIEC 

