Psychodynamiczne

Psychodynamiczne

i behawioralne modele

i behawioralne modele

oddziaływań w

oddziaływań w

resocjalizacji

resocjalizacji

Psychoanalityczne podstawy

Psychoanalityczne podstawy

resocjalizacji

resocjalizacji

Behawioralne strategie

Behawioralne strategie

resocjalizacji

resocjalizacji

System ekonomi punktowej

System ekonomi punktowej

Podejście psychodynamiczne

Podejście psychodynamiczne

jest to

jest to

podejście zakładające, iż zachowanie

podejście zakładające, iż zachowanie

obserwowalne (reakcja zewnętrzna) jest w

obserwowalne (reakcja zewnętrzna) jest w

większym lub mniejszym stopniu funkcją

większym lub mniejszym stopniu funkcją

procesów wewnętrznych (ukrytych).

procesów wewnętrznych (ukrytych).

Termin „podejście psychodynamiczne” jest

Termin „podejście psychodynamiczne” jest

szerszy niż psychoanaliza (podejście

szerszy niż psychoanaliza (podejście

psychodynamiczne obejmuje

psychodynamiczne obejmuje

oddziaływania psychoanalityczne).

oddziaływania psychoanalityczne).

Twórcą psychoanalizy jest wybitny psycholog Z. Freud,

Twórcą psychoanalizy jest wybitny psycholog Z. Freud,

który przyjął, że w osobowości człowieka istnieją dwie

który przyjął, że w osobowości człowieka istnieją dwie

antagonistyczne (przeciwstawne) struktury

antagonistyczne (przeciwstawne) struktury

motywacyjne:

motywacyjne:

1.

1.

instynktownie zorientowana sfera

instynktownie zorientowana sfera

ID,

ID,

nastawiona przede

nastawiona przede

wszystkim

wszystkim

na zaspokojenie fundamentalnych potrzeb biologicznych. Sfera ta

na zaspokojenie fundamentalnych potrzeb biologicznych. Sfera ta

to innymi słowy

to innymi słowy

LIBIDO,

LIBIDO,

popęd płciowy, pociąg seksualny.

popęd płciowy, pociąg seksualny.

2.

2.

SUPEREGO

SUPEREGO

– surowy, wywołujący poczucie winy cenzor moralny

– surowy, wywołujący poczucie winy cenzor moralny

zwany sumieniem. Jest uwarunkowane przez otoczenie. Zostaje

zwany sumieniem. Jest uwarunkowane przez otoczenie. Zostaje

ukształtowane w osobowości w procesie wychowania przez tzw.

ukształtowane w osobowości w procesie wychowania przez tzw.

identyfikację, czyli wytworzenie własnego idealnego obrazu na

identyfikację, czyli wytworzenie własnego idealnego obrazu na

podstawie „rzutowania do wewnątrz” normalnej sylwetki ludzi

podstawie „rzutowania do wewnątrz” normalnej sylwetki ludzi

przebywających w otoczeniu dziecka, a zarazem cieszących się

przebywających w otoczeniu dziecka, a zarazem cieszących się

u niego autorytetem.

u niego autorytetem.

Obie te przeciwstawne warstwy osobowości doprowadzają do

Obie te przeciwstawne warstwy osobowości doprowadzają do

konfliktów w zakresie ukierunkowania motywacji postępowania

konfliktów w zakresie ukierunkowania motywacji postępowania

jednostki. Te nieustanne konflikty pomiędzy instynktownie

jednostki. Te nieustanne konflikty pomiędzy instynktownie

zorientowanym

zorientowanym

id

id

a społecznie uwarunkowanymi dążeniami

a społecznie uwarunkowanymi dążeniami

superego

superego

łagodzi trzecia, pośrednia warstwa osobowości –

łagodzi trzecia, pośrednia warstwa osobowości –

ego

ego

. Im

. Im

lepiej rozwinięte

lepiej rozwinięte

ego

ego

, tym lepiej zintegrowana struktura osobowości i

, tym lepiej zintegrowana struktura osobowości i

tym łagodniejsze konflikty pomiędzy dwoma antagonistycznymi

tym łagodniejsze konflikty pomiędzy dwoma antagonistycznymi

tendencjami wypływającymi z

tendencjami wypływającymi z

id

id

i z

i z

superego

superego

.

.

Ego

Ego

według teorii

według teorii

Freuda jest mediatorem, który w sposób racjonalny godzi

Freuda jest mediatorem, który w sposób racjonalny godzi

przeciwstawne tendencje.

przeciwstawne tendencje.

Przystosowanie społeczne następuje w wyniku odpowiedniego

Przystosowanie społeczne następuje w wyniku odpowiedniego

ukształtowania przez otoczenie w pierwszych 5-6 latach życia dwóch

ukształtowania przez otoczenie w pierwszych 5-6 latach życia dwóch

warstw osobowości, które mają wpływ na ukierunkowanie

warstw osobowości, które mają wpływ na ukierunkowanie

podstawowej energii napędowej psychiki człowieka, jaka tkwi w

podstawowej energii napędowej psychiki człowieka, jaka tkwi w

id

id

, a

, a

więc warstwy

więc warstwy

ego

ego

i

i

superego

superego

(Z. Freud za: K. Pospiszyl, 1990).

(Z. Freud za: K. Pospiszyl, 1990).

Wszelkie zaburzenia w rozwoju tych warstw osobowości wynikają z

Wszelkie zaburzenia w rozwoju tych warstw osobowości wynikają z

nieodpowiedniego rozwiązania podstawowych konfliktów dzieciństwa.

nieodpowiedniego rozwiązania podstawowych konfliktów dzieciństwa.

Każda rodzina, stanowiąc niepowtarzalne układy związków

Każda rodzina, stanowiąc niepowtarzalne układy związków

uczuciowych pomiędzy poszczególnymi jej członkami, stwarza

uczuciowych pomiędzy poszczególnymi jej członkami, stwarza

specyficzne sposoby przeżywania przez dziecko tych

specyficzne sposoby przeżywania przez dziecko tych

„uniwersalnych” kompleksów (kompleksu Elektry – miłości dziecka

„uniwersalnych” kompleksów (kompleksu Elektry – miłości dziecka

płci żeńskiej do ojca a rywalizacja z matką o jego uczucia; kompleksu

płci żeńskiej do ojca a rywalizacja z matką o jego uczucia; kompleksu

Edypa – miłość dziecka płci męskiej do matki a rywalizacja z ojcem o

Edypa – miłość dziecka płci męskiej do matki a rywalizacja z ojcem o

jej uczucia), a tym samym wpływa na różne formy kształtowania się

jej uczucia), a tym samym wpływa na różne formy kształtowania się

ego

ego

i

i

superego

superego

(K. Pospiszyl, 1990).

(K. Pospiszyl, 1990).

-

-

Hipomanik

Hipomanik

– może w ogóle nie mieć poczucia winy na skutek

– może w ogóle nie mieć poczucia winy na skutek

niedorozwoju

niedorozwoju

superego

superego

lub tłumić je tak dogłębnie, że nie wywiera ono

lub tłumić je tak dogłębnie, że nie wywiera ono

żadnego wpływu na motywację jego postępowania. W wyniku zaniku

żadnego wpływu na motywację jego postępowania. W wyniku zaniku

poczucia lub kompleksu winy człowiek nie przestrzega żadnych zasad

poczucia lub kompleksu winy człowiek nie przestrzega żadnych zasad

moralnych, nie potrafi zrozumieć motywacji altruistycznych, natomiast

moralnych, nie potrafi zrozumieć motywacji altruistycznych, natomiast

tych, którzy kierują się w swym postępowaniu wartościami moralnymi,

tych, którzy kierują się w swym postępowaniu wartościami moralnymi,

uważa za słabych i hipokrytów. W zależności od poziomu

uważa za słabych i hipokrytów. W zależności od poziomu

intelektualnego bywa bardziej lub mniej szkodliwy. Jego szkodliwość jest

intelektualnego bywa bardziej lub mniej szkodliwy. Jego szkodliwość jest

tym większa, im wyższy jest jego poziom inteligencji. Uważa swój stan

tym większa, im wyższy jest jego poziom inteligencji. Uważa swój stan

psychiczny za zupełnie normalny, natomiast tych ludzi, którzy kierują

psychiczny za zupełnie normalny, natomiast tych ludzi, którzy kierują

się motywami altruistycznymi uznaje za chorych lub nienormalnych.

się motywami altruistycznymi uznaje za chorych lub nienormalnych.

Jest nieczuły na wymagania moralności i nie może ich pojąć nawet w

Jest nieczuły na wymagania moralności i nie może ich pojąć nawet w

najprostszej postaci. Zwany inaczej:

najprostszej postaci. Zwany inaczej:

moral insanity

moral insanity

. Psychopata,

. Psychopata,

skrajnie antysocjalny i socjalny osobnik, narcysta i sadysta.

skrajnie antysocjalny i socjalny osobnik, narcysta i sadysta.

-

-

styl hipoparanoidalny

styl hipoparanoidalny

– ma silny kompleks winy, swoje winy

– ma silny kompleks winy, swoje winy

przypisuje innym, dzięki czemu zmniejsza własne poczucie winy.

przypisuje innym, dzięki czemu zmniejsza własne poczucie winy.

Cechuje się dużą dozą agresji, w szczególności werbalnej, co przejawia

Cechuje się dużą dozą agresji, w szczególności werbalnej, co przejawia

się w bezustannym komentowaniu plotek i obmowach ludzi z bliższego

się w bezustannym komentowaniu plotek i obmowach ludzi z bliższego

i dalszego otoczenia. Jest skłonny zawsze do uprzedzeń społecznych i

i dalszego otoczenia. Jest skłonny zawsze do uprzedzeń społecznych i

szuka kozła ofiarnego, przejawiając w stosunku do niego

szuka kozła ofiarnego, przejawiając w stosunku do niego

nieprzejednaną postawę wrogości. Protekcjonista, paranoik obsesyjno –

nieprzejednaną postawę wrogości. Protekcjonista, paranoik obsesyjno –

kompulsywny, neurotyk.

kompulsywny, neurotyk.

Mając na względzie towarzyszące sumieniu

Mając na względzie towarzyszące sumieniu

poczucie winy K. Money-Kyrle (za: K. Pospiszyl,

poczucie winy K. Money-Kyrle (za: K. Pospiszyl,

1990) wyróżnia cztery typy przystosowania.

1990) wyróżnia cztery typy przystosowania.

-

-

postawa autorytarna

postawa autorytarna

– człowiek ją przejawiający ma bardzo

– człowiek ją przejawiający ma bardzo

silny kompleks winy i kieruje go do wewnątrz. Bardzo surowo

silny kompleks winy i kieruje go do wewnątrz. Bardzo surowo

ocenia każdy swój zły postępek i silnie go przeżywa, w związku z

ocenia każdy swój zły postępek i silnie go przeżywa, w związku z

czym na każdym kroku obawia się popełnienia błędu. Ostatecznie

czym na każdym kroku obawia się popełnienia błędu. Ostatecznie

staje się zupełnie niesamodzielny. Woli wykonywać rozkazy i

staje się zupełnie niesamodzielny. Woli wykonywać rozkazy i

polecenia innych, ponieważ wtedy czuje się zwolniony z

polecenia innych, ponieważ wtedy czuje się zwolniony z

odpowiedzialności, a tym samym poczucia winy. Jest bardzo mało

odpowiedzialności, a tym samym poczucia winy. Jest bardzo mało

wartościowy społecznie, jest osobnikiem konserwatywnym, niezdolny

wartościowy społecznie, jest osobnikiem konserwatywnym, niezdolny

do żadnej twórczej pracy. Czuje się bardzo źle, gdy nie znajdzie

do żadnej twórczej pracy. Czuje się bardzo źle, gdy nie znajdzie

jednostki chętnej do pokierowania jego postępowaniem. Konformista

jednostki chętnej do pokierowania jego postępowaniem. Konformista

cechujący się tępotą umysłową i sztywnością myślenia. Neurotyk.

cechujący się tępotą umysłową i sztywnością myślenia. Neurotyk.

Zależny i odtwórczy typ.

Zależny i odtwórczy typ.

-

-

Typ „ludzki” (Humanista)

Typ „ludzki” (Humanista)

– ma kompleks winy, ale dzięki

– ma kompleks winy, ale dzięki

właściwym proporcjom wszystkich trzech składników struktury

właściwym proporcjom wszystkich trzech składników struktury

osobowości jest to kompleks konstruktywny, tzn. nie zabarwia

osobowości jest to kompleks konstruktywny, tzn. nie zabarwia

patologicznie postępowania danej jednostki. Takie ukierunkowanie

patologicznie postępowania danej jednostki. Takie ukierunkowanie

kompleksu winy powoduje adekwatną ocenę własnych – zarówno

kompleksu winy powoduje adekwatną ocenę własnych – zarówno

dobrych, jak i złych – stron postępowania oraz obiektywną ocenę

dobrych, jak i złych – stron postępowania oraz obiektywną ocenę

postępowania innych ludzi. Jest bardzo wartościowy społecznie. Nie

postępowania innych ludzi. Jest bardzo wartościowy społecznie. Nie

odrzuca żadnych autorytetów, a zarazem zbytnio im nie ulega,

odrzuca żadnych autorytetów, a zarazem zbytnio im nie ulega,

zachowując własne zdanie. Jest zdolny do pomocy. Altruista, człowiek

zachowując własne zdanie. Jest zdolny do pomocy. Altruista, człowiek

dojrzały emocjonalnie i społecznie. Niezależny i twórczy typ. (K.

dojrzały emocjonalnie i społecznie. Niezależny i twórczy typ. (K.

Pospiszyl, 1990)

Pospiszyl, 1990)

Całkowity brak SUPEREGO.

Całkowity brak SUPEREGO.

Rozwinięte są tylko dwa składniki

Rozwinięte są tylko dwa składniki

osobowości tj.

osobowości tj.

ego

ego

i

i

id

id

. Powoduje to upośledzenie moralne, a więc

. Powoduje to upośledzenie moralne, a więc

dzieci w tym przypadku nie mają żadnego poczucia winy po

dzieci w tym przypadku nie mają żadnego poczucia winy po

dokonaniu czynu przestępczego. Do tej grupy zalicza się dzieci

dokonaniu czynu przestępczego. Do tej grupy zalicza się dzieci

psychopatyczne.

psychopatyczne.

EGO zbyt słabe.

EGO zbyt słabe.

Ego

Ego

nie może oprzeć się naporowi

nie może oprzeć się naporowi

id

id

, dlatego

, dlatego

też dziecko działa pod wpływem chwilowych impulsów. W związku

też dziecko działa pod wpływem chwilowych impulsów. W związku

z tym, że w tej grupie przypadków istnieje rozwinięte

z tym, że w tej grupie przypadków istnieje rozwinięte

superego

superego

, to

, to

po akcie przestępczym pojawia się u delikwenta poczucie winy, co

po akcie przestępczym pojawia się u delikwenta poczucie winy, co

doprowadza do depresyjnego przygnębienia i kompleksu niższości,

doprowadza do depresyjnego przygnębienia i kompleksu niższości,

dając w dalszej kolejności osobowość neurotyczną. Do tej grupy

dając w dalszej kolejności osobowość neurotyczną. Do tej grupy

zaliczamy dzieci nadmiernie lękliwe, bądź nadlękliwe.

zaliczamy dzieci nadmiernie lękliwe, bądź nadlękliwe.

EGO silne.

EGO silne.

EGO jest silne, ale „zwichnięte” tj. nakierowane na

EGO jest silne, ale „zwichnięte” tj. nakierowane na

czyny przestępcze. Cała energia takich dzieci nastawiona jest na

czyny przestępcze. Cała energia takich dzieci nastawiona jest na

to, by uchronić się od poczucia winy po czynie niezgodnym z

to, by uchronić się od poczucia winy po czynie niezgodnym z

oceną rozwiniętego

oceną rozwiniętego

superego

superego

(K. Pospiszyl, 1990).

(K. Pospiszyl, 1990).

Wśród badaczy analizujących pośrednią warstwę

Wśród badaczy analizujących pośrednią warstwę

osobowości człowieka –

osobowości człowieka –

ego

ego

znaleźli się F. Redl i D.

znaleźli się F. Redl i D.

Wineman, którzy wyróżnili trzy postaci

Wineman, którzy wyróżnili trzy postaci

ego

ego

przestępczego:

przestępczego:

Behawioralne strategie

Behawioralne strategie

resocjalizacji

resocjalizacji

Według M. Hamiltona terapia behawioralna jest

Według M. Hamiltona terapia behawioralna jest

jedną z najnowszych, zarazem jedną z

jedną z najnowszych, zarazem jedną z

najstarszych form leczenia psychiatrycznego; od

najstarszych form leczenia psychiatrycznego; od

niepamiętnych czasów podarkami i rózgą starano

niepamiętnych czasów podarkami i rózgą starano

się urabiać zachowanie ludzi. Najogólniej opiera

się urabiać zachowanie ludzi. Najogólniej opiera

się ona na założeniach, że skoro różnego rodzaju

się ona na założeniach, że skoro różnego rodzaju

formy niedostosowania wynikają z przyswojenia

formy niedostosowania wynikają z przyswojenia

niewłaściwych łańcuchów odruchowych, to dzięki

niewłaściwych łańcuchów odruchowych, to dzięki

odpowiednim ćwiczeniom można usunąć te

odpowiednim ćwiczeniom można usunąć te

wadliwe sposoby zachowania, a na ich miejsce

wadliwe sposoby zachowania, a na ich miejsce

wytworzyć nowe reakcje, wartościowe ze

wytworzyć nowe reakcje, wartościowe ze

społecznego punktu widzenia.

społecznego punktu widzenia.

Jedną z dziedzin, w której terapia

Jedną z dziedzin, w której terapia

behawioralna znalazła szerokie

behawioralna znalazła szerokie

zastosowanie, jest resocjalizacja

zastosowanie, jest resocjalizacja

przestępców (nieletnich i dorosłych) oraz

przestępców (nieletnich i dorosłych) oraz

dzieci przejawiających różnego rodzaju

dzieci przejawiających różnego rodzaju

zaburzenia emocjonalne i postawy

zaburzenia emocjonalne i postawy

antyspołeczne ale nie dotyczy to

antyspołeczne ale nie dotyczy to

przestępców bardziej zdemoralizowanych i

przestępców bardziej zdemoralizowanych i

psychopatycznych.

psychopatycznych.

1.

1.

- Wyrównywanie braków w zachowaniu.

- Wyrównywanie braków w zachowaniu.

Jak powszechnie

Jak powszechnie

wiadomo, zachowanie przestępcze lub zaburzenia

wiadomo, zachowanie przestępcze lub zaburzenia

emocjonalne często wynikają z licznych niedostatków różnych

emocjonalne często wynikają z licznych niedostatków różnych

sfer ludzkiego zachowania. Mogą to być m. in. słaba

sfer ludzkiego zachowania. Mogą to być m. in. słaba

umiejętność wypowiadania się, niski poziom wiedzy,

umiejętność wypowiadania się, niski poziom wiedzy,

nieumiejętność obcowania z innymi ludźmi według zasad

nieumiejętność obcowania z innymi ludźmi według zasad

przyjętych danym kręgu kulturowym itp. W skutek tych

przyjętych danym kręgu kulturowym itp. W skutek tych

braków jednostka nie otrzymuje w kontekstach społecznych

braków jednostka nie otrzymuje w kontekstach społecznych

wzmocnień pozytywnych, które z reguły utrwalają i rozwijają

wzmocnień pozytywnych, które z reguły utrwalają i rozwijają

wartościowe ze społecznego punktu widzenia cechy

wartościowe ze społecznego punktu widzenia cechy

zachowania. Natomiast otrzymuje ona wzmocnienia

zachowania. Natomiast otrzymuje ona wzmocnienia

negatywne ( są to kary i bodźce awersywne). Ponieważ często

negatywne ( są to kary i bodźce awersywne). Ponieważ często

otrzymanie bodźców negatywnych prowadzi do nadmiernej

otrzymanie bodźców negatywnych prowadzi do nadmiernej

agresji a także do wzmocnienia reakcji społecznie

agresji a także do wzmocnienia reakcji społecznie

nieadekwatnych najpilniejszym zadaniem oddziaływań

nieadekwatnych najpilniejszym zadaniem oddziaływań

resocjalizacyjnych powinno być wyrównanie tych braków w

resocjalizacyjnych powinno być wyrównanie tych braków w

zachowaniu

zachowaniu

Przed terapią behawioralną stawia się trzy

Przed terapią behawioralną stawia się trzy

następujące cele resocjalizacyjne:

następujące cele resocjalizacyjne:

2.

2.

-

-

Eliminowanie negatywnych cech zachowania.

Eliminowanie negatywnych cech zachowania.

W

W

wyniku wypaczenia systemu wartości osobnik przestępczy a

wyniku wypaczenia systemu wartości osobnik przestępczy a

także wykazujący zaburzenia emocjonalne, przyswoił sobie

także wykazujący zaburzenia emocjonalne, przyswoił sobie

szereg niewłaściwych form zachowania, które ogromnie

szereg niewłaściwych form zachowania, które ogromnie

utrudniają mu funkcjonowanie w życiu społecznym.

utrudniają mu funkcjonowanie w życiu społecznym.

Zadaniem resocjalizacji behawioralnej powinno być więc, z

Zadaniem resocjalizacji behawioralnej powinno być więc, z

jednej strony, pozbawienie negatywnych form zachowania,

jednej strony, pozbawienie negatywnych form zachowania,

z drugiej zaś, dostarczenie silnych wzmocnień pozytywnych

z drugiej zaś, dostarczenie silnych wzmocnień pozytywnych

cechom wartościowym społecznie.

cechom wartościowym społecznie.

3.

3.

-

-

Wzmocnienie kontroli własnego zachowania.

Wzmocnienie kontroli własnego zachowania.

W

W

procesie terapii behawioralnej bardzo ważną rolę odgrywa

procesie terapii behawioralnej bardzo ważną rolę odgrywa

wyrobienie u przestępców i osobników wykazujących

wyrobienie u przestępców i osobników wykazujących

różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne wystarczająco

różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne wystarczająco

silnej umiejętności powstrzymywania szeregu reakcji i

silnej umiejętności powstrzymywania szeregu reakcji i

zapanowania nad natychmiastowym uzewnętrznieniem

zapanowania nad natychmiastowym uzewnętrznieniem

swych emocji itp. Zachowanie przestępcze wynika bowiem

swych emocji itp. Zachowanie przestępcze wynika bowiem

często nie tylko z niewłaściwych reakcji w stosunku do

często nie tylko z niewłaściwych reakcji w stosunku do

innych ludzi i ich własności, lecz również z nieumiejętności

innych ludzi i ich własności, lecz również z nieumiejętności

powstrzymania wielu reakcji, np. ataku gwałtownej agresji,

powstrzymania wielu reakcji, np. ataku gwałtownej agresji,

chęci natychmiastowego zaspokojenia potrzeb itp.

chęci natychmiastowego zaspokojenia potrzeb itp.

Stosowane w resocjalizacji metody terapii behawioralnej oparte

Stosowane w resocjalizacji metody terapii behawioralnej oparte

zostały na paradygmatach procesu uczenia się, opracowanych

zostały na paradygmatach procesu uczenia się, opracowanych

przez B. F. Skinnera i O. R. Lindsleya. Ukazują one związki

przez B. F. Skinnera i O. R. Lindsleya. Ukazują one związki

zachodzące pomiędzy specyficznymi warunkami otoczenia a

zachodzące pomiędzy specyficznymi warunkami otoczenia a

zachowaniem człowieka.

zachowaniem człowieka.

Paradygmat Skinnera składa się z trzech elementów, którymi są: bodziec

Paradygmat Skinnera składa się z trzech elementów, którymi są: bodziec

różnicujący – Sd, reakcja – R oraz bodziec wzmacniający – Sr

różnicujący – Sd, reakcja – R oraz bodziec wzmacniający – Sr

Sd

Sd

R

R

Sr

Sr

bodziec

bodziec

reakcja

reakcja

bodziec

bodziec

różnicujący

różnicujący

wzmacniający

wzmacniający

O.R. Lindley przedstawił nieco bardziej złożone
paradygmaty, tłumaczący przebieg procesu uczenia
się.
Pierwszy z nich ilustruje organizację składników
procesu uczenia się:

Drugi zaś przedstawia funkcjonowanie procesu
uczenia się jak następuje:

E

a

R

A

E

c

wypadek

reakcja

organizacja

wynik poprzedzający

końcowy

S

R

S

r

R

c

bodziec reakcja

układ wzmocnień

konserwacja

wzmocnień

Niebezpieczeństwo terapii behawioralnej

Niebezpieczeństwo terapii behawioralnej

polega na tym, że likwiduje ona wewnętrzne

polega na tym, że likwiduje ona wewnętrzne

tendencje człowieka „przekierowując” je na

tendencje człowieka „przekierowując” je na

zewnętrzne nagrody i tym samym zapewnia

zewnętrzne nagrody i tym samym zapewnia

jedynie krótkotrwałe polepszenie

jedynie krótkotrwałe polepszenie

zachowania. Natomiast z chwilą gdy

zachowania. Natomiast z chwilą gdy

nagrody zewnętrzne przestaną działać,

nagrody zewnętrzne przestaną działać,

efekty treningu behawioralnego gwałtownie

efekty treningu behawioralnego gwałtownie

znikną i najczęściej poziom dojrzałości w

znikną i najczęściej poziom dojrzałości w

zachowaniu danej jednostki staje się niższy

zachowaniu danej jednostki staje się niższy

niż przed rozpoczęciem terapii.

niż przed rozpoczęciem terapii.

1. Dane gromadzone do udowodnienia negatywnego wpływu

1. Dane gromadzone do udowodnienia negatywnego wpływu

„przekierowania: wzmocnień z wewnątrz na zewnątrz opierały się na

„przekierowania: wzmocnień z wewnątrz na zewnątrz opierały się na

badaniach laboratoryjnych, które koncentrowały się na życiowo mało

badaniach laboratoryjnych, które koncentrowały się na życiowo mało

istotnych czynnościach, jak np. szukanie drogi w labiryncie, łączenie

istotnych czynnościach, jak np. szukanie drogi w labiryncie, łączenie

kropek itp., natomiast terapia behawioralna dotyczy czynności,

kropek itp., natomiast terapia behawioralna dotyczy czynności,

których wystąpienie „samo z siebie” wywołuje różnego rodzaju

których wystąpienie „samo z siebie” wywołuje różnego rodzaju

nagrody, jak np. osiągnięcia szkolne, racjonalne ocenianie zjawisk.

nagrody, jak np. osiągnięcia szkolne, racjonalne ocenianie zjawisk.

Zatem w przypadku wycofania sztucznych nagród zachowania te,

Zatem w przypadku wycofania sztucznych nagród zachowania te,

drogą samoistnie wytwarzanych nagród, mogą się utrwalić.

drogą samoistnie wytwarzanych nagród, mogą się utrwalić.

2. Na ogół terapia behawioralna nastawiona jest na wywołanie takich

2. Na ogół terapia behawioralna nastawiona jest na wywołanie takich

zachowań, które nie są u pacjenta „motywowane wewnętrznie”. To

zachowań, które nie są u pacjenta „motywowane wewnętrznie”. To

znaczy jest ona stosowana wówczas, gdy np. uczeń wcale nie

znaczy jest ona stosowana wówczas, gdy np. uczeń wcale nie

odczuwa chęci do uczenia się, pacjent szpitala psychiatrycznego do

odczuwa chęci do uczenia się, pacjent szpitala psychiatrycznego do

wykonywania wielu czynności higieniczno-sanitarnych itp. Nie można

wykonywania wielu czynności higieniczno-sanitarnych itp. Nie można

więc w tym przypadku mówić o stępieniu motywacji wewnętrznej.

więc w tym przypadku mówić o stępieniu motywacji wewnętrznej.

3. Terapia behawioralna stosowana jest jako proces przejściowy,

3. Terapia behawioralna stosowana jest jako proces przejściowy,

inicjujący jedynie określone typy zachowań i pomagający w ocenie

inicjujący jedynie określone typy zachowań i pomagający w ocenie

działania innych wzmacniających je nagród, oferowanych w

działania innych wzmacniających je nagród, oferowanych w

zorganizowanym życiu społecznym.

zorganizowanym życiu społecznym.

A.E.

Kazein

przedstawia

trzy

podstawowe

argumenty,

zgodnie

z

którymi

„hipoteza

przemotywowania”

nie

stanowi

zaprzeczenia

wartości terapii behawioralnej:

Zastosowanie terapii behawioralnej w

Zastosowanie terapii behawioralnej w

resocjalizacji

resocjalizacji

przynosi szereg bardzo ważnych korzyści:

przynosi szereg bardzo ważnych korzyści:



możlwość opracowania dokładnych programów oddziaływań

możlwość opracowania dokładnych programów oddziaływań

resocjalizacyjnych opartych na konkretnych przesłankach,

resocjalizacyjnych opartych na konkretnych przesłankach,

wynikających ze znajomości praw warunkowania

wynikających ze znajomości praw warunkowania

instrumentalnego,

instrumentalnego,



stosunkowo prosta orientacja w skuteczności oddziaływań

stosunkowo prosta orientacja w skuteczności oddziaływań

poszczególnych zabiegów i tym samym możliwość stałego

poszczególnych zabiegów i tym samym możliwość stałego

modyfikowania programu oddziaływań resocjalizacyjnych,

modyfikowania programu oddziaływań resocjalizacyjnych,



możliwość zastosowania różnorodnych technik

możliwość zastosowania różnorodnych technik

resocjalizacyjnych bez wzbudzania w wychowaniu motywacji

resocjalizacyjnych bez wzbudzania w wychowaniu motywacji

do świadomej pracy nad sobą, do samodoskonalenia się itp.,

do świadomej pracy nad sobą, do samodoskonalenia się itp.,

co jak wiadomo jest rzeczą trudną, a w przypadku

co jak wiadomo jest rzeczą trudną, a w przypadku

psychopatów

psychopatów

i charakteropatów wręcz niemożliwą.

i charakteropatów wręcz niemożliwą.

Opierając program oddziaływań resocjalizacyjnych na zasadach terapii

Opierając program oddziaływań resocjalizacyjnych na zasadach terapii

behawioralnej, należy zawsze mieć na uwadze to, aby dokładnie

behawioralnej, należy zawsze mieć na uwadze to, aby dokładnie

opracowany system wzmocnień sprawczych wspierać innymi metodami

opracowany system wzmocnień sprawczych wspierać innymi metodami

resocjalizacyjnymi, które pozwolą uniknąć zubożenia złożonego procesu

resocjalizacyjnymi, które pozwolą uniknąć zubożenia złożonego procesu

budzenia i rozwijania postaw moralnych wychowanka.

budzenia i rozwijania postaw moralnych wychowanka.

Najbardziej znaną formą wzbogacania metod behawioralnych w

Najbardziej znaną formą wzbogacania metod behawioralnych w

resocjalizacji jest dołączenie do mechanicznych niejako oddziaływań korekty

resocjalizacji jest dołączenie do mechanicznych niejako oddziaływań korekty

zachowania (jaką stanowią metody behawioralne) elementów „treningu

zachowania (jaką stanowią metody behawioralne) elementów „treningu

świadomości”. Łącznie z kształtowaniem pozytywnych przejawów

świadomości”. Łącznie z kształtowaniem pozytywnych przejawów

zachowania wychowanka metodami behawioralnymi (czyli poprzez

zachowania wychowanka metodami behawioralnymi (czyli poprzez

konsekwentne stosowanie kar i nagród) przeprowadza się liczne dyskusje i

konsekwentne stosowanie kar i nagród) przeprowadza się liczne dyskusje i

stosuje perswazje, zmierzające do wyzwolenia głębszej refleksji nad

stosuje perswazje, zmierzające do wyzwolenia głębszej refleksji nad

przyczynami, a przede wszystkim nad skutkami negatywnego postępowania.

przyczynami, a przede wszystkim nad skutkami negatywnego postępowania.

Ten typ modyfikacji behawioralnego podejścia do oddziaływań

Ten typ modyfikacji behawioralnego podejścia do oddziaływań

resocjalizacyjnych określany jest jako podejście kognitywno- behawioralne.

resocjalizacyjnych określany jest jako podejście kognitywno- behawioralne.

Tylko umiejętność zespolenia obu tych podejść zapewnić

Tylko umiejętność zespolenia obu tych podejść zapewnić

może dogłębne i trwałe efekty w pracy resocjalizacyjnej.

może dogłębne i trwałe efekty w pracy resocjalizacyjnej.

Zastosowanie ekonomi

Zastosowanie ekonomi

punktowej w resocjalizacji

punktowej w resocjalizacji

Patrząc na panoramę zakładów resocjalizujących

Patrząc na panoramę zakładów resocjalizujących

stosujących zasady ekonomii punktowej za

stosujących zasady ekonomii punktowej za

najbardziej ewidentną cechę tych placówek można

najbardziej ewidentną cechę tych placówek można

uznać fakt ich ogromnej różnorodności. W każdym

uznać fakt ich ogromnej różnorodności. W każdym

z tych zakładów istnieje inny regulamin

z tych zakładów istnieje inny regulamin

przyznawania punktów inny system preferencji

przyznawania punktów inny system preferencji

czynności podlegający nagrodom i karom czy

czynności podlegający nagrodom i karom czy

wreszcie specyficzny system realizacji nagród i kar.

wreszcie specyficzny system realizacji nagród i kar.

Wartość ekonomi punktowej jest nie do

Wartość ekonomi punktowej jest nie do

przecenienia w organizacji oddziaływań

przecenienia w organizacji oddziaływań

resocjalizujących we współczesnym świecie.

resocjalizujących we współczesnym świecie.

Pozwala ona uzyskać każdemu zakładowi

Pozwala ona uzyskać każdemu zakładowi

niepowtarzalność wyrażającą się w sposobie

niepowtarzalność wyrażającą się w sposobie

kładzenia nacisków na poszczególne rodzaje

kładzenia nacisków na poszczególne rodzaje

zachowań jak i na dobór odpowiednich wzmocnień.

zachowań jak i na dobór odpowiednich wzmocnień.

Po pierwsze, przez obowiązek stałego

Po pierwsze, przez obowiązek stałego

dyskutowania i udoskonalenia realizowanego

dyskutowania i udoskonalenia realizowanego

systemu punktowego. Jest to dyskusja

systemu punktowego. Jest to dyskusja

prowadzona przez personel wychowawczy oraz

prowadzona przez personel wychowawczy oraz

wychowanków.

wychowanków.

Po drugie, na temat obowiązującego w danym

Po drugie, na temat obowiązującego w danym

zakładzie programu oddziaływań

zakładzie programu oddziaływań

resocjalizujących wypowiadają się z reguły

resocjalizujących wypowiadają się z reguły

różnego rodzaju eksperci z zewnątrz zakładu.

różnego rodzaju eksperci z zewnątrz zakładu.

Wpływ na stałe doskonalenie pracy

Wpływ na stałe doskonalenie pracy

resocjalizującej zakładu opartej na

resocjalizującej zakładu opartej na

ekonomii punktowej odbywa się na

ekonomii punktowej odbywa się na

kilka sposobów:

kilka sposobów:

Rada pedagogiczna rozstrzyga co i w jaki sposób

Rada pedagogiczna rozstrzyga co i w jaki sposób

nagradzać a także co i w jaki sposób karać.

nagradzać a także co i w jaki sposób karać.

Obecnie stosuje się rozróżnienie stopnia ważności

Obecnie stosuje się rozróżnienie stopnia ważności

poszczególnych cech zachowania wychowanka.

poszczególnych cech zachowania wychowanka.

Przejawia się to w 3 postaciach :

Przejawia się to w 3 postaciach :

a) za jedno zachowanie wychowanek dostaje więcej

a) za jedno zachowanie wychowanek dostaje więcej

punktów za inne mniej,

punktów za inne mniej,

b) jedne punkty są bardziej wartościowe inne mniej,

b) jedne punkty są bardziej wartościowe inne mniej,

c) zachowania na które rada pedagogiczna zechce

c) zachowania na które rada pedagogiczna zechce

zwrócić uwagę rozpisane są na elementy proste.

zwrócić uwagę rozpisane są na elementy proste.

Wszystkie uwzględnione w listach cechy mogą zostać

Wszystkie uwzględnione w listach cechy mogą zostać

określone wg. 5 stopniowej skali tj od 0-4.

określone wg. 5 stopniowej skali tj od 0-4.

0-okropny, nie do zaakceptowania

0-okropny, nie do zaakceptowania

1-słaby, trudny, rzadki

1-słaby, trudny, rzadki

2-jako taki, wymagający nieco poprawy

2-jako taki, wymagający nieco poprawy

3-dobry, wystarczający

3-dobry, wystarczający

4-wspaniały, ponadprzeciętny

4-wspaniały, ponadprzeciętny

Bardzo ważnym elementem w praktyce terapii behawioralnej są

Bardzo ważnym elementem w praktyce terapii behawioralnej są

dokumenty zarobionych przez wychowanka punktów, a więc

dokumenty zarobionych przez wychowanka punktów, a więc

żetony, karty czy specjalne bony.

żetony, karty czy specjalne bony.

Przystępując do opracowywania listy nagród należy na wstępie

Przystępując do opracowywania listy nagród należy na wstępie

rozstrzygnąć czy wprowadzamy równocześnie listę kar, czy też

rozstrzygnąć czy wprowadzamy równocześnie listę kar, czy też

nie.

nie.

Lista wzmocnień czyli przedmiotów, czynności które można kupić

Lista wzmocnień czyli przedmiotów, czynności które można kupić

za zarobione punkty może obejmować wszystkie atrakcje dla

za zarobione punkty może obejmować wszystkie atrakcje dla

wychowanka przywileje i przedmioty które nie budzą zastrzeżeń

wychowanka przywileje i przedmioty które nie budzą zastrzeżeń

ze względu na wartość wychowawczą. Mogą więc znajdować się

ze względu na wartość wychowawczą. Mogą więc znajdować się

tam kosmetyki, łakocie, garderoba a także wizyty w domu i

tam kosmetyki, łakocie, garderoba a także wizyty w domu i

wyjścia do miasta. Czasami stosuje się wymianę uzyskanych

wyjścia do miasta. Czasami stosuje się wymianę uzyskanych

przez wychowanka punktów na pieniądze. Umożliwiają one

przez wychowanka punktów na pieniądze. Umożliwiają one

zakupy w domach sprzedaży wysyłkowej na zasadzie podobnej do

zakupy w domach sprzedaży wysyłkowej na zasadzie podobnej do

tego jak to czyni człowiek pozostający na wolności. Sposobem

tego jak to czyni człowiek pozostający na wolności. Sposobem

likwidacji negatywnych skutków ekonomii punktowej są różne

likwidacji negatywnych skutków ekonomii punktowej są różne

modyfikacje postępowania, aby maksymalnie wyeliminować

modyfikacje postępowania, aby maksymalnie wyeliminować

sztuczność wynikającą z regularności wzmocnień i wysokości

sztuczność wynikającą z regularności wzmocnień i wysokości

nagród.

nagród.

Formy zastosowania ekonomii punktowej w resocjalizacji:

Formy zastosowania ekonomii punktowej w resocjalizacji:

-szkoły

-szkoły

-obozy letnie

-obozy letnie

-zakłady karne

-zakłady karne

Treningi sprawności psychologicznych

Treningi sprawności psychologicznych

jako metoda resocjalizacji

jako metoda resocjalizacji

Jest ona bardzo popularna w Ameryce i na całym

Jest ona bardzo popularna w Ameryce i na całym

zachodzie. Źródła tej metody wywodzą się z koncepcji

zachodzie. Źródła tej metody wywodzą się z koncepcji

społecznego uczenia się sformułowanej przez

społecznego uczenia się sformułowanej przez

Bandurę.

Bandurę.

Bezpośrednią przyczyna powstania była sytuacja

Bezpośrednią przyczyna powstania była sytuacja

społeczna chorych psychicznie i pensjonariuszy

społeczna chorych psychicznie i pensjonariuszy

różnego rodzaju instytucji ochronnych, masowo

różnego rodzaju instytucji ochronnych, masowo

zwalnianych na początku lat 70-tych. Był to

zwalnianych na początku lat 70-tych. Był to

powszechny i tani sposób wyrównywania deficytów,

powszechny i tani sposób wyrównywania deficytów,

taki rodzaj terapii który opierał się na teorii

taki rodzaj terapii który opierał się na teorii

pozwalającej na krytykę uprzednich poczynań

pozwalającej na krytykę uprzednich poczynań

psychiatrycznych. Istota nauki zręczności

psychiatrycznych. Istota nauki zręczności

psychologicznych to analityczność, czyli próba

psychologicznych to analityczność, czyli próba

rozkładania uczonych cech na czynniki pierwsze

rozkładania uczonych cech na czynniki pierwsze

występuje w dwóch płaszczyznach: w bardzo ścisłym

występuje w dwóch płaszczyznach: w bardzo ścisłym

szczegółowym opisaniu etapów uczenia każdej

szczegółowym opisaniu etapów uczenia każdej

sprawności oraz w rozłożeniu każdej zręczności na

sprawności oraz w rozłożeniu każdej zręczności na

kilka składników behawioralnych.

kilka składników behawioralnych.

Trening sprawności posiada 4 elementy

Trening sprawności posiada 4 elementy

(etapy):

(etapy):

1.

1.

Modelowanie

Modelowanie

- ustalenie przez wychowawcę czy terapeutę w

- ustalenie przez wychowawcę czy terapeutę w

porozumieniu z wychowankiem najbardziej potrzebnej sprawności

porozumieniu z wychowankiem najbardziej potrzebnej sprawności

oraz podział wybranej sprawności na odpowiednią liczbę

oraz podział wybranej sprawności na odpowiednią liczbę

podstawowych składników behawioralnych.

podstawowych składników behawioralnych.

2.

2.

Odgrywanie roli

Odgrywanie roli

- dyskusja nad znaczeniem ćwiczonej

- dyskusja nad znaczeniem ćwiczonej

sprawności w życiu w ogóle oraz w życiu każdego członka grupy

sprawności w życiu w ogóle oraz w życiu każdego członka grupy

treningowej.

treningowej.

3.

3.

Korygowanie skutków osiągnięć

Korygowanie skutków osiągnięć

- odbywa się po

- odbywa się po

zakończeniu odgrywania każdej sprawności. Obserwacja skutków

zakończeniu odgrywania każdej sprawności. Obserwacja skutków

jakie dane zachowanie wywiera na partnerze. Stałe doskonalenie

jakie dane zachowanie wywiera na partnerze. Stałe doskonalenie

przyswojonej sprawności.

przyswojonej sprawności.

4.

4.

Przeniesienie i utrwalenie rezultatów wyuczonej

Przeniesienie i utrwalenie rezultatów wyuczonej

sprawności

sprawności

- przeniesienie ćwiczonej sprawności do sytuacji

- przeniesienie ćwiczonej sprawności do sytuacji

codziennych

codziennych

.

.

Przykładowe sprawności nadające się do

Przykładowe sprawności nadające się do

resocjalizacji młodzieży agresywnej i

resocjalizacji młodzieży agresywnej i

przestępczej oto niektóre z nich:

przestępczej oto niektóre z nich:



prośba o pomoc -

prośba o pomoc -

określenie na czym polega

określenie na czym polega

istota trudności niemożliwej do przezwyciężenia

istota trudności niemożliwej do przezwyciężenia



udzielanie wskazówek

udzielanie wskazówek

- określenie co powinno

- określenie co powinno

być zrobione i kto powinien to wykonać

być zrobione i kto powinien to wykonać



wyrażanie uczuć

wyrażanie uczuć

- stwierdzenie że żywisz do

- stwierdzenie że żywisz do

kogoś ciepłe uczucia

kogoś ciepłe uczucia



przedstawienie skargi

przedstawienie skargi

- określenie na czym

- określenie na czym

polega trudność i kto jest za nie odpowiedzialny

polega trudność i kto jest za nie odpowiedzialny



perswadowanie

perswadowanie

- określenie twego stanowiska

- określenie twego stanowiska

odnośnie tego jaka powinna być dana osoba

odnośnie tego jaka powinna być dana osoba



reagowanie na empatyczne uczucia ze strony

reagowanie na empatyczne uczucia ze strony

innych ludzi

innych ludzi

- wyrobienie umiejętności oceniania

- wyrobienie umiejętności oceniania

słów i gestów innej osoby

słów i gestów innej osoby



wypełnianie poleceń

wypełnianie poleceń

- wyrabianie umiejętności

- wyrabianie umiejętności

wysłuchiwania argumentów innej osoby

wysłuchiwania argumentów innej osoby



reagowanie na niepowodzenie

reagowanie na niepowodzenie

- określenie sytuacji

- określenie sytuacji

uznanej za niepowodzenie

uznanej za niepowodzenie



reagowanie na skargi

reagowanie na skargi

- wyrabianie umiejętności

- wyrabianie umiejętności

wysłuchiwania skarg

wysłuchiwania skarg



przygotowanie do nieprzyjemnej rozmowy

przygotowanie do nieprzyjemnej rozmowy

-

-

wyobrażanie sobie siebie w nieprzyjemnej sytuacji

wyobrażanie sobie siebie w nieprzyjemnej sytuacji



wyrabianie odpowiedzialności

wyrabianie odpowiedzialności

- przyznanie się do

- przyznanie się do

niepowodzenia

niepowodzenia



reagowanie na złość

reagowanie na złość

- cierpliwe wysłuchanie

- cierpliwe wysłuchanie

nacechowanych agresywnością argumentów innej

nacechowanych agresywnością argumentów innej

osoby

osoby



postępowanie w przypadku odrzucenia przez

postępowanie w przypadku odrzucenia przez

innych

innych

- zorientowanie się ze jesteś przez innych

- zorientowanie się ze jesteś przez innych

odrzucony ignorowany

odrzucony ignorowany

Sprawą podstawową jest właściwy dobór

Sprawą podstawową jest właściwy dobór

instruktorów przeprowadzających ćwiczenia

instruktorów przeprowadzających ćwiczenia

sprawności.

sprawności.

Bibliografia:

Bibliografia:

K. Pospiszyl,

K. Pospiszyl,

Resocjalizacja – teoretyczne podstawy oraz

Resocjalizacja – teoretyczne podstawy oraz

przykłady programów oddziaływań,

przykłady programów oddziaływań,

Warszawa 1998.

Warszawa 1998.

K. Pospiszyl,

K. Pospiszyl,

Resocjalizacja nieletnich, Doświadczenia i

Resocjalizacja nieletnich, Doświadczenia i

koncepcje,

koncepcje,

Warszawa 1990.

Warszawa 1990.