Prawo zachowania stałości stężenia jonu

wodorowego jest jednym z

najważniejszych praw

dotyczących żywego organizmu.

Od niego zależy prawidłowy przebieg

większości procesów życiowych.

pH = 6,11 + log

HCO

3

0,03 x pCO

2

Komponent
metaboliczny

Komponent
oddechowy

Równanie Hendersona-Hasselbacha

pH

- ujemny logarytm ze stężenia jonów wodorowych

pCO2

- ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla

T CO2

-całkowita zawartość dwutlenku węgla w osoczu.

Jest to suma CO2 powstającego z wodorowęglanów i CO2 rozpuszczonego w osoczu

pO2

- ciśnienie parcjalne tlenu

SaO2

- saturacja, czyli wysycenie hemoglobiny tlenem

HCO3-

- aktualne stężenie wodorowęglanów.

Określa stężenie wodorowęglanów w osoczu krwi, wysyconej w temp. 37

o

C

mieszanką gazową o pCO2 =40 mmHg, wzbogaconą w tlen dla całkowitego wysycenia Hb

BB

- zasady buforowe, suma wszystkich anionów buforowych we krwi pełnej, utlenowanej

NBB

- normalne zasady buforowe, to prawidłowy poziom anionów wszystkich zasad buforowych

określanych przy pH =7,38 i pCO2=40 mm Hg.
Zależą one od stężenia Hb: NBB=40,8+(0,36xHb g/100ml)

BE

- nadmiar lub deficyt zasad, przy czym dla deficytu jest wartością ujemną

BE=BB-NBB

SBE

- standardowy nadmiar zasad, określony przy stężeniu Hb=6 g/100ml

Parametry pomiarowe

Parametr

Krew
Tętnicza

Krew
Żylna

pH
HCO

3

pCO

2

T

CO

2

BE
pO

2

SaO

2

7,35 –

7,45
22 - 26
35 – 45
23 – 27
-2,5 - +2,5
80 – 100
96 - 97

7,32 –

7,42
24 - 28
41 – 51
25 – 29
-2,5 -

+2,5
25 – 40
40 - 70

Analizatory do gazometrii wykonują pomiary trzech

parametrów

(przy pomocy elektrod jonoselektywnych): pH, pCO2 i

pO2.

Wszystkie pozostałe parametry występujące w wyniku

gazometrii

są wyliczone na podstawie 3 parametrów

zmierzonych

Stałość pH utrzymują:

1. Bufory krwi (wodorowęglanowy, hemoglobina,
fosforanowe i białczanowe)

2. Bufory i przemiany wewnątrzkomórkowe
(wytwarzanie i zużywanie jonów wodorowych)

3. Płuca (wydalanie CO

2

)

4. Nerki (wydalanie H

+

i wytwarzanie HCO

3

)

Zmiana pH krwi może następować dwoma drogami:

1. Drogą nieoddechową

a. Podaż nadmiernej ilości kwasu nielotnego
(zarówno z komórek jak i z zewnątrz)

b. Utrata prawidłowych występujących w płynie
pozakomórkowym zasad (z kałem lub moczem)

c. Podaż nadmiernej ilości zasad (z reguły z zewnątrz)
przekraczające możliwości kompensacyjne organizmu

d. Utrata przez organizm kwasów nielotnych
(wymioty, przez nerki)

e. W wyniku przemieszczenia elektrolitów między
komórkami a płynem pozakomorkowym

2. Drogą oddechową

a. spadek wentylacji pęcherzyków płucnych – CO

2

nie

jest prawidłowo wydalany przez płuca

b. hiperwentylacja pęcherzyków płucnych – spadek stężenia
kwasu węglowego w osoczu

REGULACJA NERKOWA RÓWNOWAGI

REGULACJA NERKOWA RÓWNOWAGI

KWASOWO-ZASADOWEJ

KWASOWO-ZASADOWEJ

H

2

CO

3

H

2

CO

3

Światło

Światło

Kanalika komórka

Kanalika komórka

krew

krew

H

H

+

+

ATP

ATP

aza

aza

NHE 3

NHE 3

HCO

3

+ H

+

H

2

CO

3

AW

H

2

O + CO

2

CO

2

+H

2

O

AW

H HCO

3

Na

K
A
N
A
L
I
K

P
R
O
K
S
Y
M
A
L
N
Y

REGULACJA NERKOWA RÓWNOWAGI

REGULACJA NERKOWA RÓWNOWAGI

KWASOWO-ZASADOWEJ

KWASOWO-ZASADOWEJ

K
A
N
A
L
I
K

D
Y
S
T
A
L
N
Y

H

+

+ HCO

3

H

2

CO

3

AW

H

2

O + CO

2

HPO

4

- -

H

2

PO

4

-

NH

3

NH

4

+

Światło

Światło

Kanalika komórka

Kanalika komórka

krew

krew

Postacie zaburzeń

•

Kwasica

-stan charakteryzujący się zwiększeniem zawartości

kwasów lub utratą zasad

•

Zasadowica

-stan charakteryzujący się utratą kwasów lub

zwiększeniem zawartości zasad

•

Kwasica metaboliczna

- stan charakteryzujący się pierwotnym

(niezależnym od mechanizmu oddechowego) zmniejszeniem

zawartości wodorowęglanów we krwi

•

Niewyrównana - pH<7,35, pCO2 nieobniżone

•

Wyrównana - pCO2 obniżone w takim stopniu, że pH osiąga

wartość prawidłową

•

Zasadowica metaboliczna

-stan charakteryzujący się pierwotnym

(niezależnym od oddychania) zwiększeniem zawartości

wodorowęglanów we krwi

•

Niewyrównana pH >7,45, pCO2

•

Niepodwyższone

•

Wyrównana pCO2 podwyższone w takim stopniu, że pH osiąga

wartość prawidłową

•

Kwasica oddechowa

- stan charakteryzujący się

pierwotnym (uwarunkowanym mechanizmem

oddechowym) podwyższeniem pCO2

•

Niewyrównana - pH<7,35, zawartość

wodorowęglanów niezwiększona

•

Wyrównana-zawartość wodorowęglanów

podwyższona w takim stopniu, że pH osiąga

wartość prawidłową

•

Alkaloza oddechowa

- stan charakteryzujący się

pierwotnym (zależnym od mechanizmu

oddechowego) obniżeniem pCO2

•

Niewyrównana pH>7,45, zawartość

wodorowęglanów we krwi niezmniejszona

•

•

Wyrównana zawartość wodorowęglanów obniżona

w takim stopniu, że pH ulega normalizacji

Postacie zaburzeń

KWASICA ODDECHOWA

• Główne przyczyny:

• ze strony OUN

- choroby ośrodka oddechowego, hamowanie

ośrodka oddechowego przez guzy, zapalenia mózgu, urazy
czaszki, znieczulenie ogólne stosowane w chirurgii,

• ze strony nerwów obwodowych

- porażenie nerwów mięsni

oddechowych i przepony,

• ze strony mięśni

- osłabienie lub porażenie mięśni

oddechowych,

• ze strony dróg oddechowych

- niedrożność spowodowana

przez ciało obce lub wydzielinę,

• ze strony płuc

- napad dychawicy oskrzelowej, rozedma

płuc, zapalenie lub obrzęk płuc, mukowiscydoza.

ZASADOWICA

ODDECHOWA

• Główne przyczyny:

• bezpośrednie

- zespół hyperwentylacyjny,

np. w nerwicy, niewydolności wątroby lub

śpiączce wątrobowej,

• odruchowe

- pobudzenie ośrodka

oddechowego wskutek zapalenia opon

mózgowo-rdzeniowych lub zatrucia lekami

(chinina, fenol, salicylany), niedotlenienie

oraz stany zapalne i gorączkowe,

• mechaniczne

- nieprawidłowe stosowanie

respiratorów.

Zaburzenie

pH

HCO

3

-

pCO

2

Kwasica

metabolicz

na



P

W

Kwasica

Oddechow

a



W

P

Zasadowic

a

metabolicz

na



P

W

Zasadowic

a

oddechowa



W

P

P – zaburzenie pierwotne W – zaburzenie wtórne (wyrównawcze)

ZABURZENIA METABOLICZNE

ZABURZENIA METABOLICZNE

ZASADOWICA

ZASADOWICA

KWASICA

KWASICA

•





ZASAD BUFOROWYCH

ZASAD BUFOROWYCH

•

NIEDOBÓR CHLORKÓW

NIEDOBÓR CHLORKÓW

•

HIPOKALEMIA

HIPOKALEMIA

•

HIPOALBUMINEMIA

HIPOALBUMINEMIA

•

ZAGĘSZCZENIE

ZAGĘSZCZENIE







ZASAD BUFOROWYCH

ZASAD BUFOROWYCH

•

HIPERCHLOREMIA

HIPERCHLOREMIA

•

HIPERKALEMIA

HIPERKALEMIA

•

HIPERALBUMINEMIA

HIPERALBUMINEMIA

•

ROZCIEŃCZENIE

ROZCIEŃCZENIE

KWASICA

METABOLICZNA

• Najczęstsze przyczyny:

• typ addycyjny

- cukrzyca, głodzenie, stany gorączkowe,

zatrucie salicylanami, zatrucie alkoholem -gromadzenie

kwasów,

• typ subtrakcyjny

- utrata zasad - głównie w biegunkach i

niedrożności jelit,

• typ subdystrybucyjny

- nierównomierne rozmieszczenie

jonów wodorowych pomiędzy komórką a płynem

pozakomórkowym, występuje po dożylnym podaniu dużych

objętości np. izotonicznego roztworu NaCl (tzw. kwasica z

rozcieńczenia).

ZASADOWICA

METABOLICZNA

• Główne przyczyny:

• typ addycyjny

- spowodowany nadmiernym gromadzeniem się

zasad - zwykle pochodzenia jatrogennego - podawanie soli
zasadowych, leków moczopędnych, środków przeczyszczających,
nadmierne podawanie NaCl i glukozy bez potasu

• typ subtrakcyjny

- spowodowany utratą jonu H+ - występuje przy

wymiotach, odsysaniu tresci żołądkowej lub płukaniu żołądka

• typ dystrybucyjny

- spowodowany przemieszczeniem jonów

wodorowych - występuje w hypokaliemii wywołanej
niedostatecznym dowozem potasu podczas biegunki lub obfitej
diurezy

POBIERANIE

MATERIAŁU

• Podstawą laboratoryjnej oceny równowagi

kwasowo-zasadowej jest prawidłowo
wykonane oznaczenie gazometryczne,
uzupełnione oznaczeniem elektrolitów.

• Krew do badania gazometrycznego - krew

tętnicza lub arterializowana krew
włośniczkowa - musi być pobrana na
antykoagulant, bez dostępu powietrza.
Oznaczenie musi być wykonane najpóźniej w
ciągu godziny od pobrania (przy
przechowywaniu próbki w temp. 4-8

o

C, po

ciemku).

ŻYŁA

ŻYŁA

TĘTNICA

TĘTNICA

pH

pH

7,055

7,055

7,208

7,208

pO

pO

2

2

32,1

32,1

51,7

51,7

HCO

HCO

3

3

14,8

14,8

18,9

18,9

BE

BE

-13,8

-13,8

-7,6

-7,6

sO

sO

2

2

40,5

40,5

76,2

76,2

pCO

pCO

2

2

55,4

55,4

49,4

49,4

pH

pH

7,055

7,055

7,318

7,318

pCO

pCO

2

2

144

144

54,9

54,9

pO

pO

2

2

--------- ----------

--------- ----------

SBE

SBE

-13

-13

5,5

5,5

I POBRANIE

II POBRANIE

KREW PRZETRZYMANA

KREW PRZETRZYMANA

NA ODDZIALE 2 GODZ.

NA ODDZIALE 2 GODZ.

STANY ZAGROŻENIA ŻYCIA

WYMAGAJĄCE BADAŃ

ELEKTROLITOWYCH I RKZ

Wstrząs
Niewyrównana cukrzyca
Ciężkie zakażenia
Ostre zatrucia
Ostra i przewlekła niewydolność oddechowa
Mechaniczna wentylacja
Rozległe zabiegi operacyjne
Niewydolność nerek
Stany nieprzytomności
Niewydolność krążenia

1.

1.

WYWIAD I BADANIE PRZEDMIOTOWE

WYWIAD I BADANIE PRZEDMIOTOWE

2.

2.

GAZOMETRIA

GAZOMETRIA

3.

3.

ELEKTROLITY

ELEKTROLITY

4.

4.

PODSTAWOWE BADANIA BIOCHEMICZNE

PODSTAWOWE BADANIA BIOCHEMICZNE

5.

5.

HEMOGLOBINA

HEMOGLOBINA

6.

6.

ALBUMINA

ALBUMINA

ROZPOZNANIE ZABURZEŃ RKZ

w kwasicy

w kwasicy

w zasadowicy

Zmiana pH o

0,1

to

zmiana kaliemii

o około

0,6 mmol/l

głównie w zaburzeniach

metabolicznych

K

K

Cl

Cl

zasadowica

zasadowica

metaboliczna

metaboliczna

kwasica

kwasica

metaboliczna

metaboliczna

LUKA ANIONOWA

LUKA ANIONOWA

(ANION GAP)

(ANION GAP)

c Na

c Na

+

+

- (c Cl

- (c Cl

-

-

+ cHCO

+ cHCO

3

3

-

-

) =

) =





NA -

NA -





NK

NK

12

12





4 mmol/l

4 mmol/l

KWASICE METABOLICZNE

KWASICE METABOLICZNE

prawidłowa LA

prawidłowa LA

zwiększona LA

zwiększona LA

•

biegunki

biegunki

•

nerkowe

nerkowe

kanalikowe

kanalikowe

•

z

z

rozcieńczenia

rozcieńczenia

0,9 NaCl

0,9 NaCl

•

ketonowa

ketonowa

cukrzycowa,

cukrzycowa,

głodowa

głodowa

•

mleczanowa

mleczanowa

•

glikol

glikol

etylenowy

etylenowy

•

metanol

metanol

•

salicylany

salicylany

z hiperchloremią

z hiperchloremią

KWASICA CUKRZYCOWA

WYNIK

WYNIK

BEZWZGLĘDNEGO

BEZWZGLĘDNEGO

NIEDOBORU

NIEDOBORU

INSULINY

INSULINY

WZMOŻONA LIPOLIZA

WZMOŻONA LIPOLIZA

Ilość powstającego acetylo-CoA przekracza

Ilość powstającego acetylo-CoA przekracza

możliwość

możliwość

tkanek do spalania go w cyklu kwasów

tkanek do spalania go w cyklu kwasów

trójkarboksylowych

trójkarboksylowych

ulega on kondensacji do acetoacetyloCoA stając się

ulega on kondensacji do acetoacetyloCoA stając się

źródłem

źródłem

kwasu acetooctowego i

kwasu acetooctowego i





-hydroksymasłowego

-hydroksymasłowego

KWASICA MLECZANOWA

KWASICA MLECZANOWA

Względny lub bezwzględny głód

Względny lub bezwzględny głód

tlenowy tkanek uwarunkowany:

tlenowy tkanek uwarunkowany:

•

niedostateczną wymianą tlenową w płucach

niedostateczną wymianą tlenową w płucach

•

uszkodzeniem pracy serca

uszkodzeniem pracy serca

(niedostateczny transport krwi

(niedostateczny transport krwi

utlenowanej do tkanek, hipoperfuzja tkanek)

utlenowanej do tkanek, hipoperfuzja tkanek)

•

defekt transportu tlenu przez krwinki

defekt transportu tlenu przez krwinki

czerwone

czerwone

•

(np. CO-Hb. Met-Hb)

(np. CO-Hb. Met-Hb)

KWASICE NERKOWE

KWASICE NERKOWE

SĄ UWARUNKOWANE

SĄ UWARUNKOWANE

NIEDOSTATECZNYM WYDALANIEM

NIEDOSTATECZNYM WYDALANIEM

JONÓW H

JONÓW H

+

+

PRZEZ NERKI

PRZEZ NERKI

KWASICE MOCZNICOWE

KWASICE MOCZNICOWE

Uwarunkowane

Uwarunkowane

zmniejszeniem

zmniejszeniem

ilości

ilości

czynnego miąższu

czynnego miąższu

nerkowego

nerkowego

KWASICE KANALIKOWE

KWASICE KANALIKOWE

Zmniejszona zdolność

Zmniejszona zdolność

zakwaszania moczu

zakwaszania moczu

mimo prawidłowej liczby

mimo prawidłowej liczby

czynnych nefronów

czynnych nefronów

KWASICA MOCZNICOWA

KWASICA MOCZNICOWA

PRZEWLEKŁA

PRZEWLEKŁA

OSTRA

OSTRA

•

niskie pH,pCO

niskie pH,pCO

2

2

HCO

HCO

3

3

•

wzrost

wzrost

luki anionowej

luki anionowej

•

wzrost P

wzrost P

i

i

•

spadek Cl

spadek Cl

•

spadek Ca

spadek Ca

•

wzrost mocznika

wzrost mocznika

i kreatyniny

i kreatyniny

•

stężenie K

stężenie K

podwyższone

podwyższone

W SNN

W SNN

•

kwasica

kwasica

metaboliczna

metaboliczna

•

hiperkalemia

hiperkalemia

i

i

wzrost

wzrost

kreatyniny i

kreatyniny i

mocznika

mocznika

•

wzrost P

wzrost P

i

i

•

spadek Cl

spadek Cl

•

spadek Ca

spadek Ca