OGÓLNA

UPRAWA ROLI

I ROŚLIN

ROLNICTWO

W sensie gospodarczym (ang. farming),

to po zbieractwie, łowiectwie i

pasterstwie – najstarsza dziedzina

ludzkiej aktywności, polegająca na

uprawie roślin dostarczających tzw.

produkcji pierwotnej, która w swej

biomasie kumuluje odtwarzalną energię,

głównie słoneczną wykorzystywana w

procesie fotosyntezy.

• Biomasa – bezpośrednio, czy też po odpowiednim

przetworzeniu służy jako pokarm człowieka, bądź zaspokajaniu

innych jego potrzeb (np. roślin przemysłowe), albo jest

wykorzystywana na paszę, która stanowi podstawę chowu oraz

hodowli gatunków i ras zwierząt: z kolei ich produkcja (zwana

wtórną) zostaje wykorzystana niekiedy do bezpośredniego

spożycia (np. mleko), częściej bywa poddawana prostym

zabiegom dostosowawczym (gotowanie, pieczenie), lub

wymaga specjalnych skomplikowanych technologii

przetwarzania.

• Przetwórstwo ziemiopłodów i produktów pochodzenia

zwierzęcego, obejmuje przemysł rolno-spożywczy, a także

zakłady i fabryki nie wytwarzające środków spożywczych, lecz

opierające produkcję na surowcach pochodzenia rolniczego (np.

garbarnie, włókiennictwo lnu, konopi, krochmalnie itp.)

RODZAJE PRODUKCJI

ROŚLINNEJ

Polowa produkcja roślinna
Produkcja pasz na użytkach zielonych
Produkcja ogrodnicza

Ponadto

 Produkcja roślin wodnych w naturalnych lub

sztucznych zbiornikach wodnych

 Produkcja leśna

Jednak jako

PODSTAWOWA

POLOWA PRODUKCJA

ROŚLINNA

Główne źródło produktów roślinnych
Pokarm dla ludzi i zwierząt
Surowiec dla różnych gałęzi

przemysłu

OGÓLNA UPRAWA ROLI

I ROSLIN

Dyscyplina rolnicza dotycząca

produkcji roślinnej. Zajmuje się

głównie problemami polowej uprawy w

ujęciu syntetycznym, poczynając od

związków miedzy organizmem rośliny a

otoczeniem, poprzez kolejne elementy

cyklu uprawy poszczególnych

gatunków, po organizacje całej

produkcji roślinnej danego

gospodarstwa w ramach płodozmianów.

W ZAKRES OGÓLNEJ UPRAWY

ROLI I ROŚLIN WCHODZĄ

NASTĘPUJĄCE ZAGADNIENIA

 siedlisko roślin uprawnych i możność

regulowania poszczególnych czynników
siedliskowych,

 teoria i technika uprawy roli,
 siew i sadzenie,
 pielęgnowanie i zbiór,
 wiadomości dotyczące ekologii chwastów i

ich zwalczania na gruntach ornych oraz
zasady zmianowania i układania
płodozmianów.

SPECYFIKA POLOWEJ

PRODUKCJI ROŚLINNEJ

1. Wartość produkcyjna ziemi, na której uprawia

się rośliny, nie zużywa się tak jak to się dzieje z

innymi środkami w różnych gałęziach,

przeciwnie – przy racjonalnej gospodarce nawet

wzrasta. Stały wzrost żyzności gleby jest

podstawą właściwej gospodarki rolnej.

2. W przeciwieństwie do innych gałęzi produkcji

produkt końcowy jakim jest plon roślin,

przewyższa wielokrotnie ilość zużytego przy

jego produkcji materiału wyjściowego tj.

materiału siewnego, nawozów, środków ochrony

roślin. Produkt końcowy może być przy tym

użyty zarówno do konsumpcji jak i do produkcji.

3.

W produkcji roślinnej występuje sezonowość prac i ściśle

określona kolejność etapów produkcji związana z porami

roku. Produkt końcowy otrzymuje się w terminie

określonym właściwościami rośliny, jej przeznaczeniem i

warunkami klimatycznymi.

4.

Większość prac rolnych odbywa się pod gołym niebem,

wskutek czego maszyny i narzędzia wymagają specjalnej

konstrukcji zabezpieczającej przed niesprzyjającymi

warunkami atmosferycznymi oraz przed kurzem i błotem.

5.

Warsztatem produkcji roślinnej jest obszar całego

gospodarstwa. Konsekwencja tego jest konieczność

transportowania materiałów niekiedy na bardzo duże

odległości oraz masowe przemieszczanie zarówno

pracowników, jak i narzędzi w obrębie ogromnego

warsztatu.

ROZWÓJ LUDNOŚCI

ŚWIATA

OKRES

Liczba ludności

świata

Gęstość

zaludnienia

Uwagi

Milion lat temu

100.000

1 osoba/250

km

2

Tylko Afryka zaludniona

300.000 lat p.n.e.

1.000.000

1 osoba/100
km

2

Zaludniony Stary Świat
(Afryka i Azja)

25.000 lat p.n.e.

3.340.000

1 osoba/25
km

2

Zaludniony tylko Stary
Świat

8.000 lat p.n.e.

5.320.000

1 osoba/25
km

2

Zaludniony Stary i Nowy
Świat

4.000 lat p.n.e.

86.500.000

1 osoba/2 km

2

Rozwój pierwszych miast

Poczatek nowej ery –

2.000 lat temu

133.000.000

1 osoba/1km

2

Głownie gospodarka
żarowa

XVII w. (1650 r)

545.000.000

3,7
osoby/1km

2

Nawożenie gleby
nawozami naturalnymi

XVIII w.

728.000.000

5 osób/1km

2

1950 r.

2.400.000.000

16,4
osoby/1km

2

Nawożenie mineralne
gleby

2000 r.

6.100.000.000

45 osób/1km

2

Po drugiej rewolucji
naukowo-technicznej

2025 r.

8.500.000.000

62 osoby/1km

2

2050 r.

10.000.000.000

73 osoby/1km

2

STRUKTURA UŻYTKOWANIA

ZIEMI NA KONTYNENTACH

Kontynent

Grunty orne

(%)

Użytki

zielone

(%)

Lasy (%)

Pozostałe

(%)

EUROPA

29

17

32

22

AZJA

17

27

19

37

AMERYKA

PÓŁNOCNA

12

16

32

40

AMERYKA

POŁUDNIOWA

6

28

47

19

AUSTRALIA

6

51

18

25

AFRYKA

6

30

23

41

2004 rok

UŻYTKOWANIE GRUNTÓW W

WYBRANYCH KRAJACH ŚWIATA

Wyszczególnienie

Grunty orne i sady

Łąki i pastwiska

Razem użytki rolne

% powierzchni ogólnej

Świat

10,8

25,4

36,2

Europa (bez Rosji)

28,5

17,0

45,5

Azja (bez Rosji)

16,5

27,5

44,0

Ameryka Pn.

12,2

16,3

28,5

Ameryka Pd.

6,4

27,7

34,1

Australia i Oceania

6,0

50,7

56,7

Afryka

5,8

29,7

35,5

Bangladesz

63,4

4,2

67,6

Polska

47,1

13,0

60,1

Irlandia

13,4

66,7

80,1

Izrael

21,0

7,0

28,0

Finlandia

7,2

0,4

7,6

Kanada

4,7

2,8

7,5

Egipt

2,6

-

2,6

Mongolia

0,9

79,4

80,3

Dania

59,7

5,0

64,7

Korea Pd.

21,3

0,8

22,1

RPA

11,5

66,6

78,1

WYBRANE WSKAŹNIKI

CHARAKTERYZUJĄCE ROLNICTWO

Kraj

Powierzchnia

UR w mln ha

Plony

pszenicy w

dt z 1 ha

Udział

zatrudnionych w

rolnictwie w

pracujących

ogółem

Średni obszar

UR

gospodarstwa

rolnego w ha

Austria

3,4

60,3

5,6

17,0

Dania

2,7

72,4

3,0

55,1

Finlandia

2,2

35,1

5,0

29,3

Francja

29,6

75,8

4,1

48,2

Grecja

8,4

21,2

15,8

10,3

Hiszpania

30,2

32,9

5,6

26,5

Holandia

1,9

88,9

2,9

22,4

Irlandia

4,4

88,4

6,5

32,6

Niemcy

17,0

81,7

2,5

41,3

Szwecja

3,1

64,1

2,1

45,6

Wielka Brytania

16,9

78,9

1,3

60,1

Włochy

15,4

34,8

4,9

7,8

Polska

16,9

42,8

18,4

7,8

Województwo
mazowieckie

2,5

28,9

11,5

6,7

UŻYTKOWANIE GRUNTÓW

(w tys. ha wg GUS 2006 r) w Polsce

Wyszczególnienie

1990

1995

2000

2005

Powierzchnia ogólna
kraju
w tym:

31.268

31.269

31.269

31.269

Użytki rolne

18.720

18.622

17.812

15.906

Grunty orne

14.388

14.286

13.683

12.222

Sady

272

290

257

296

Łąki

2.475

2.417

2.503

2.529

Pastwiska

1.585

1.629

1.369

858

Lasy

8.574

8.822

9.004

9.173

Powierzchnia użytków rolnych

według grup użytkowników

w tys. ha (wg GUS 2006 r)

Wyszczególnienie

2000

2001

2002

2003

2004

2005

OGÓŁEM

17.812

17.787

16.899

16.169

16.327

15.906

Sektor prywatny

W tym gospodarstwa
indywidualne

16.747

15.456

16.816

15.550

15.966

14.858

15.324

14.012

15.587

14.317

15.244

14.005

Sektor publiczny

1.065

971

933

845

740

662

OGÓLNA

CHARAKTERYSTYKA

POLSKIEGO ROLNICTWA

• Rolnictwo polskie charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem –

średnia wielkość gospodarstwa rolnego wynosi 8,44 ha użytków

rolnych, przy czym około połowa gospodarstw produkuje wyłącznie

lub głównie na własne potrzeby, w celu obniżenia kosztów

utrzymania rodzin. Systematycznie następuje proces zmian w

strukturze własnościowej, obszarowej i kierunkach użytkowania

ziem, ale są one powolne

• W 2002 roku w porównaniu do 1996 roku (lata Powszechnych Spisów

Rolnych), nastąpił spadek ogólnej powierzchni gruntów w

użytkowaniu gospodarstw rolnych z 20,8 mln ha do 19,3 mln ha, tj. o

1,5 mln ha (o 6,9%), w tym powierzchnia użytków rolnych

zmniejszyła się z 17,9 mln ha do 16,9 mln ha, tj. o 1 mln ha (o 5,5%).

Struktura jakościowa gleb –

klasy bonitacyjne (w %)

Struktura jakościowa gleb –

grupy jakościowe (w %)

POTENCJALNA PRODUKCYJNOŚĆ ROŚLIN

UZALEŻNIONA JEST OD WARUNKÓW SIEDLISKA

WYSOKOŚĆ

PLONOWANIA

ROŚLIN

ZALEŻY OD

CECH JAKOŚCIOWYCH ROŚLIN

PRZEBIEGU PROCESÓW FIZJOLOGICZNYCH

W OKRESIE WEGETACJI

WARUNKÓW SIEDLISKA

TECHNOLOGII UPRAWY

Użyteczna część rośliny = PLON

PLON

PODSTAWOWY

UBOCZNY

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE

PLON ROŚLIN

Warunki

geograficzne

Długość dnia i nocy, wysokość nad poziomem morza,

szerokość geograficzna, temperatura, intensywność

promieniowania słonecznego i długotrwałość

naświetlenia.

Czynniki

klimatyczne

Warunki pogodowe w okresie wegetacji.

Warunki glebowe

Typ gleby i jej charakterystyka agrotechniczna.

System żywienia

roślin

System nawożenia zasiewów

Zespół czynników

agrotechnicznych

Płodozmian, przedplony, uprawa roli, sposoby siewu,

terminy siewu, norma wysiewu nasion, głębokość siewu,

zabiegi pielęgnacyjne, sposób zbierania plonu.

Właściwości

odmiany

Odmiany wysokoplenne, plastyczne i przystosowane do

warunków uprawy, nasiona wysokiej jakości,

najważniejsze komponenty plonu.

• Potencjalnej plenności rośliny lub jej

części

• Kultury rolnej obejmującej wszystkie

zabiegi w danym czasie

• Czynnika czasu, który niezbędny jest

do scharakteryzowania klimatu jako

wypadkowej kilku lat

ZALEŻNOŚĆ PLONU

OD:

PLON PODSTAWOWY

(ang. Main product or basic yield)

Biomasa wytwarzana przez rośliny w okresie

wegetacji, będąca głównym celem uprawy,

użyteczna dla człowieka, zgromadzona w

nadziemnych lub podziemnych częściach roślin

(łodygi, liście, owoce, nasiona, bulwy, korzenie,

kłącza). Plon wyrażamy w jednostkach masy

(tona, dt, kg, g) z jednostki powierzchni (ha, m

2

).

Plon podstawowy daje najwyższy przychód

gospodarstwu jeżeli ma charakter towarowy.

PLON UBOCZNY

(ang. Additional product or by-yield)

Masa organiczna pochodząca z części roślin, które

nie stanowią głównego celu uprawy. Jest zbierany

z tej samej powierzchni i wytwarzany w tym

samym okresie co plon podstawowy, posiada

jednak niższą od niego wartość użytkową

(najczęściej są to : liście, słoma, plewy, łodygi i

odpady przemysłu rolno-spożywczego); wyraża

się go w identycznych jednostkach jak plon

podstawowy.

PLON GŁÓWNY

(ang. Main yield)

Roślina uprawiana w czystym siewie bądź

mieszanka międzygatunkowa, a także

międzyodmianowa, zajmująca stanowisko (pole)

przez przeważającą część okresu wegetacyjnego.

Jest nim również zasiew po zebranym

międzyplonie ozimym, zwany wówczas plonem

wtórym. Produkcja plonu głównego przebiega

według określonej technologii, zależnej od

przyjętego systemu gospodarowania. Rośliny

uprawiane w plonie głównym najczęściej

dostarczają zarówno plonu podstawowego, jak i

ubocznego.

PLON DODATKOWY

(MIĘDZYPLON)

(POPLON)

(ang. Additional yield)

Jednogatunkowy zasiew bądź mieszanka kilku roślin

uprawiana pomiędzy dwoma plonami głównymi,

celem uzyskania dodatkowego (trzeciego w ciągu

dwóch lat) zbioru z danego pola. Uzyskuje się go

z uprawy następujących międzyplonów:

międzyplon ścierniskowy, międzyplon ozimy,

międzyplon wsiewka. Międzyplony pełnią funkcje

gospodarcze (dodatkowa pasza, nawóz

organiczny) i ekologiczne (pokrycie pola,

zabezpieczenie przed erozją). Uzyskane plony

podaje się w jednostkach masy z jednostki

powierzchni (t z 1 ha lub dt z 1 ha)

GRUPY UŻYTKOWE ROŚLIN

WEDŁUG SPOSOBU ICH

WYKORZYSTANIA

1.

ZBOŻA: żyto, pszenica, pszenżyto, jęczmień, owies,

kukurydza, proso



Plon podstawowy – ziarno, zielonka



Plon uboczny – plewy, słoma

2.

OKOPOWE: ziemniaki, buraki, marchew, topinambur, brukiew,

rzepa, cykoria



Plon podstawowy – organy podziemne



Plon uboczny – części nadziemne

3.

MOTYLKOWATE

Grubonasienne: grochy, łubiny, wyki, bobik

ponadto: fasola, soja, lędźwian



Plon podstawowy – nasiona, zielonka



Plon uboczny –słoma, plewy

Drobnonasienne:

•

Jednoroczne – inkarnatka, seradela

•

Dwuletnie – nostrzyk biały, przelot, koniczyna czerwona

•

Wieloletnia - koniczyny biała i szwedzka; lucerny siewna;

mieszańcowa i sierpowata, komonice różowa i błotna;

esparceta



Plon podstawowy – całe rośliny części nadziemnej

4.

PASTEWNE NIEMOTYLKOWE: kapusta

pastewna, słonecznik, facelia, gorczyca, malwa,

dynia

ponadto: rośliny uprawiane na zielonkę – żyto, kukurydza,

rzepak, rzepik, owies

5.

Plon podstawowy – całe rośliny części nadziemnej

6.

PRZEMYSŁOWE – rośliny dostarczające surowca

dla przemysłu.

 Przemysł tłuszczowy (rzepak, gorczyca, mak,

słonecznik i inne)

 Przemysł włókienniczy (len, konopie)

 Przemysł piwowarski (chmiel)

 Przemysł spożywczy (ziemniaki, buraki)

 Przemysł tytoniowy (tytonie)

 Przemysł wikliniarski (wiklina, wierzba, itp.)

TECHNOLOGIA

PRODUKCJI

Całokształt czynności wykonanych na

danym polu od zakończenia zbioru

przedplonu do zbioru tej rośliny

Sekwencja czynności stosowanych w

danym cyklu produkcyjnym

 Uprawa roli wykonywana maszynami i narzędziami



Nawożenie przedsiewne



Siew lub sadzenie

 Pielęgnowanie roślin (zwalczanie chorób, szkodników i

chwastów)



Nawożenie pogłówne



Zbiór i przechowywanie

AGRONOMICZNE

WŁAŚCIWOŚCI

ROLI

SPRAWNOŚĆ

ROLI

Stan roli w którym warunki życia uprawianej rośliny są

optymalne lub bardzo do nich zbliżone

• Struktura właściwa

• Stosunek wody i powietrza

• Zwięzłość

• Koagulacja koloidów

• Życie biologiczne

AGRONOMICZNE

WŁAŚCIWOŚCI

ROLI

WYDOBRZENIE ROLI

Proces dochodzenia roli do stanu sprawności po

pracy narzędzi uprawowych

• Np. po pracy pługa

• Czas wydobrzenia roli

• Możliwości przyspieszenia wydobrzenia –

wałowanie –- Campbell

AGRONOMICZNE

WŁAŚCIWOŚCI

ROLI

KULTURA GLEBY

Cecha, która pozwala szybko i tanio

doprowadzić rolę do stanu sprawności

Jest to cecha nadana przez człowieka. Jest to

cecha, którą można zniszczyć przy

niewłaściwej uprawie i użytkowaniu

POJECIA ZWIAZANE

Z PRODUKCJĄ ROŚLINNĄ

PLENNOŚĆ

Jest to swoista cecha gatunków, odmian

(botanicznych i hodowlanych), ekotypów itp.

Charakteryzująca ich zdolność do

wytwarzania w danym siedlisku określonej liczby

diaspor-owoców, nasion czy organów rozmnażania

wegetatywnego.

Jednym słowem jest to miernik liczności

potencjalnego potomstwa rośliny, stwarzającego

możliwość zachowania gatunku (odmiany, itp.).

POJECIA ZWIAZANE

Z PRODUKCJĄ ROŚLINNĄ

PŁODNOŚĆ

Płodność roślin sensu stricto, to ich zdolność do

rozmnażania płciowego (generatywnego), co

wiąże się z wytwarzaniem prawidłowo

wykształconych gamet męskich (plemniki

zawarte w ziarnie pyłku) i żeńskich (komórka

jajowa w woreczku zalążkowym). W wyniku

zaplemnienia a następnie tzw. podwójnego

zapłodnienia powstaje zrazu zalążek –

zaczątek nowej rosliny wraz z odpowiednim

materiałem zapasowym, a w końcu nasienie.

POJECIA ZWIAZANE

Z PRODUKCJĄ ROŚLINNĄ

PRODUKTYWNOŚĆ

Zdolność roślin do wytworzenia w ciągu sezonu

wegetacyjnego biomasy w formie plonu

podstawowego, ubocznego oraz części nie

wynoszonych z pola (tzw. resztki pozbiorowe).

Produktywność wyraża się w jednostkach masy

pozyskiwanej

z jednostki powierzchni.