Zaburzenia lękowe

Zaburzenia lękowe

a choroba nowotworowa

a choroba nowotworowa

Aleksander Araszkiewicz, Witold

Aleksander Araszkiewicz, Witold

Bartkowiak

Bartkowiak

Katedra i Klinika Psychiatrii

Katedra i Klinika Psychiatrii

Akademii Medycznej

Akademii Medycznej

w Bydgoszczy

w Bydgoszczy

Popowo, 10 lutego 2004r.

Popowo, 10 lutego 2004r.

Lęk – „norma” czy

Lęk – „norma” czy

patologia?

patologia?

•

lęk jest normalnym, naturalnym i koniecznym

lęk jest normalnym, naturalnym i koniecznym

elementem naszego życia. Jest taką samą emocją jak

elementem naszego życia. Jest taką samą emocją jak

radość czy gniew i stanowi składową naszych emocji.

radość czy gniew i stanowi składową naszych emocji.

•

lęk pojawia się zazwyczaj jako sygnał alarmowy w

lęk pojawia się zazwyczaj jako sygnał alarmowy w

związku z określonym zagrożeniem, na jakie

związku z określonym zagrożeniem, na jakie

jesteśmy narażeni

jesteśmy narażeni

•

lęk modyfikuje nasze zachowanie, reakcje naszego

lęk modyfikuje nasze zachowanie, reakcje naszego

organizmu, emocje, sprawność naszego intelektu

organizmu, emocje, sprawność naszego intelektu

•

reakcje lękowe mogą mieć różnorodne nasilenie i

reakcje lękowe mogą mieć różnorodne nasilenie i

objawiać się na wiele sposobów

objawiać się na wiele sposobów

•

skrajnym przejawem lęku są napady paniki

skrajnym przejawem lęku są napady paniki

(J. Krzyżowski, „Stany lękowe”)

(J. Krzyżowski, „Stany lękowe”)

Lęk – „norma” czy

Lęk – „norma” czy

patologia?

patologia?

Lęk

Lęk

– to nastrój, w którym dominuje odczucie silnego

– to nastrój, w którym dominuje odczucie silnego

zagrożenia lub

zagrożenia lub

zatrważającej zmiany wywodzące się z nieznanego,

zatrważającej zmiany wywodzące się z nieznanego,

nierealnego

nierealnego

źródła (...); nastrojowi lęku towarzyszą objawy:

źródła (...); nastrojowi lęku towarzyszą objawy:

* wzbudzenia psychicznego – trudności skupienia,

* wzbudzenia psychicznego – trudności skupienia,

rozluźnienia, zaśnięcia, wzmożona czujność, drażliwość;

rozluźnienia, zaśnięcia, wzmożona czujność, drażliwość;

* wzbudzenia ruchowego – wzmożenie napięcia mięśni,

* wzbudzenia ruchowego – wzmożenie napięcia mięśni,

niepokój, drżenie, dygotanie, męczliwość, „miękkie nogi”;

niepokój, drżenie, dygotanie, męczliwość, „miękkie nogi”;

* wzbudzenia autonomicznego – tachykardia, hypertonia,

* wzbudzenia autonomicznego – tachykardia, hypertonia,

zasłabnięcie, zawroty głowy, trudności przełykania, suchość

zasłabnięcie, zawroty głowy, trudności przełykania, suchość

śluzówek, nudności, parcie na mocz i stolec, wzmożenie

śluzówek, nudności, parcie na mocz i stolec, wzmożenie

perystaltyki jelit, pocenie się, mrowienie, uderzenie gorąca,

perystaltyki jelit, pocenie się, mrowienie, uderzenie gorąca,

przyspieszenie oddechu

przyspieszenie oddechu

* wyobrażenia poznawcze – związane z przeżywanym

* wyobrażenia poznawcze – związane z przeżywanym

zagrożeniem (bliskość śmierci, choroba, psychiczny rozpad,

zagrożeniem (bliskość śmierci, choroba, psychiczny rozpad,

utrata kontroli nad świadomością lub zachowaniem, stan

utrata kontroli nad świadomością lub zachowaniem, stan

„na krawędzi”) lub zmianą (niejasną, zaskakującą,

„na krawędzi”) lub zmianą (niejasną, zaskakującą,

przerażającą – własnej osoby lub otoczenia)

przerażającą – własnej osoby lub otoczenia)

(Psychiatria, t. I – Psychopatologia, J. Wciórka; Psychiatria – podręcznik pod red. T.

(Psychiatria, t. I – Psychopatologia, J. Wciórka; Psychiatria – podręcznik pod red. T.

Bilikiewicza)

Bilikiewicza)

Czynniki modyfikujące

Czynniki modyfikujące

adaptację

adaptację

•

czynniki związane ze zdrowiem

czynniki związane ze zdrowiem

fizycznym

fizycznym

•

czynniki związane ze zdrowiem

czynniki związane ze zdrowiem

psychicznym

psychicznym

•

ogólna sytuacja osoby chorej i jej

ogólna sytuacja osoby chorej i jej

stosunek do leczenia

stosunek do leczenia

Aspekty psychologiczne (1)

Aspekty psychologiczne (1)

Czynniki psychologiczne a choroba nowotworowa

Czynniki psychologiczne a choroba nowotworowa

* uwarunkowania temperamentalno – osobowościowe

* uwarunkowania temperamentalno – osobowościowe

(tzn. „osobowość typu C” – tłumienie emocji i niezdolność

(tzn. „osobowość typu C” – tłumienie emocji i niezdolność

do ich ekspresji, brak umiejętności radzenia sobie ze

do ich ekspresji, brak umiejętności radzenia sobie ze

stresem społecznym prowadzący do poczucia

stresem społecznym prowadzący do poczucia

beznadziejności i bezradności (Temshok, 1993r.))

beznadziejności i bezradności (Temshok, 1993r.))

* uwarunkowania emocjonalne (depresja, aleksytymia, wzór

* uwarunkowania emocjonalne (depresja, aleksytymia, wzór

reakcji emocjonalnej wywołanej chorobą nowotworową)

reakcji emocjonalnej wywołanej chorobą nowotworową)

Związek pomiędzy układem immunologicznym,

Związek pomiędzy układem immunologicznym,

hormonalnym, nerwowym i procesami

hormonalnym, nerwowym i procesami

psychicznymi (liczne dowody empiryczne)

psychicznymi (liczne dowody empiryczne)

Choroba nowotworowa jako

Choroba nowotworowa jako

źródło stresu - adaptacja

źródło stresu - adaptacja

•

Rozpoznanie choroby nowotworowej jest sytuacją znacznie

Rozpoznanie choroby nowotworowej jest sytuacją znacznie

obciążającą psychikę. Lęk jest częścią procesu adaptacji do

obciążającą psychikę. Lęk jest częścią procesu adaptacji do

choroby. Jest ujawniany przez chorych w różnych okresach

choroby. Jest ujawniany przez chorych w różnych okresach

trwania choroby – w czasie badań przesiewowych, diagnostyki,

trwania choroby – w czasie badań przesiewowych, diagnostyki,

intensywnego leczenia, fazie terminalnej, okresie

intensywnego leczenia, fazie terminalnej, okresie

rekonwalescencji. W wielu przypadkach czas ogranicza nasilenie

rekonwalescencji. W wielu przypadkach czas ogranicza nasilenie

reakcji (np. chorzy na raka krtani lub płuca – największy poziom

reakcji (np. chorzy na raka krtani lub płuca – największy poziom

lęku i relatywnie niski poziom nadziei po rozpoznaniu, z

lęku i relatywnie niski poziom nadziei po rozpoznaniu, z

upływem czasu redukcja lęku i wzrost nadziei, Heszen-Niejodek,

upływem czasu redukcja lęku i wzrost nadziei, Heszen-Niejodek,

1999r.), w innych zmusza pacjenta lub jego rodzinę do szukania

1999r.), w innych zmusza pacjenta lub jego rodzinę do szukania

pomocy celem redukcji objawów. Zależnie od dynamiki procesu

pomocy celem redukcji objawów. Zależnie od dynamiki procesu

chorobowego, efektywności i intensywności leczenia,

chorobowego, efektywności i intensywności leczenia,

związanych z nimi skutków ubocznych zmienia się

związanych z nimi skutków ubocznych zmienia się

intensywność lęku. Stopniowa kumulacja niekorzystnych

intensywność lęku. Stopniowa kumulacja niekorzystnych

bodźców powodujących stopniowy wzrost napięcia, doprowadza

bodźców powodujących stopniowy wzrost napięcia, doprowadza

je do wartości zbliżonych bądź przewyższających efektywność

je do wartości zbliżonych bądź przewyższających efektywność

wewnętrznych mechanizmów obronnych. W tej sytuacji kolejne,

wewnętrznych mechanizmów obronnych. W tej sytuacji kolejne,

nawet w niewielkim stopniu obciążające zdarzenia (sytuacje)

nawet w niewielkim stopniu obciążające zdarzenia (sytuacje)

prowadzą do powstania lub nasilenia zaburzenia lękowego

prowadzą do powstania lub nasilenia zaburzenia lękowego

(adaptacyjnego).

(adaptacyjnego).

Choroba nowotworowa jako

Choroba nowotworowa jako

źródło stresu - adaptacja

źródło stresu - adaptacja

•

Fazy reakcji stresowej (eksperymentalne); fazy mogą

Fazy reakcji stresowej (eksperymentalne); fazy mogą

występować naprzemiennie, z możliwością powrotu do faz

występować naprzemiennie, z możliwością powrotu do faz

poprzedzających

poprzedzających

–

faza krzyku (strach, lęk, złość)

faza krzyku (strach, lęk, złość)

–

faza zaprzeczania (może nastąpić napływ niechcianych skojarzeń,

faza zaprzeczania (może nastąpić napływ niechcianych skojarzeń,

fantazji oraz odsuwania się (wypierania z pamięci) od świadomej

fantazji oraz odsuwania się (wypierania z pamięci) od świadomej

analizy zagrażającego bodźca, a nawet fizyczne i psychiczne

analizy zagrażającego bodźca, a nawet fizyczne i psychiczne

odrętwienie)

odrętwienie)

–

faza intruzji (wdzierania się) (nadmierna czujność na bodźce,

faza intruzji (wdzierania się) (nadmierna czujność na bodźce,

nawracanie myśli dotyczących traumy oraz zachowania paniczne

nawracanie myśli dotyczących traumy oraz zachowania paniczne

związane z walką lub ucieczką, często zachowania kompulsyjne i

związane z walką lub ucieczką, często zachowania kompulsyjne i

agresja)

agresja)

–

przepracowania (stopniowa odbudowa wewnętrznej równowagi

przepracowania (stopniowa odbudowa wewnętrznej równowagi

poprzez „uspokojenie” emocji i „urealnienie” zachowania,

poprzez „uspokojenie” emocji i „urealnienie” zachowania,

zwłaszcza w kontaktach z innymi ludźmi; w fazie tej stopniowo

zwłaszcza w kontaktach z innymi ludźmi; w fazie tej stopniowo

wraca się do wcześniejszych schematów emocjonalnych i

wraca się do wcześniejszych schematów emocjonalnych i

behawioralnych odpowiednio je modyfikując, albo tworzy nowe)

behawioralnych odpowiednio je modyfikując, albo tworzy nowe)

–

zakończenia (względna, traumatyczny uraz ma tendencję do

zakończenia (względna, traumatyczny uraz ma tendencję do

ujawniania się w formie wspomnień i schematów zachowania aż

ujawniania się w formie wspomnień i schematów zachowania aż

do końca życia)

do końca życia)

(wg. Psychiatria t.II; J. Heitzman, Reakcja na ciężki stres...)

(wg. Psychiatria t.II; J. Heitzman, Reakcja na ciężki stres...)

Choroba nowotworowa jako

Choroba nowotworowa jako

źródło stresu - adaptacja

źródło stresu - adaptacja

•

Reakcje psychologiczne u pacjentów z rozpoznaniem choroby

Reakcje psychologiczne u pacjentów z rozpoznaniem choroby

nowotworowej:

nowotworowej:

*

*

zaprzeczanie

zaprzeczanie

– pozornie aktywne odrzucanie każdego dowodu

– pozornie aktywne odrzucanie każdego dowodu

potwierdzającego diagnozę; pacjenci tacy zaprzeczają nawet

potwierdzającego diagnozę; pacjenci tacy zaprzeczają nawet

ciężkości przeprowadzonego zabiegu operacyjnego; unikają

ciężkości przeprowadzonego zabiegu operacyjnego; unikają

rozmowy na temat swojego stanu zdrowia; często nie wykazują

rozmowy na temat swojego stanu zdrowia; często nie wykazują

obniżenia nastroju;

obniżenia nastroju;

*

*

duch walki

duch walki

– nastawienie wyjątkowo optymistyczne, któremu

– nastawienie wyjątkowo optymistyczne, któremu

towarzyszy poszukiwanie informacji na temat choroby; często pytają

towarzyszy poszukiwanie informacji na temat choroby; często pytają

o rozpoznanie, rokowanie, czytają na temat choroby, wypytują o nią

o rozpoznanie, rokowanie, czytają na temat choroby, wypytują o nią

znajomych; robią wszystko co w ich mocy, by zwalczyć raka;

znajomych; robią wszystko co w ich mocy, by zwalczyć raka;

optymistycznie i z nadzieją oceniają przyszłość; nie mówią o

optymistycznie i z nadzieją oceniają przyszłość; nie mówią o

cierpieniu czy zmianach nastroju;

cierpieniu czy zmianach nastroju;

*

*

stoicka akceptacja

stoicka akceptacja

– potwierdzenie diagnozy bez pytań o dalsze

– potwierdzenie diagnozy bez pytań o dalsze

informacje, chyba że wykryto nowe objawy; osoby takie ignorują

informacje, chyba że wykryto nowe objawy; osoby takie ignorują

zazwyczaj fakt zachorowania i jakiekolwiek objawy tak długo, jak to

zazwyczaj fakt zachorowania i jakiekolwiek objawy tak długo, jak to

tylko możliwe i starają się prowadzić normalne życie – „wiem, co to

tylko możliwe i starają się prowadzić normalne życie – „wiem, co to

jest rak, ale muszę żyć normalnie”; rozpoznanie raka wywołuje

jest rak, ale muszę żyć normalnie”; rozpoznanie raka wywołuje

cierpienie, łagodzone stopniowo przez przyjętą postawę z upływem

cierpienie, łagodzone stopniowo przez przyjętą postawę z upływem

czasu;

czasu;

*

*

poczucie bezradności / beznadziejności

poczucie bezradności / beznadziejności

– całkowite

– całkowite

pochłonięcie przez diagnozę; przekonanie o ciężkiej chorobie, często

pochłonięcie przez diagnozę; przekonanie o ciężkiej chorobie, często

przekonanie o umieraniu; zaburzenie funkcjonowania związane z

przekonanie o umieraniu; zaburzenie funkcjonowania związane z

myślami o chorobie i nadchodzącej śmierci; „tu nie można już nic

myślami o chorobie i nadchodzącej śmierci; „tu nie można już nic

zrobić – to już jest koniec”; wyraźne obniżenie nastroju

zrobić – to już jest koniec”; wyraźne obniżenie nastroju

Aspekty psychologiczne

Aspekty psychologiczne

adaptacji

adaptacji

•

Zmiany w osobowości osób chorych

Zmiany w osobowości osób chorych

na nowotwory:

na nowotwory:

•

zmiany w obrazie samego siebie

zmiany w obrazie samego siebie

(obniżenie samooceny)

(obniżenie samooceny)

•

zmiany postaw wobec innych ludzi

zmiany postaw wobec innych ludzi

(introwertyzacja, postawy zależnościowe)

(introwertyzacja, postawy zależnościowe)

•

zmiany w systemie wartości

zmiany w systemie wartości

(zdrowie – wartością naczelną)

(zdrowie – wartością naczelną)

•

zmiana stosunku do przyszłości i przeszłości

zmiana stosunku do przyszłości i przeszłości

(pesymizm, minimalizacja planów)

(pesymizm, minimalizacja planów)

Lęk a choroba nowotworowa

Lęk a choroba nowotworowa

(1)

(1)

•

około 44% pacjentów z nowotworami cierpi na zaburzenia lękowe,

około 44% pacjentów z nowotworami cierpi na zaburzenia lękowe,

u 23% - osiągają one znaczne nasilenie;

u 23% - osiągają one znaczne nasilenie;

wśród pacjentów z rakiem płuca – u 47% rozpoznaje się zaburzenia

wśród pacjentów z rakiem płuca – u 47% rozpoznaje się zaburzenia

lękowe, depresyjne lub mieszane zaburzenia lękowo-depresyjne

lękowe, depresyjne lub mieszane zaburzenia lękowo-depresyjne

(Montazeri, 1998r.)

(Montazeri, 1998r.)

•

lęk u pacjentów w zaawansowanym stadium choroby związany jest

lęk u pacjentów w zaawansowanym stadium choroby związany jest

zazwyczaj z obawami o utratę kontroli nad bólem, izolacją,

zazwyczaj z obawami o utratę kontroli nad bólem, izolacją,

poczuciem odrzucenia, uzależnieniem od pomocy innych osób

poczuciem odrzucenia, uzależnieniem od pomocy innych osób

•

cechy pacjentów z wysokim ryzykiem rozwoju zaburzeń lękowych:

cechy pacjentów z wysokim ryzykiem rozwoju zaburzeń lękowych:

–

dodatni wywiad

dodatni wywiad

–

nagłe wystąpienie bólu

nagłe wystąpienie bólu

–

duże nasilenie lęku w okresie badań diagnostycznych

duże nasilenie lęku w okresie badań diagnostycznych

–

upośledzenie funkcjonowania (inwalidztwo)

upośledzenie funkcjonowania (inwalidztwo)

–

brak opieki socjalnej

brak opieki socjalnej

–

znaczny stopień zaawansowania choroby w chwili jej zdiagnozowania

znaczny stopień zaawansowania choroby w chwili jej zdiagnozowania

–

przeżycie ciężkiej traumy w przeszłości

przeżycie ciężkiej traumy w przeszłości

–

młody wiek pacjenta

młody wiek pacjenta

–

wcześniejsze doświadczenie choroby nowotworowej lub innej choroby

wcześniejsze doświadczenie choroby nowotworowej lub innej choroby

somatycznej

somatycznej

–

problemy z komunikacją z rodziną, opiekunami, terapeutami

problemy z komunikacją z rodziną, opiekunami, terapeutami

–

czynniki medyczne – ogniska meta w OUN, pierwotny rak płuca,

czynniki medyczne – ogniska meta w OUN, pierwotny rak płuca,

sterydoterapia...

sterydoterapia...

Lęk a choroba nowotworowa

Lęk a choroba nowotworowa

(2)

(2)

•

Lękotwórcze sytuacje związane z zaburzeniami somatycznymi lub

Lękotwórcze sytuacje związane z zaburzeniami somatycznymi lub

ogólnym stanem zdrowia:

ogólnym stanem zdrowia:

–

niewystarczająca lub utrata kontroli nad bólem nowotworowym; lęk

niewystarczająca lub utrata kontroli nad bólem nowotworowym; lęk

może potencjalizować odczuwanie bólu

może potencjalizować odczuwanie bólu

–

zaburzenia metaboliczne – niedotlenienie, duszność, skrócenie

zaburzenia metaboliczne – niedotlenienie, duszność, skrócenie

oddechu, zatorowość płucna, zapalenie płuc, sepsa, zaburzenia

oddechu, zatorowość płucna, zapalenie płuc, sepsa, zaburzenia

świadomości, hipoglikemia, hiperkalcemia, choroba serca

świadomości, hipoglikemia, hiperkalcemia, choroba serca

–

guzy hormonalnie czynne – pheochromocytoma, gruczolak lub rak

guzy hormonalnie czynne – pheochromocytoma, gruczolak lub rak

tarczycy, gruczolak przytarczyc, guzy wydzielające ACTH, insulinoma

tarczycy, gruczolak przytarczyc, guzy wydzielające ACTH, insulinoma

–

niektóre lokalizacje nowotworu – głowa, szyja, płuco, trzustka

niektóre lokalizacje nowotworu – głowa, szyja, płuco, trzustka

(pierwotne lub meta)

(pierwotne lub meta)

–

niektóre leki – kortykosteroidy (niepokój ruchowy, pobudzenie,

niektóre leki – kortykosteroidy (niepokój ruchowy, pobudzenie,

zaburzenia nastroju – mania lub depresja, myśli samobójcze),

zaburzenia nastroju – mania lub depresja, myśli samobójcze),

neuroleptyki stosowane przeciwwymiotnie (akatyzja, objawy

neuroleptyki stosowane przeciwwymiotnie (akatyzja, objawy

pozapiramidowe), tyroksyna, betamimetyki, bronchodilatatory, leki

pozapiramidowe), tyroksyna, betamimetyki, bronchodilatatory, leki

antyhistaminowe, benzodiazepiny (reakcja paradoksalna lub przy

antyhistaminowe, benzodiazepiny (reakcja paradoksalna lub przy

organicznych zmianach w OUN)

organicznych zmianach w OUN)

–

uzależnienia – obecne lub w wywiadzie – alkohol, narkotyki,

uzależnienia – obecne lub w wywiadzie – alkohol, narkotyki,

barbiturany, BDA, nikotyna – obecność uzależnienia często ogranicza

barbiturany, BDA, nikotyna – obecność uzależnienia często ogranicza

skuteczność terapii

skuteczność terapii

–

leczenie ambulatoryjne (wyższe wskaźniki lęku i depresji u kobiet z

leczenie ambulatoryjne (wyższe wskaźniki lęku i depresji u kobiet z

rakiem piersi leczonych ambulatoryjnie; Payne, 1999r.)

rakiem piersi leczonych ambulatoryjnie; Payne, 1999r.)

(na podst: Massie, Holland (1989r., 1998r.)

(na podst: Massie, Holland (1989r., 1998r.)

Lęk a choroba nowotworowa

Lęk a choroba nowotworowa

(3)

(3)

•

Wskazania do konsultacji psychiatrycznej lub interwencji

Wskazania do konsultacji psychiatrycznej lub interwencji

psychofarmakologicznej w przypadku zaburzeń lękowych:

psychofarmakologicznej w przypadku zaburzeń lękowych:

–

przedłużona reakcja lękowa lub o znacznym nasileniu

przedłużona reakcja lękowa lub o znacznym nasileniu

–

negatywny wpływ na jakość życia

negatywny wpływ na jakość życia

–

zaburzenie funkcjonowania społecznego i emocjonalnego

zaburzenie funkcjonowania społecznego i emocjonalnego

albo stwierdzamy:

albo stwierdzamy:

- objawy spełniające kryteria diagnostyczne zaburzeń lękowych

- objawy spełniające kryteria diagnostyczne zaburzeń lękowych

wg ICD-10

wg ICD-10

- stany lękowe osiągają nasilenie chorobowe,tj:

- stany lękowe osiągają nasilenie chorobowe,tj:

- występują często lub trwają zbyt długo

- występują często lub trwają zbyt długo

- są silnym obciążeniem psychicznym lub wywołują silne

- są silnym obciążeniem psychicznym lub wywołują silne

cierpienie (utrata kontroli nad własnym zachowaniem lub poczuciem

cierpienie (utrata kontroli nad własnym zachowaniem lub poczuciem

czasu)

czasu)

- prowadzą do unikania ważnych czynności

- prowadzą do unikania ważnych czynności

- we wszystkich zaburzeniach lękowych decydującą rolę mogą

- we wszystkich zaburzeniach lękowych decydującą rolę mogą

odgrywać

odgrywać

określone wydarzenia, stres i przeciążenie o krótkim lub

określone wydarzenia, stres i przeciążenie o krótkim lub

długotrwałym

długotrwałym

działaniu

działaniu

- niektóre zaburzenia lękowe mogą doprowadzić do powikłań takich jak:

- niektóre zaburzenia lękowe mogą doprowadzić do powikłań takich jak:

depresja, nadużywanie alkoholu, leków itd.

depresja, nadużywanie alkoholu, leków itd.

(wg: H.U. Wittchen, 1995r.)

(wg: H.U. Wittchen, 1995r.)

Zaburzenia lękowe (stany

Zaburzenia lękowe (stany

lękowe) u chorych w stanie

lękowe) u chorych w stanie

terminalnym

terminalnym

•

stany lękowe są częstą formą zespołu dezadaptacyjnego u

stany lękowe są częstą formą zespołu dezadaptacyjnego u

chorych w stanie terminalnym

chorych w stanie terminalnym

•

zespół lękowy rozpoznajemy, gdy objawy utrzymują się przez

zespół lękowy rozpoznajemy, gdy objawy utrzymują się przez

ponad połowę czasu nie przeznaczonego na sen, zmienia się

ponad połowę czasu nie przeznaczonego na sen, zmienia się

zachowanie chorego i jest to widoczne dla otoczenia, a

zachowanie chorego i jest to widoczne dla otoczenia, a

jednocześnie sam chory, mimo wysiłków nie potrafi nad tym

jednocześnie sam chory, mimo wysiłków nie potrafi nad tym

zapanować oraz spełnione są co najmniej 4 kryteria spośród:

zapanować oraz spełnione są co najmniej 4 kryteria spośród:

*zaburzenia snu (trudności w zasypianiu lub sen płytki,

*zaburzenia snu (trudności w zasypianiu lub sen płytki,

przerywany, z obecnością treści koszmarnych), * irytacja, *

przerywany, z obecnością treści koszmarnych), * irytacja, *

zmęczenie, * trudności w skupieniu uwagi, * objawy

zmęczenie, * trudności w skupieniu uwagi, * objawy

wegetatywne lęku

wegetatywne lęku

•

formy kliniczne:

formy kliniczne:

•

zespół lęku przewlekłego

zespół lęku przewlekłego

•

zaburzenia paniczne

zaburzenia paniczne

•

lękowa koncentracja na chorobie (starszy wiek pacjentów, lęk

lękowa koncentracja na chorobie (starszy wiek pacjentów, lęk

dotyczący dolegliwości somatycznych, koncentracja na chorobie i jej

dotyczący dolegliwości somatycznych, koncentracja na chorobie i jej

różnych objawach; wyrażają liczne pretensje, często związane z

różnych objawach; wyrażają liczne pretensje, często związane z

poczuciem braku wystarczającego zainteresowania ze strony

poczuciem braku wystarczającego zainteresowania ze strony

otoczenia)

otoczenia)

•

fobie

fobie

(wg K. de Walden-Gałuszko, Zespół lękowy u chorych w stanie terminalnym)

(wg K. de Walden-Gałuszko, Zespół lękowy u chorych w stanie terminalnym)

Kategorie diagnostyczne wg

Kategorie diagnostyczne wg

ICD-10

ICD-10

F 40

F 40

Zaburzenia lękowe w postaci fobii

Zaburzenia lękowe w postaci fobii

F 40.0

F 40.0

Agorafobia

Agorafobia

. 00 Bez napadów paniki

. 00 Bez napadów paniki

. 01 Z napadami paniki

. 01 Z napadami paniki

F 40.1

F 40.1

Fobie społeczne

Fobie społeczne

F 40.2

F 40.2

Specyficzne (izolowane) postacie fobii

Specyficzne (izolowane) postacie fobii

F 40.8

F 40.8

Inne zaburzenia lękowe w postaci fobii

Inne zaburzenia lękowe w postaci fobii

F 40.9

F 40.9

Zaburzenia lękowe w postaci fobii BNO

Zaburzenia lękowe w postaci fobii BNO

F 41

F 41

Inne zaburzenia lękowe

Inne zaburzenia lękowe

F 41.0

F 41.0

Zaburzenia lękowe z napadami lęku (lęk paniczny)

Zaburzenia lękowe z napadami lęku (lęk paniczny)

[epizodyczny lęk napadowy]

[epizodyczny lęk napadowy]

F 41.1

F 41.1

Zaburzenia lękowe uogólnione

Zaburzenia lękowe uogólnione

F 41.2

F 41.2

Zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane

Zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane

F 41.3

F 41.3

Inne mieszane zaburzenia lękowe

Inne mieszane zaburzenia lękowe

F 41.8

F 41.8

Inne określone zaburzenia lękowe

Inne określone zaburzenia lękowe

F 41.9

F 41.9

Zaburzenia lękowe, nie określone

Zaburzenia lękowe, nie określone

F 42

F 42

Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne (nerwica natręctw)

Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne (nerwica natręctw)

F

F

42.0

42.0

Zaburzenie z przewagą myśli czy ruminacji natrętnych

Zaburzenie z przewagą myśli czy ruminacji natrętnych

F 42.1

F 42.1

Zaburzenia z przewagą czynności natrętnych

Zaburzenia z przewagą czynności natrętnych

F 42.2

F 42.2

Myśli i czynności natrętne mieszane

Myśli i czynności natrętne mieszane

F 42.8

F 42.8

Inne zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne

Inne zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne

F42.9

F42.9

Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne nieokreślone

Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne nieokreślone

Kategorie diagnostyczne wg

Kategorie diagnostyczne wg

ICD-10

ICD-10

F 43

F 43

Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

F 43.0

F 43.0

Ostra reakcaja na stres

Ostra reakcaja na stres

F 43.1

F 43.1

Zaburzenie stresowe pourazowe

Zaburzenie stresowe pourazowe

F 43.2

F 43.2

Zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia adaptacyjne

.20

.20

Krótka reakcja depresyjna

Krótka reakcja depresyjna

.21

.21

Reakcja depresyjna przedłużona

Reakcja depresyjna przedłużona

.22

.22

Reakcja mieszana depresyjno – lękowa

Reakcja mieszana depresyjno – lękowa

.23

.23

Głównie z zaburzeniami innych emocji

Głównie z zaburzeniami innych emocji

.24

.24

Głównie z zaburzeniami zachowania

Głównie z zaburzeniami zachowania

.25

.25

Z mieszanymi zaburzeniami zachowania i emocji

Z mieszanymi zaburzeniami zachowania i emocji

.28

.28

Z innymi określonymi objawami dominującymi

Z innymi określonymi objawami dominującymi

F 45.0

F 45.0

Zaburzenia somatyczne (z somatyzacją)

Zaburzenia somatyczne (z somatyzacją)

F 45.1

F 45.1

Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, niezróżnicowane

Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, niezróżnicowane

F 45.2

F 45.2

Zaburzenie hipochondryczne

Zaburzenie hipochondryczne

F 45.3

F 45.3

Zaburzenia autonomiczne występujące pod postacią somatyczną

Zaburzenia autonomiczne występujące pod postacią somatyczną

.30 Serce i układ krążenia

.30 Serce i układ krążenia

.31 Górny odcinek przewodu pokarmowego

.31 Górny odcinek przewodu pokarmowego

.32 Dolny odcinek przewodu pokarmowego

.32 Dolny odcinek przewodu pokarmowego

.33 Układ oddechowy

.33 Układ oddechowy

.34 Układ moczowo-płciowy

.34 Układ moczowo-płciowy

.38 Inny narząd lub układ

.38 Inny narząd lub układ

F 45.4 Uporczywe bóle psychogenne

F 45.4 Uporczywe bóle psychogenne

F 45.8

F 45.8

Inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

Inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

F 45.9

F 45.9

Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, nie określone

Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, nie określone

F 48.0

F 48.0

Neurastenia

Neurastenia

F 48.1

F 48.1

Zespół depersonalizacji - derealizacji

Zespół depersonalizacji - derealizacji

F 48.8

F 48.8

Inne określone zaburzenia nerwicowe

Inne określone zaburzenia nerwicowe

F 48.9

F 48.9

Zaburzenia nerwicowe, nie określone

Zaburzenia nerwicowe, nie określone

Ostra reakcja na ciężki stres i

Ostra reakcja na ciężki stres i

zaburzenia adaptacyjne, PTSD

zaburzenia adaptacyjne, PTSD

•

Kryteria :

Kryteria :

•

jako reakcja na „wyjątkowo stresujące wydarzenie życiowe” –

jako reakcja na „wyjątkowo stresujące wydarzenie życiowe” –

ostra reakcja na stres

ostra reakcja na stres

•

jako reakcja na istotną zmianę życiową – zaburzenie

jako reakcja na istotną zmianę życiową – zaburzenie

adaptacyjne

adaptacyjne

•

jako opóźniona i/lub przedłużona reakcja na stresujące

jako opóźniona i/lub przedłużona reakcja na stresujące

wydarzenie lub sytuację (krótko- lub długotrwałe) o

wydarzenie lub sytuację (krótko- lub długotrwałe) o

charakterze wyjątkowo zagrażającym lub katastrofalnym, które

charakterze wyjątkowo zagrażającym lub katastrofalnym, które

dla każdego mogłoby stanowić głęboko przerażające

dla każdego mogłoby stanowić głęboko przerażające

nieszczęście – zaburzenie stresowe pourazowe

nieszczęście – zaburzenie stresowe pourazowe

•

Stanowią dezadaptacyjne reakcje na ciężki, ostry

Stanowią dezadaptacyjne reakcje na ciężki, ostry

lub przewlekły stres, które uniemożliwiają skuteczne

lub przewlekły stres, które uniemożliwiają skuteczne

radzenie sobie i w konsekwencji prowadzą do

radzenie sobie i w konsekwencji prowadzą do

trudności w funkcjonowaniu społecznym.

trudności w funkcjonowaniu społecznym.

Zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia adaptacyjne

•

Cechy:

Cechy:

•

stan subiektywnego distresu i zaburzeń emocjonalnych zwykle

stan subiektywnego distresu i zaburzeń emocjonalnych zwykle

przeszkadzający w społecznym funkcjonowaniu i działaniu w wyniku

przeszkadzający w społecznym funkcjonowaniu i działaniu w wyniku

zadziałania czynnika wywołującego zmiany w postaci

zadziałania czynnika wywołującego zmiany w postaci

–

sytuacji życiowej

sytuacji życiowej

–

następstw stresującego wydarzenia (np. choroba)

następstw stresującego wydarzenia (np. choroba)

–

zaburzenia integralności społecznego usytuowania (osierocenie lub

zaburzenia integralności społecznego usytuowania (osierocenie lub

separacja) lub szerszego społecznego systemu oparcia (migracja,

separacja) lub szerszego społecznego systemu oparcia (migracja,

bezrobocie)

bezrobocie)

•

indywidualne predyspozycje

indywidualne predyspozycje

•

objawy: * depresyjny nastrój * lęk * zamartwianie się * poczucie

objawy: * depresyjny nastrój * lęk * zamartwianie się * poczucie

niemożności poradzenia sobie, zaplanowania, pozostawania w

niemożności poradzenia sobie, zaplanowania, pozostawania w

obecnej sytuacji * ograniczenie zdolności wykonywania

obecnej sytuacji * ograniczenie zdolności wykonywania

codziennych obowiązków * czasem towarzyszą zaburzenia

codziennych obowiązków * czasem towarzyszą zaburzenia

zachowania (młodzież – np. zachowania agresywne lub dyssocjalne;

zachowania (młodzież – np. zachowania agresywne lub dyssocjalne;

dzieci – regresja np. moczenie nocne, powrót do zachowań z

dzieci – regresja np. moczenie nocne, powrót do zachowań z

wcześniejszego okresu rozwoju)

wcześniejszego okresu rozwoju)

•

objawy rozpoczynają się w ciągu miesiąca od zadziałania czynnika

objawy rozpoczynają się w ciągu miesiąca od zadziałania czynnika

lub zmiany i nie przekraczają 6 miesięcy (z wyjątkiem przedłużonej

lub zmiany i nie przekraczają 6 miesięcy (z wyjątkiem przedłużonej

reakcji depresyjnej)

reakcji depresyjnej)

•

reakcje żałoby powyżej 6 miesięcy – traktujemy jako przedłużoną

reakcje żałoby powyżej 6 miesięcy – traktujemy jako przedłużoną

reakcję depresyjną

reakcję depresyjną

•

Wskazówki diagnostyczne:

Wskazówki diagnostyczne:

•

ocena związku pomiędzy:

ocena związku pomiędzy:

–

formą, treścią i nasileniem objawów

formą, treścią i nasileniem objawów

–

poprzedzającą historią życia i osobowością oraz

poprzedzającą historią życia i osobowością oraz

–

wydarzeniem stresowym, sytuacją lub kryzysem życiowym

wydarzeniem stresowym, sytuacją lub kryzysem życiowym

Zaburzenia adaptacyjne i PTSD

Zaburzenia adaptacyjne i PTSD

a choroba nowotworowa

a choroba nowotworowa

•

zaburzenia adaptacyjne stanowią najczęstszą (obok depresji) postać

zaburzenia adaptacyjne stanowią najczęstszą (obok depresji) postać

zaburzeń psychicznych związanych z lękiem u pacjentów z chorobą

zaburzeń psychicznych związanych z lękiem u pacjentów z chorobą

nowotworową; przebieg zaburzenia w chorobie nowotworowej ma

nowotworową; przebieg zaburzenia w chorobie nowotworowej ma

bardziej skomplikowany przebieg ze względu na charakter i długi

bardziej skomplikowany przebieg ze względu na charakter i długi

czas oddziaływania stresora

czas oddziaływania stresora

•

pacjenci z zaburzeniami adaptacyjnymi w przebiegu nowotworu nie

pacjenci z zaburzeniami adaptacyjnymi w przebiegu nowotworu nie

mają z reguły obciążonego w kierunku zaburzeń psychicznych

mają z reguły obciążonego w kierunku zaburzeń psychicznych

wywiadu

wywiadu

•

wysokie ryzyko zaburzeń adaptacyjnych stwierdza się u pacjentów

wysokie ryzyko zaburzeń adaptacyjnych stwierdza się u pacjentów

po przebytym leczeniu nowotworu – powrót do „normalnego” życia

po przebytym leczeniu nowotworu – powrót do „normalnego” życia

jest utrudniony – zwłaszcza gdy obecna: zmiana wyglądu, dysfunkcje

jest utrudniony – zwłaszcza gdy obecna: zmiana wyglądu, dysfunkcje

seksualne, utrata zdolności rozrodu; źródłem lęku jest także powrót

seksualne, utrata zdolności rozrodu; źródłem lęku jest także powrót

do pracy, obawy przed rozmowami o chorobie z pracownikami,

do pracy, obawy przed rozmowami o chorobie z pracownikami,

problemy z ubezpieczeniem, obawy przed dyskryminacją

problemy z ubezpieczeniem, obawy przed dyskryminacją

•

rozpoznanie choroby nowotworowej może u pacjentów z dodatnim

rozpoznanie choroby nowotworowej może u pacjentów z dodatnim

wywiadem PTSD, u których doszło wcześniej do remisji objawów,

wywiadem PTSD, u których doszło wcześniej do remisji objawów,

wyzwolić nawrót zaburzeń; poza tym są oni bardziej podatni na

wyzwolić nawrót zaburzeń; poza tym są oni bardziej podatni na

wystąpienie PTSD w przyszłości

wystąpienie PTSD w przyszłości

•

spośród pacjentów, którzy przeżywają chorobę nowotworową –

spośród pacjentów, którzy przeżywają chorobę nowotworową –

3-5% choruje na PTSD (w zależności od rodzaju i nasilenia następstw

3-5% choruje na PTSD (w zależności od rodzaju i nasilenia następstw

oraz intensywności leczenia)

oraz intensywności leczenia)

Zaburzenia lękowe w postaci

Zaburzenia lękowe w postaci

fobii

fobii

•

Lęk jest ograniczony jedynie do obecności

Lęk jest ograniczony jedynie do obecności

specyficznego przedmiotu fobii lub sytuacji

specyficznego przedmiotu fobii lub sytuacji

fobicznej; nasilenie od lekkiego niepokoju

fobicznej; nasilenie od lekkiego niepokoju

do pełnego przerażenia;

do pełnego przerażenia;

•

Objawy psychiczne czy autonomiczne są

Objawy psychiczne czy autonomiczne są

pierwotnym przejawem lęku;

pierwotnym przejawem lęku;

•

Unikanie sytuacji fobicznych jest cechą

Unikanie sytuacji fobicznych jest cechą

dominującą; obecność lęku

dominującą; obecność lęku

antycypacyjnego

antycypacyjnego

Zaburzenia lękowe w postaci

Zaburzenia lękowe w postaci

fobii

fobii

•

Specyficzne postacie fobii

Specyficzne postacie fobii

–

ograniczone do specyficznych sytuacji

ograniczone do specyficznych sytuacji

•

akrofobia (wysokość)

akrofobia (wysokość)

•

klaustrofobia (zamknięcie, małe pomieszczenia)

klaustrofobia (zamknięcie, małe pomieszczenia)

•

algofobia (ból)

algofobia (ból)

•

nyktofobia (noc, ciemność)

nyktofobia (noc, ciemność)

•

tanatofobia (śmierć)

tanatofobia (śmierć)

•

zoofobia (zwierzęta)

zoofobia (zwierzęta)

•

hematofobia (krew) – często pobraniu krwi

hematofobia (krew) – często pobraniu krwi

towarzyszy bradykardia i omdlenie

towarzyszy bradykardia i omdlenie

•

cancerofobia (choroba nowotworowa)

cancerofobia (choroba nowotworowa)

Zaburzenia lękowe w postaci

Zaburzenia lękowe w postaci

fobii

fobii

•

Fobie a choroba nowotworowa

Fobie a choroba nowotworowa

–

występowanie fobii zazwyczaj poprzedza zachorowanie na

występowanie fobii zazwyczaj poprzedza zachorowanie na

nowotwór; stwierdzenie choroby nowotworowej może

nowotwór; stwierdzenie choroby nowotworowej może

spowodować jej nawrót lub zaostrzenie przebiegu

spowodować jej nawrót lub zaostrzenie przebiegu

–

obecność nasilonych cech fobii społecznej zaburza

obecność nasilonych cech fobii społecznej zaburza

funkcjonowanie pacjentów w codziennym życiu; może

funkcjonowanie pacjentów w codziennym życiu; może

wpływać zatem na unikanie bądź opóźnienie zgłaszania

wpływać zatem na unikanie bądź opóźnienie zgłaszania

się pacjentów czy zwrócenie się po pomoc do lekarza

się pacjentów czy zwrócenie się po pomoc do lekarza

nawet w przypadku zauważenia niepokojących zmian

nawet w przypadku zauważenia niepokojących zmian

stanu zdrowia

stanu zdrowia

–

cancerofobia – lęk przed rakiem, pacjenci poszukują

cancerofobia – lęk przed rakiem, pacjenci poszukują

kolejnych dowodów wykluczających chorobę; często z

kolejnych dowodów wykluczających chorobę; często z

tego powodu wysokie koszty ponoszone przez system

tego powodu wysokie koszty ponoszone przez system

opieki zdrowotnej (Makowska, Szczurowicz, 2001r.)

opieki zdrowotnej (Makowska, Szczurowicz, 2001r.)

–

agorafobia, klaustrofobia – może w znacznym stopniu

agorafobia, klaustrofobia – może w znacznym stopniu

utrudniać proces diagnostyczno-terapeutyczny (KT, MRI,

utrudniać proces diagnostyczno-terapeutyczny (KT, MRI,

RT okolic głowy i szyi)

RT okolic głowy i szyi)

–

needlepfobia – lęk przed ukłuciem i innymi procedurami

needlepfobia – lęk przed ukłuciem i innymi procedurami

związanymi z naruszeniem struktury tkanek – potęguje lęk

związanymi z naruszeniem struktury tkanek – potęguje lęk

związany z koniecznością wykonywania niezbędnych

związany z koniecznością wykonywania niezbędnych

zabiegów

zabiegów

Inne zaburzenia lękowe

Inne zaburzenia lękowe

•

Zaburzenie lękowe z napadami lęku –

Zaburzenie lękowe z napadami lęku –

cechy:

cechy:

–

wystąpienie kilku ciężkich napadów lęku z

wystąpienie kilku ciężkich napadów lęku z

objawami wegetatywnymi

objawami wegetatywnymi

w okresie około 1 miesiąca, gdy:

w okresie około 1 miesiąca, gdy:

•

brak jest okoliczności obiektywnego zagrożenia

brak jest okoliczności obiektywnego zagrożenia

•

pojawiają się bez związku ze znaną czy

pojawiają się bez związku ze znaną czy

przewidywalną przyczyną

przewidywalną przyczyną

•

pomiędzy napadami paniki następuje względne

pomiędzy napadami paniki następuje względne

uwolnienie od objawów lęku (chociaż pospolity

uwolnienie od objawów lęku (chociaż pospolity

jest lęk oczekiwania)

jest lęk oczekiwania)

Inne zaburzenia lękowe

Inne zaburzenia lękowe

•

Zaburzenie lękowe z napadami lęku

Zaburzenie lękowe z napadami lęku

(lęk paniczny, zespół lęku napadowego)

(lęk paniczny, zespół lęku napadowego)

–

Napad paniki - obraz kliniczny

Napad paniki - obraz kliniczny



składnik emocjonalny

składnik emocjonalny

obezwładniające uczucie zagrożenia, przerażenia,

obezwładniające uczucie zagrożenia, przerażenia,

depersonalizacja

depersonalizacja



składnik somatyczny

składnik somatyczny

reakcja alarmowa:

reakcja alarmowa:

przyspieszenie akcji serca, wzrost lub

przyspieszenie akcji serca, wzrost lub

spadek ciśnienia tętniczego krwi, uczucie duszności i inne

spadek ciśnienia tętniczego krwi, uczucie duszności i inne

objawy wzbudzenia układu wegetatywnego

objawy wzbudzenia układu wegetatywnego



składnik poznawczy

składnik poznawczy

„stanie się coś strasznego”, przeżycie nagłej śmierci,

„stanie się coś strasznego”, przeżycie nagłej śmierci,

„szaleństwa”, „ataku choroby psychicznej”, utraty kontroli

„szaleństwa”, „ataku choroby psychicznej”, utraty kontroli



składnik behawioralny

składnik behawioralny

unikanie lub wycofanie, pobudzenie psychoruchowe, krzyk,

unikanie lub wycofanie, pobudzenie psychoruchowe, krzyk,

ucieczka

ucieczka

Inne zaburzenia lękowe

Inne zaburzenia lękowe

•

Występowanie lęku napadowego:

Występowanie lęku napadowego:

Występuje:

Występuje:



w zespole lęku napadowego (panic disorder)

w zespole lęku napadowego (panic disorder)

Może wystąpić:

Może wystąpić:



w zespołach somatycznych panikopodobnych (panic-like

w zespołach somatycznych panikopodobnych (panic-like

disorders)

disorders)



w ostrej niealergicznej reakcji na penicylinę prokainową (zespół

w ostrej niealergicznej reakcji na penicylinę prokainową (zespół

Hoigne)

Hoigne)



przy stosowaniu miejscowych analgetyków (lignokaina,

przy stosowaniu miejscowych analgetyków (lignokaina,

prokaina, kokaina)

prokaina, kokaina)



w innych zaburzeniach lękowych (fobie, zespół obsesyjno-

w innych zaburzeniach lękowych (fobie, zespół obsesyjno-

kompulsywny, zespół lęku uogólnionego)

kompulsywny, zespół lęku uogólnionego)



w zespole wypadania płatka zastawki dwudzielnej

w zespole wypadania płatka zastawki dwudzielnej



w padaczce

w padaczce



w guzach mózgu

w guzach mózgu



w depresji

w depresji



w schizofrenii

w schizofrenii

Inne zaburzenia lękowe

Inne zaburzenia lękowe

Stany panikopodobne

Stany panikopodobne

(panic like disorders)

(panic like disorders)



Fizyczne wyczerpanie

Fizyczne wyczerpanie



sytuacje poważnie

sytuacje poważnie

zagrażające życiu

zagrażające życiu



nadczynność tarczycy

nadczynność tarczycy



hipoglikemia

hipoglikemia



pheochromocytoma

pheochromocytoma



zespoły odstawienia

zespoły odstawienia



intoksykacje: kofeiną,

intoksykacje: kofeiną,

amfetaminą,

amfetaminą,

yohimbiną, mleczanem

yohimbiną, mleczanem

sodu, tetrapeptydem

sodu, tetrapeptydem

cholecystokininy,

cholecystokininy,

inhalacje CO

inhalacje CO

2

2



Wielka depresja

Wielka depresja



schizofrenia

schizofrenia



zaburzenia

zaburzenia

somatyzacyjne

somatyzacyjne



nadczynność

nadczynność

przytarczyc

przytarczyc



zespół Cushinga

zespół Cushinga



napadowy częstoskurcz

napadowy częstoskurcz

nadkomorowy

nadkomorowy



choroba niedokrwienna

choroba niedokrwienna

serca

serca



astma i inne spastyczne

astma i inne spastyczne

stany oskrzeli

stany oskrzeli

Inne zaburzenia lękowe

Inne zaburzenia lękowe

•

Zaburzenie lękowe uogólnione (GAD, wg. ICD-10)

Zaburzenie lękowe uogólnione (GAD, wg. ICD-10)

–

zespół lęku uogólnionego to przewlekłe, częste i

zespół lęku uogólnionego to przewlekłe, częste i

znacznie zaburzające funkcjonowanie zaburzenie

znacznie zaburzające funkcjonowanie zaburzenie

psychiczne. Istotną cechą jest lęk uogólniony, lecz

psychiczne. Istotną cechą jest lęk uogólniony, lecz

występujący niezależnie od jakichkolwiek szczególnych

występujący niezależnie od jakichkolwiek szczególnych

okoliczności zewnętrznych ani nawet nasilający się pod

okoliczności zewnętrznych ani nawet nasilający się pod

ich wpływem /tzn. jest „wolnopłynący”/

ich wpływem /tzn. jest „wolnopłynący”/

–

Pierwotne objawy lęku dominują przez większość dni w okresie

Pierwotne objawy lęku dominują przez większość dni w okresie

co najmniej kilku tygodni, a zazwyczaj – kilku miesięcy.

co najmniej kilku tygodni, a zazwyczaj – kilku miesięcy.

–

Objawy te zwykle obejmują:

Objawy te zwykle obejmują:

-

-

Zaburzenia snu – głównie zasypiania, częste budzenie się

Zaburzenia snu – głównie zasypiania, częste budzenie się

w nocy

w nocy

-

-

Obawy (martwienie się przyszłymi niepowodzeniami,

Obawy (martwienie się przyszłymi niepowodzeniami,

uczucie napięcia, trudności w koncentracji, itp.)

uczucie napięcia, trudności w koncentracji, itp.)

-

-

Napięcie ruchowe (niemożność spokojnego siedzenia, bóle

Napięcie ruchowe (niemożność spokojnego siedzenia, bóle

napięciowe głowy, drżenie, niemożność odprężenia się)

napięciowe głowy, drżenie, niemożność odprężenia się)

-

-

Wzmożona aktywność układu autonomicznego (zawroty

Wzmożona aktywność układu autonomicznego (zawroty

głowy, pocenie się, tachykardia, przyspieszenie oddechu,

głowy, pocenie się, tachykardia, przyspieszenie oddechu,

“niepokój” w nadbrzuszu, suchość w ustach itp.)

“niepokój” w nadbrzuszu, suchość w ustach itp.)

-

-

U dzieci mogą dominować: częsta potrzeba rozpraszania

U dzieci mogą dominować: częsta potrzeba rozpraszania

obaw i nawracające skargi somatyczne

obaw i nawracające skargi somatyczne

.

.

Inne zaburzenia lękowe

Inne zaburzenia lękowe

Zaburzenie lękowe uogólnione – trudności

Zaburzenie lękowe uogólnione – trudności

diagnostyczne

diagnostyczne

Inne zaburzenia lękowe

Inne zaburzenia lękowe

•

Zaburzenia lękowe (PD, GAD) a choroba nowotworowa

Zaburzenia lękowe (PD, GAD) a choroba nowotworowa

–

niektóre objawy somatyczne choroby nowotworowej (np.

niektóre objawy somatyczne choroby nowotworowej (np.

skrócenie oddechu, duszność, kołatania serca) mogą

skrócenie oddechu, duszność, kołatania serca) mogą

potencjalizować objawy lęku

potencjalizować objawy lęku

–

objawy lęku podobne do objawów chorób somatycznych

objawy lęku podobne do objawów chorób somatycznych

wymagają ich wykluczenia (różnicowania); dodatni wywiad

wymagają ich wykluczenia (różnicowania); dodatni wywiad

chorobowy w kierunku lęku napadowego oraz możliwość

chorobowy w kierunku lęku napadowego oraz możliwość

uzyskania kontroli farmakologicznej (BDA, leki

uzyskania kontroli farmakologicznej (BDA, leki

przeciwdepresyjne) zwiększa prawdopodobieństwo podłoża

przeciwdepresyjne) zwiększa prawdopodobieństwo podłoża

psychicznego

psychicznego

–

objawy uogólnionych zaburzeń lękowych często stwierdza się u

objawy uogólnionych zaburzeń lękowych często stwierdza się u

osób, które w przeszłości chorowały na zaburzenia depresyjne;

osób, które w przeszłości chorowały na zaburzenia depresyjne;

towarzyszący często nastrój drażliwy, uczucie podminowania,

towarzyszący często nastrój drażliwy, uczucie podminowania,

nadwrażliwość na bodźce są efektem utrzymywania się stanu

nadwrażliwość na bodźce są efektem utrzymywania się stanu

lęku i zwiększenia wewnętrznego napięcia, które są objawem

lęku i zwiększenia wewnętrznego napięcia, które są objawem

chorobowym i nie wynikają z rzeczywistej zmiany uczuć

chorobowym i nie wynikają z rzeczywistej zmiany uczuć

pacjenta wobec otoczenia

pacjenta wobec otoczenia

–

objawy lękowe utrudniają możliwości uczestniczenia pacjentów

objawy lękowe utrudniają możliwości uczestniczenia pacjentów

w procedurach diagnostyczno-leczniczych

w procedurach diagnostyczno-leczniczych

–

wyższy poziom lęku stwierdzany u pacjentów przed zabiegami

wyższy poziom lęku stwierdzany u pacjentów przed zabiegami

operacyjnymi z przyczyn onkologicznych, zwiększa wrażliwość

operacyjnymi z przyczyn onkologicznych, zwiększa wrażliwość

na ból pooperacyjny; BDA redukują znacząco percepcję bólu

na ból pooperacyjny; BDA redukują znacząco percepcję bólu

pooperacyjnego (Majewska i wsp. 1999r.)

pooperacyjnego (Majewska i wsp. 1999r.)

Leczenie zaburzeń lękowych

Leczenie zaburzeń lękowych

•

Główne założenia:

Główne założenia:

–

farmakoterapia – jako oddziaływanie na

farmakoterapia – jako oddziaływanie na

transmisję neuroprzekaźników odpowiedzialnych

transmisję neuroprzekaźników odpowiedzialnych

za powstawanie zaburzeń lękowych

za powstawanie zaburzeń lękowych

–

odpowiednio dobrane do charakteru i podłoża

odpowiednio dobrane do charakteru i podłoża

zaburzeń oddziaływanie psychoterapeutyczne

zaburzeń oddziaływanie psychoterapeutyczne

uwzględniające rolę czynników behawioralnych,

uwzględniające rolę czynników behawioralnych,

poznawczych i psychodynamicznych

poznawczych i psychodynamicznych

•

Algorytmy farmakoterapeutyczne zależą od:

Algorytmy farmakoterapeutyczne zależą od:

•

rodzaju zaburzeń lękowych

rodzaju zaburzeń lękowych

•

koincydencji z innymi zaburzeniami

koincydencji z innymi zaburzeniami

psychicznymi i somatycznymi

psychicznymi i somatycznymi

•

Leczenie powinno trwać 1 rok od remisji objawów

Leczenie powinno trwać 1 rok od remisji objawów

W przypadku nawrotu objawów ponowne włączenie

W przypadku nawrotu objawów ponowne włączenie

odpowiedniego leczenia.

odpowiedniego leczenia.

( Lippincott Williams& Wilkins,

( Lippincott Williams& Wilkins,

2000 )

2000 )

Zespół lęku napadowego

Zespół lęku napadowego

•

Leki stosowane do przerwania napadów paniki:

Leki stosowane do przerwania napadów paniki:

•

alprazolam ( rekomendowana dawka 5-6mg/dobę ) -

alprazolam ( rekomendowana dawka 5-6mg/dobę ) -

skuteczność do 70% (Burrows, 1993)

skuteczność do 70% (Burrows, 1993)

•

klonazepam (rekomendowana dawka 2mg/dobę)-

klonazepam (rekomendowana dawka 2mg/dobę)-

skuteczność kliniczna przez 2 i więcej lat, bez

skuteczność kliniczna przez 2 i więcej lat, bez

konieczności zwiększania dawki (Rosenbaum, 1997)

konieczności zwiększania dawki (Rosenbaum, 1997)

•

lub inne - estazolam, lorazepam, medazepam,

lub inne - estazolam, lorazepam, medazepam,

temazepam

temazepam

•

dobra tolerancja

dobra tolerancja

–

u niektórych chorych nadmierna sedacja,

u niektórych chorych nadmierna sedacja,

zaburzenia koordynacji, zaburzenia pamięci przy

zaburzenia koordynacji, zaburzenia pamięci przy

dłuższym stosowaniu, możliwość wystąpienia

dłuższym stosowaniu, możliwość wystąpienia

objawów uzależnienia

objawów uzależnienia

–

konieczność indywidualnego doboru dawki u pacjentów z chorobą

konieczność indywidualnego doboru dawki u pacjentów z chorobą

nowotworową; efekt i działania uboczne zależne od stosowanej

nowotworową; efekt i działania uboczne zależne od stosowanej

dawki

dawki

* alternatywą dla BDA może być stosowanie hydroksyzyny

* alternatywą dla BDA może być stosowanie hydroksyzyny

Zespół lęku napadowego

Zespół lęku napadowego

Selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny

Selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny

Nazwa leku Dawka dobowa Uwagi

Nazwa leku Dawka dobowa Uwagi

Citalopram

Citalopram

20-60 mg u większości leczonych wystarcza 20 mg

20-60 mg u większości leczonych wystarcza 20 mg

w wieku podeszłym 20 mg

w wieku podeszłym 20 mg

Fluoksetyna

Fluoksetyna

20 mg przy dawkach większych - wzrost

20 mg przy dawkach większych - wzrost

objawów niepożądanych

objawów niepożądanych

Fluwoksamina

Fluwoksamina

100-300 mg leczenie zaczynać od 100 mg

100-300 mg leczenie zaczynać od 100 mg

Paroksetyna

Paroksetyna

20-50 mg leczenie zaczynać od dawki 20 mg,

20-50 mg leczenie zaczynać od dawki 20 mg,

w wieku podeszłym nie przekraczać 20

w wieku podeszłym nie przekraczać 20

mg

mg

Sertralina

Sertralina

50-200 mg przy dawkach większych wyraźny

50-200 mg przy dawkach większych wyraźny

wzrost

wzrost

objawów niepożądanych

objawów niepożądanych

Zespół lęku napadowego

Zespół lęku napadowego

•

Leki przeciwdepresyjne

Leki przeciwdepresyjne

•

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne ( TLPD )

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne ( TLPD )

(

(

Donald

Donald

Klein, 1964

Klein, 1964

)

)

-

-

klomipramina (stopniowo od małych dawek np. 10 - 25mg/d)

klomipramina (stopniowo od małych dawek np. 10 - 25mg/d)

–

–

wysoka skuteczność, ale niekorzystne objawy uboczne (Den

wysoka skuteczność, ale niekorzystne objawy uboczne (Den

Boer, 1995): suchość w jamie ustnej, zaburzenia ostrości

Boer, 1995): suchość w jamie ustnej, zaburzenia ostrości

widzenia, zatrzymanie moczu, zaostrzenie jaskry, czasami

widzenia, zatrzymanie moczu, zaostrzenie jaskry, czasami

niedrożność jelit, nasilenie jakościowych zaburzeń świadomości

niedrożność jelit, nasilenie jakościowych zaburzeń świadomości

•

Inhibitory monoaminooksydazy ( IMAO

Inhibitory monoaminooksydazy ( IMAO

)

)

-

-

moklobemid -

moklobemid -

dawka rekomendowana

dawka rekomendowana

450mg/dobę(Tiller, 1998)

450mg/dobę(Tiller, 1998)

•

Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI)

Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI)

-

-

fluoksetyna

fluoksetyna

(Schneier, 1990)

(Schneier, 1990)

-

citalopram

citalopram

(Humble, 1992

(Humble, 1992

)

)

-

sertralina (Duff, 1995)

sertralina (Duff, 1995)

-

paroksetyna (Lecrubier, 1997)

paroksetyna (Lecrubier, 1997)

Zespół lęku napadowego

Zespół lęku napadowego

•

Leki przeciwdepresyjne cd.

Leki przeciwdepresyjne cd.

•

SNRI

SNRI

( inhibitory przekaźnictwa

( inhibitory przekaźnictwa

noradrenergicznego i

noradrenergicznego i

serotoninergicznego)

serotoninergicznego)



wenlafaksyna (Wittchen, 2001)

wenlafaksyna (Wittchen, 2001)

•

Leki przeciwdrgawkowe – stosowane w przypadkach

Leki przeciwdrgawkowe – stosowane w przypadkach

organicznego uszkodzenia OUN (płat skroniowy,

organicznego uszkodzenia OUN (płat skroniowy,

struktury hipokampa)

struktury hipokampa)

–

karbamazepina (Mc Namara, 1992)

karbamazepina (Mc Namara, 1992)

–

pochodne kwasu walproinowego (Keck, 1993)

pochodne kwasu walproinowego (Keck, 1993)

•

Inne leki: beta-blokery (propranolol, metoprolol),

Inne leki: beta-blokery (propranolol, metoprolol),

„słabe” neuroleptyki (chlorprotiksen, tiorydazyna,

„słabe” neuroleptyki (chlorprotiksen, tiorydazyna,

sulpiryd))

sulpiryd))

•

Aktualnie leki z grupy SSRI stanowią

Aktualnie leki z grupy SSRI stanowią

najbardziej zalecaną metodę

najbardziej zalecaną metodę

postępowania farmakoterapeutycznego

postępowania farmakoterapeutycznego

.

.

Objawy uboczne i powikłania w
trakcie leczenia SSRI

Objawy występujące często Objawy występujące
sporadycznie

•

Nudności, wymioty

•

utrata łaknienia

•

ubytek masy ciała

•

biegunka

•

dyskomfort w jamie brzusznej

•

bóle głowy

•

zaburzenia snu

•

lęk, niepokój

•

akatyzja

•

zaburzenia ostrości widzenia

•

osłabienie ejakulacji, orgazmu

•

objawy odstawienne

•

Zespół serotoninowy

•

bradykardia

•

parkinsonizm

•

dyskinezy, hiperkinezy

•

bruksizm

•

napady drgawkowe

•

krwawienia, sińce

•

leukopenia

•

trombocytopenia

•

hiponatrenia

•

zespół zaburzeń wydzielania ADH

•

wypadanie włosów

•

zmiany skórne

•

objawy psychotyczne

•

zmiana fazy depresyjnej na

maniakalną

Zespół lęku napadowego

Zespół lęku napadowego

•

Psychoterapia

Psychoterapia

•

metody behawioralne (systematyczna

metody behawioralne (systematyczna

desensytyzacja, techniki zanurzania,

desensytyzacja, techniki zanurzania,

ekspozycja na działanie bodźca lękowego

ekspozycja na działanie bodźca lękowego

•

metody poznawczo-behawioralne (treningi

metody poznawczo-behawioralne (treningi

instruowania siebie, rozwiązywania

instruowania siebie, rozwiązywania

problemów, terapia racjonalno-emocyjna,

problemów, terapia racjonalno-emocyjna,

terapia poznawcza Becka)

terapia poznawcza Becka)

Zespół lęku napadowego

Zespół lęku napadowego

•

Niektóre techniki psychoterapeutyczne:

Niektóre techniki psychoterapeutyczne:

–

trening instruowania siebie Meichenbauma

trening instruowania siebie Meichenbauma

•

polega na uczeniu się zmiany myśli wywołujących lęk (przez

polega na uczeniu się zmiany myśli wywołujących lęk (przez

stosowanie stwierdzeń) na myśli dotyczące sposobów

stosowanie stwierdzeń) na myśli dotyczące sposobów

radzenia sobie z lękiem

radzenia sobie z lękiem

–

trening rozwiązywania problemów

trening rozwiązywania problemów

•

polega na uczeniu pacjenta umiejętności rozwiązywania

polega na uczeniu pacjenta umiejętności rozwiązywania

sytuacji problemowych i zachowań asertywnych, sposobów

sytuacji problemowych i zachowań asertywnych, sposobów

podejmowania decyzji w sprawach dla pacjenta trudnych i

podejmowania decyzji w sprawach dla pacjenta trudnych i

wywołujących lęk

wywołujących lęk

–

terapia racjonalno-emocyjna Ellisa

terapia racjonalno-emocyjna Ellisa

•

polega na uczeniu pacjenta sprawdzenia realności przekonań;

polega na uczeniu pacjenta sprawdzenia realności przekonań;

zadaniem terapeuty jest pomoc pacjentowi w identyfikowaniu

zadaniem terapeuty jest pomoc pacjentowi w identyfikowaniu

i przedyskutowanie irracjonalnych przekonań

i przedyskutowanie irracjonalnych przekonań

–

terapia poznawcza Becka

terapia poznawcza Becka

•

polega na stymulowaniu pacjenta do sprawdzenia swoich

polega na stymulowaniu pacjenta do sprawdzenia swoich

przekonań jako hipotez i traktowanie własnych zachowań jako

przekonań jako hipotez i traktowanie własnych zachowań jako

doświadczeń sprawdzających słuszność przekonań

doświadczeń sprawdzających słuszność przekonań

Leczenie zespołu lęku

Leczenie zespołu lęku

uogólnionego

uogólnionego

1. Psychoterapia

2. Benzodiazepiny
3. Buspiron
4. TLPD
5. Wenlafaksyna
6. Paroksetyna

Leczenie zespołu lęku

Leczenie zespołu lęku

uogólnionego

uogólnionego

•

Psychoterapia

Psychoterapia

–

behawioralno-poznawcza (CBT) – jedyna o

behawioralno-poznawcza (CBT) – jedyna o

klinicznie potwierdzonej skuteczności w GAD;

klinicznie potwierdzonej skuteczności w GAD;

w przypadku ok. 50% pacjentów istotna

w przypadku ok. 50% pacjentów istotna

odpowiedź na techniki relaksacyjne i

odpowiedź na techniki relaksacyjne i

strukturalizowane rozwiązywanie problemów

strukturalizowane rozwiązywanie problemów

–

jednak brak danych nt. skuteczności łączenia

jednak brak danych nt. skuteczności łączenia

CBT z lekami, poza tym CBT nie jest

CBT z lekami, poza tym CBT nie jest

powszechnie dostępna

powszechnie dostępna

–

tym niemniej psychoterapia na pewno ma

tym niemniej psychoterapia na pewno ma

istotną, komplementarną rolę w leczeniu GAD

istotną, komplementarną rolę w leczeniu GAD

Leczenie zespołu lęku

Leczenie zespołu lęku

uogólnionego

uogólnionego

•

Benzodiazepiny

Benzodiazepiny

•

nie mają specyficznej rejestracji dla GAD

nie mają specyficznej rejestracji dla GAD

•

tylko w krótkoterminowym łagodzeniu lęku

tylko w krótkoterminowym łagodzeniu lęku

•

błędem jest długotrwałe stosowanie w GAD

błędem jest długotrwałe stosowanie w GAD

(uzależnienie!)

(uzależnienie!)

•

nieskuteczne w leczeniu depresji

nieskuteczne w leczeniu depresji

•

stosowane BDA słabo, średnio i długo działające:

stosowane BDA słabo, średnio i długo działające:

chlordiazepoksyd (Elenium), temazepam

chlordiazepoksyd (Elenium), temazepam

(Signopam), klorazepat (Tranxene), diazepam

(Signopam), klorazepat (Tranxene), diazepam

(Relanium), medazepam (Rudotel), klonazepam

(Relanium), medazepam (Rudotel), klonazepam

Leczenie zespołu lęku

Leczenie zespołu lęku

uogólnionego

uogólnionego

•

Buspiron

Buspiron

•

nie ma specyficznej rejestracji dla GAD

nie ma specyficznej rejestracji dla GAD

•

wskazany w zaburzeniach lękowych

wskazany w zaburzeniach lękowych

•

badania wstępne wykazały, że ma skuteczność

badania wstępne wykazały, że ma skuteczność

porównywalną z benzodiazepinami, bez

porównywalną z benzodiazepinami, bez

ryzyka nadużywania i rozwoju uzależnienia

ryzyka nadużywania i rozwoju uzależnienia

•

ostatnie badania kwestionują jego skuteczność

ostatnie badania kwestionują jego skuteczność

i sugerują, że konieczne są wyższe dawki

i sugerują, że konieczne są wyższe dawki

•

nieskuteczny wobec depresji i innych zaburzeń

nieskuteczny wobec depresji i innych zaburzeń

Leczenie zespołu lęku

Leczenie zespołu lęku

uogólnionego

uogólnionego

•

Benzodiazepiny chociaż skuteczne w działaniu

Benzodiazepiny chociaż skuteczne w działaniu

doraźnym nie są odpowiednie jako leki

doraźnym nie są odpowiednie jako leki

pierwszego rzutu w GAD (wysokie ryzyko

pierwszego rzutu w GAD (wysokie ryzyko

uzależnienia).

uzależnienia).

•

Leki przeciwdepresyjne (

Leki przeciwdepresyjne (

SSRI, inhibitory

SSRI, inhibitory

wychwytu zwrotnego NA, TLPD o słabym

wychwytu zwrotnego NA, TLPD o słabym

działaniu sedacyjnym)

działaniu sedacyjnym)

są najlepsze jako leki

są najlepsze jako leki

pierwszego rzutu w GAD z powodu ich

pierwszego rzutu w GAD z powodu ich

skuteczności wobec współistniejących zaburzeń

skuteczności wobec współistniejących zaburzeń

psychicznych i możliwości ich zastosowania w

psychicznych i możliwości ich zastosowania w

długotrwałym leczeniu.

długotrwałym leczeniu.

( Ballenger, Davidson, 2001 )

( Ballenger, Davidson, 2001 )

Leczenie zespołu lęku

Leczenie zespołu lęku

uogólnionego

uogólnionego

•

TLPD

TLPD

•

nie mają specyficznej rejestracji dla GAD

nie mają specyficznej rejestracji dla GAD

•

istnieją dowody na ich skuteczność w

istnieją dowody na ich skuteczność w

leczeniu lęku

leczeniu lęku

•

działania uboczne ograniczają możliwość

działania uboczne ograniczają możliwość

szerokiego stosowania

szerokiego stosowania

Leczenie zespołu lęku

Leczenie zespołu lęku

uogólnionego

uogólnionego

•

Paroksetyna

Paroksetyna

•

Pierwszy i jedyny lek SSRI zarejestrowany dla GAD

Pierwszy i jedyny lek SSRI zarejestrowany dla GAD

•

Skuteczny i dobrze tolerowany zarówno krótko-,

Skuteczny i dobrze tolerowany zarówno krótko-,

jak i długoterminowo

jak i długoterminowo

•

Skuteczny w długoterminowej prewencji nawrotów

Skuteczny w długoterminowej prewencji nawrotów

•

Inne leki

Inne leki

•

beta-blokery (efekt już w I tygodniu leczenia, konieczność

beta-blokery (efekt już w I tygodniu leczenia, konieczność

kojarzenia z BDA lub lekami przeciwdepresyjnymi)

kojarzenia z BDA lub lekami przeciwdepresyjnymi)

•

słabe neuroleptyki (chlorprotiksen, sulpiryd, tiorydazyna)

słabe neuroleptyki (chlorprotiksen, sulpiryd, tiorydazyna)

Leczenie zaburzeń lękowych u

Leczenie zaburzeń lękowych u

pacjentów w stanie

pacjentów w stanie

terminalnym

terminalnym

•

Lęk napadowy lub lęk wyzwolony przez fobię: doraźnie

Lęk napadowy lub lęk wyzwolony przez fobię: doraźnie

lorazepam (0.5 – 1mg) lub midazolam (2.5 – 5mg) albo

lorazepam (0.5 – 1mg) lub midazolam (2.5 – 5mg) albo

alternatywnie hydroksyzyna (10 – 25mg) i włączenie leku

alternatywnie hydroksyzyna (10 – 25mg) i włączenie leku

p/depresyjnego (SSRI)

p/depresyjnego (SSRI)

•

Lęk przewlekły lub zespół lękowej koncentracji na chorobie: BDA

Lęk przewlekły lub zespół lękowej koncentracji na chorobie: BDA

o dłuższym czasie działania – alprazolam SR (1mg),

o dłuższym czasie działania – alprazolam SR (1mg),

bromazepam (2 x 3mg), chlordiazepoksyd (2 x 25mg),

bromazepam (2 x 3mg), chlordiazepoksyd (2 x 25mg),

klonazepam (2 x 0.5mg)

klonazepam (2 x 0.5mg)

•

Lęk towarzyszący zespołowi depresyjnemu: moklobemid

Lęk towarzyszący zespołowi depresyjnemu: moklobemid

300mg/d; taineptyna; mianseryna; TLPD

300mg/d; taineptyna; mianseryna; TLPD

•

Stosowanie leków uzależnione od stanu somatycznego pacjenta;

Stosowanie leków uzależnione od stanu somatycznego pacjenta;

u pacjentów z dysfunkcją wątroby – BDA krótkodziałające

u pacjentów z dysfunkcją wątroby – BDA krótkodziałające

metabolizowane pierwotnie przez sprzęganie i wydalane przez

metabolizowane pierwotnie przez sprzęganie i wydalane przez

nerki – oxazepam, temazepam, lorazepam; lorazepam –

nerki – oxazepam, temazepam, lorazepam; lorazepam –

pozbawiony aktywnych metabolitów; depresja oddechowa –

pozbawiony aktywnych metabolitów; depresja oddechowa –

ostrożnie BDA lub nie podawać

ostrożnie BDA lub nie podawać

•

Stany niepokoju, lęku lub w przypadku podejrzenia zmian

Stany niepokoju, lęku lub w przypadku podejrzenia zmian

organicznych OUN (meta?) – dodanie neuroleptyku (np.

organicznych OUN (meta?) – dodanie neuroleptyku (np.

tiorydazyna 3 x 10mg albo olanzapina 2 x 2.5mg lub risperidon

tiorydazyna 3 x 10mg albo olanzapina 2 x 2.5mg lub risperidon

2 x 1mg) często w połączeniu z BDA

2 x 1mg) często w połączeniu z BDA

Leczenie zaburzeń lękowych u

Leczenie zaburzeń lękowych u

pacjentów w stanie

pacjentów w stanie

terminalnym

terminalnym

•

Psychoterapia, wsparcie

Psychoterapia, wsparcie

•

w każdym przypadku ujawnienia zaburzeń lękowych

w każdym przypadku ujawnienia zaburzeń lękowych

•

działanie na sferę poznawczą (psychoedukacja,

działanie na sferę poznawczą (psychoedukacja,

informowanie o lekach, diecie, trybie życia, przebiegu

informowanie o lekach, diecie, trybie życia, przebiegu

choroby, możliwościach zapobiegania objawom)

choroby, możliwościach zapobiegania objawom)

•

racjonalizacja z analizą i „rozbiorem” nieokreślonego

racjonalizacja z analizą i „rozbiorem” nieokreślonego

lęku na konkretne sytuacje i stresory, które chory sam

lęku na konkretne sytuacje i stresory, które chory sam

werbalizuje i przez to łatwiej sobie radzi

werbalizuje i przez to łatwiej sobie radzi

•

w sferze emocjonalnej – metoda katharsis –

w sferze emocjonalnej – metoda katharsis –

skłaniająca pacjenta do wygadania się, wyrażenia

skłaniająca pacjenta do wygadania się, wyrażenia

trapiących go problemów wraz z zapewnieniem

trapiących go problemów wraz z zapewnieniem

życzliwego i empatycznego wsparcia

życzliwego i empatycznego wsparcia

•

inne: ćwiczenia relaksacyjne, wizualizacja, trening

inne: ćwiczenia relaksacyjne, wizualizacja, trening

głębokiego oddychania

głębokiego oddychania

(wg K. de Walden-Gałuszko, Zespół lękowy u chorych w stanie terminalnym)

(wg K. de Walden-Gałuszko, Zespół lękowy u chorych w stanie terminalnym)

Podsumowanie

Podsumowanie

•

lęk jest podstawową nieprzyjemną emocją

lęk jest podstawową nieprzyjemną emocją

doznawaną przez chorych na nowotwory

doznawaną przez chorych na nowotwory

•

obecność lęku pogłębia pierwotnie trudną sytuację

obecność lęku pogłębia pierwotnie trudną sytuację

zdrowotną pacjentów

zdrowotną pacjentów

•

poziom lęku (jako stanu, objawu) negatywnie

poziom lęku (jako stanu, objawu) negatywnie

wpływa na jakość życia pacjentów; stanowi

wpływa na jakość życia pacjentów; stanowi

niekorzystny czynnik rokowniczy przebiegu choroby

niekorzystny czynnik rokowniczy przebiegu choroby

•

obecność niektórych zaburzeń lękowych komplikuje

obecność niektórych zaburzeń lękowych komplikuje

przebieg procedur diagnostyczno – leczniczych,

przebieg procedur diagnostyczno – leczniczych,

bywa nawet przyczyną odmowy uczestnictwa ze

bywa nawet przyczyną odmowy uczestnictwa ze

strony pacjenta

strony pacjenta

•

włączenie leczenia i redukcja poziomu lęku

włączenie leczenia i redukcja poziomu lęku

pozytywnie wpływa na jakość życia pacjentów a

pozytywnie wpływa na jakość życia pacjentów a

także na obniżenie nasilenia przykrych objawów

także na obniżenie nasilenia przykrych objawów

towarzyszących leczeniu (ból pooperacyjny,

towarzyszących leczeniu (ból pooperacyjny,

nasilenie nudności i wymiotów wtrakcie CTH)

nasilenie nudności i wymiotów wtrakcie CTH)

Leczenie zespołu lęku

Leczenie zespołu lęku

uogólnionego

uogólnionego

•

Wenlafaksyna

Wenlafaksyna

•

zarejestrowana dla leczenia GAD

zarejestrowana dla leczenia GAD

•

sugestie, że długoterminowo nie

sugestie, że długoterminowo nie

poprawia odsetka remisji

poprawia odsetka remisji

•

ryzyko zwyżek ciśnienia tętniczego

ryzyko zwyżek ciśnienia tętniczego