Anita Łubkowska
Monika Jaruta
Sebastian Pyć
Monika
Januszkiewicz
Sandra Kubicka

Nieprawidłowość w realizacji

jednej głoski, wielu głosek, a
nawet wszystkich lub niemal

wszystkich głosek od razu;

krańcowy stan nazywa się

bełkotem

(Demelowa 1978)

Zaburzenie mowy

polegające na niemożności

prawidłowego wymawiania

określonych dźwięków

(Spionek 1969)

Wadliwa realizacja

fonemów, odbiegająca od

ustalonej przez tradycję

normy

(Kaczmarek 1966)

Syptom zaburzenia

rozwoju mowy,

dotyczący tylko

jednego aspektu

języka- aspektu

artykulacyjnego

(Rodak 1992)

Zaburzenie mowy

charakteryzujące się

zakłóceniami dźwięków mowy,

którym nie towarzyszą inne

patologiczne zjawiska językowe

(Mierzejewska, Emiluta-Rozya

1997)

Zamiast terminu dyslalia używa

się określenia zaburzenia

fonologiczne- termin ten odnosi

się do zaburzeń wynikających z

upośledzenia rozwoju artykulacji

bądź upośledzenia językowej

kategoryzacji dźwięków mowy

(DSM-IV)

Dyslalia jest jedną z

wielu form

specyficznych

zaburzeń

artykulacji, w

którym

posługiwanie się

dźwiękami mowy

jest poniżej

poziomu

odpowiedniego do

wieku umysłowego,

ale w którym

poziom pozostałych

umiejętności

językowych jest

prawidłowy (ICD-

10)

Dyslalia to nazwa kategorii zaburzeń,

których istotą jest nieprawidłowa

realizacja dźwięków mowy

 pochodzi z greckiego – dys – oznacza
„zaburzenie”, lalia – „mowa”

 określenie zaburzeń artykulacyjnych:

 wszystkie nieprawidłowości wymowy,
wywołane najrozmaitszymi czynnikami;

 jedynie zaburzenia artykulacji pochodzenia
korowego;

 jedynie zaburzenia wymowy pochodzenia
obwodowego.

• d. pochodzenia ośrodkowego- wynikającej z
nieprawidłowej funkcji centralnej,

• d. motoryczne- których przyczyna
zlokalizowana jest w obrębie drogi odśrodkowej,
biegnącej od kory mózgowej do nerwów
obwodowych,

• d. sensoryczne- wynikające z uszkodzeń na
drodze wstępującej (od obwodu do kory
mózgowej)

• d. pochodzenia obwodowego- powstaje w
wyniku nieprawidłowej budowy receptora
słuchowego lub obwodowego narządu
artykulacyjnego

(Sawa 1990)

• d. korową- wywołaną przez uszkodzenia w
korze mózgowej,

• d. podkorową- uszkodzenia obejmują struktury
podkorowe,

• d. obwodową- wynikającą z defektu
obwodowego wywołującego wyłącznie zakłócenia
w sferze dźwięków, którym nie towarzysza inne
patologiczne zjawiska językowe

(Mierzejewska, Emiluta-Rozya

1997)

• d. czynnościową- wadliwa wymowa głosek przy
braku uszkodzeń organicznych przy budowie
aparatu artykulacyjnego,

• d. organiczną- uwarunkowana obwodowymi
uszkodzeniami: niedosłuchem, anomaliami jamy
ustnej i uzębienia oraz anomaliami języka i
podniebienia

(Sawa 1990; Diling-Ostrowska

1990)

• d. audiogenną- występująca w mowie dzieci z
uszkodzonym narządem słuchu,

• d. sprzężoną z innymi zaburzeniami mowy

(Kaczmarek 1981; Minczakiewicz

1990)

W polskiej literaturze przedmiotu

termin dyslalia stosuje się więc w

odniesieniu do zaburzeń artykulacji

o różnej etiologii.

• Dyslalia jednoraka, w której odmiennie
realizowany jest tylko jeden fonem.
• Dyslalia wieloraka, dla której
charakterystyczna jest niezgodność realizacji
kilku lub kilkunastu fonemów z tradycyjną
normą.
• Dyslalia całkowita (alalia motoryczna)
charakteryzującą się tym, iż realizowane są
jedynie elementy prozodyczne wypowiedzi
(melodia, akcent, rytm), a wymowa jest
niewyraźna, bełkotliwa i niezrozumiała dla
otoczenia.

Zarówno w obrębie dyslali jednorakiej jak i wielorakiej
możemy wyróżnić dyslalię prostą lub złożoną.
O dyslalii jednorakiej prostej mówimy wówczas, gdy
w realizacji pojedynczej głoski zanika tylko jedna
cecha, np. wibracja, czy dźwięczność.
W dyslalii złożonej w realizacji głoski zanika kilka
cech naraz, np. dźwięczność i miękkość, a jednocześnie
pojawia się nosowość lub zwarcie krtaniowe. Może być
też tak, że zanika jedna cecha, a równocześnie w to
miejsce pojawia sie inna lub dwie inne, np. nosowość i
bezdźwięczność.
Dyslalią całkowitą albo bełkotem nazywamy
nieprawidłową wymowę polegającą na opuszczaniu
(elizja), substytuowaniu (zastępowanie) lub
deformowaniu wszystkich bądź prawie wszystkich
głosek.

W przypadku bełkotu (często rozpoznajemy u
dzieci głębiej upośledzonych umysłowo) może
występować:

• ubezdźwięcznianie

• nasalizacja głosek ustnych

• denasalizacja głosek
nosowych

• palatalizacja twardych

• depatalizacja miękkich

• różnego rodzaju i stopnia
deformacje

• d. głoskowa- badany nie potrafi
wypowiedzieć prawidłowo niektórych głosek,
substytuuje więc i opuszcza głoski

• d. sylabowa- badany opuszcza lub wstawia
sylaby (lokomotywa-> komitywa)

• d. wyrazowa- badany nie wymawia
poprawnie określonego wyrazu pomimo
poprawnej wymowy głosek, np. przestawianie
głosek

• d. zdaniowa- badany nie potrafi ze znanych
mu wyrazów zbudować zdania

Znacznie ogranicza liczbę i jakość przyczyn

wad wymowy: sygmatyzmu, rotacyzmu,

kappacyzmu, rynolalii, mowy

bezdźwięcznej itd., określanych wspólną

nazwą dyslalii zakłada, że są one wynikiem

tylko jednej grupy przyczyn, tj. defektów

strukturalnych i/lub dysfunkcji struktur

obwodowych.

- nieprawidłowa budowa języka,
- nieprawidłowa budowa podniebienia,
- zniekształcenia zgryzu,
- anomalie zębowe,
- przerost trzeciego migdałka,
- polipy,
- skrzywienie przegrody nosowej,

-przerost śluzówki nosa

- niska sprawność języka, warg,
- zakłócona praca mięśni napinających i
przywodzących wiązadła głosowe,
- trudności koordynacji pracy wiązadeł
głosowych z artykulacją nasady,
- nieprawidłowa praca zwierającego
pierścienia gardłowego,
- brak pionizacji języka, tzw. infantylne
połykanie

- zaburzenie analizy i syntezy słuchowej,
- wybiórcze upośledzenie słuchu,
- obniżenie słyszalności,
- zaburzenia słuchu fonematycznego

- nieprawidłowe wzorce mowy,
- nieprawidłowa atmosfera, styl
wychowania i postawy rodziców,
- brak stymulacji rozwoju mowy

• Nieprawidłowe funkcjonowanie

ośrodkowego układu nerwowego
• Psychiczne podłoże
• Opóźniony rozwój psychomotoryczny i

emocjonalny

sygmatyzm

, czyli nieprawidłową

realizację głosek dentalizowalnych (ś, ć, ź,
dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż), tzw. seplenienie,
szeplenienie;
-

rotacyzm,

czyli nieprawidłowa realizację

głoski r;
- kappacyzm- nieprawidłowa realizacja
głoski k;
- gammacyzm- nieprawidłowa realizacja
głoski g;
- lambdacyzm- nieprawidłowa realizacja
głoski l;
- betacyzm- nieprawidłowa realizacja
głoski b;
- mowę bezdźwięczną- wymawianie
głosek dźwięcznych jak i bezdźwięczne
odpowiedniki;
- inne odchylenia od normalnej
artykulacji.

• wady zgryzu

• proces wymiany zębów mlecznych na stałe

• ubytki zębowe

• urazy twarzoczaszki

• wady rozwojowe narządów artykulacyjnych (np.
wadliwa budowa języka, żuchwy itp.)

• zaburzenia funkcjonalne narządów artykulacyjnych

• upośledzenie słuchu

• zaburzenia słuchu fonetyczno-fonematycznego

• porażenie języka i mięśni twarzy

• brak napięcia mięśniowego

• naśladownictwo wymowy osób wadliwie mówiących
itp.

Bezpośrednią przyczyną rotacyzmu bywa zbyt niska
sprawność ruchowa języka a zwłaszcza jego czubka,
który nie jest w stanie wykonać drobnych, szybkich i
precyzyjnych ruchów wibracyjnych niezbędnych dla
wytworzenia prawidłowego r. Ponadto za przyczynę
uznać można nieprawidłowości budowy anatomicznej
języka ( np. zbyt duża masa języka, zbyt wiotki i
cienki język, krótkie wędzidełko, język o wzmożonym
lub osłabionym napięciu mięśniowym itp.). Czasami
rotacyzm jest też wynikiem upośledzenia słuchu,
braku lub słabej koncentracji uwagi na dźwiękach
mowy ludzkiej, opóźnionego rozwoju motorycznego,
upośledzenia umysłowego, porażenia mózgowego,
wadliwego wzoru wymowy osób z otoczenia dziecka
itp.

- Elizja (mogilalia)- forma wadliwej wymowy, przy
której brak realizacji jakiegoś fonemu w postaci
osobnego segmentu (głoski), występuje przede
wszystkim przy zniekształceniach fonemów
spółgłoskowych.
- Substytucja (paralalia)- ma miejsce wówczas,
gdy realizacja jakiegoś fonemu mieści się w
realizacji innego fonemu, jeśli dwa fonemy
systemu ogólnego w wymowie mają tą samą
realizację.
- Deformacja (dyslalia właściwa)- zachodzi
wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu wykracza
poza właściwe pole realizacji tego fonemu, a
zarazem mieści się w polu realizacji innych
fonemów.

Terapię logopedyczną w przypadku dzieci z
dyslalią całkowitą rozpoczynamy od gruntownego
poznania dziecka, jego stanu potrzeb i
możliwości, od wyszukania dźwięku-klucza (który
dziecko potrafi wymówić) przy pomocy którego
będzie można podjąć dalszą pracę.

Terapię zwykle rozpoczynamy od inspirujących
dziecko zabaw spełniających różne funkcje. Na
ich bazie stopniowo i systematycznie staramy się
uporządkować inwentarz samogłosek. Chodzi tu
o ich wywołanie lub skorygowanie.

Do tego celu niekiedy wystarcza metoda
wzrokowa (optyczna) lub mechaniczna.
Dziecko siedząc przed lustrem i obserwując
logopedę stosunkowo szybko przyswoi sobie
obraz ruchowy głoski (układ ust). Logopeda
przy okazji demonstrowania układu narządów
mownych, udziela dziecku wskazówek czyniąc
to w sposób dziecku zrozumiały. Przy okazji
zachęca dziecko do czynienia obserwacji i
gromadzenia własnych doświadczeń. Odwołuje
się często do licznych zabiegów
wspomagających terapię np. masaż policzków,
warg, języka, uczulanie stref artykulacyjnych,
rozciąganie warg, unoszenie języka itp.

Opanowanie samogłosek jest sygnałem do
podjęcia pracy nad spółgłoskami. Tę
rozpoczynamy od wywołania tzw. głosek
optycznych (wizualnych), do których zaliczamy:
p, b, m, f, v (w) a w dalszej kolejności: t, d, n,
u,(ł), l. pozostałe głoski wywołujemy zgodnie z
potrzebami i możliwościami dziecka, szukając
najskuteczniejszych metod terapii.

Metody terapii logopedycznej trzeba
dostosowywać do potrzeb indywidualnych
dzieci, do ich możliwości psychofizycznych
(poziomu rozwoju umysłowego). Wśród dzieci
upośledzonych umysłowo w stopniu głębszym
(umiarkowanie, znacznie) jest dość dużo
takich, które w ogóle nie mówią lub mówią
słabo (charakterystyczne dla tej grupy: bełkot,
giełkot, wypowiadanie pojedynczych dźwięków
nie jest zjawiskiem rzadkim).

1) najprostszych ćwiczeń słuchowych,
polegających na rozróżnianiu dźwięków
akustycznych (skrzypnięcia drzwi, uderzenie
klockami, rozbijanej szyby, wody cieknącej z
kranu itp.)

Terapię logopedyczną rozpoczynamy od:

2)różnicowania dźwięków z próbą ich
naśladowania:
-usypiania lalki -a-a-a
-warkotu samochodu b-m-m; b-m-m
-ruszania pociągu puf; puf; (paw; paw; pach;
pach;)
-gwizdu lokomotywy uuuu
-syczenia węża ssss
-pisku kurcząt pi-pi-pi
-tykania zegara tik-tak
-gry na bębenku bum-bum
-gry na trąbce tra-ta-ta