Zespół nadpobudliwości

psychoruchowej

z zaburzeniami

koncentracji uwagi

(ADHD, zespół hiperkinetyczny)

Mit pierwszy

• „Nadpobudliwe dzieci są niebezpieczne

dla innych – są agresywne, wciąż
biegają po klasie, biją inne dzieci,
rzucają przedmiotami, w szkole nie chcą
się uczyć. Często celowo zachowują się
źle.”

Czym jest ADHD?

ADHD (ang. Attention Deficit-

Hyperactivity Disorder)

– specyficzny

tryb pracy mózgu utrudniający

kontrolowanie własnych zachowań,

powodujący nadpobudliwość ruchową i

osłabiający zdolność skupienia uwagi.

Odmianą tej choroby jest zespół

ADD

objawiający się zaburzeniami

koncentracji bez nadpobudliwości

ruchowej.

Dziecko nadpobudliwe ma za mało

zdolności do wewnętrznej kontroli,

łatwo się denerwuje, płacze, jest

bardzo wrażliwe. Inne dzieci mogą

być agresywne, popadają w stałe

konflikty z rówieśnikami. Objawy

nasilają się w szkole, gdyż

zwiększają się wymagania,

sytuacja jest nowa i dziecko nie

jest już jako jedyne w samym

centrum zainteresowania

dorosłych.

Rodzaj pomocy w zależności od

dominującego typu zaburzeń:

NADRUCHLIWOŚĆ:

-poradnictwo dla nauczycieli i rodziców,

-behawioralna modyfikacja zachowań (praca

z dzieckiem nad pewnymi zachowaniami),

-zmiana czynników środowiskowych,

-farmakoterapia,

-Biofeedback.

ZABURZENIA UWAGI:

-farmakoterapia,

-ćwiczenia koncentracji uwagi,

-ćwiczenia funkcji poznawczych (pamięci,

kontroli),

-Biofeedback.

c.d.:

IMPULSYWNOŚĆ I AGRESJA:

-behawioralna modyfikacja zachowań,

-terapia rodziny,

-poradnictwo indywidualne i terapia

indywidualna,

- Biofeedback.

NIEPOWODZENIA SZKOLNE:

-reedukacja,

-nauczanie wyrównawcze,

-poradnictwo indywidualne,

- Biofeedback.

Termin

zespół nadpobudliwości

psychoruchowej

nie

jest synonimem:

• niespokojnego dziecka
• żywego temperamentu
• zaburzeń zachowania
• agresji
• celowego łamania norm

Zaburzenia

uwagi

Nadruchliwość

Nadmierna

impulsywność

Grupy objawów ADHD

Zaburzenia Koncentracji

Uwagi

 uczeń bardzo długo zabiera się do odrabiania

lekcji,

 nie potrafi na długo skupić uwagi,
 wszystkie znajdujące się wokół niego

przedmioty rozpraszają go,

 ma kłopoty z zapamiętaniem przyswajanego

materiału,

 „nie słyszy” i nie odpowiada na polecenia,
 „nie pamięta” co było zadane w szkole,
 często patrzy się przez okna zamiast się

uczyć.

Zaburzenia Koncentracji

Uwagi

wg DSM – IV

1. Dziecko nie jest w stanie skoncentrować

się na szczegółach podczas zajęć
szkolnych, lub w czasie wykonywania
innych czynności;

2. Popełnia błędy wynikające z niedbałości;
3. Ma trudności ze skupieniem i

utrzymaniem uwagi na zadaniach i
grach;

4. Często wydaje się, że dziecko nie słucha

tego, co się do niego mówi.

Zaburzenia Koncentracji

Uwagi.

DSM – IV

4. Dziecko nie stosuje się do podawanych kolejno

instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań
szkolnych i wypełnianiem codziennych
obowiązków, jednak nie z powodu
przeciwstawiania się lub niezrozumienia
instrukcji.

5. Ma trudności z zorganizowaniem sobie pracy lub

innych zajęć.

6. Nie lubi, ociąga się lub unika zajęć wymagających

dłuższego wysiłku umysłowego - jak nauka
szkolna lub odrabianie zajęć domowych.

Zaburzenia Koncentracji

Uwagi (DSM – IV)

7. Często gubi rzeczy niezbędne do pracy

lub innych zajęć np.: zabawki,
przybory szkolne, ołówki, książki,
narzędzia.

8. Łatwo rozprasza się pod wpływem

zewnętrznych bodźców.

9. Często zapomina o różnych

codziennych sprawach.

Nadruchliwość i

Impulsywność (DSM – IV)

Nadruchliwość

Dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp

bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu.

Dziecko wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w

innych sytuacjach wymagających spokojnego
siedzenia.

Dziecko chodzi po pomieszczeniu lub wspina

się na meble w sytuacjach, gdy jest to
zachowanie niewłaściwe.

Nadruchliwość i

Impulsywność

(DSM – IV)

Dziecko często ma trudności ze spokojnym

bawieniem się lub odpoczywaniem;

Często jest w ruchu;

Jest nadmiernie gadatliwe.

Nadruchliwość i

Impulsywność (DSM – IV)

Impulsywność

Dziecko wyrywa się z odpowiedzią zanim

zostanie sformułowane pytanie.

Często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją

kolej.

Często przerywa lub przeszkadza innym (np.

wtrąca się do rozmowy lub zabawy).

Pozostałe kryteria

diagnostyczne

• Poszczególne objawy muszą się utrzymywać od 6

lub więcej miesięcy w stopniu utrudniającym
funkcjonowanie psychospołeczne dziecka;

• Objawy powinny ujawnić się przed siódmym

rokiem życia.

• Objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej

nie są częścią innego zaburzenia.

Podtypy ADHD wg DSM IV

•6 – 9 objawów

•mieszany

•6 – 9 objawów

•0 – 5 objawów

•Z przewagą
nadruchliwości /
impulsywności

•0 – 5 objawów

•6 – 9 objawów

•z przewagą
zaburzeń
koncentracji

•Ilość objawów
nadruchliwości /
impulsywności

•Ilość objawów
zaburzeń
koncentracji

•Nazwa podtypu

ADHD -

rozpowszechnienie

•3%-7%

dzieci w wieku szkolnym

•Stosunek chłopców do dziewcząt jak 4:1
(American Academy of Pediatrics)
•Kobiety najczęściej reprezentują podtyp z
zaburzeniami uwagi
•60% pacjentów ma objawy ADHD w wieku
dorastania i dorosłości
•Rozpowszechnienie jest podobne w różnych
kulturach, choć występują charakterystyczne
wahania.

Goldman, et al. JAMA. 1998;279:1100-1107. Barkley RA. Attention-deficit hyperactivity disorder. In: Mash
EJ, Barkley RA, eds. Child Psychopathology. 1996:63-112.

Mit drugi

„ADHD to problem dzieciństwa,

z tego całkowicie się wyrasta”

Różnice w nasileniu objawów

w różnych grupach

wiekowych

Dzieci do 4 r.ż.

Nadmierna ruchliwość jako wariant
prawidłowego rozwoju

psychoruchowego

Dzieci w wieku

przedszkolnym

Obecne objawy nadruchliwości i

impulsywności. Rzadko obserwowane
objawy zaburzeń uwagi

Dzieci w wieku

szkolnym

Obecne objawy nadruchliwości i

impulsywności z możliwą
zmniejszającą się intensywnością.
Nasilone objawy zaburzeń
koncentracji uwagi

Okres adolesencji
(pokwitania)

Dominujące uczucie wewnętrznego
niepokoju, łatwe nudzenie się.

Nadruchliwość u 7 i 17

latków

0.5

1.5

Kontrola

zab.

Hiperkinet.

17 lat
7lat

„Moje życie przypomina jazdę z góry

na rowerze z odkręconymi
pedałami
i bez zamontowanego hamulca,
któremu co jakiś czas odpada
kółko”

Dorosła osoba z ADHD

ADHD – Etiologia

Geny

ADHD – Etiologia

Geny

Budowa OUN

ADHD – Etiologia

Neuro-

przekaźniki

Geny

Budowa OUN

Neuroprzekaźnik

DOPAMINA a ADHD

Naukowcy z Brookhaven National Laboratory

opublikowali w roku 2009 wyniki badań

prezentujące różnice w funkcjonowaniu chemii

mózgu dzieci z ADHD. Specjaliści odkryli, że

nadpobudliwość i kłopoty z koncentracją wiążą

się z gorszym funkcjonowaniem białek

umożliwiających przenoszenie i działanie

neuroprzekaźnika dopaminy. Tego typu sytuacja

wpływa na

zakłócenia systemu motywującego

mózgu.

Zespół badawczy dowiódł, że ADHD uzależnione jest

od działania dopaminy i że leki powodujące wzrost

poziomu tego neuroprzekaźnika w mózgu mogą

poprawiać stan pacjentów.

DOPAMINA a ADHD

Wyniki badań wyraźnie wykazały, że aktywność

dopaminy u chorych na ADHD spada w dwóch

rejonach mózgu kluczowych dla

motywacji,

koncentracji i emocji

Szczegółowe badania ujawniły, że przyczynę

ADHD stanowi niedostateczny poziomu dwóch

protein odpowiedzialnych za przenoszenie

dopaminy -

receptorów

białek

transportujących

. Naukowcy ustalili, że im niższy

poziom tych białek, tym objawy ADHD były

silniejsze.

LEKI NA ADHD

Do podniesienia stanu dopaminy w mózgu można

doprowadzić poprzez podawanie substancji:

kokainy C17H21NO4

metylfenidatu C14H19NO2

amfetaminy C9H13N

Dopamina jest wytwarzana przez mózg. Jeśli pojawi

się jej zbyt wiele, ludzki organizm sam doprowadza

do obniżenia jej poziomu. Lekarze nazywają to

„wychwytem zwrotnym”.

Kokaina, metylfenidat i amfetamina sprawiają, że

organizm ludzki traci zdolność do regulowania

poziomu dopaminy – dlatego też po stanie euforii i

szczęścia pojawia się stan przygnębienia i

otępienia.

Etiologia ADHD:

• 1.

Dopamina

• 2.

Noradrenalina

Receptory

Synapsa

Impuls

nerwowy

Transporter

Noradrenalina

Dopamina

Zametkin, Shallice 2000

Zespół nadpobudliwości

psychoruchowej

Przedni
ośrodek
uwagi,
skupianie się
na jednym
bodźcu

Tylny ośrodek
uwagi, „szum
informacyjny”

ADHD – Etiologia

Funkcje
poznawcze

Neuro-

przekaźniki

Geny

Budowa OUN

↑ uzależnień

↑ wypadków

↑ częstości

depresji,

↑ nastoletnich

matek

↑ palenia

papierosów

↑ częstości

zaburzeń

lękowych

↑ częstości

samobójstw

Zdrowie

dziecka

Konsekwencje ADHD

Trudności szkolne dzieci z

ADHD

• Słabsze osiągnięcia szkolne (90%

• Niższe wyniki w testach

badających osiągnięcia szkolne
(deficyt 10-15 pkt.)

• Niższy Iloraz Inteligencji (deficyt 7-

10 pkt.)

Diagnoza

I. Neurolog

III. Poradnia

psycholog.-

pedagog.

Proces diagnozy

II. Psycholog

(kliniczny)

•Najczęściej po pomoc trafiają dzieci w wieku

6 – 13 lat, w pierwszych latach nauki szkolnej.

•Momenty kryzysowe to

– pierwsze półrocze 1 klasy

, kiedy dziecko z ADHD

zupełnie nie może dostosować się do wymogów szkoły,

– czwarta klasa

, kiedy nagle pojawia się konieczność

dostosowania się do wymagań różnych nauczycieli,

zmian pomieszczeń klasowych, większej

samodzielności w notowaniu.

– początek gimnazjum

, gdy na plan pierwszy wychodzą

powikłania ADHD

Leczenie

Terapia ADHD: cele i założenia

(1)

• Zmniejszenie objawów nadpobudliwości
• Zmniejszenie objawów zaburzeń

współwystępujących

• Zmniejszenie ryzyka późniejszych

powikłań

• Edukacja rodziny, otoczenia i dziecka

nt. natury nadpobudliwości

Terapia ADHD: cele i

założenia (2)

• Zmiana otoczenia, i dostosowanie go do

potrzeb dziecka

• Wzmocnienie strategii radzenia sobie

z problemem u dziecka, rodziców i nauczycieli

• Zmiana niewłaściwych postaw

Metody

niefarmakologiczne

Psychoedukacja

Specyficzne

strategie

radzenia sobie

z objawami

Praca na

pozytywach

Zasady

i konsekwencje

Radzenie sobie

z agresją

impulsywną

Inne metody

pracy

(reedukacja,

terapia rodzinna

Sześć etapów

skutecznego wydawania

polecenia:

1. Podejdź do dziecka;
2. Zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz w

oczy, zawołaj po imieniu);

3. Wydaj jednoznaczne polecenie maksymalnie

w 2 – 3 słowach;

4. Poproś dziecko by powtórzyło to polecenie;
5. Powtórz polecenie raz jeszcze;
6. Dopilnuj jego wykonania (nie odchodź od

dziecka, aż nie skończy!)

Mit trzeci:

• W leczeniu ADHD wystarczą

jedynie metody terapeutyczne –
żadne leki nie są potrzebne.

Leczenie ADHD

‘Borderline’ ADHD;

Niezbyt nasilone ADHD

Farmakoter

apia

Terapia behawioralna

Nasilone ADHD

Obecność powikłań /

dodatkowych

rozpoznań

Mit czwarty

• Nie dam dziecku leków, bo będzie

po nich otępiały.

Leki psychostymulujące

(1)

• skuteczność potwierdzona ponad 160

kontrolowanymi badaniami, 75-80 %
popraw,

• najwyższa skuteczność u dzieci w

młodszym wieku szkolnym;

• skuteczność potwierdzona wynikami

badań testowych i skal oceniających
zachowanie.

Leki psychostymulujące

zwiększają stężenie

dopaminy

TLPD (1)

– Druga grupa leków o udowodnionej

skuteczności w leczeniu zespołu
hiperkinetycznego (ponad 30 badań
kontrolowanych)

– Lepszy efekt leczniczy w skalach

behawioralnych niż w wynikach
badań neuropsychologicznych

Atomoksetyna zwiększa

stężenie dopaminy w płatach

czołowych

Przez hamowanie transportera noradrenaliny

Neuroleptyki

•Ich stosowanie powinno być
ograniczone do przypadków opornych na
wszelkie inne rodzaje farmakoterapii i
tylko wtedy, gdy korzyści z ich
stosowania przewyższają potencjalne
zagrożenia. W wypadku decyzji
o stosowaniu leków z tej grupy należy
pamiętać o wybraniu leku o najmniejszej
ilości działań niepożądanych.