Działania w ramach eksploatacji systemów wodociągowych

 

Czynności i środki techniczne służące do utrzymania obiektów i
urządzeń sy stemu wodo-ciągowego w stanie umożliwiającym prawi
dło we i bezpieczne spełnia nie jego funkcji określane jest pojęciem
eks ploatacji. Ponadto to pojęcie obejmuje tak że czynności mające
cha rak ter po-mocniczy, jak: prowadzenie administracji, go spo darki
finansowej, planowanie działalności itp. Celem eksploatacji jest:

•wykorzystanie obiektów i urządzeń zgodnie z przeznaczeniem,

•utrzymywanie sprawności technicznej obiektów i urządzeń,

•przedłużanie okresu eksploatacji technicznej obiektów i urzą dzeń.

Zadaniami eksploatacji są:

•dostawa wody w odpowiedniej ilości i jakości oraz wymaganym
ciśnieniu, odprowadzenie i oczyszczanie ścieków oraz unie szko
dliwianie osadów ście kowych,

•efektywne i racjonalne gospodarowanie obiektami i urzą dze nia mi,

•racjonalizowanie i obniżanie kosztów eksploatacji,

•zapewnienie odpowiednich środków finansowych na pro wadze nie
podsta wo wej działal-ności (wypełnianie zadań) i rozwój sy stemu
wodociągowego,

•wypełnianie obowiązujących standardów eksploatacyjnych.

Podstawowym zatem zadaniem systemu wodociągowego jest świad
czenie usług w zakresie do-stawy wody. Są to usługi odpłatne i mają
charakter krytyczny dla funk cjonowania jednostki osadniczej. Stąd
też prawidłowa eksploatacja systemu wodo ciągowa jawi się jako nad
zwy czaj ważny element dla jednostki osadniczej.

1

Proces eksploatacji jest elementem systemu zarządzania przed się
biorstwa wo do ciągowo-ka-nalizacyjnego. Podnoszenie jakości tego
za rządzania prowadzi do zwięk szenia stopnia satysfak-cji odbiorców
wo dy, co niewątpliwie wiąże się z eks ploatacja systemu.
Podnoszenie ja kości zarządzania jest unormowane w skali euro
pejskiej poprzez ISO 9001:2000. Wymaga ona do-konywania
corocznych audytów opra co wa nych w przedsiębiorstwie kart
poszczególnych

pro-cesów

i

eli mino wa nia

zauważonych

niedociągnięć. Prowadzi to też niewątpliwie do pod nosze-nia
poziomu standardów eksploatacji.

Eksploatacja stała się dyscypliną naukową o charakterze inter dys
cyplinarnym zaj mująca się badaniem i formułowaniem przedsięwzięć
prowadzących do utrzy ma nia sprawności technicz-nej urządzeń,
obiek tów i instalacji oraz zajmuje się czyn no ściami w przypadku
utraty ich zdol-ności. Stosownie do tej definicji można zde fi niować 4
pod sta wowe

procesy

z

zakresu

eksploa-tacji

systemu

wodociągowego:

•użytkowanie systemu jako proces zapewniający prawidłowe
wykorzystanie jego elementu z chwilą przejęcia do eksploatacji,

•nadzorowanie jako działanie kontrolne w celu stwierdzenia pra
widłowej eks ploatacji,

•obsługiwanie jako zespół działań w celu utrzymania sprawności
technicznej elementów systemu wodociągowego,

•odnawianie jako proces przywracania zdatności uszkodzonym
elementom sy stemu.

Nauka

o

eksploatacji

ma

charakter

analityczno-badawczy

(teoretyczny) i ma jedno cześnie wy-miar praktyczny. Ten drugi
aspekt nauki o eks ploatacji ma na celu okre ślenie zespołu czynności
i działań, za pomocą których zarządzanie eksploatacją bę dzie
racjonalne i efektywne. W tym rozdziale zostaną opisane działania
dla tego dru giego wymiaru nauki o eksploatacji.

2

W podsumowaniu należy stwierdzić, iż dobre opracowane i wdro żone
zasady dobrej praktyki eksploatacyjnej dla zarządzających syste
mami wodociągowymi gwa rantują:

•dobry wizerunek przedsiębiorstwa,

•dobrą opinię społeczną,

•dobre funkcjonowanie systemu eksploatacji,

•dobre świadczenie usług wod-kan,

•dobrą obsługę klientów.

Podstawowe zasady eksploatacji

Do podstawowych czynności eks ploatacyjnych można zaliczyć:

•utrzymanie wszystkich obiektów i urządzeń w sprawności i w ruchu,

•dokonywanie okresowych przeglądów urządzeń i obiektów,

•oczyszczanie, płukanie i dezynfekcja poszczególnych obiektów jak
osad ni ki, filtry, przewody sieci wodociągowej,

•przeprowadzanie planowych remontów bieżących, średnich, ka
pitalnych,

•detekcja i naprawa uszkodzeń,

•przeprowadzanie stałych badań i kontroli jakości wody od ujęcia
poprzez urzą dzenia uzdat nia jące do sieci rozdzielczej,

•instalowanie wodomierzy, wymiana, kontrola, dokonywanie od
czytów,

•pobieranie opłat za pobraną wodę.

Wymienione powyżej czynności powinny być usystematyzowane i
opar te na szcze gółowo opra-cowanej dokumentacji i instrukcjach eks
ploa tacyjnych oraz pla nach za po biegawczo-remonto-wych. Dla spraw
nej eksploatacji obiektów i urządzeń po win na być opra cowana doku
men tacja techniczno-ruchowa dla każdego z nich.

3

Dokumentacja techniczno-ruchowa

Na dokumentacje techniczną składają się:

•projekty techniczne, rysunki robocze warsztatowe,

•opis i obliczenia techniczne do projektu,

•kosztorysy i opisy techniczne robót,

•protokoły z dokonanych prób odbiorów częściowych,

•stwierdzenie wartości przekazywanej inwestycji.

W skład dokumentacji ruchowej wchodzą:

•karty ewidencyjne obiektów lub maszyn,

•protokoły ostatecznego odbioru,

•instrukcje obsługi obiektów, urządzeń lub maszyn,

•protokoły przeglądów typowania, obiektów do remontów,

•protokoły awaryjne,

•dzienniki pracy (ruchu).

4

Zbiory instrukcji

Zakresy

zbioru

instrukcji

natomiast

obejmują

zagadnienia

eksploatacji, kon ser wacji i planów remontów zapobiegawczych
następujących urzą dzeń:

•studni kopanych i wierconych,

•krat i sit do wody,

•urządzeń do koagulacji wody,

•osadników,

•filtrów powolnych, pośpiesznych otwartych i ciśnieniowych,

•odżelaziaczy otwartych i zamkniętych,

•chloratorów i ozonatorów,

•pomp i silników,

•przewodów sieci wodociągowej i kanalizacyjnej,

•wodomierzy, rejestratorów, kryz i zwężek mierniczych,

•pompowni.

5

Planowanie i realizacja remontów

Zakres remontów urządzeń i obiektów wodociągowych określa
się na pod sta wie komisyj-nych przeglądów, które są podstawą do
wyty po wania do prze pro wa dzenia w danym okresie remontów.
Projekt rocz nego harmonogramu remontów op ra co wuje się na
podstawie harmo-no gra mu remontów poszczególnych urzą dzeń i
obiek tów.

Plan

roczny

jest

podstawą

do

opraco-wania

harmonogramów mie się cz nych i planów rzeczowo-finansowych
remontów. Remonty można podzielić na bie żą ce i kapitalne. Oba
rodzaje remontów, jak już wspomniano, są prze pro wadzane na
podstawie komisyjnie dokonywanych przeglądów dotych czasowych
parame-trów eks ploatacyjnych i dotyczą wszystkich obiek tów i
urządzeń systemu wodocią go we go. Podstawą kwalifikacji zwykle są
dotychczasowe parametry eksploatacji wzg lę dnie obowiązu-jące dla
da nego urządzenia okresy międzyremontowe. Każdy obiekt i każde
urządzenie ma swoją specyfikę i z tego względu w procesie
kwalifikacji do remontu brane są inne kryteria. Przykładowo dla
agregatów pom powych będzie zbyt niska wydajność i hałaśliwa
praca, dla przewodów wodociągowych nadmierna awaryjność, dla
budynku pompowni prze ciekający dach, natomiast dla wodomierzy
okres pracy międzyre mon towej i potrzeba ponownej legali-zacji. Z
tego względu problem remon tów obiektów i urządzeń systemu
wodociągowego jawi się zbyt sze ro kim nawet do pobieżnego
omówienia..

6

Zakres remontów może być różny i jest zależny od wyników ko
misyjnego prze glądu. Mogą to być remonty bieżące (o zakresie
bardzo zróżnicowanym) lub ka pitalne, które często wiążą się z
modernizacją obiektu lub urządzenia. W sy ste mach wodociągowych
najbardziej kosz townym elementem jest sieć wodo ciągowa i z tego
powodu prze pro wa dzanie remontu poszczególnych przewodów jest
za da niem pod wzglę dem organizacyjnym i technicznym nadzwyczaj
skompli-kowanym W związku z tym w dalszej części rozważań będą
opisane szerzej kwestie związane z wy branymi problemami
remontów przewodów wodocią go wych a dla pozostałych obiektów i
urządzeń zostaną one jedynie zasy gnalizowane.

Eksploatacja obiektów i urządzeń wodociągowych

Każdy obiekt systemu zaopatrzenia w wodę ma swoją specyfikę i
stąd wynika dla nich rów-nież różnorodność zadań eksploatacyjnych
w celu utrzymania ich sprawności technicznej. Jak już wspomniano,
każ dy obiekt czy urządzenie musi mieć opracowaną instrukcję
eksploatacji, w której będą ujęte wszelkie działania zapewniające
jego sprawność techniczną i terminy ich wykonywania.

Eksploatacja ujęć wody

Prowadzenia eksploatacji ujęć wody nie można opisać ogólnymi
za sadami. Każ dy rodzaj ujęcia wymaga odmiennych działań zapew nia
jących prawidłowe funk cjonowanie, Przykładowo dla poszczególnych
rodzajów ujęć można podać na stę pujące zalecenia:

•dla ujęć powierzchniowych wód płynących: obserwacje najniż szych
sta nów wody w okre-sach letnich i zimowych, podczas za marzania i
ruszania lodów, charakterystyk wezbrań po-wodzio wych, ruchu dna i
rumowiska w rejonie ujęcia, zmian nurtu rzeki, jakości ujmowa-nych
wód,

•dla ujęć powierzchniowych wód stojących: obserwacje jakości ujmo
wa nych wód i dopły-wających do zbiornika, usuwanie ro ślin ności,
ochrona wód przed zakwitaniem, badania i prze ciw działanie przed
zamulaniem dna zbior nika,

7

• dla ujęć wód źródlanych: stałe obserwacje wydajności i tempe

ratury, ja kości ujmowanych wód, przeglądy techniczne obiektów
ujęcia, okre so we oczysz czanie komór z osadów i mu-łów, wy mia na
dennych warstw za syp kowych, kontrola stanu sanitarnego za
bezpieczenia rejonu ujęcia,

• dla poziomych ujęć wody podziemnej: stała kontrola wydajności

ujęcia i ja kości wody, okresowe czyszczenie z osadów ciągów
drenarskich, usu wa nie krzewów i drzew z rejonu ujęcia, kontrola
stref ochrony sanitarnej,

• dla ujęć wody podziemnej w postaci studni kopanych: cykliczne (co

1 – 2 la ta) odmulanie dna i wymiana dennej warstwy żwi rowej,
oczyszczanie cem browiny z osadów i porostów, prze pro wadzanie
cyklicznej

dezyn fek cji

studni

(np.

za

pomocą

wapna

chlorowanego),

• dla ujęć wody podziemnej za pomocą studni wierconych: sy ste

matyczne ob serwacje wydajności studni, stanów zwierciadła wo dy
podziemnej w rejonie ujęcia, pomiary położenia głębokości dna
studni, usuwanie ink rustacji filtra studni, przeprowadzanie re
nowacji studni (czyszczenie fil trów za pomocą roztworu kwasu
solnego, wprowadzania do studni wody pod ciśnieniem, wy wo
ływanie wybuchów za pomocą suchego lodu),

• dla lewarowych ujęć wody podziemnej: systematyczna kontrola

szczel ności przewodów lewarowych, kontrola izolacji przeciw
korozyjnej, utrzy mywanie prawidłowych wartości podciśnienia w
przewodach,

• dla infiltracyjnych ujęć wody podziemnej: utrzymywanie dna ba

senów w sta nie umożli-wiającym wsiąkanie doprowadzanej wody,
utrzymywanie sta łe go napełnienia basenów, cykliczna wymiana
warstwy żwirowej na dnie ba senu,

• dla promienistych ujęć wody podziemnej: systematyczna kon tro la

wy daj no ści każdego drenu, wielkości depresji w studni, tempe
ratury ujmowanej wo dy, zużycia energii przez agregaty pom po we,
okresowo wykonywać sondo wanie dna rzeki (zwłaszcza po
przejściu fali powodziowej), badanie uziar nie nia dna zbiorników i
rzek.

8

Eksploatacja pompowni

Eksploatacja agregatów pompowych wymaga przestrzegania
ściśle zaleceń i prze pisów. Przede wszystkim uruchamianie pompy
powinno się odbywać przy wy pełnionym woda jej korpusie (zalanej
pompie) i zamkniętej zasuwie na prze wodzie tłocznym. Należy
doprowadzić wo dę jako czynnik chłodniczy do łożysk i dławnic.
Należy dodać, że nie wszystkie pompy wy-magają zalewania (np.
pom py samo zasy sające, pompy zanurzone w zbiorniku). Jak wspom-
niano, pom pa jest uru cha miana przy zamkniętej zasuwie na
przewodzie tłocznym i dopiero po osiąg nię ciu ciśnienia na pompie
równemu ciśnieniu roboczemu przed zasuwą można po-woli otwierać
dławiącą zasuwę nie dopuszczając do gwałtownych sko ków ciśnienia.
Nie można też dopuścić do pracy pom py przy zbyt długo zamk niętej
zasuwie (prze grzanie wo dy). Nie wolno uruchamiać pompy „na
sucho”, gdyż grozi to uszko dze niem pompy (dopuszczalne jedynie w
czasie montaż w ce lu zbadania, czy mamy właściwy kie runek
obrotów). Wyłączanie pompy wy maga wykonania następu ją cych czyn
ności:

•powolne zamknięcie zasuwy na przewodzie tłocznym,

•wyłączenie silnika, zamknięcie dopływu wody chłodniczej,

•odwodnienie pompy w okresie zimowym w nieogrzewanym po miesz
cze niu.

9

Agregaty pompowe wymagają okresowego zbadania efektywności
ich pracy. Po zwo li to ocenić warunki ich pracy i stopień zużycia
pompy. Przyczynami nad mier nego zużycia energii przez pompę mogą
być następujące:

•praca pompy odbywa się w warunkach znacząco odbiegających od
opty mal nych,

•pompy są zużyte lub mają wadliwą konstrukcję,

•regulacja wydajności pompy odbywa się za pomocą dławienia
zasuwą,

•występują nieszczelności na przewodzie ssawnym,

•występują duże straty mechaniczne wewnątrz pompy (np. wady
fabry czne, zła konserwa-cja),

•zapowietrzenie rurociągu tłocznego,

•zbyt duże opory na dławnicy,

•nie osiowe ustawienie pompy i silnika,

•wirnik pompy ociera się o korpus,

•uszkodzone panewki w łożyskach.

Jak widać, przyczyny niewłaściwej pracy agregatu pompowego mogą
być różne, ale w sumie powodować będą nadmierne zużycie energii,
niedostateczną wydajność, hałaśliwą pracę, itp. Te, między innymi,
kryteria będą podstawą do kwalifikacji ag regatów pompowych do
remon-tów.

10

Eksploatacja sieci wodociągowych

Dla zapewnienia prawidłowej eksploatacji przewodów wodo cią
gowych nale ży:

•utrzymywanie przewodów wraz z uzbrojeniem i wyposażeniem w
pełnej sprawności po-przez systematyczne prowadzenia kon troli i
prac konser wa cyjnych,

•szybkie usuwanie występujących uszkodzeń i awarii,

•stałe analizowanie warunków pracy układu pod względem ilości i
jakości wody oraz war-tości ciśnienia,

•planowe prowadzenie prac remontowych.

W sumie działania dotyczące zapewnienia właściwych warunków
eksploatacji prze wodów wodociągowych obejmują:

•naprawy rozumiane jako usunięcie uszkodzenia danego elementu
zgodnie z obowiązująca technologią,

•renowacje stanowiące zespół czynności prowadzących do czę
ściowej odbu dowy zużytego materiału konstrukcyjnego,

•modernizacje będące działaniami prowadzącymi do zwiększenia
wartości użytkowej ele-mentów systemu wodociągowego,

•wymiany stanowiące działania polegające na odtworzeniu po
czątkowego stanu techniczne-go elementu systemu wodo cią go wego.

Systematyczne sprawdzanie stanu przewodów i urządzeń na sieci,
sprawdzanie ci śnie nia w punktach kontrolnych oraz staranna kon ser
wacja przedłuża żywotność sie ci i okresy bezawaryj-nego funkcjo no
wania.

11

Prace konserwacyjne na sieci wodociągowej prowadzi się na bie żąco
w za kre sie:

•systematycznej kontroli urządzeń i obiektów sieciowych,

•przeglądu uzbrojenia i kontroli oznakowania,

•utrzymania właściwego stanu przewodów,

•zabezpieczenia przewodów przed zamarzaniem,

•drobnych remontów na sieci.

Z kolei roboty naprawcze na sieci wykonuje się po przerwaniu prze
pływu wody przez przewód i obejmują:

•usuwanie uszkodzeń przewodów i ich uzbrojenia,

•odmrażanie przewodów i ich uzbrojenia,

•zabezpieczanie przewodów przed skażeniem,

•oczyszczanie przewodów z osadów.

Do najczęściej spotykanych uszkodzeń przewodów należą pęk nię cia
podłużne i poprzeczne, wypchnięcie uszczelnienia, wżery koro zyj ne,
zniszczenie spawów itp., a wśród uszkodzeń arma-tury najczęściej
zdarzają się rozluźnienia usz czel nienia dła wicy na zasuwach, niedo
my kanie się zaworów grzybkowych w hyd ran tach. Miej sce uszkodzeń
lokalizuje się na podstawie zauważo-nego wycieku, choć zda rzają się
uszkodzenia bez wycieków (np. wycieki bezpośrednio do ka nalizacji)
i ich stwier dzenia następuje zwykle na podstawie obserwacji
ciśnienia. Do lokalizacji tego ty pu uszkodzeń stosuje się urządzenia
geofoniczne (loggery szumowe), których dzia łanie polega na detekcji
szumu wycie kającej z przewodu wody. Czas usuwania awa rii jest
dość zróż-ni co wany, w dużej mierze zależy on od wielkości średnicy
prze wodu, sto sowanej technologii i używanych narzędzi.

12

 

Lp.

 

Rodzaj czynności

Czas trwania [min]

Średnica przewodu [mm]

25 – 100

150 -300

> 300

1

Powiadomienie odbiorców

20 – 25

35 – 40

-

2

Zamykanie zasuw

10 – 15

15 – 20

20 – 30

3

Lokalizacja awarii

20 – 25

55 – 60

50 – 60

4

Zbijanie powierzchni asfaltu

70 – 120

120 – 160

160 – 240

5

Ściąganie płyt chodnikowych

30 – 35

45 – 50

60 -65

6

Wykop przeprowadzany

mechanicznie

80 – 100 100 – 140

150 – 240

7

Wykop przeprowadzany

ręcznie

150 – 240

-

-

8

Wywóz ziemi i gruzu

100 – 130 100 – 180

220 – 240

9

Sprawdzanie wykopu

szpadlem

20 – 25

30 – 35

40 – 45

10

Pompowanie wody z wykopu

30 – 60

80 – 120

120 – 180

11

Czyszczenie przewodu

30 – 35

40 – 45

50 – 60

12

Montaż cybantu

20 – 25

40 – 50

40 – 90

13

Montaż opaski naprawczej

25 – 30

40 – 45

-

14

Montaż doszczelniacza

40 – 45

50 – 55

60 – 90

15

Wycięcie odcinka przewodu

30 – 35

50 – 60

90 – 120

Zestawienie czasów trwania wybranych czynności przy usuwania

awarii przewodu

13

Przyczyną uszkodzeń przewodów z tworzyw sztucznych jest naj
częściej wad liwy montaż (około 80 % przypadków), najrzadziej – ja
kość materiału. Najwięcej awarii zostało spowodowane usz-
kodzeniami mechanicznymi następnie kolejno: pęk nięcia podłużne i
na złączach. W odniesie-niu do rur stalowych najczęściej spo ty kaną
przyczyną jest korozja i następnie wady materiało-we. Natomiast w
od nie sieniu do prze wodów wykonanych z żeliwa podstawową
przyczynę awarii stano wi utrata szczelności na złączach. Dla
przewodów metalowych poważ na przyczyna awa rii pojawia się
wskutek oddziaływania blisko poło żonych kabli energetycznych,
wokół któ-rych powstają tzw. prądy błą dzące i w źle zailozowanych
od

zewnątrz

prze wo dach

powodują

wzmo żoną

korozję

elektrochemiczną.

Konieczność rozmrożenia przewodu lub jego uzbrojenia
następuje w przy pad ku braku od-powiedniego zabezpieczenia (zbyt
płytkie poło żenie, zbyt małe prędko ści przepływu, wystające na
powierzchnię czę ści uzbrojenia itp.). Głębokość prze marzania zależy
przede wszystkim od warunków klimatycznych, ale również zależy od
wilgotności gruntu, nasilenia i czasu trwania mrozów. Pod
powierzchnią

pokrytą

brukiem

przemarzanie

gruntu

jest

intensywniejsze. Roz mra żanie prze wodu realizuje się następującymi
metodami:

•za pomocą rozgrzanych prętów wprowadzanych do rozciętego
przewodu,

•przez polewanie gorącą wodą rur owiniętych szmatami (tylko w
zamk nię tych pomieszcze-niach),

•parą wytwarzaną w przewoźnym kotle i wprowadzaną np. po przez
hy d rant,

•prądem elektrycznym o napięciu 20 – 30 V i natężeniu 200 – 600 A
(tylko w przewodach metalowych).

14

Technologie oczyszczania przewodów wodociągowych z osadów są za
leż ne od stopnia zwięzło-ści osadów i ich struktury fizyczno-che
micznej. Można zatem sto sować:

•płukanie za pomocą wody,

•płukanie za pomocą mieszaniny wody z powietrzem,

•płukanie roztworami chemicznymi (np. kwasu solnego, siar ko wego),

•czyszczenie

za

pomocą

skrobaków

napędzanych

ręcznie,

hydraulicznie lub mechani cznie,

•czyszczenie za pomocą tłoków szczotkowych,

•czyszczenie za pomocą tłoków piankowych.

Skrobak
metalo-wy
do
czyszcze-
nia
przewodów
wodociągo
wych

15

Jak wspomniano, każda wymieniona metoda czyszczenia przewodu
mu si być do sto sowana do zwięzłości osadów. Bardzo często
stosowanie poszczególnych metod na stępuje w sposób kom-
pleksowy i skokowo dobieranymi wymiarami urządzeń. Zwy kle jako
pierwsza metoda jest sto-sowane jest czyszczenie za pomocą skroba
ków, następnie tłoki szczotkowe, a na końcu tłoki piankowe
usuwające z prze wo dów py ły i ciecze. Należy podkreślić, że
czyszczenie przewodów powinno być prze prowa dzane nader
ostrożnie, by nie dopuścić w trakcie stosowania do usz ko dze nia ruro
cią gu. Przeprowadzanie czyszczenia ma przede wszystkim na celu
przy wrócenie po przedniej sprawności hydraulicznej, ale również
należy

zespołu

działań

przy go towujących

prze-wód

do

przeprowadzenia jego renowacji.

Określenie optymalnych warunków pracy sieci wodociągowej wy
maga prze prowadzenia prac regulacyjnych. Są to prace wymagające
dogłębnej znajo mo ści wa runków funkcjonowania da-nego systemu
wo dociągowego. Mają one na ce lu wy równanie przepływów przez
posz czególne przewody oraz wartości ciś nie nia w jej fragmentach.
Wyma gają uprzedniego przeprowadzenia analizy wa run ków pracy
sieci opar tej na przeprowadzonych pomiarach przepływu na wy bra
nych przewo dach i pomiarach ciśnienia. Obecnie tego typu prace
przepro wa dza

się

na

kompu terowych

modelach

systemów

wodociągowych. Dobrze wy ta ro wane (skalibrowane) modele cechują
się w tego typu pracach dużą wiary godnością.

16

Proces kalibracji modelu jest czynnością złożoną i efekt tej pracy
jest mier ni kiem jakości opra-cowanego modelu. Kalibrację modelu
moż na po dzielić na etapy:

•schematyzację układu sieci (uproszczenie struktury) – czynność
wyko ny wana przez znają-cego zasady działania systemu wodo
ciągowego i specyfikę schematyzowanego układu,

•zebranie i analiza informacji o poborach wody w celu otrzymania
prze strzen no-czasowego rozkładu zapotrzebowania na wodę,

•zebranie i analiza informacji o wartościach chropowatości posz
czególnych przewodów wo-dociągowych w zależności od rodzaju
materiału i okresu ich eksploatacji,

•zebranie i analiza informacji o parametrach okresowej pracy wy b
ranych obiektów systemu wodociągowego (wydajności i wyso kości
podnoszenia pom powni, przebiegu napełnień zbiorników, wartości
ciśnienia w wybra nych punktach sieci, wartości natęże nia przepływu
w wybranych przewo dach).

Dane te stanowią porównawczy pakiet informacji o funkcjonowaniu
systemu wo do ciągowego w stosunku do uzyskiwanych analogicznych
informacji otrzymywanych z obliczeń wykonywa-nych na modelu. Nie
zgodność obu zestawów informacji jest pod stawą do ukierunkowanej
zmiany parametrów modelu. Opisana procedura ka li browania
modelu realizowana jest meto-dą „prób i błędów” i wymaga
dogłębnej zna jo mo ści zasad funkcjonowania systemów wodo-
ciągowych

i

szcze góło wego

roz poznania

warunków

pracy

modelowanej sieci.

17

Organizacja i zadania służby eksploatacyjnej

Prowadzenie prawidłowej eksploatacji systemu wodociągowego
wymaga utwo rzenia odpo-wiednich jednostek organizacyjnych, jak:

•pogotowie sieciowe czynne całą dobę,

•brygady naprawcze,

•brygady konserwacyjne, wykonujące bieżące prace na sieci,

•brygady brukarskie,

•dział techniczny, prowadzący inwentaryzację, badania na sieci, itp.,

•magazyny materiałowe,

•baza sprzętu technicznego,

•warsztaty,

•baza transportowa.

Przewody wodociągowe mogą być przyjęte do eksploatacji, jeżeli
spełniają wa runki opisane obowiązującymi normami i rozporzą dze
niami. Przyjęcie przewodu do eksploatacji powinno być poprzedzone
sprawdzeniem:

•działania zasuw (zamykanie, otwieranie, szczelność),

•działania hydrantów i odwodnienia ich korpusów,

•działania odwodnień,

•działania odpowietrzników,

•działania zdrojów ulicznych,

•oznaczeniem położenia elementów uzbrojenia.

18

Zadaniem pogotowia wodociągowego jest natychmiastowe inter we
niowanie po zgłoszeniu (stwierdzeniu) uszkodzenia. Pracuje w sy
stemie 24 godzinnym. Zwykle usuwanie uszkodzenia wymaga zamk
nięcia przewodu i jeżeli istnieje zagrożenie powstania szkód, zamk
nięcie przewo-du powinno nastąpić natych miast, jeżeli nie – powinno
się zawiadomić odbiorców o możliwo-ści braku wo dy. Zamykanie
zasuw po winno się odbywać kolejno idąc od zasuwa na rurociągach o
naj większej śre dni cy. Po opróżnieniu prze wodu następuje dopiero
faza usu wania awarii i po jej usu nięciu dokonuje się płu kania,
dezynfekcji i oddania do eksploatacji.

Miejsce usuwania awarii powinno być zabezpieczone przed oso bami
postron nymi i wyraźnie oznakowane dla ruchu samochodowego.
Częstotliwość zdarzeń awa ryjnych jest zależna od sta-nu i wieku oraz
materiału przewodów wodo ciągo wych i jest bardzo zróżnicowana dla
poszcze-gólnych

systemów

wodociągowych.

Na

podstawie

awaryjności danego systemu ustala się licz-bę brygad pogotowia wo
dociągowego, które to brygady w okresach o mniejszym nasileniu
awarii mogą być angażowane do wykonywania remontów bieżących.
Należy dodać, że poziom awa ryjności sieci znacząco wzrasta w
okresach zmian tem pe ratury (okresy jesienno-zimowy i zimowo-
wiosenny).

19

Inwentaryzacja przewodów i ich uzbrojenia

Podstawą prawidłowej eksploatacji sieci jest inwentaryzacja
prze wodów wo dociągowych, obejmująca przewody tranzytowe,
magistralne i rozdzielcze oraz uzbrojenie (zasuwy, hydranty,
odpowietrzniki, od wodnienia, itp.). Rysunek in wen taryzacyjny
powinien być sporządzony na podkładzie geodezyjnym w skali 1:
250. Powinien obejmować:

•usytuowanie przewodu wodociągowego w stosunku do innych
elementów infrastruktury podziemnej,

•średnicę, materiał, rodzaj złączy i uszczelnień, rok budowy,

•uzbrojenie przewodu i rozmieszczenie rur, kształtek, bloków
oporowych,

•rzędne przewodu, zagłębienie oraz opis warunków gruntowo-
wodnych.

Natomiast rysunki inwentaryzacyjne węzłów montażowych, syfonów,
stu dzie nek powinny być wykonane w skali 1 : 100. Rysunki inwen ta
rzowe

stanowią

ar chiwum

wodociągowe

i

są

obe-cnie

wykorzystywane do sporządzania kompute ro wych map sieci
wodociągowych. Dokła d ność rzetelność ich wykonania są pod stawą
wia ry go dności sporzą dzanych map (np. za pomocą Geograficznych
Sy ste mów Infor ma cyj nych). Stosowanie systemów geograficznej
informacji do zarządzania systemami wodociągowymi staje się coraz
bardziej powszechne i ich użyteczność daleko wy kra cza poza obszar
sporządzania map.

20

Szkic
inwenta-
ryzacyjny
prze-wodu
wodo-
ciągowego

Remonty przewodów wodociągowych

W przypadku prze wodu wodo cią gowego kapitalny remont wiąże
się z jego wy mia ną i może być zrea li zowany meto dą wykopową lub
bezwykopową. W me todzie bezwykopowej jednak opracowano
szereg dodatko wych technologii ułatwiają cych w znaczący sposób
realizację prac remontowych wykorzystując kon strukcję ist niejącego
ru ro ciągu. W metodzie bezwykopowej można zatem wyróżnić
następujące tech no lo gie stoso wa ne do modernizacji przewodów
wodo ciągowych:

•wślizgiwanie wkładów (sliplining),

•wkłady ściśle pasowane,

•utwardzane wkłady,

•natrysk,

•rozbijanie starej rury (kraking).

21

Stosowanie metody bezwykopowej musi być poprzedzone rozpo
znaniem do ty czącym stanu rurociągu i jego materiału, bo od tego
głów nie zależy wybór tech no lo gii. Ponadto wewnętrzna powierzchnia
ist niejącego przewodu przed rozpoczę ciem renowacji przy użyciu nie
któ rych z wymienionych technologii musi być do kła dnie oczyszczona.

Metoda wślizgiwania wkładów jest technologią dość rozpow szech
nioną. Wy ko rzystuje ona ist-niejący otwór starej rury do
umieszczenia w nim nowej rury PE wy konanej z krótkich odcinków
metodą zgrzewania doczołowego. Metoda ta umo żliwia zbudowanie
praktycznie dowolnie dłu-giego odcinka, a z kolei wykorzystanie
elastyczności polietylenu umo żliwia podczas wykonywa-nia wślizgu
pokonanie lek kich krzywizn na trasie przewodu. Po wprowadzeniu
nowej rury oka-zuje się czasem konieczne wykonanie iniekcji
międzyrurowej, która jest realizowana przez wprowa dzenie masy
cementowej umożliwiającej uzyskanie wy so kiej sztywności obwo do
wej. Stary przewód przed zastosowaniem wślizgu powinien być
oczyszczony i prze badany inspekcją telewizyjną na okoliczność
ewentualnych deformacji, które będą praktycznie de terminować
wielkość średnicy nowej rury.

Wkłady mogą być wciągane, wpychane lub spiralnie zwijane. Me toda
wcią ga nia wymaga za-stosowania odpowiednich głowic, które prze
noszą siłę wcią garki na przewód. Z kolei wpycha-nie jest rea li zo wane
etapowo przez urządzenie, które w wy kopie nadawczym chwyta
wkład rurowy i pcha go do wnętrza istniejącego prze wo du, po prze by
ciu wyznaczonego odcinka chwyt rury jest zwalniany i urzą dzenie po
wraca do pozycji startowej i następnie proces jest powtarzany. Z
kolei technika wkładów spiralnie zwijanych polega zastosowaniu
hydrau li cznie napędzanej ma szy ny zwijającej, która wprowadza do
wnętrza

na prawianego

przewodu

taśmę,

któ rej

zwoje

są

sukcesywnie dodawane w miarę postępu prac.

22

Przeprowadzenie renowacji za pomocą opisanej metody wymaga wy
ko nania lo kal nych wyko-pów w celu podłączenia przyłączy. Z kolei
wyko nanie iniekcji między rurowej wymaga również wykonania wy
kopu

i

wpro wadzenia

do

istniejącego

przy łącza

korka

zapobiegającego jego zat kaniu przez materiał iniekcyjny. Podobnie
po stępuje się na od ga łęzieniach rur.

Wadą opisanej technologii jest zmniejszenie poprzecznego przek roju
prze wo du, ale należy mieć na uwadze, że wślizgiwany przewód ma
zdecydowanie korzy stniejsze parametry hydrau-liczne.

Technologia wkładów ściśle pasowanych polega na wprowadzeniu do
napra wia nego przewodu wkładu zdeformowanego i następnie pow
tórne jego odkształ ce nie do pierwotnego kształtu. W tym przypadku
ko rzysta się z tzw. pamięci ma te ria łowej niektórych rur
polimerowych. Wyma-ga to uprzedniego zdeformowania rury (proces
ten nazywa się ma trycowaniem) i jest realizo-wany np. przez
przepusz cze nie rury przez dyszę redukcyjną. Następnie wkład jest
poddawany

ciśnieniu

wew nę trznemu

w

celu

przywrócenia

pierwotnego kształtu. Inną odmianą opi sywanej tech nologii jest
zdeformowanie przewodu w kształcie litery „U” lub „C” i nastę pnie
po wpro-wadzeniu do naprawianego przewodu pierwotny kształt
przywracany jest za pomocą ciśnienia lub ciepła (np. wprowadzenie
pary lub gorącej wody).

Odmianą opisanej powyżej technologii jest metoda utwardzanego
rękawa (insitu lining). Pole-ga ona na wprowadzeniu na
wprowadzeniu do naprawianego przewodu elastycznego rękawa
wykonanego z mate riału impregnowanego żywicą poliestrową lub
epoksydową. Następnie wy-pełnia się go osiągając ścisłe przy le ganie
do istniejącego przewodu (nie potrzebna iniekcja mię-dzyrurowa) i z
kolei prze prowadza się che mi czne lub termiczne utwardzanie
otrzymując sztyw-ną kon strukcję. Cen ną zaletą tej technologii jest
niewielkie zmniejszenie przekroju po przecz-nego rury w stosunku
metody wślizgu i możliwe jest jej wyko rzystanie rów nież do innych,
niż kołowy, kształtów przewodów.

23

Metoda utwardzanego rękawa wymaga uprzedniego oczyszczenia
napra wia nego przewodu z osadów i produktów korozji. Ściany po win
ny być gładkie, wtedy uzyskuje się dobre wytrzyma-łościowe współ
dzia łania obu przewodów. Wykorzy sta nie żywic jako materiału utwar
dzalnego w czasie wykonywania robót ma krótko trwały ujemny
wpływ na środowisko, co wymaga w miejscu wykonywania prac za
stosowania wentylacji stanowisk roboczych. Ogólnie rzecz biorąc
metoda wkładów dzieli się na wykładziny niezależne (wykładziny
luźne i ciasno pa so wane) i inter aktywne. Wykładziny niezależne
mają wystarczającą sztyw ność obwodową i mogą samo-dzielnie
przenosić wszelkie wystę pujące w przewodzie obciążenia. Z kolei wy
kładziny inter-aktywne w przenoszeniu obciążeń współpracują z
istniejącym ru ro ciągiem i muszą na całym obwodzie z nim
pozostawać w bezpośrednim kon tak cie (ale jednocześnie zachowują
wystar-czającą wytrzymałość w miejscu wystę powania szczelin i
pęknięć starego rurociągu).

Metoda renowacji przewodu za pomocą natrysku polega na po kry ciu
wew nętrznej jego po-wierzchni materiałem, który zabezpieczy przed
dalszym pro cesem degradacji i uszczelni ewen-tualne miejsca wy cie
ków. Wymaga to jednak bardzo do kładnego oczyszczenia wewnę
trznej powierzchni przewodu przy pomocy metod, jak: wysoko ciśnie
niowe frezowanie, skrobanie, itp. Metody czyszczenia mu szą być sto
sowane z dużą dozą ostrożności, by nie dopuścić do usz-kodzenia
ruro ciągu.

Metoda renowacji nazywana krakingiem polega na rozbijaniu sta
rego prze wo du i w to miejsce jest wciskana lub wciągana nowa rura.
Jest to modyfikacja me tody udarowej stosowanej do budowy. Do roz
bijania sta rej rury używa się zmodyfikowanego przebijaka
udarowego lub po-szerzacza hyd rau li cznego. Metoda ta jest
stosowana wtedy, gdy nie można zmniejszyć średnicy przewodu lub
nawet jego średnicę na le ży zwiększyć. Stosuje się ją też przy eli mi
nowaniu z systemów wodo ciągowych rur azbestowocementowych.

24

Przebijak udarowy może mieć napęd pneumatyczny i działa jak młot
udarowy. Powoduje to jednak niewielkie wstrząsy, które mogą być
szkodliwe dla niektórych obiektów znajdujących się na powierzchni
zie mi. Stosuje się wtedy przebijak hyd rau liczny, w którym segmenty
kru szące otwierają i zamykają się pod wpływem ci śnienia hydrau li cz
nego. W przypadku napot-kania kołnierzy lub opasek napraw czych
wy konanych ze stali lub tworzyw sztucznych opisane przebijaki oka
zują się nieprzydatne (szczególnie o napędzie pneumatycznym) i
wtedy sto suje się głowice rozcinająco-poszerzające. W czasie prac
metodą kra kin gu przyłącza muszą być od łą czone i ponownie po
zakończeniu prac ponownie dołączane, co wymaga wy ko nywania
lokalnych wyko pów.

Kształtowanie jakości wody

Stan przewodów sieci wodociągowej determinuje również
kształtowanie

ja ko ści

wody,

nie-zależnie

od

jakości

wody

wprowadzanej do sieci. Ma to znacznie dla odbiorców, ale sygnały o
zwiększonej mętności, za war tości żelaza, zawartości de zynfekanta
lub bakterii są równocześnie sygnałami o złej jakości wo dy czy zbyt
dłu gim czasie prze bywania wody w sieci. Zatem wiedza o stanie prze
wodów daje moż li wość pro g nozowania jakości wody (niedotrzymania
obowią zu ją cych standardów) jak i z ko lei sygnały o niedotrzymaniu
tychże stan dardów wska zu je na zły stan prze wodów. Stąd wynika
potrzeba z jed nej strony monitorowania jakości wody w sieci a z dru
giej

strony

za sto sowania

odpowiednich

narzędzi

do

jej

prognozowania. Dla monito ro wania wymagane jest odpowiednie
oprzyrządowanie w postaci mier ni ków dla pomiaru podstawo-wych
parametrów jakościowych i przesyłu ze branych informacji. Natomiast
dla prognozowania jakości wody na le ży zastosować odpo wie dni
symulator jakości wody.

25

Dla poprawnej pracy symulatora jakości wody przynajmniej ko
nieczna jest zna jomość prze-strzenno-czasowego rozkładu prędkości
w przewodach sieci, co uzyskuje się przez zastosowa-nie symulatora
hydraulicznego.

O

rozprzestrzenianiu

się

i

generowaniu

zanieczyszczeń w prze-wodach wodociągowych decydują procesy
jednostkowe, jak:

•zjawisko adwekcji (przemieszczanie się zanieczyszczenia wraz z
prędkością przepływu wody),

•zjawisko

dyspersji

mechanicznej

(rozmywanie

się

czoła

zanieczyszczenia),

•zjawisko sorpcji (zanik istniejących lub generowanie nowych za nie
czysz czeń wskutek niestacjonarnych reakcji fizyczno-che mi cznych
zachodzących podczas przepływu wody).

Spotykane symulatory jakości wody praktycznie nie uwzględniają zja
wiska dys per sji, a procesy sorpcji uwzględniają w bardzo uprosz czo
nym zakresie. Przyczyna tego stanu rzeczy jest efek-tywność metod
nu merycznych, z drugiej stro ny znajomość wielu jednostkowych pro
ce sów sor-pcji obejmuje wiedzę raczej opi sową, nie ujętą w odpo wie
dnie modele matematyczne. Stąd też prognozowanie ja kości wody w
znacz nym stopniu ma jeszcze charakter poznawczy a nie praktyczny.
Inną spra wą jest odpowiednie skalibrowanie modelu jakościowego i
do tego celu mogą służyć informacje zebrane wcześniej z
monitoringu jakości wody.

26

Monitorowanie sieci ma na celu nie tylko zbieranie danych do opi
sanych powy żej programów symulacyjnych, ale przede wszystkim słu
ży do operacyjnego zarzą dza nia parametrami pracy sieci. Zatem
przez pojęcie monitorowania należy rozu mieć skoordynowany
system działań obejmujący pomiary dotyczące stanu funkcjo nalnego
i technicznego sieci wodociągowej wraz z archiwizacją tychże
pomiarów umożli wia jących przeprowadzenie odpowiednich analiz. Z
po-wodu dużej rozle gło ści systemu wodociągowego monitorowanie
obejmuje również prze sył pomie rzo nych wielkości do centrum
dyspozycyjnego. Monito ro wa nie powinno obejmować:

•pomiary ilościowe (ciśnienie, natężenie przepływu),

•pomiary jakościowe (pH, mętność, stężenie dezynfekanta).

Do monitorowania systemu wodociągowego zobowiązują akty
prawne. Realizacja monito-rowania obejmuje na stępujące etapy
działań:

•zdefiniowanie parametrów pomiarów w zakresie ilościowym
(ciśnienie, pręd kość prze-pływu, poziomy wody w zbiornikach)

•zdefiniowanie parametrów pomiarów w zakresie jakościowym
(zestaw para metrów repre-zentatywnych do oceny jakości wody),

•określenie lokalizacji punktów pomiarowych,

•dobór urządzeń pomiarowych, częstotliwości ich dokonywania oraz
wybór metody ich prze-syłu,

•budowa stanowisk pomiarowych, utworzenie i przeszkolenie ze
społów obsługi,

•wybór oprogramowania dla rejestracji pomiarów, archiwizacji i
analiz,

•określenie procedur dostępu do zbiorów pomiarów i sposobów ich
wykorzystania.

27

Eksploatacja urządzeń pomiarowych

Urządzenia pomiarowe w sieci wodociągowej odgrywają szcze gól
ną rolę. Są przede wszy-stkim podstawą do rozliczeń między
dostawcą i odbiorcą wody i już z tego względu wymagana jest
staranna eks ploa tacja tych urządzeń.

Dostawę wody do odbiorcy reguluje umowa cywilno-prawna, któ rej
zapisy precyzują obowiąz-ki dostawcy i odbiorcy. Podstawą ich prze
strzegania

jest

stan

tech niczny

i

wskazania

urządzenia

pomiarowego. Obustronne niedotrzymanie ich jest podstawą
formułowania finan sowych rosz-czeń i dlatego warunki eksploatacji
urządzenia pomia ro wego jawią się w tej sytuacji jako nadzwyczaj
ważne.

Kontrola wodomierzy

Gospodarka wodomierzami należy do istotnych zadań eksploa ta cyj
nych. Dla wiarygodności wskazań wodomierzy należy:

•dobór typu i wielkości wodomierza dostosowanego do prze widy
wanego po boru wody,

•prawidłowe zainstalowanie i systematyczne dokonywanie od czytów,

•wymianę w określonych przepisami terminach,

•prowadzenie dokładnej ewidencji wodomierzy.

Okres pracy wodomierza wynosi 3 – 4 lata (nie dotyczy to
wodomierza zwęż kowego). Po tym okresie wodomierz należy wy
mienić, a wymon towany oddać do legalizacji (ewentualnie po
uprzednim prze pro wa dze niu naprawy). Jeżeli istnieją wątpli wości co
do prawidłowości wska zań za montowanego wodomierza przepro wa
dza się sprawdzanie za pomo cą dodatkowego zewnętrznego
rejestratora.

28

Instalowane wodomierze nie powinny mieć jakichkolwiek wła ści
wości ułat wia jących nieucz-ciwe ich stosowanie dla obu stron. Wodo
mierze powinny mieć och ro nę przed sfałszowaniem wyników
pomiaru, np. przy podłączeniu rejestratora cyfro wego czy modułu
radiowego. Po win-ny mieć możliwość zapisów dowodów jakich kol
wiek prób inge rencji. Szczegółowo cechy urzą-dzeń pomiarowych
stosowanych w go spo darce komunalnej (w tym wodomierzy) opisuje
Dy-rektywa 2004/22/EC Par lamentu Europejskiego i Rady Europy a
dnia 31 marca 2004 r. (ozna-czana skrótem MID). Według tej
Dyrektywy każdy producent wodomierza musi zdefinio wać:

•natężenie przepływu nominalnego,

•stosunek

natężenia

przepływu

nominalnego

do

natężenia

przepływu mini malnego,

•ciśnienie nominalne (gdy jest różne od 10 bar),

•zakres temperatury mierzonego medium,

•klasę warunków środowiska.

Każdy wodomierz według tej Dyrektywy powinien spełniać na
stę pujące wyma ga nia:

Q

3

/Q

1

≥ 10; Q

2

/Q

1

= 1.6;

Q

4

/Q

3

= 1.25

Q

1

– najmniejsze natężenie przepływu, przy którym wskazania spełniają

wymagania granicznych błędów
dopuszczalnych,
Q

2

– natężenie przepływu występujące pomiędzy ciągłym i mi nimalnym na tę

żeniem i który dzieli zakres
pomiarowy na dwa przedziały mające cha rakterystyczne dla siebie
wiel ko ści błędów wskazań,
Q

3

– największe natężenie przepływu, przy którym wodomierz działa w zada

walający sposób w normal-
nych warunkach użyt kowania,
Q

4

– największe natężenie przepływu, przy którym wodomierz działa w za da

walający sposób krótkim ok-
resie czasu bez uszkodzenia.

29

Remonty i naprawa wodomierzy

Każdy wytwórca wodomierzy definiuje własne instrukcje prze pro
wadzania na praw i remon-tów. Istnieje zatem obowiązek ich prze
strze gania w celu uzyskania jak najdłuższego okresu eksploatacji.
Prace

nap rawczo-remontowe

przeprowadza

się

we

wyspecjalizowanych warsz tatach przedsiębiorstwa wodociągowo-
kanali zacyj nego lub u wytwórcy.

Przy naprawie wodomierza zwykle wykonuje się następujące czyn
ności:

•czyszczenie wodomierza,

•przegląd mechanizmu wirnika, przekładni, mechanizmu liczą cego,

•wymiana części zużytych,
Po dokonaniu remontu lub naprawy wodomierz jest sprawdzany pod
względem prawidło-wości funkcjonowania i następnie oddawany do
legalizacji.

Legalizacja wodomierzy

Czynności legalizacyjne wodomierza obejmują:

•badanie szczelności korpusu,

•badanie szczelności dławika (przy wodomierzach sucho bieżnych
sprawdza się szczelność styków),

•przeprowadzenie prób w zakresie pomiarowym i wykonanie
niezbędnych regulacji.
Legalizacja

jest

zatem

przywróceniem

zgodności

wskazań

mechanizmu liczącego z wielkością natężenia przepływu w zakresie
pomiarowym obowiązującym dla dane go typu wodomierza.
 

30

Eksploatacja zbiorników wodociągowych

Czynności przy eksploatacji zbiorników wodociągowych
polegają:

•kontroli poziomu wody w zbiorniku,

•kontroli jakości wody,

•kontroli stanu zbiornika, komory zasuw, otworów wenty la cyj nych,
pokryw włazowych, ociepleniu, oświetleniu,

•stałej konserwacji i utrzymania zbiornika w stanie zdatnym do
użytku,

•utrzymywania otoczenia zbiornika w czystości.

Kontrola poziomów wody w zbiorniki pozwala na ocenę stopnia wy
korzystania jego pojem-ności i ocenę jego przydatności w tym
systemie

wodociągowym.

Kon trola

jakości

pod

wzglę-dem

sanitarnym powinna być wykonywana okre so wo, umożliwia to z kolei
ocenę stopnia wy mia ny wody w zbiorniku oraz wykryć ewen tualne
źródła zewnętrzne (otwo ry wentylacyjne, infiltrująca woda przez
nieszczel no ści). Okre so we przeglądy zbiornika dokonuje się po jego
opróż nie niu z równo cze snym jego umyciem i odkażeniem.

31

Ogólne zasady bezpieczeństwa i higieny pracy

Wszelkie prace eksploatacyjne (remontowe, konserwacyjne, ob
sługowe, itp.) mu szą być wykonywane zgodnie z ogólnymi
przepisami dotyczącymi bezpie czeń stwa i higieny pracy (BHP).
Dotyczy to też warunków, w których te prace są wy ko nywane (np.
oświetlenie, zabez-pieczenie przed ruchomymi częściami maszyn,
och ro na

przed

porażeniem

prądem

elektry-cznym

itp.).

Różnorodność czynności eks ploa tacyjnych i różnorodność obiektów i
urządzeń spotykanych czyni zestaw prze pi sów koniecznych do
przestrzegania w celu zapewnienia wła-ściwych warunków BHP
pokaźnym plikiem dokumentów. Omó wienie ich wymagałoby przyto-
czenie niemal wszystkich wydanych w tym zakresie prawnych
dokumentów.

32

Oprócz już wymienionych ogól nych zagrożeń warunków pracy
można wymienić jeszcze inne, ale również na pewnym poziomie
ogólności, a mianowicie:

•zagrożenia przy pracach montażowych: jakość urządzeń do pod
noszenia cię żarów (np. liny, łańcuchy), przebywanie w zasięgu
podnoszonych cięża rów, stan i jakość używanych narzędzi, pra ca
na wysokości z odpowiednim zabezpie czeniem, na odpo wie dnich
pomo-stach wyposażonych w barierki na chylenie drabiny służącej
do komunikacji pionowej nie powinny mieć większego nachylenia
niż 65

o

itd.),

•zagrożenia przy obsłudze pompowni: konieczność uziemienia
wszystkich elementów me-talowych, osłony elementów będących w
ruchu, indywi dual ne wyposażenie pracowni-ków w środki izo lacyjne
(np. buty, rękawice), ko nieczność obsługi pompowni w co naj-mniej
2 osobowych zespołach itd.,

•zagrożenia przy usuwaniu awarii przewodów wodociągowych: wa
runki wy konywania wy-kopów (umacnianie ścian, przy wyko pach
głębszych osoba pracująca powinna być połą-czona liną z osoba
znajdującą się powierzchni), ochronna wykopów przed oso ba mi po-
stronnymi (bariery, oznakowania), ko nieczność po sia dania ubrań
och ronnych przy pra-cach dezynfekcyjnych, pod czas wchodzenia
do róż ne go rodzaju zbiorników lub szamb ko niecz ność pracy w
zespołach co naj mniej dwuosobowych, ko nie czność opusz cze nia wy
ko pu przez pracow ni ków w przy padku przemieszczania do nich
elementów armatury wodo-ciąg owej, wrzu cania potrzebnych
narzędzi do wykopu, itd.,

•zagrożenia związane z możliwością skażenia wody: nie zabez
pieczenie wlo tów do przewo-dów wodociągowych, nie zabezpie
czenie pęknięcia prze wo du przed wtargnięciem mie-szaniny wo dy i
gruntu do opróżnionego prze wodu.

33

Każdy pracownik dopuszczony do wykonywania jakichkolwiek czyn no
ści powi nien być prze-szkolony z zakresu obowiązujących go prze
pisów BHP oraz zagrożeń związanych z wykonywa-nymi pracami. Na
to miast pracownicy nadzoru tech ni cz nego powinni posiadać upraw
nie nia do kierowania adekwatnie do zakresu prac re montowych i
moder ni zacyjnych. Do obsługi każdego urządzenia powinna być
określona ins trukcja obsługi, z którą każdy pracujący z tym z tym
urządzeniem po winien być zaznajomiony.

Ekonomiczne podstawy eksploatacji

Działalność każdego przedsiębiorstwa zwykle powoduje pow sta
wanie kosztów, których wiel-kość jest związana z jej rozmiarami.
Część tych kosztów jest w dużej mierze niezależna wielko-ści
produkcji czy świadczonych usług przez przed się bior stwo i noszą one
nazwę kosztów sta-łych. Pozostała część ulega zmianie stosownie do
zmian w zakresie rozmiarów działalności i nosi ona nazwę kosztów
zmiennych. Opisany podział kosztów jest w dużej mierze zależny od
specyfiki działalności przed siębiorstwa i jego wewnętrznych
uwarunkowań oraz jakiemu ce lowi ma słu żyć ów podział. Podział
kosztów na stałe i zmienne umożli wia:

•analizę zmian poszczególnych pozycji kosztów w zależności od
wielkości produkcji,

•kwalifikację poszczególnych pozycji kosztowych do celu ich
poniesienia,

•przejrzystą porównywalność układu kosztów,

•analizę kształtowania się poziomu kosztów dla poszczególnych
jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa.

34

Specyfika przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych pozwala
prowa dze nie rachunku kosztów dla całokształtu działalności
związanej z dostawą wody do odbiorców i oddzielnie dla
odprowadzania ścieków. W zakresie działalności zwią za nej z dostawą
wody w ramach kosztów stałych można wyodrębnić następujące
pozycje szczegółowe, jak:

•amortyzacja,

•remonty bieżące i kapitalne,

•koszty osobowe,

•podatki i inne opłaty,

•badania laboratoryjne,

•inne niezwiązane z wielkością produkcji (dostawy wody).

Natomiast koszty zmienne są związane z:

•materiałami używanymi do produkcji wody (uzdatniania),

•energią elektryczną potrzebną do zapewnienia dostawy wody,

•opłatami za pobór wody surowej.

Jednostką rozliczeniową (kalkulacyjną) określającą poziom kosztów
da nego przed siębiorstwa jest 1 m

3

sprzedanej wody (lub 1 m

3

odprowa dzonych ścieków dla go spo darki ściekowej).

Istotną specyfiką funkcjonowania przedsiębiorstw wodociągowo-
kanaliza cyj nych jest duży udział kosztów stałych, sięgający poziomu
70 – 90 % całkowitych kosztów. Należy dodać, że udział kosztów
stałych dla dostawy wody jest wyższy od analogicznego udziału dla
gospodarki ściekowej.

35

Jak wspomniano, koszty stałe w bardzo szerokich granicach są
niezależne od wielkości pro-dukcji, co nie oznacza, że są niezależne
od przedsiębiorstwa. W tym przypadku dla przedsię-biorstw
wodociągowo-kanalizacyjnych można koszty stałe są kształtowane
przez:

•strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa,

•stosowane procedury i technologie usuwania awarii i realizacji
remontów,

•strukturę i kompetencje obsady osobowej.

Z relacji kosztów stałych i zmiennych wynika, że poszukiwanie osz
czę dności w kosztach zmien-nych powoduje skromniejszą obniżkę
całko witego

kosztu

funk cjo no wania

przedsiębiorstwa

od

analogicznego dzia łania w zakresie kosztów stałych. Dla przykładu
przy 20 % udziale kosztów zmiennych zmniejszenie strat wody na
sieci o 30 % spowoduje ob niżkę kosztów funkcjonowa-nia
przedsiębiorstwa w za kre sie dostawy wody maksymalnie o 6 %.

Informatyczne podstawy eksploatacji

Dotychczas omówiono zastosowania informatyki do
modelowania funkcjo no wania syste-mów wodociągowych w zakresie
ilościowych (hydraulicznych) i jako ściowych parametrów. Są to
istotne elementy zarządzania systemem wodociąg o wym, ale z
punktu widzenia przed się-biorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego
dość ograniczony segment zarzą dzania eksploatacją.

36

Stosowane narzędzia informatyczne obs łu gują w przedsiębiorstwie
takie elementy, jak:

•rachunkowość finansową,

•księgowość i zarządzanie majątkiem trwałym,

•gospodarkę materiałową,

•sprawy osobowe,

•prowadzenie gospodarki remontowej i zarządzanie usuwaniem
awarii,

•fakturowanie i rozliczenia z odbiorcami wody,

•generowanie i obieg elektronicznych dokumentów,

•monitorowanie parametrów pracy sieci wodociągowej,

•monitorowanie procesów ujmowania i uzdatniania wody,

•sterowanie procesami ujmowania, uzdatniania i dystrybucją wody,

•ewidencjonowanie

i

zarządzanie

siecią

wodociągową

jako

elementem infra struktury podziemnej jednostki osadniczej,

•symulacją funkcjonowania systemów wodociągowych w różnych
warun kach eksploatacji.

Obecny stopień rozwoju narzędzi informatycznych pozwala na za sto
so wanie opro gramowania obsługującego całokształtu działalności
przed siębiorstwa lub kompaty bilnych, współpracują-cych ze sobą,
elementów oprogramowania (systemy zinte gro wane). Podstawą sto
so wanego opro gramowania w przedsiębiorstwach wodocią go wo-
kanalizacyjnych są ba zy danych umożli-wiających:

•ewidencjonowanie bieżącej działalności,

•archiwizację danych opisujących zaistniałe zdarzenia,

•segregację i wyszukiwanie zestawów danych według dowolnie
formu łowa nych kryteriów,

•analizę różnych aspektów i obszarów działalności przed się bior stwa

•dekretowanie różnego stopnia dostępności do zgromadzonych
informacji.

37

Innymi

rodzajami

oprogramowania

używanego

przez

przedsiębiorstwa wodocią go wo-kanali-zacyjne są:

•systemy monitorowania i sterowania elementów obiektowych (jak
np. stacje uzdatniania) występujących w praktyce jako sy stemy
SCADA,

•systemy ewidencjonowania i zarządzania sieciową infrastrukturą
pod ziemną postaci syste-mów informacji o terenie (geogra fi cznych).

Systemy informatyczne w przedsiębiorstwach wodociągowo-kana
lizacyjnych słu żą przede wszystkim do zarządzania i pełnią funkcję
usługową wobec pod sta wo wych jego zadań. Nie bez znaczenia jest
po chodzenie tych systemów, dostawcami ich powinny być firmy o
ugrun towanej pozycji rynkowej i stosujące do swoich pro duktów
rozwiązania standardzie światowym. Poz-wala to uzyskać w przedsię
bior stwie pewną stabilizację procesów zarządzania i pewny dostęp
do aktualnych roz wiązań programowych, a więc stwarza właściwe
podstawy do rozwoju przed się biorstwa.

38