„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Janusz Banyś

Eksploatowanie złóż kopalin użytecznych
711[02].Z3.07

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

dr inż. Jacek Myszkowski
dr inż. Sylwester Rajwa


Opracowanie redakcyjne:
inż. Janusz Banyś


Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 711[02].Z3.07
„Eksploatowanie złóż kopalin użytecznych”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu górnik eksploatacji podziemnej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

11

5.1. Eksploatacja złóż węgla kamiennego

11

5.1.1. Ćwiczenia

11

5.2. Eksploatacja złóż rud i soli

13

5.2.1. Ćwiczenia

13

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

15

7. Literatura

29

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela „Eksploatowanie złóż kopalin

użytecznych”, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole
kształcącej w zawodzie górnik eksploatacji podziemnej 711[02].

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed
realizacją materiału jednostki modułowej,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie uczeń opanuje podczas zajęć,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowanie umiejętności,

−

ewaluację osiągnięć ucznia,

−

wykaz literatury, z jakiej uczniowie mogą korzystać podczas nauki.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania:

−

pokazu z objaśnieniem,

−

metody tekstu przewodniego,

−

metody projektów,

−

ćwiczeń praktycznych.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

W celu przeprowadzenia ewaluacji osiągnięć ucznia, nauczyciel może posłużyć się

zamieszczonymi w rozdziale 6 zestawami zadań testowych.

W tym rozdziale zamieszczono również (dla każdego testu osobno):

−

plan testu w formie tabelarycznej z kluczem odpowiedzi,

−

punktację zadań i uczenia się,

−

propozycje norm wymagań,

−

instrukcję dla nauczyciela,

−

instrukcję dla ucznia,

−

kartę odpowiedzi,

−

zestaw zadań testowych.
Poniżej został przedstawiony diagram powiązań pomiędzy pokrewnymi jednostkami

wraz z ich opisami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

711[02].Z3

Eksploatacja złóż

711[02].Z3.01

Rozpoznawanie

i udostępnianie złóż

711[02].Z3.03

Dobieranie środków strzałowych

711[02].Z3.02

Rozpoznawanie i likwidacja

zagrożeń w górnictwie

711[02].Z3.04

Drążenie
wyrobisk

podziemnych

711[02].Z3.05
Wykonywanie

obudowy wyrobisk

711[02].Z3.06

Montowanie urządzeń

wentylacyjnych

i zabezpieczających

711[02].Z3.07

Eksploatowanie złóż
kopalin użytecznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

posługiwać się podstawowymi przyrządami kreślarskimi,

−

obsługiwać komputer,

−

rozróżniać symbole chemiczne pierwiastków i związków,

−

stosować jednostki układu SI,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

posłużyć się pojęciami z eksploatacji i wybierania złóż,

−

zdefiniować pojęcie systemu wybierania,

−

zdefiniować pojęcie eksploatacji, frontu wybierania,

−

wskazać różnice między eksploatacją naziemną, podziemną i podwodną,

−

rozróżnić metody eksploatacji złóż,

−

dobrać system eksploatacji do zadanych warunków geologicznych,

−

scharakteryzować sposoby kierowania stropem,

−

wskazać czynniki naturalne wpływające na wybór systemu wybierania,

−

wskazać czynniki techniczne wpływające na wybór systemu wybierania,

−

zdefiniować pojęcie eksploatacji do i od granic złoża,

−

scharakteryzować system wybierania pokładów węgla kamiennego,

−

scharakteryzować sposoby kierowania stropem w ścianach,

−

scharakteryzować system wybierania ubierkowo-filarowego,

−

scharakteryzować systemy wybierania ubierkowo-zabierkowego,

−

omówić ogólne zasady wybierania warstwami poziomymi,

−

scharakteryzować systemy eksploatacji złóż rud i soli,

−

określić kryteria doboru odpowiedniego systemu eksploatacji,

−

scharakteryzować pojęcie filarów ochronnych i oporowych,

−

scharakteryzować pojęcie podsadzania wyrobisk doszczelniania zrobów,

−

odczytać dokumentację techniczno-ruchową wskazanego systemu eksploatacji,

−

sporządzić harmonogram czynności w przodku wybierkowym,

−

sporządzić wykaz sprzętu i materiałów do prowadzenia eksploatacji,

−

ocenić stan zagrożenia w wyrobisku eksploatacyjnym,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy i ochrony przeciwpożarowej
w wyrobisku eksploatacyjnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………………………………..

Modułowy program nauczania :

Górnik eksploatacji podziemnej 711[02]

Moduł:

Eksploatacja złóż 711[02].Z3

Jednostka modułowa:

Eksploatowanie złóż kopalin użytecznych 711[02].Z3.07

Temat: Wspomaganie występowania regularnych zawałów za sekcjami ściany

zmechanizowanej zawałowej, prowadzonej w IV kategorii zagrożenia
metanowego, metodą ukierunkowanego hydroszczelinowania UHS.

Cel ogólny: Wiercenie otworów wielkośrednicowych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

obsługiwać wiertnice do wiercenia otworów odprężających wodą pod ciśnieniem
powyżej 30 MPa,

−

wykonywać szczeliny zarodnikowe na dnie każdego otworu,

−

obsługiwać pompy wodne wysokociśnieniowe,

−

dokonywać pomiarów gazów CO, CO

2

i CH

4

i wilgotności względnej,

−

oceniać wpływ osiąganych na całej długości ściany kontrolowanych zawałów na
bezpieczeństwo pracy w rejonie ściany,

−

doceniać znaczenie regularności wykonywania cyklicznie procesów roboczych w ścianie.

W czasie zajęć kształtowane będą następujące umiejętności ponadzawodowe:
–

organizowanie i planowanie pracy,

–

poczucie odpowiedzialności za bezpieczeństwo własne i współpracowników,

–

umiejętność pracy w zespole.

Metody nauczania–uczenia się:
– ćwiczenie praktyczne,
– pokaz z objaśnieniem.

Środki dydaktyczne:
–

narzędzia do wykonywania prac: wiertnice dołowe z oprzyrządowaniem, siekiery, młotki,
piły ręczne,

–

pompy wysokociśnieniowe tłoczące wodę do otworów,

–

przyrządy do pomiaru gazów CO, CO

2

i CH

4

i wilgotności względnej,

–

psychrometr,

–

instrukcje wykonywania otworów odprężających,

–

instrukcja obsługi przyrządów pomiarowych,

–

przybory do pisania.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
–

uczniowie pracują w zespołach dwu, trzy i czteroosobowych w zależności od rodzaju

wykonywanej pracy.

Czas: 240 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Przebieg zajęć:
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć i sposobu wykonania ćwiczenia

z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

3. Zorganizowanie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia.
4. Realizacja tematu:

a) podział grupy na podzespoły i rozdzielenie określonych zadań ze wskazaniem

odpowiedniej kolejności ich wykonania,

b) omówienie i uzgodnienie odpowiedniej współpracy poszczególnych podzespołów,
c) podzespoły na wyznaczonych stanowiskach powinny dokonywać w odstępach

jednogodzinnych pomiarów zawartości gazów w powietrzu, temperatury i wilgotności
względnej, niezależnie od wykonania podstawowego zadania jakim jest wiercenie
otworów do odprężania stropu,

d) realizacja głównego celu ćwiczeń – wiercenie otworów wielkośrednicowych

umożliwiających wtłaczanie wody pod dużym ciśnieniem:

−

wykonywanie tzw. szczelin zarodnikowych w dnach otworów,

−

instalowanie specjalnych głowic i pomp wysokociśnieniowych w otworach,

−

wykonywanie procesu odprężania stropu za sekcjami obudowy poprzez

uruchomienie pomp,

e) ocena stanu bezpieczeństwa w rejonie wykonywanego zadania na podstawie wyników

pomiarów,

f) ocena efektu odprężenia stropu na podstawie obserwacji.

5. Po wykonaniu zadań podzespoły przygotowują odpowiednią ich prezentację w postaci

wykonania głównego celu ćwiczenia (wykonania otworów) oraz notatek dotyczących
rejestracji warunków klimatycznych panujących w rejonie wykonywania zadania.

6. Nauczyciel analizuje pracę podzespołów podczas przygotowanej prezentacji.
7. Uczniowie wspólnie z nauczycielem dokonują oceny prac.

Zakończenie zajęć

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
– anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące prowadzonych zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć nr 2

Osoba prowadząca

…………………………………………………………

Modułowy program nauczania:

Górnik eksploatacji podziemnej 711[02]

Moduł:

Eksploatacja złóż 711[02].Z3

Jednostka modułowa:

Eksploatowanie złóż kopalin użytecznych 711[02].Z3.07

Temat: Prace zapobiegające samozapaleniu w resztkach pokładu, po zlikwidowanej

ścianie zawałowej.

Cel ogólny: Kształtowanie właściwych zachowań w przypadku powstania zagrożeń

pożarami.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zauważać i oceniać profilaktykę przeciw pożarom endogenicznym,

−

wykonywać odpowiednią profilaktykę przeciw samozapalaniu węgla, polegającą na
izolowaniu resztek pokładów za pomocą tam wentylacyjnych lub korków
podsadzkowych,

−

dokonywać pomiarów gazów CO, CO

2

i CH

4

, wilgotności względnej i natężenia

chłodzenia,

−

używać środków gaśniczych (rurociąg przeciwpożarowy, gaśnice, pył kamienny),

−

powiadamiać dyspozytora kopalni o zagrożeniach.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności pozazawodowe:
–

pracy w grupie,

–

organizowania i planowania pracy,

–

poczucie odpowiedzialności za bezpieczeństwo własne i współpracowników.

Metody nauczania–uczenia się:
–

ćwiczenie praktyczne,

–

pokaz z objaśnieniem.

Środki dydaktyczne:
–

instrukcje obsługi przyrządów pomiarowych,

–

przyrządy do pomiaru gazów CO, CO

2

i CH

4

i wilgotności względnej,

–

katatermometr, psychrometr,

–

przybory do pisania.

Formy organizacyjne pracy uczniów:
–

uczniowie pracują w podzespołach dwuosobowych lub trzyosobowych.

Czas: 180 minut.

Przebieg zajęć:
1. Sprawy organizacyjne:
2. Nawiązanie do tematu – omówienie celów zajęć i sposobu wykonania ćwiczenia

z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

3. Przygotowanie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia.
4. Realizacja tematu:

a) podzespoły „transportowe” wykonują transport drewna (okorki, deski, stojaki),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

b) podzespoły „budowlane” wykonują tamy drewniane deskowe, umożliwiające

wykonanie tzw. korków podsadzkowych przez podsadzanie 10 – metrowego odcinka
chodnika, w celu odizolowania rejonu zlikwidowanej ściany od reszty kopalni,

c) pozostałe zespoły wykonują z desek koryta wodne w celu odprowadzenia wody

podsadzkowej w czasie podsadzania korka podsadzkowego,

d) wzmocnienie tamy deskowej poprzez jej oryglowanie,
e) w celach szkoleniowych przodowi podzespołów powinni dokonywać w odstępach

jednogodzinnych pomiarów zawartości gazów w powietrzu, temperatury i wilgotności
względnej oraz natężenia chłodzenia, niezależnie od wykonania podstawowego
zadania jakim jest zbudowanie tamy dla korka podsadzkowego,

f) na podstawie obserwacji i wyników pomiarów następuje ocena stanu bezpieczeństwa

w rejonie wykonywania zadania.

5. Po wykonaniu zadań podzespoły przygotowują odpowiednią prezentację rezultatów

ćwiczenia.

6. Nauczyciel wraz z uczniami dokonuje analizy wyników prac.

Zakończenie zajęć

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
– anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące prowadzonych zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5. ĆWICZENIA

5.1. Eksploatacja złóż węgla kamiennego

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj i wykonaj montaż rurociągu podsadzkowego o długości 20 m umożliwiającego

wykonanie korka podsadzkowego izolującego rejon zlikwidowanej ściany.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują w podzespołach. Czas na wykonanie zadania 180 minut. Miejsce

wykonania ćwiczenia – sztolnia lub pole szkoleniowe. Nauczyciel powinien podzielić grupę
na podzespoły i przydzielić im zadania do wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) pobrać z magazynu odpowiednie narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zweryfikować, czy posiadany materiał wystarczy do przedłużenia rurociągu,
3) przypomnieć sobie zasady obowiązujące przy budowie i przebudowie rurociągów

podsadzkowych,

4) zakręcić najbliższą zasuwę i spuścić resztki mieszaniny podsadzkowej i wody,
5) zmontować zadany odcinek rurociągu – przy łączeniu rur połączeniami kołnierzowymi

zwracać baczną uwagę na:

−

centryczność montażu uszczelek,

−

odpowiednią kolejność skręcania śrub (obowiązuje skręcanie „na krzyż” czyli po

przekątnej),

6) sprawdzić połączenia kołnierzowe,
7) przepłukać rurociąg wodą,
8) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

rurociąg podsadzkowy zbudowany w polu szkoleniowym,

−

pomost roboczy,

−

materiały: rury, trójnik, uszczelki, śruby, łańcuch do podwieszenia zmontowanego
odcinka rurociągu,

−

instrukcja budowy i przebudowy rurociągów podsadzkowych,

−

narzędzia potrzebne do wykonania zadania: kilofy, młotki, łopaty, piły do drewna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj wzmocnienie obudowy skrzyżowania ściany z chodnikiem podścianowym na

czas rozruchu ściany.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują w podzespołach. Czas na wykonanie zadania 180 minut. Miejsce

wykonania ćwiczenia – sztolnia lub pole szkoleniowe. Nauczyciel powinien podzielić grupę
na podzespoły i przydzielić im zadania do wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z obowiązującymi

zasadami bhp,

2) powtórzyć wiadomości na temat zasad wzmacniania skrzyżowań wyrobisk,
3) zaproponować sposób wzmocnienia obudowy skrzyżowania (sugerowane rozwiązanie to

podwójny podciąg drewniany na stojakach typu Valent),

4) skontrolować stan obudowy w miejscu zabudowy podciągu,
5) zawiesić na łańcuchu odpowiednio dobraną stropnicę drewnianą o długości 6 m

i maksymalnej dostępnej grubości,

6) rozeprzeć stojaki przy pomocy podciągarki hydraulicznej, zabić kliny w zamki

stojaka,

7) zwrócić uwagę na dokładność wykonania ćwiczenia – w szczególności na właściwe

rozparcie stojaka,

8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

materiały potrzebne do wykonania: drewno, stojaki Valent, podciągarka,

−

zestaw narzędzi – kilofy, młotki, łopaty, piły do drewna,

−

detektory gazów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

5.2. Eksploatacja złóż rud i soli

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj projekt zabezpieczenia przeciwpożarowego dla rejonu ściany wydobywczej,

posługując się mapą pokładową dostarczoną przez nauczyciela.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Nauczyciel powinien w dyskusji z uczniami

przypomnieć oznaczenia spotykane na mapach górniczych oraz podstawowe zagadnienia
z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Czas wykonania ćwiczenia 90 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z lokalizacją poszczególnych wyrobisk i znajdujących się w nich urządzeń,
2) ustalić kierunki przepływu powietrza w poszczególnych wyrobiskach,
3) rozpoznać lokalizację rejonowych tam bezpieczeństwa,
4) ustalić wyrobisko, w którym należy utrzymywać rurociągi przeciwpożarowe wraz

z odpowiednim wyposażeniem,

5) ustalić funkcje spełniane przez poszczególne wyrobiska,
6) ustalić lokalizację stacji pomiarowych do wczesnego wykrywania pożarów,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia,
8) dokonać oceny wyników ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

mapa pokładowa,

−

przybory do pisanie i rysowania,

−

literatura dotycząca profilaktyki przeciwpożarowej.

Ćwiczenie 2

Opracuj projekt wspomagania występowania regularnych zawałów w ścianie

zmechanizowanej zawałowej w IV kategorii zagrożenia metanowego.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują w podzespołach. Czas na wykonanie zadania 180 minut. Miejsce

wykonania ćwiczenia – sztolnia lub pole szkoleniowe. Nauczyciel powinien podzielić grupę
na podzespoły i przydzielić im zadania do wykonania. Nauczyciel w dyskusji powinien
uświadomić uczniom fakt zakazu odprężania stropu przez strzelanie MW w IV kategorii
zagrożenia metanowego. Dyskusja powinna doprowadzić do zaproponowania alternatywnego
sposobu odprężenia górotworu stosowanego w ścianach o dużym zagrożeniu metanowym -
hydroszczelinowania ukierunkowanego UHS.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) powtórzyć wiadomości na temat przyczyn i rodzajów ciśnień, oraz zawałów i tąpań,
2) przypomnieć sobie znaczenie i wpływ regularności występowania zawałów na za

sekcjami

obudowy na bezpieczeństwo w ścianie i rytmiczność produkcji,

3) pamiętać, że zawały powinny następować natychmiast po każdym przesunięciu sekcji

w kierunku czoła ściany,

4) wykonać w stropie otwory wielkośrednicowe zgodnie z instrukcją wiertnic dołowych,
5) wykonać specjalnym urządzeniem tzw. szczelinę zarodnikową w okolicy dna każdego

otworu,

6) zainstalować w otworach specjalne głowice połączone z pompami wysokociśnieniowymi

(powyżej 30 MPa),

7) uruchomić pompy i obserwować efekt odprężania stropu,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia i dokonać ich oceny.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– pokaz z objaśnieniem,
– ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

–

narzędzia do wykonywania prac: wiertnice dołowe z oprzyrządowaniem, siekiery, młotki,
piły ręczne,

–

pompy wysokociśnieniowe tłoczące wodę do otworów,

–

instrukcje wykonywania otworów odprężających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Eksploatowanie złóż kopalin
użytecznych”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1–15 są poziomu podstawowego,

−

zadania 16–20 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą dobrą odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń

otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

-

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 6 zadań z poziomu podstawowego,

-

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

-

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

-

bardzo dobry – za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. a, 3. c, 4. d, 5. a, 6. a, 7. c, 8. c , 9. b, 10. b, 11. c,
12. d, 13. c 14. c, 15. a, 16. b, 17. b, 18. c, 19. a, 20. a.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Scharakteryzować systemy wybierania złóż

C

P

a

2

Określić rodzaje ciśnień występujących
w złożach

C

P

a

3

Nazwać sposoby kierowania stropem

A

P

c

4

Określić zależność między długością robót
przygotowawczych a rodzajem ścian

C

P

d

5

Wymienić czynniki wpływające na wielkość
wydobycia

A

P

a

6

Scharakteryzować podstawowe parametry ścian

C

P

a

7

Określić czynniki decydujące o mechanizacji
produkcji w kopalniach węgla

C

P

c

8

Objaśnić wpływ nachylenia pokładu na warunki
pracy w ścianie

B

P

c

9

Wskazać wpływ sposobu kierowania stropem na
ochronę powierzchni

A

P

b

10

Scharakteryzować korzyści ze stosowania
mechanizacji w ścianach

C

P

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

11

Sklasyfikować podsadzkę hydrauliczną

B

P

c

12

Opisać zasadę metody mokrej eksploatacji złóż
soli

B

P

d

13

Wymienić rodzaje obudowy w eksploatacji złóż
soli

A

P

c

14

Rozróżnić systemy eksploatacji rud cynku
i ołowiu

B

P

c

15

Zidentyfikować systemy eksploatacji rud żelaza

A

P

a

16

Scharakteryzować czynniki wpływające na
podstawowe parametry ścian

C

PP

b

17

Określić wpływ nachylenia pokładu na rodzaj
ściany

C

PP

b

18

Określić warunki stosowania podsadzki
hydraulicznej

C

PP

c

19

Rozpoznać wpływ stosowania podsadzki
hydraulicznej na warunki eksploatacji

C

PP

a

20

Porównać systemy eksploatacji rud miedzi

C

PP

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

Przygotowanie uczniów do testu:

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,

jakie będą w teście.

5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).

Bezpośrednio przed testem i trakcie jego przeprowadzania:

1. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
2. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony

na udzielanie odpowiedzi.

3. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru.

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

4. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

5. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.

Po zakończeniu testu:

1. Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
2. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

3. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
4. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję zanim zaczniesz rozwiązywać zadania.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Test składa się z 20 zadań dotyczących eksploatowania złóż kopalin użytecznych.

Zadania od nr 1 do nr 15 są z poziomu podstawowego. Zadania od nr 16 do nr 20 są z
poziomu ponadpodstawowego.

4. Zadania zawierają cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest poprawna. Wybraną

odpowiedź zakreśl znakiem X

5. Jeśli uznasz, że pomyliłeś się i wybrałeś nieprawidłową odpowiedź, to otocz ją kółkiem,

a prawidłową odpowiedź zaznacz znakiem X.

6. Dodatkowe obliczenia wykonaj na drugiej stronie karty odpowiedzi.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz mógł sprawdzić poziom swojej wiedzy.
8. Jeśli jakieś zadanie sprawi Ci trudność, rozwiąż inne i ponownie spróbuj rozwiązać

trudniejsze.

9. Przed wykonaniem każdego zadania przeczytaj bardzo uważnie polecenie.
10. Odpowiedzi udzielaj tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
11. Na rozwiązanie wszystkich zadań masz 60 minut.

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Ubierka od ściany różni się

a) długością.
b) rodzajem robót przygotowawczych.
c) wyposażeniem.
d) sposobem wybierania.

2. Ciśnienia dynamiczne w ścianach zależą od

a) klasy stropu.
b) sposobu urabiania.
c) slasy spągu.
d) rodzaju obudowy.

3. Właściwą gospodarkę skałą płonną uzyskujemy stosując systemy

a) zawałowe.
b) z podsadzką hydrauliczną.
c) z podsadzką suchą.
d) z ugięciem stropu.

4. Najniższe straty eksploatacyjne powodują systemy

a) podsadzkowe.
b) zabierkowe.
c) poprzeczne.
d) podłużne.

5. Najwyższą koncentrację wydobycia zapewniają systemy

a) ścianowe podłużne.
b) ścianowe poprzeczne.
c) ubierkowo-zabierkowe.
d) specjalne.

6. Długość ścian zależy od

a) rodzaju ścian (podłużne czy poprzeczne).
b) sposobu kierowania stropem.
c) stopnia wyposażenia mechanicznego.
d) nachylenia pokładu.

7. Stopień wyposażenia mechanicznego zależy od

a) rodzaju ściany.
b) warunków stropowych.
c) możliwości ekonomicznych kopalni.
d) rodzaju zagrożeń.

8. Nachylenie ściany podłużnej zależy od

a) stosowanego systemu wybierania.
b) rodzaju urządzeń zainstalowanych w ścianie.
c) kąta nachylenia pokładu.
d) rodzaju zagrożeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

9. Racjonalną gospodarkę skałą płonną umożliwia system

a) ścianowy zawałowy.
b) ścianowy z podsadzką suchą.
c) ścianowy z podsadzką hydrauliczną.
d) zabierkowy.

10. Obudowa zmechanizowana wpływa korzystnie na

a) wysokość kosztów wybierania.
b) bezpieczeństwo.
c) korzystny klimat w ścianie.
d) ochronę powierzchni.

11. Najlepszy materiał podsadzkowy to

a) odpady przemysłowe.
b) skały płonne.
c) piasek gruboziarnisty (rzeczny).
d) piasek drobnoziarnisty z domieszką gliny.

12. Nasycony roztwór soli zawiera w 1 litrze w temperaturze 20°C

a) 0,05 kg soli.
b) 0,24 kg soli.
c) 0,4 kg soli.
d) 0,32 kg soli.

13. Ze względu na właściwości fizyczne skały solnej obligatoryjnie

a) stosuje się obudowę drewnianą.
b) stosuje się obudowę hydrauliczną.
c) nie jest konieczna obudowa.
d) stosuje się obudowę podatną.

14. Złoża rud cynku i ołowiu o miąższości powyżej 10 m wybiera się zasadniczo systemem

a) zabierkowym.
b) komorowo-filarowym.
c) chodnikowo-podpórkowym.
d) ubierkowym.

15. Rudy żelaza w Polsce eksploatowane są systemami

a) filarowo-ubierkowym i ścianowymi.
b) ubierkowym i zabierkowym.
c) komorowymi i ubierkowym.
d) zabierkowym z zawałem stropu i komorowymi.

16. Wybieg ścian zależy od

a) nachylenia pokładu.
b) kierunku prowadzenia (do granic lub od granic).
c) sposobu zalegania pokładu.
d) zagrożeń naturalnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

17. Warunki klimatyczne w ścianie zależą od

a) rodzaju ściany.
b) ilości przepływającego powietrza przez ścianę.
c) sposobu urabiania i ładowania.
d) nachylenia ściany.

18. Ściany poprzeczne są korzystniejsze od systemów podsadzkowych ze względu na

a) mniejsze wymiary.
b) sprawniejszy spływ wód podsadzkowych.
c) dokładniejsze podsadzenie.
d) oszczędność materiałów.

19. Głównymi zaletami systemów podsadzkowych są

a) mniejsze szkody górnicze w obiektach na powierzchni.
b) większa ochrona wód gruntowych.
c) zmniejszenie zagrożenia pożarowego.
d) zmniejszenie kosztów wydobycia.

20. Przy eksploatacji rud miedzi w Polsce nie stosujemy systemu

a) chodnikowo-podpórkowego.
b) ścianowego z zawałem stropu.
c) komorowo-filarowego z zawałem stropu.
d) ścianowego z podsadzką hydrauliczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...........................................................................................................................

Eksploatowanie złóż kopalin użytecznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Eksploatowanie złóż kopalin
użytecznych”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1–15 są poziomu podstawowego,

−

zadania 16–20 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą dobrą odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń

otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

-

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 6 zadań z poziomu podstawowego,

-

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

-

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

-

bardzo dobry – za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. c, 4. c, 5. c, 6. c, 7. a, 8. b, 9. a, 10. c, 11. a,
12. b, 13. d, 14. c, 15. b, 16. d, 17. b, 18. c, 19. c, 20. b.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Zdefiniować sposoby zwiększania produkcji
kopalni

A

P

c

2

Rozróżnić rodzaje kierowania stropem

B

P

a

3

Określić ekonomiczne warunki wyboru systemu
wybierania

C

P

c

4

Określić wpływ rodzaju systemu wybierania na
koszty produkcji

C

P

c

5

Określić kryteria doboru wysokości ścian
w grubym pokładzie

C

P

c

6

Nazwać zależność wielkości wydobycia od
rodzaju systemu wybierania

A

P

c

7

Wskazać zależność nachylenia przenośnika od
sytemu wybierania

B

P

a

8

Wymienić rodzaje ciśnień górotworu

A

P

b

9

Wymienić czynniki wpływające na koszt
produkcji w kopalni

A

P

a

10

Porównać wady i zalety systemów eksploatacji

C

P

c

11

Objaśnić wpływ podsadzki na wielkość szkód
górniczych

A

P

a

12

Scharakteryzować mokre metody eksploatacji
złóż soli

C

P

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

13

Sklasyfikować systemy eksploatacji rud

B

P

d

14

Opisać system komorowo – filarowy
eksploatacji rud miedzi

B

P

c

15

Wymienić sposoby eksploatacji rud cynku
i ołowiu

A

P

b

16

Określić ekonomiczne skutki wyborów systemu
eksploatacji

C

PP

d

17

Rozpoznać rodzaje obudowy ścianowej

C

PP

b

18

Określić sposoby podsadzania wyrobisk

C

PP

c

19

Porównać sposoby gospodarowania skałą
płonną

C

PP

c

20

Scharakteryzować komorowy system z zawałem
stropu przy eksploatacji rud cynku i ołowiu

C

PP

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

Przygotowanie uczniów do testu:

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,

jakie będą w teście.

5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).

Bezpośrednio przed testem i trakcie jego przeprowadzania:

1. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
2. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony

na udzielanie odpowiedzi.

3. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

4. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

5. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.

Po zakończeniu testu:

1. Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
2. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

3. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
4. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję zanim zaczniesz rozwiązywać zadania.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Test składa się z 20 zadań dotyczących eksploatowania złóż kopalin użytecznych.

Zadania od nr 1 do nr 15 są z poziomu podstawowego. Zadania od nr 16 do nr 20 są
z poziomu ponadpodstawowego.

4. Zadania zawierają cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest poprawna. Wybraną

odpowiedź zakreśl znakiem X

5. Jeśli uznasz, że pomyliłeś się i wybrałeś nieprawidłową odpowiedź, to otocz ją kółkiem,

a prawidłową odpowiedź zaznacz znakiem X.

6. Dodatkowe obliczenia wykonaj na drugiej stronie karty odpowiedzi.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz mógł sprawdzić poziom swojej wiedzy.
8. Jeśli jakieś zadanie sprawi Ci trudność, rozwiąż inne i ponownie spróbuj rozwiązać

trudniejsze.

9. Przed wykonaniem każdego zadania przeczytaj bardzo uważnie polecenie.
10. Odpowiedzi udzielaj tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
11. Na rozwiązanie wszystkich zadań masz 60 minut.

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Koncentracja wydobycia polega na

a) ograniczaniu ludzi w przodkach.
b) ukierunkowaniu produkcji na określony sposób.
c) uzyskiwaniu dużej produkcji z małej ilości przodków.
d) koncentracji robót górniczych w jednym miejscu.

2. Ze sposobów kierowania stropem najbardziej korzystny dla ochrony powierzchni jest

a) podsadzka hydrauliczna.
b) podsadzka sucha.
c) zawał.
d) częściowy zawał.

3. Najwyższe straty w przypadku awarii urządzeń powodują systemy

a) zabierkowe.
b) specjalne.
c) ścianowe.
d) filarowo-ubierkowe.

4. Najmniejszej ilości robót przygotowawczych wymagają systemy

a) filarowo-ubierkowe.
b) zawałowe ścianowe.
c) ścianowe podłużne.
d) warstwowe-płytowe.

5. Wysokość ścian w grubym pokładzie wybieranych oddzielnie zależy od

a) istniejących obudów.
b) rodzaju kombajnów.
c) od wyraźnych płaszczyzn uławicenia.
d) od parametrów przenośnika.

6. Organizacja pracy cykliczno-potokowa stosowana jest w ścianach

a) podłużnych.
b) poprzecznych.
c) zmechanizowanych.
d) tradycyjnych.

7. Ściany z pracującym przenośnikiem ścianowym zgrzebłowym po upadzie to ściany

a) podłużne.
b) poprzeczne.
c) z obudową indywidualną.
d) z obudową zmechanizowaną.

8. Miejsca w ścianie o najgroźniejszych ciśnieniach to

a) pustki poeksploatacyjne.
b) skrzyżowania ścian z chodnikami.
c) czoło ściany.
d) chodniki przyścianowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

9. Głównymi wadami systemów podsadzkowych są

a) wysokie koszty produkcji.
b) zawodnienie i zawilgocenie kopalni.
c) przerwy w produkcji spowodowane problemami w dostawach piasku.
d) dewastacja środowiska naturalnego w rejonie kopalni piasku.

10. Największe straty eksploatacyjne notuje się w systemach

a) ścianowych zawałowych.
b) ubierkowych.
c) zabierkowych.
d) zabierkowo-ubierkowych.

11. Ściśliwość podsadzki zależy od

a) rodzaju materiału podsadzkowego.
b) lokowania w podsadzce odpadów przemysłowych.
c) dodawania do piasku skały płonnej.
d) sposobu i dokładności podsadzania.

12. Przy metodzie mokrej eksploatacji soli nieskuteczne jest użycie do ługowania

a) wody słodkiej.
b) nasyconego roztworu soli.
c) nienasyconego roztworu soli.
d) wody pod ciśnieniem.

13. W klasyfikacji systemów eksploatacji rud klasa VI oznacza systemy z

a) obudową i podsadzaniem wybranej przestrzeni.
b) wolną przestrzenią wybierania.
c) magazynowaniem urobionej rudy w wybranej przestrzeni.
d) zawałem skał stropowych do wybieranej przestrzeni.

14. Przy eksploatacji rud miedzi w systemie komorowo-filarowym duże przekroje

poprzeczne chodników wynikają
a) z dużej miąższości złoża.
b) z przepisów bhp.
c) zastosowania samojezdnych wozów transportowych.
d) z rodzaju zastosowanej obudowy.

15. Złoża rud cynku i ołowiu o miąższości 10 – 20 m wybiera się w Polsce przede wszystkim

w systemach
a) zabierkowym i ubierkowym.
b) komorowym i chodnikowo-podpórkowym.
c) komorowo-filarowym i ubierkowym.
d) komorowo-filarowym i zabierkowym.

16. Na koszty wydobycia węgla mają wpływ

a) głębokość wybierania.
b) koncentracja wydobycia.
c) mechanizacja procesów roboczych.
d) wydajność pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

17. Rodzaj obudowy w ścianach zależy od

a) organizacji pracy.
b) warunków geologiczno-górniczych.
c) możliwości techniczno-ekonomicznych.
d) skłonności pokładu do tapań.

18. Krok podsadzki w ścianie podsadzkowej zależy od

a) głębokości eksploatacji.
b) rodzaju skał stropowych.
c) rodzaju obudowy.
d) rodzaju ciśnień.

19. Najkorzystniejszy dla ochrony środowiska sposób kierowania stropem to system

a) zawałowy.
b) z podsadzką hydrauliczną.
c) z podsadzką suchą pełną.
d) z podsadzką suchą częściową.

20. W systemie komorowym z zawałem stropu eksploatacji rud cynku i ołowiu wyrobiska

przygotowawcze wykonuje się na
a) dwóch poziomach.
b) trzech poziomach.
c) jednym poziomie.
d) jednym lub dwóch poziomach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Eksploatowanie złóż kopalin użytecznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

7. LITERATURA

1. Bielewicz T., Prus B., Honysz J.: Górnictwo część I. Śląskie Wydawnictwo Techniczne,

Katowice 1993

2. Bielewicz T., Prus B., Honysz J.: Górnictwo część II. Śląskie Wydawnictwo Techniczne,

Katowice 1993

3. Chudek M., Wilczyński S., Żyliński R.: Podstawy górnictwa. Wydawnictwo Śląsk,

Katowice 1979

4. Chudek M.: Obudowa wyrobisk górniczych. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1975
5. Kostrz J., Pogoda W.: Górnictwo część II. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1970
6. Nowak K.: Górnictwo część I. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1970
7. Przepisy wykonawcze do prawa geologicznego i górniczego
8. Warachim W., Maciejczyk J.: Ścianowe kombajny węglowe. Wydawnictwo Śląsk,

Katowice 1992

9. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej: Seria Górnictwo. Gliwice


Literatura metodyczna
1. Krogulec – Sobowiec M., Rudziński M.: Poradnik dla autorów pakietów edukacyjnych.

KOWEZiU, Warszawa 2003

2. Niemierko B. : Pomiar wyników kształcenia zawodowego. Biuro Koordynacji

Kształcenia Kadr, Fundusz Współpracy, Warszawa 1997