Badanie moczu-

właściwości fizyczne i

chemiczne. Mikroskopowe

badanie osadu moczu

Iwona Taszkun, Jan Marczuk

Wydział Medycyny

Weterynaryjnej w Lublinie

Diagnostyka nefrologiczna

• Ocena funkcji nerek
• Ocena funkcji dróg moczowych

Funkcje nerek

• Usuwanie z organizmu zbędnych

produktów przemiany materii

• Regulacja gospodarki wodno-

elektrolitowej i równowagi kwasowo-
zasadowej

• Czynność wewnątrzwydzielnicza

(erytropoetyna i renina)

Produkcja moczu

• Filtracja kłębuszkowa osocza
• Resorpcja i sekrecja kanalikowa
• Wchłanianie wody
• Regulacja hormonalna: wazopresyna,

aldosteron, renina, angiotensyna,
erytropoetyna

Wytwarzanie moczu

• Mocz pierwotny

powstaje w kłębuszkach

nerkowych na drodze biernego

przesączania osocza. Siła napędową

przesączania jest

efektywne ciśnienie

filtracyjne (EFP),

które jest różnicą ciśnienia

krwi w tętniczkach doprowadzających (6,7

kP) a ciśnieniem hydrostatycznym moczu

pierwotnego w torebce kłębuszka

nerkowego (2 kP) i ciśnieniem onkotycznym

białek osocza (3,3 kP)

• EFP zależy od: ukrwienia nerek, drożności

dróg moczowych, stężenia białek osocza,

stanu błon filtracyjnych

Wytwarzanie moczu

• Przesączanie ustaje

, gdy ciśnienie

moczu pierwotnego w kłębuszku
nerkowym i ciśnienie onkotyczne
białek osocza = ciśnienie
hydrostatyczne krwi

• Przesączanie jest zwiększone

, gdy

rośnie ciśnienie w tętniczkach
doprowadzających lub spada ciśnienie
onkotyczne krwi

Wytwarzanie moczu

• Skład moczu pierwotnego: woda,

Na+, K+, Ca+2, glukoza, mocznik

• Stężenie poszczególnych substancji

jest zbliżone do stężenia w osoczu

Wytwarzanie moczu

ostatecznego

• Mocz ostateczny

powstaje przez czynny transport

kanalikowy (ATP) oraz bierny powodowany gradientem stężeń

i potencjałów elektrochemicznych w kanaliku bliższym (Na+)

• Wchłanianiu zwrotnemu w kanalikach nerkowych ulega: 99%

wody, 70% Na+ i Ca+2, 100% K+.

• Aktywnie wchłania się glukoza, moczany, aminokwasy,

fosforany (patathormon-PTH),

• Nie wchłaniają się produkty zbędne: mocznik, kreatynina, ciała

ketonowe, amoniak, kwas moczowy, kreatyna

• Wchłanianie w kanaliku dalszym i zbiorczym następuje dzięki

ADH (hormon antydiuretyczny).

• Aktywnie transportowane są stąd:

Na+, Cl-

,

K+, H+,

Ca+2,

HCO3-. Jony są transportowane dzięki układowi aldosteron-

renina-angiotenzyna ( Na, K, H) i PTH, kalcytoninie oraz

kalcytriolu (Ca).

ADH

(hormon antydiuretyczny

przysadkowy)

• Niskie stężenie ADH we krwi

powoduje że mocz jest hipotoniczny w
stosunku do osocza i ma małą
gęstość względną i dużą objętość
dobową

• Wysokie stężenie ADH powoduje

zagęszczenie moczu, zwiększenie
jego osmolalności, gęstości względnej
i zmniejszenie objętości

Regulacja hormonalna gospodarki

wodno-elektrolitowej- Na+

• Aldosteron produkowany przez nadnercza

zwiększa wchłanianie Na+

• Produkcję aldosteronu stymuluje renina

syntetyzowana przez aparat
przykłębuszkowy →angiotensyna (zwiększa
ciśnienie i przepływ)

• Hiperosmolarności płynów zapobiega ADH

przysadkowe i podwzgórzowy ośrodek
pragnienia

Regulacja gospodarki potasowej

• Stężenie potasu w moczu pierwotnym jest takie

samo jak w osoczu

• Wchłanianie w kanalikach zależy od Na+,

aldosteronu i H+

• Zwiększone wydalanie K+ z moczem występuje

przy zasadowicy metabolicznej,

hiperaldosteronizmie, odmiedniczowym,

kłębkowym, zapaleniu nerek, obturacji dróg

moczowych

• Zmniejszone wydalanie K+ w ostrej kwasicy i

zmniejszeniu przepływu nerkowego- przewlekła

lub ostra (ze skąpomoczem) niewydolność nerek

Skład moczu ostatecznego o

osmolalności 40-1400

mosmol/kg

• Woda
• Składniki nieorganiczne: chlorki, sód,

potas, fosfor, siarka, wapń, magnez, jod

• Składniki organiczne: mocznik,

kreatynina, amoniak, kwas moczowy,

kreatyna

Przy prawidłowej funkcji kanalików

nerkowych resorpcja Na+ jest

równoważona zwiększonym wydalaniem

H+ w zamian za oszczędzanie K+

Patobiochemia chorób nerek

Wpływ chorób nerek na skład osocza

krwi i moczu zależy od zaburzeń
kłębuszkowych i kanalikowych i liczby
uszkodzonych nefronów

Zaburzenia przesączania przy

prawidłowej czynności kanalików

nerkowych

• Zmniejszenie przesączania kłębuszkowego

przy

zachowanej pracy kanalika

prowadzi do wzrostu

stężenia mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego

w

osoczu

i upośledza wymianę jonową powodując :

- Zmniejszone wydzielania jonów H, zmniejszone

wchłanianie jonów HCO3 i niedobór zasad

w osoczu

(pH krwi spada, a moczu rośnie)

- Zmniejszone wydzielania jonów K w kanaliku dalszym
W przypadku zmniejszonego przepływu zmniejsza się

wydalanie Na+ z moczem (hiponatremia).

Reakcyjne pobudzanie wydzielania ADH zwiększa

osmolalność i stężenie mocznika w moczu

Zaburzenia przesączania przy

prawidłowej czynności kanalików

nerkowych- przyczyny

• Spadek ciśnienia krwi- krwotoki,

odwodnienie, wstrząs, zastoinowa
niewydolność krążenia, ostra
niewydolność nerek

• Ostre i przewlekłe zapalenie

kłębuszków nerkowych

Zaburzenia czynności kanalików

nerkowych przy prawidłowym

przesączaniu

• Kanalików bliższych- upośledza

izoosmotyczne wchłanianie wody

• Kanalików dalszych-spadek regulacji

hormonalnej ADH → poliuria z
hiposetnurią

Zaburzenia czynności kanalików

nerkowych przy prawidłowym

przesączaniu- następstwa

• Prawidłowe stężenie mocznika i kreatyniny

we krwi

• Upośledzone zwrotny transport glukozy,

aminokwasów, fosforanów, kwasu

moczowego→wzrost stężenia fosforanów i

moczanów we krwi

• Zmniejszanie wydzielania H+, zmniejszone

wchłanianie HCO3- →zasadowe pH moczu

• Wzrost wydalania Na+ i K+→

hiponatremia, hipokaliemia

Zespoły kliniczne w chorobach

nerek

• Ostra niewydolność nerek wywołana

zmniejszeniem przesączania kłębuszkowego
charakteryzująca się oligurią

• Przewlekła niewydolność nerek wywołana

uszkodzeniem kłębuszków i kanalików
charakteryzująca się poliurią
doprowadzająca do oligurii, białkomoczu i
mocznicy

• Kamica nerkowa wywołana odkładaniem się

złogów stałych

Diagnostyka laboratoryjna w

nefrologii

• Badania statyczne - moczu i krwi
• Badania dynamiczne - czynnościowe

badania nerek

Wskazania do badania

moczu:

• Zaburzenia ilości i częstości

oddawania moczu

• Zmiany barwy i zapachu moczu
• Wskazania wyników badania

klinicznego

• Choroby ogólnoustrojowe- cukrzyca,

Badanie moczu- właściwości

fizyczne i chemiczne

• Ilość moczu (dobowa)- poliuria, oliguria, anuria
• Częstość wydalania moczu- pollakisuria, oligokisuria
• Barwa
• Przejrzystość- krwiomocz, krwinkomocz

(hemoglobinuria, hematuria)

• Gęstość
• pH
• Obecność białka, cukier
• Obecność krwi i barwników
• Obecność ciał ketonowych
• Oznaczanie chlorków i wapnia

Oznaczanie objętości moczu

• Min. objętość próbki- 100 ml

0,2-0,5 (0,3)

koty

0,5-2,0 (1,0)

psy

2,0-6,0 (4,0)

świnie

0,5-2,0 (1,0)

owce, kozy

2,0-11,0 (4,7)

konie

8,8-22,6 (14,2)

bydło

Dobowa obj. moczu
w l

Gatunek

Barwa, przejrzystość,

zapach

• Organoleptycznie w szklanym

cylinderku, ocena subiektywna

Interpretacja -barwa

• Jasnosłomkowa, gdy c.wł jest niski-

przewlekłe śródmiąższowe zap. nerek,
moczówka prosta, cukrzyca

• Żółtobrunatna do żółtozielonej-

obecność barwników żółciowych

• Czerwona do brunatnej – hemoglobina,

erytrocyty, mioglobina,
methemoglobina,

• Mleczna- leukocyty, ropa

Interpretacja - przejrzystość

• Opalizujący- zawiera bakterie
• Mętny, kłaczkowaty-komórki

nabłonkowe, krew, śluz, ropa,
fosforany wapnia i magnezu (pH
alkaliczne), moczany (pH kwaśne)

• Mocz spieniony świadczy o obecności

białka

Ciężar właściwy moczu

1,030

1,020-1,040

Koty

1,025

1,015-1,045

Psy

1,015

1,010-1,030

Świnie

1,030

1,015-1,045

Owce, kozy

1,035

1,020-1,050

Konie

1,035

1,025-1,045

Bydło

średnio

c. wł.

gatunek

Interpretacja- c.wł

• Niski c.wł-

przewlekłe śródmiąższowe

zap. nerek, moczówka prosta,
nadczynność kory nadnerczy

• Wysoki c. wł-

ostre śródmiąższowe

zapalenie nerek, cukrzyca, zapalenie
pęcherza moczowego, odwodnienie,

pH moczu

• Bydło odczyn zasadowy – pH=7,4-

8,4

• Konie- odczyn zasadowy – pH=8,0
• Owce, kozy- odczyn zasadowy –

pH=8,0

• Świnie – pH= 6,0-8,0
• Psy- odczyn kwaśny – pH= 6,0-7,0
• Koty- odczyn kwaśny – pH= 6,0-7,0

Interpretacja- pH

• Odczyn kwaśny-

klacze karmiące,

krowy w wysokiej laktacji, gorączka,
kwasica metaboliczna lub oddechowa

• Odczyn zasadowy-

bakteryjne zap.

pęcherza moczowego, zatrzymanie
moczu, zasadowica metaboliczna lub
oddechowa,

Oznaczanie białka w moczu

• Dopuszczalna jest obecność 15 mg%

białka, która to ilość nie jest
wykrywalna rutynowymi metodami

• Metody: próba Robertsa, próba z 20%

kwasem sulfosalicylowym, Albustix

Białkomocz nerkowy

• Zapalenie kłębuszków nerkowych lub

zwiększona przepuszczalność
kłębuszków, zapalenia, ostre i
przewlekłe (wałeczki) śródmiąższowe
zap. nerek, zap. miedniczek
nerkowych (leukocyty, erytrocyty),
zwyrodnienie nerek, białaczka

Białkomocz pozanerkowy

• Infekcje dróg wyprowadzających

(pęcherza moczowego, cewki
moczowej, kamica moczowa) i
zapalenia macicy, pochwy, gruczołu
krokowego, napletka

Oznaczanie cukru w moczu

• Obecna glukoza krwi przesączona w

kłębuszkach nerkowych (mocz
pierwotny) ma zostać wchłonięta w
kanalikach nerkowych do progu
cukrowego

• Metody: Benedicta, Fehlinga,

Nylandera, glukotest

Cukier w moczu

• Cukrzyca
• Martwica trzustki
• Nadczynność kory nadnerczy,

tarczycy

• Wzrost ciśnienia śódczaszkowego

(wścieklizna, urazy czaszki, wstrząs)

• Uszkodzenia kanalików nerkowych
• Narkoza ogólna

Oznaczanie związków ketonowych w

moczu

• Aceton, kwas acetooctowy, kwas

beta-hydroksymasłowy powstają na
skutek zaburzeń gospodarki
węglowodanowej (kwasica
metaboliczna) i towarzyszą cukrzycy,
zaburzeniom hormonalnym (niedobór
ACTH, kortyzolu)

• Metody: próba Rossa, Rothera,

ketotest

Wykrywania krwi, barwników krwi i

żółci w moczu

• Wirowanie moczu
• Próba Fouchera, Ehrlicha

Hemoglobinuria/mioglobinur

ia

• Piroplazmoza, babeszjosa, leptospiroza
• Choroba hemolityczna noworodków
• Oparzenia dużych części ciała
• Transfuzja krwi niezgodnej grupowo
• Zatrucia pokarmowe (jaskier, ciemiężyca,

jałowiec kozacki, zmarznięta rzepa)

• Jad żmij i owadów żądlących
• Mięśniochwat porażenny koni, urazy

mięśni (zmiażdżenia)

Bilirubina w moczu

• Żółtaczka hemolityczna, miąższowa,

mechaniczna,

• Ostre zapalenie jelit
• Zatkanie jelit

Badanie mikroskopowe osadu

moczu

• Komórki (krwinki, nabłonki)
• Wałeczki
• Związki nieorganiczne
• Bakterie
• Plemniki

Badać środkową porcję rannego

moczu

• 7-10- ml moczu pobrać do probówki,

wirować 800-1200 obr/min przez 3 min

• Zlać mocz znad osadu
• Nanieść kroplę na szkiełko

podstawowe i przykryć nakrywkowym

• Oceniać 15:1 w jasnym i ciemnym polu

widzenia 10x20

Interpretacja wyników

• Krwinki czerwone

w moczu o pH kwaśnym

są obkurczone, gwiazdkowate, a pH

zasadowym- pęcznieją.

Hb

- cienie

Pochodzą z dróg wyprowadzających lub

nerek (cienie)

• Krwinki białe

mają ziarnistą budowę z

widocznym jądrem

Pojedyncze (do 8/1)zapalenie dróg

wyprowadzających

Pole usiane- zapalenie miedniczek

nerkowych, gruczołu krokowego

Interpretacja wyników-

komórki

nabłonkowe

Płaskie- duże, nieregularne z dużym

jądrem-

pęcherz moczowy, cewka

moczowa

Przejściowe – małe o ziarnistej budowie

-głębsze warstwy pęcherza

moczowego, cewki moczowej,

moczowody, miedniczki nerkowe

Nerkowe-

większe od leukocytów o

dużym jądrze i ziarnistej cytoplazmie-

kanaliki nerkowe (śródmiąższowe

zapalenie nerek)

Wałeczki prawdziwe- odlewy

kanalików nerkowych- pętli

Henlego

• Szkliste (hialuronowe)-

fizjologiczne w

moczu kwaśnym, gorączka, narkoza,

• Ziarniste-

ostre śródmiąższowe zap. nerek,

• Nabłonkowe-

ostre zap. nerek,

zwyrodnienie kanalików nerkowych

• Krwinkowe-

ostre zap. kłębuszków,

krwotoki, ropne choroby nerek

•

Woskowe-

stany przewlekłe, zwyrodnienie

nerek

Wałeczki rzekome

• Bakteryjne
• Śluzowe- podrażnienie błony śluzowej

pęcherza lub cewki moczowej

Nieupostaciowane składniki

osadu-

pH kwaśne

• Moczany, kwas moczowy- nasilony

rozpad białka

• Szczawiany- cukrzyca, przewlekłe

zap. nerek

• Siarczany- przewlekłe zapalenie jelit

Nieupostaciowane składniki

osadu-

pH zasadowe

– Fosforany- zap. miedniczek

nerkowych i pęcherza moczowego

– Węglan wapnia- gorączka, choroby

zakaźne,

– Moczan amonu- zapalenie pęcherza,

miedniczek nerkowych, nerek