RATOWNICTWO

GÓRNICZE

Dr hab. inż. Jan Szlązak

Prof. AGH

Pracownia Bezpieczeństwa

Pracy i Ergonomii w

Górnictwie

Literatura:

1. Ratownictwo Górnicze – kwartalnik CSRG Bytom

2. Prawo geologiczne i górnicze (ust. z 1994r. z

późn. zm. – nowelizacja z dnia 27.07.2001r.

obowiązuje od początku 2002r.)

3. Przepisy w sprawie ratownictwa górniczego

(Rozp. M.G. z dnia 12 czerwca 2002r.)

4. Zbiór przepisów wykonawczych z zakresu

ratownictwa górniczego (CSRG Bytom)

5. Henryk Bądzelewicz, Jan Stokłosa: Sprzęt w

ratownictwie górniczym” Wydawnictwo „Śląsk”, rok

1976.

6. Henryk Bądzelewicz, Jan Ofiok, Jerzy Rogacz, Jan

Stokłosa: Organizacja i taktyka w ratownictwie

górniczym. Wydawnictwo „Śląsk”, rok 1981.

7. Jerzy Gawliczek: Poradnik Encyklopedyczny

ratownictwa górniczego. Wydawnictwo „Śląsk”, rok

1997.

8. Jerzy Gawliczek: Ratownictwo górnicze w

kopalniach głębinowych. Wydawnictwo „Śląsk”, rok

2000.

9. Praca zbiorowa pod red. Władysława Konopko:

Strategia

poprawy

bezpieczeństwa

pracy

w

kopalniach węgla kamiennego. GIG, Katowice 2001.

TEMAT 1

I. ORGANIZACJA

RATOWNICTWA

GÓRNICZEGO W POLSCE

1.      HISTORIA RATOWNICTWA

 pierwsze aparaty oddechowe – druga połowa XIX w.
 pierwsze przepisy o potrzebie posiadania aparatów

oddechowych – II połowa XIX wieku

 pierwsze zespoły ratowników pojawiły się wraz z

aparatami

 1897r. – Rejonowy Urząd Górniczy w Ostrawie –

wydał zarządzenie o organizacji stacji ratownictwa

górniczego

w

kopalniach

rejonu

ostrawsko-

karwińskiego

 przełom XIX i XXw. to początek rozwoju ratownictwa

górniczego (m.in. Niemcy, Rosja – 1904r.)

 1906r. – katastrofa w kopalni „Couriere” – zginęło

1099 osób

 1906r. – to początek nowoczesnego ratownictwa

górniczego

 posiadanie aparatów oddechowych, drużyn

ratowniczych, stacji ratowniczych i sprzętu

ratowniczego stało się obowiązkiem

 dla koordynacji działań ratowniczych oraz

szkolenia ratowników zaczęto tworzyć centralne

lub główne stacje ratownictwa górniczego

 po plebiscycie (1922r.) w Polsce powstała

(decyzja WUG – 1923r.) w 1925r. Centrala

Ratownictwa Górniczego

 Nadzór nad całością ratownictwa górniczego

sprawowała do roku 1994 CSRG w Bytomiu

 Od 1994r. (Prawo Górnicze i Geologiczne) nadzór

nad całością ratownictwa górniczego sprawują

Organy Nadzoru Górniczego (WUG, OUG)

2. ORGANIZACJA

RATOWNICTWA GÓRNICZEGO

W POLSCE

 Kopalniana

Stacja

Ratownictwa

Górniczego (KSRG)

- Kopalniany Punkt Ratownictwa

Górniczego (KPRG)

 Okręgowa

Stacja

Ratownictwa

Górniczego (OSRG)

 Centralna

Stancja

Ratownictwa

Górniczego w Bytomiu (CSRG)

Schemat organizacyjny ratownictwa

górniczego:

CSRG Bytom

OSRG

Bytom

OSRG

Zabrze

OSRG

Jaworzno

OSRG

Tychy

OSRG

Wodzisław

Śl.

3. DRUŻYNA RATOWNICZA

 Drużynę ratowniczą tworzą:
-        kierownik KSRG i jego zastępcy
-        ratownicy górniczy
-        mechanicy sprzętu ratowniczego
-        specjaliści wyznaczeni przez KRZ górniczego
 Liczebność drużyny ratowniczej ustala KRZG,

ale nie może być mniejsza niż:

-        15 rat. jeśli zatrudnienie pod ziemią – do 500
-        50 rat. jeśli zatrudnienie pod ziemią - 501-

2000

-        80 rat. jeśli zatrudnienie pod ziemią - pow.

2000

 KSRG – to obiekt skupiający pomieszczenia

przeznaczone do przechowywania i konserwacji
sprzętu ratowniczego, szkolenia ratowników i
nieratowników, grupowania ratowników w czasie
akcji.

 W KSRG powinny być następujące pomieszczenia:

sala aparatowa, magazyn sprzętu ratowniczego,

warsztat

mechanika

sprzętu

ratowniczego,

magazyn

podręczny

mechanika

sprzętu

ratowniczego, komora przetłaczarek tlenu, sala
szkoleniowa, komora ćwiczeń, biuro kierownika
KSRG, łaźnia i szatnia dla ratowników, ubikacje,
pomieszczenia gospodarcze.

 Zastęp ratowniczy – to zespół pięciu ratowników, z

których:

-        jeden jest zastępowym
-        jeden jest z-cą zastępowego
-        trzech ratowników
 zastępowych wyznacza KRZG na wniosek kierownika

drużyny ratowniczej (kier. KSRG) (co najmniej 5 lat
stażu w ratownictwie)

 W

drużynie

ratowniczej

mogą

być

zastępy

specjalistyczne:

-        do prac podwodnych
-        do prac wiertniczych dołowych
-        do podawania azotu
-        do prac w szybach
-        inne

 Ratownik górniczy musi mieć:
-     21 lat
- co najmniej roczny staż w danej

specjalności (w kopalni)

-    odpowiedni stan zdrowia
-  ukończony z wynikiem pozytywnym kurs

dla ratowników górniczych

 Obowiązki ratownika górniczego:
-      uczestniczyć w pogotowiu ratowniczym
-      brać

udział

w

ćwiczeniach

i

akcjach

ratowniczych

-  co 5 lat odbyć kurs okresowy dla ratowników

górniczych

-      poddawać się badaniom okresowym (co 12 m-cy)
-      badania kontrolne po 14-dniowej chorobie
-      stawić się niezwłocznie na wezwanie KSRG

(alarm)

 Zastępy dyżurujące – w każdej kopalni

wydobywającej kopaliny palne (w innych wg Planu
Ratowniczego)

 Mechanik sprzętu ratowniczego to ratownik

lub były ratownik

-        ma staż ratowniczy min. 5 lat
-        wykształcenie minimum zawodowe techniczne
-  ukończony z wynikiem pozytywnym kurs dla

kandydatów

na

mechaników

sprzętu

ratowniczego

 mechaników sprzętu ratowniczego wyznacza

KRZG na wniosek kierownika KSRG

 KSRG wyznacza pierwszego mechanika –

sprawuje

on

nadzór

nad

pozostałymi

mechanikami

 Mechanicy rezerwowi (min. 2) muszą pracować

co najmniej 5 dni w kwartale z pierwszym
mechanikiem na pierwszej zmianie



Obowiązki mechanika sprzętu

ratowniczego:

- 

utrzymywanie w gotowości sprzętu ratowniczego, w

szczególności aparatów oddechowych,

-     kontrola i konserwacja sprzętu,
-  przedstawianie 1 x m-c KSRG do wglądu i

potwierdzenia wszystkich książek ewidencyjno-

kontrolnych,

-   zapewnić, aby w sali aparatowej znajdował się

wyłącznie sprawny sprzęt,

-  zgłaszanie dyspozytorowi ruchu miejsca pracy

zastępu ratowniczego,

-    ułożenie kart wezwań ratowników wg zatrudnienia,
-    sprawdzanie łączności z zastępem ratowniczym co

najmniej 2 x zmianę,

-  wpisywanie do dziennika KSRG nazwisk

ratowników, numerów aparatów tlenowych,
miejsca pracy ratowników oraz zadań

-    wydawanie z sali aparatowej aparatów

tlenowych roboczych i ewakuacyjnych (tylko
na polecenie kierownika KSRG lub kierownika
akcji)

-   mechanikowi

zabrania się dokonywania

napraw

lub

regulacji

podzespołów

w

aparatach tlenowych i powietrznych, które
zastrzeżone są dla producenta

 Obowiązki kierownika KSRG:

-      kierowanie kopalnianą drużyną ratowniczą
-   zapewnienie

odpowiedniego

wyposażenia

i

wyszkolenia drużyny ratowniczej

-    dbanie o stałą gotowość drużyny ratowniczej,

odpowiedni

stan

pomieszczeń,

właściwe

zatrudnianie zastępów ratowników i sprawność
sprzętu

- 

wg.

Harmonogramu

prowadzi

ćwiczenia

ratowników, szkolenie i badanie lekarskie

-    kontrola prac mechaników sprzętu ratowniczego,

nadzór

nad

punktem

wydawania

aparatów

ucieczkowych, pochłaniaczy oraz szkolenia załogi w
ich użytkowaniu

-  

 

kontrola 1 x m-c aparatów oddechowych roboczych

i

pozostałego

sprzętu

ratowniczego

oraz

przedstawianie wyników tej kontroli KRZ 1 x kwartał

-   prowadzenie ścisłej ewidencji członków drużyny

ratowniczej (badania, ćwiczenia, dyżury, akcje,
pogotowia)

-     prowadzenie ewidencji szkoleń nieratowników
-     dbanie o bezpieczeństwo przy przetłaczaniu tlenu i

innych gazów

4. ZADANIA RATOWNICTWA

GÓRNICZEGO

 Podstawowym

zadaniem

służb

ratownictwa jest niesienie pomocy w
razie zagrożenia życia lub mienia

Jednostka ratownictwa –

to podmiot

trudniący się zawodowo ratownictwem
górniczym

-    organizuje i prowadzi kursy z zakresu

ratownictwa górniczego

-  przeprowadza

ćwiczenia

z

zakresu

ratownictwa górniczego

- przeprowadza

badania

lekarskie

ratowników górniczych

-     bada i opiniuje sprzęt ratowniczy
-    wykonuje

specjalistyczne

analizy

chemiczne prób powietrza i gazów

 CSRG jest jednoosobową spółką skarbu

Państwa – zadania swe wykonuje poprzez:

-      górnicze pogotowia ratownicze w OSRG
-      służby specjalistyczne
 działalność CSRG – to działalność:
-      interwencyjna (zagrożenie życia lub mienia)
-      prewencyjna i usługowa (profilaktyka)
-  szkoleniowa (kierownicy akcji, baz, kierownicy

kopalń, lekarze, kierownicy drużyny

ratowniczej)

-      konsultingowa
-      współpraca z zagranicą
-      zabezpieczenie medyczne

 CSRG utrzymuje następujące pogotowie:

-        pomiarowe
-        do inertyzacji powietrza kopalnianego
-        pożarowo-pianowe
-        zawałowo-wiertnicze
-        wodne
-        przewoźnych wyciągów awaryjnych
 OSRG Bytom – dyżurują pożarowe zastępy

ratownicze

(oddelegowani

z

kopalni

ratownicy i pracownicy CSRG).

 W OSRG pozostałych – dyżury 2 tyg. pełnią

ratownicy z kopalń (2 zastępy + kierownik

+ mechanik aparatowy).

 OSRG prowadzi:
- kursy dla kandydatów na ratowników i

mechaników sprzętu ratowniczego
-  kursy

okresowe

dla

ratowników,

mechaników, osób dozoru – nie rat.
- ćwiczenia ratownicze z członkami drużyn

ratowniczych zakładu górniczego

-

ćwiczenia dla nowo wyszkolonych

kierowników akcji ratowniczych
-   seminaria dla zastępowych

5. PLAN RATOWNICTWA

 Plan ratownictwa to dokument zawierający

informacje dotyczące organizacji i sposobu

działania służb ratownictwa w zakładzie oraz

służb współpracujących w czasie prowadzonej

przez ten zakład akcji ratowniczej

 Plan ratownictwa zawiera m.in.:
-     adresy,

nr

telefonu,

nazwy

jednostek

organizacyjnych i osób w miejscu pracy i w

miejscu zamieszkania

-     wykaz

osób

kierownictwa

i

dozoru

przewidzianych

do

pełnienia

funkcji

kierowniczych w czasie akcji

-  opis organizacji służby ratownictwa górniczego w

zakładzie

-   wykaz

sprzętu,

urządzeń

i

materiałów

stanowiących wyposażenie KSRG

-  organizację pomocy medycznej w czasie akcji
-  wykaz jednostek przewidzianych do udzielenia

zakładowi specjalistycznej pomocy

-     plan wzajemnej pomocy zakładów górniczych
-  integralną część „planu ratownictwa” stanowi

„plan akcji przeciwpożarowej”

-     „plan akcji przeciwpożarowej” zawiera m.in.
-    mapy pokładowe i poziomowe, z naniesioną

wentylacją

-        instrukcje wycofywania załogi z zagrożonego

rejonu

     

II. ZAGROŻENIA

WYSTĘPUJĄCE W

GÓRNICTWIE

1. ZAGROŻENIA GAZOWE

 Skład atmosfery:
Azot (N

2

) – ok. 79,0% (ok. 79%wydech)

Tlen (O

2

) – ok.20,96% (ok. 17% wydech)

Dwutlenek węgla (CO

2

) ok. 0,04% (ok. 4%)

100%

100%

 Dopuszczalne zawartości gazów w powietrzu

kopalnianym

         tlen – min. 19%
        metan – max:

-        0,75% w szybie wydech.
-        1,0% w rej. prądzie pow.
-        1,5% w rej. prądzie pow. z met. aut.

 Podział gazów kopalnianych
-     konieczne do życia – O

2

- obojętne – N

2

, CH

4

, H

2

, C

2

H

4

, gazy

szlachetne

-     duszące – CO

2

-     trujące – CO, H

2

S, SO

2

, NO, NO

2

Własności fizyko-chemiczne gazów

 Przyczyny występowania gazów w

powietrzu kopalnianym:

- CO2 – w procesie karbonizacji substancji

organicznych, utlenianie, rozpuszczony w
wodzie, roboty strzałowe

-    N

2

– z węgla i skał, roboty strzałowe,

praca

silników

spalinowych,

rozkład

substancji organicznych

-  CO – roboty strzelnicze, pożary, wybuch

metanu, wybuch pyłu węglowego

- 

    NO,

NO

2

–

roboty

strzałowe

(nitrogliceryna)

-  SO

2

– pożary kopalniane (piryt), strzelanie MW

zawierającym siarkę, skały

-  H

2

S – skały (pokłady soli kamiennej), rozkład

substancji

organicznych,

pożary,

rozkład

materiałów wybuchowych

-    H

2

– skały (sole potasowe), węgiel nisko

uwęglony, ładownie akumulatorów, pożary (C +

2H

2

O = CO

2

+ 2H

2

- 117,15KJ/mol (w temp. 400

- 700°C), powyżej 1200°C => C + H

2

O = CO +

H

2

- 71,5KJ/mol

-   CH

4

– skały węglowe (stan wolny lub związany

z węglem), pożar

CO

2

+ 4H

2

= CH

4

+ 2 H

2

O + 162,62 KJ/mol

CO + 3H

2

= CH

4

+ H

2

O + 206,2 KJ/mol

C + 2H

2

= CH

4

+ 87,4 KJ/mol

2. POŻARY PODZIEMNE

 Definicja pożaru – to wystąpienie otwartego

ognia, żarzącej się substancji lub utrzymywanie

się w powietrzu kopalnianym dymów, lub

stężenia CO powyżej 0,0026%, jeśli objawy te

nie pochodzą od procesów technologicznych

 warunkiem rozwoju pożaru jest:
-        obecność materiału palnego
-        dostateczna ilość tlenu
-        wysoka temperatura
 pożary dzielimy na:
-        egzogeniczne
-        endogeniczne

 Wczesne wykrywanie pożarów
      
wskaźnik przyrostu CO

(ΔCO = CO – CO [%])

wylot

wlot

        wskaźnik Grahama – G

(CO, N

2

, O

2

– stacja wylotowa, gdy

CO>0,0026%, to G ≥ 0,03)

     

2

2

265

,

0

O

N

CO

G





  

wskaźnik ubytku tlenu:

(O’

2

, N’

2

– wylot)

wskaźnik przyrostu CO

2

ΔCO

2

= CO’

2

– CO

2

[%])

(CO

2

’ – wylot)

     
CO-metria

[%]

'

'

2

2

2

2

2

O

N

N

O

O









 Poszukiwanie ogniska pożaru

-    w prądzie wznoszącym – w bocznicy, do

której kierują się dymy prądu odwróconego
-  w prądzie schodzącym – w bocznicy, z której

wypływają dymy prądu odwróconego

 Oddymianie kopalni
 Zwalczanie pożarów

-    aktywne ( gaśnica, woda, piana)
-    pasywne (tamy: tymczasowe, ostateczne)

 Wyposażenie

tam

pożarowych

(rurki

pomiarowe, rura wodna, przełazy, rury

podsadzkowe)

 Profilaktyka pożarowa (roboty spawalnicze,

kable, rozdzielnie, olej itp.)

3. ZAGROŻENIA WYBUCHOWE

 wybuch to szybkie przejście układu z

jednego stanu w inny z wyzwoleniem
znacznej energii i powstaniem fali
uderzeniowej (w górnictwie do 1 MPa)

 Diagram COWARDA

Stały trójkąt wybuchowości i możliwe kierunki przemieszczania się
pkt."P"

Strzałki na w diagramie obrazują kierunki zmian

położenia punktu P w zależności od dopływu gazów

obojętnych (a), powietrza (b), gazów palnych (c).

Poszczególne

obszary

zaznaczone

na

diagramie

oznaczają:



odcinek AB – proste mieszaniny gazów palnych i

powietrza,



obszar

powyżej

AB

–

mieszaniny

sztuczne

(wzbogacone w tlen),



obszar OAS

o

mieszaniny niewybuchowe z powodu

nadmiaru gazów obojętnych,



obszar ADS – mieszaniny niewybuchowe z powodu

nadmiaru powietrza,



obszar DGS – mieszaniny wybuchowe,



obszar SGBS

o –

mieszaniny niewybuchowe z powodu

nadmiaru gazów palnych .

 Zagrożenia wybuchowe pyłem węglowym

(50-1000g/m³)

·     pył węglowy to 1x1mm
· pokład węgla zagrożony wybuchem pyłu

węglowego - > 10% części lotnych w
bezwodnej i bezpopiołowej substancji

·    pył węglowy pochodzący z pokładu

zagrożonego jest bezpieczny jeśli zawiera:

-    70% części niepalnych w polach

niemetanowych

-    80% części niepalnych w polach

metanowych

- wodę wolną w ilości uniemożliwiającej

przenoszenie wybuchu

 Podział pokładów węgla
·      klasa A zagrożenia
-        nie występuje niebezpieczny pył węglowy lub
-      w strefie zagrożenia nie ma odcinków

dłuższych niż 30m

·      klasa B
-        występuje niebezpieczny pył węglowy
-        w strefie zagrożenia są odcinki dłuższe niż 30

 Zabezpieczenia przed wybuchem pyłu

węglowego

-        strefa przypadkowa (10m)
-        strefa opylania
-        zapory przeciwwybuchowe

4. ZAGROŻENIE WYRZUTAMI

GAZÓW I SKAŁ



Zagrożenie wyrzutami gazów i skał

oznacza

naturalną

skłonność

do

występowania zjawisk w postaci wyrzutów

gazów i skał lub nagłego wypływu gazów z

górotworu do wyrobiska górniczego



wyrzut gazów i skał oznacza dynamiczne

przemieszczenie rozkruszonych skał lub

węgla z calizny do wyrobisk górniczych przez

energię gazów wydzielonych z górotworu



nagły wypływ gazów – oznacza przebiegające

w krótkim czasie intensywne wydzielanie

gazów z górotworu

Kategorie zagrożenia wyrzutami gazów i skał:
 Dwie kategorie w zakładach Górnośląskiego

Zagłębia Węglowego

-        I kat. – pokłady skłonne do wyrzutów metanu i skał
-        II kat. – pokłady zagrożone wyrzutami gazów i skał
 Trzy kategorie w kopalniach soli:
-    I kat. – nie wystąpiły wyrzuty, ale wystąpił co najmniej

jeden nagły wypływ gazów lub stwierdzono swobodny

wypływ gazów, ale budowa złoża i stosunki gazowe nie

zostały wystarczająco rozeznane za pomocą robót

górniczych

-     II kat. – stwierdzono co najmniej jeden wyrzut gazów

i skał powodujących wyrzut do 10 ton masy skalnej

-   III kat. – nastąpił chociażby jeden wyrzut gazów i skał

powodujący wyrzucenie więcej niż 10 ton skały

 Zwalczanie zagrożeń wyrzutowych

-    metody

aktywne

(odprężanie

pokładów,

strzelanie,

rozwiercanie,

nawadnianie, inne)

- metody

bierne

(prowokowane

zwiększonymi ładunkami MW)

5. ZAGROŻENIA TĄPIENIAMI I

ZAWAŁAMI

 Zagrożenie tąpaniami – oznacza możliwość

gwałtownego zniszczenia struktury skał wokół

wyrobiska

górniczego

z

równoczesnym

dynamicznym ich przemieszczeniem do tego

wyrobiska

 Zawał – to niezamierzone grawitacyjne

przemieszczenie się skał do wyrobiska ze stropu

lub z ociasów w stopniu uniemożliwiającym jego

normalne funkcjonowanie

 Wstrząs górotworu – oznacza wyładowanie

energii sprężystej nagromadzonej w górotworze

objawiające

się

drganiami

górotworu

i

zjawiskami akustycznymi

 Odprężenie górotworu – jak wyżej oraz

spękaniem

skał

wokół

wyrobiska,

przemieszczeniem skał do wyrobiska lecz w
stopniu

nie

zmniejszającym

jego

funkcjonalności

 Ocena stanu zagrożenia tąpaniami
-        metoda rozpoznania górniczego
-        metoda sejsmologii górniczej
-        metoda sejsmoakustyczna
-        metoda wierceń małośrednicowych
-    inne metody pozytywnie zaopiniowane przez

zespół ds. tąpań

6. ZAGROŻENIA WODNE

 Zagrożenie wodne oznacza możliwość wdarcia

się lub niekontrolowanego dopływu wody

(solanki, ługów) albo wody z luźnym materiałem

do wyrobisk górniczych oraz do strefy spękań

wokół

tych

wyrobisk,

stwarzając

niebezpieczeństwo

dla

ruchu

zakładu

górniczego lub jego pracowników

 Zwalczanie

zagrożeń

wodnych

w

kopalniach:

-  ochrona

przez

wdarciem

się

wody

(odpowiedniej grubości półki skalne)

-      komory pomp
-      tamy wodne

7. ZAGROŻENIA

ENERGOMASZYNOWE



Awarie energomaszynowe mogą zagrozić

załodze np.:

-     uszkodzenie kabli w szybie
- uszkodzenie rurociągów i pomp głównego

odwadniania

-     uszkodzenie zbrojenia szybu
-     zawały w szybach
-     zerwanie liny wyciągu szybowego
-     uszkodzenie sieci odmetanowienia
-     awaria

wentylatora

głównego

przewietrzania

8. ZAGROŻENIE

MIKROKLIMATEM

 Bilans

cieplny

człowieka

(promieniowanie, konwekcja, parowanie)

 Komfort pracy to taki układ temperatury,

wilgotności

powietrza

i

prędkości

przepływu

powietrza,

w

którym

samopoczucie człowieka jest najlepsze

 Profilaktyka (dla ratowników)
-     zasłony wodne
-     kamizelki chłodzące
-   schładzanie powietrza oddechowego w

aparatach tlenowych

9. ZAGROŻENIA SKOJARZONE

 Zagrożenia

skojarzone

–

to

wystąpienie równocześnie co najmniej
dwóch

zagrożeń

wzajemnie

oddziaływujących

na

siebie

(np.

tąpnięcie – metan – pożar)

Schemat możliwych zdarzeń w następstwie

tąpnięcia

TEMAT 2

ORGANIZACJA I

PROWADZENIE AKCJI

RATOWNICZYCH

OBOWIĄZKI UCZESTNIKÓW

AKCJI RATOWNICZEJ

 Akcja ratownicza to wszelkie prace związane z

niesieniem pomocy w razie zagrożenia zdrowia

lub życia ludzkiego, zagrożenia bezpieczeństwa

publicznego, a także mienia zakładu na skutek

pożaru, wybuchu, wyrzutu gazów i skał, wdarcia

się wody itp., a ponadto prowadzenia przez

ratowników prac w atmosferze nie nadającej się

do oddychania (np. otwieranie pola pożarowego)

 Akcja ratownicza powinna być prowadzona

zgodnie

z

„Planem

ratownictwa”

oraz

obowiązującymi przepisami,

 Ogólne zasady prowadzenia akcji

ratowniczej obejmują:

• określenie rodzaju i zakresu zagrożenia
• ustalenie planu akcji ratowniczej
• powołanie sztabu akcji
• wyznaczenie miejsca bazy ratowniczej

(lub baz), jej kierownika i wyposażenia

• wyznaczenie kierownika akcji na dole

 Obowiązki dyspozytora ruchu:

• powiadomić o niebezpieczeństwie osobę

dozoru ruchu odpowiedzialną za zmianę oraz

osobę dozoru przebywającą najbliżej miejsca

zagrożenia i skierować ją do miejsca

zagrożenia

• powiadomić o niebezpieczeństwie zagrożonych

ludzi i wycofać ich z miejsca zagrożenia

• skierować do akcji dyżurne zastępy ratownicze
• powiadomić o zagrożeniu kierownika ruchy

zakładu

górniczego,

kopalnianą

stację

ratownictwa górniczego oraz osoby i instytucje

wg „Planu ratownictwa”

 Obowiązki kierownika akcji ratowniczej:

• kieruje całością akcji ratowniczej
• powołuje sztab akcji
• wyznacza kierownika akcji na dole i kierownika

bazy

• wyznacza strefę zagrożenia i sposób zabezpieczenia

dojść do nich

• wyznacza zadania dla zastępów ratowniczych,
• kierownik akcji może odstąpić od obowiązujących

przepisów, zwłaszcza w okresie ratowania ludzi

• określa stopień zagrożenia dla pozostałej części

zakładu

• ustala plan likwidacji zagrożenia
• dopilnowuje prowadzenie dokumentacji akcji

ratowniczej

 Sztab akcji – to zespół ludzi powołanych

przez Kierownika akcji jako doradców
oraz

nadzorujących

wykonawstwo

poleceń i ustaleń kierownika akcji

• członkami sztabu są główni inżynierowie

kopalni oraz eksperci spoza kopalni

• obowiązkiem

członków

sztabu

jest

śledzenie przebiegu akcji ratowniczej,
analizowanie sytuacji i przygotowywanie
projektów likwidacji zagrożenia

 Kierownik akcji na dole – jest jedyną osobą

uprawnioną do wydawania poleceń w

sprawach akcji na dole kopalni, obowiązany

jest do:

• realizacji poleceń kierownika akcji całości
• ścisłej współpracy z kierownikiem bazy na

dole

• określania zadań dla zastępców ratowniczych

biorących udział w akcji

• przyjmowania meldunków o sytuacji od

zastępów ratowniczych

• przekazywania meldunków o przebiegu akcji

kierownikowi całości akcji

 Kierownik bazy ratowniczej
• Baza, to miejsce wyznaczone przez

kierownika akcji – służy do zgrupowania

środków i sił niezbędnych do bezpiecznego

prowadzenia akcji ratowniczej

• jeśli akcja prowadzona jest z kilku miejsc,

wtedy jest kilka baz, ale jedna jest bazą

główną (inne – pomocnicze)

• lokalizacja bazy:
-      poza strefą zagrożenia
-      w ustabilizowanym prądzie powietrza
-      odpowiednie pomieszczenia dla ludzi i

sprzętu

• Podbaza – to wysunięty w kierunku miejsca akcji

przyczółek – musi mieć stałą łączność z bazą

• w bazie powinny być przygotowane miejsca do:
-     wypoczynku i oczekiwania ratowników
-     pracy mechanika aparatowego
-     pracy lekarza
-     pracy kierownika akcji na dole i kierownika

bazy

-     składowania sprzętu do akcji i po akcji
-  baza musi mieć stałą łączność z kierownikiem

całości akcji i zastępami w akcji

-     wyposażenie bazy – sprzęt i urządzenia

niezbędne do prowadzenia akcji

-   obsadę bazy i jej wyposażenie ustala kierownik

akcji po konsultacji ze sztabem

 Kierownik bazy zobowiązany jest w

szczególności:

• zadbać

o

właściwe

zorganizowanie,

wyposażenie i funkcjonowanie bazy

• dopilnować

właściwego

wyposażenia

ratowników udających się do akcji

• dopilnować

właściwego

przeprowadzenia

kontroli sprzętu stanowiącego wyposażenie

zastępu

• dopilnować badań lekarskich ratowników

udających się do trudnych klimatycznie miejsc

• ewidencjonować osoby przybywające do bazy,

będące w akcji, opuszczające bazę

• dokumentować przebieg akcji ratowniczej

 Obowiązki zastępowego w czasie akcji to

w szczególności:

• wyznaczenie swego zastępcy
• dopilnowanie

kontroli

aparatów

przez

ratowników podległego mu zastępu

• ustalenie miejsca nałożenia masek
• wykonanie

czynności

kontrolnych

przewidzianych dla zastępowego po nałożeniu

masek

• pobranie z bazy niezbędnego sprzętu
• dokonywanie okresowej (co 15 minut) kontroli

zapasu tlenu w aparatach ratowniczych

• przeprowadzenie

ponownej

kontroli

w

szczególności nałożenia masek po przejściu

trudnego odcinka

• przeprowadzenie ponownej kontroli w

szczególności nałożenia masek po przejściu

trudnego odcinka

• dopilnowanie połączenia linką ratowników

zastępu przy słabej widoczności

• organizacja pracy zastępu
• utrzymanie łączności z bazą
• kontrola składu powietrza
• obserwacja, ocena sytuacji i składanie

meldunków kierownikowi bazy

• czuwanie nad pracą zastępu
• wycofanie zastępu w przypadku wzrostu

zagrożenia lub zasłabnięcia ratownika

 Obowiązki ratownika górniczego to w

szczególności

• przeprowadzenie

kontroli

swego

aparatu

oddechowego

• pobranie z bazy przydzielonego sprzętu
• uważne obserwowanie miejsca pracy i innych

ratowników

• zgłoszenie

zastępowemu

użycia

zaworu

dodawczego,

uszkodzenia

aparatu,

złego

samopoczucia

• ratownikowi nie wolno:
-       samowolnie oddalać się od zastępu
-    zdjąć ani zerwać maski gdy przebywa w

atmosferze nie zdatnej do oddychania

-      zdjąć maski bez polecenia zastępowego

 Postępowanie

w

razie

wypadku

ratownika w aparacie:

• powiadomić o wypadku kierownika bazy
• wycofać zastęp z akcji
• dodawać tlenu ratownikowi zaworem

dodawczym lub urządzeniem UPT-1

• po wyprowadzeniu ratownika ze strefy

zagrożenia:

-   zdjąć maskę poszkodowanemu
-   odczytać wskazanie manometru
-   zamknąć zawór butli tlenowej
-   oddać

poszkodowanego

pod

opiekę

lekarza

• kierownik bazy zabezpiecza aparat

tlenowy

poszkodowanego

wraz

z

przykręcona maską i przekazuje go do
KSRG

• aparat tlenowy z KSRG wraz z trzema

pochłaniaczami tej samej serii powinien
być

przekazany

specjalistycznej

jednostce do zbadania (do tego czasu
jest w zamkniętym pomieszczeniu)

Zastęp

ratowniczy

powinien

wycofać się do bazy, gdy nastąpi:

• przerwanie łączności z bazą
• zasłabnięcie lub wypadek ratownika
• obniżenie się ciśnienia tlenu w butli

aparatu poniżej wartości niezbędnej na
powrót (2 x X + 1,0 Mpa)

• niewłaściwe działanie aparatu tlenowego
• zerwanie maski przez ratownika
• upływ

czasu

przewidziany

przez

kierownika akcji lub lekarza

• zmiana

warunków

(atmosfera

wybuchowa)

• wykonanie zadania
• otrzymanie z bazy polecenia do

wycofania się

• zrost temperatury o 3°C w czasie akcji

w trudnych warunkach klimatycznych

• przekroczenie

tętna

140/min.

u

któregoś z ratowników

 Wyposażenie zastępu udającego się

do akcji (ubezpiecza go zastęp w bazie):

• tlenowe aparaty oddechowe tego samego

typu

• lampa ratownicza
• zapasowa butla z tlenem, 2l, 20Mpa
• UTP-1 (kisling)
• przyrządy pomiarowe
• komplet kluczy do używanego typu

aparatu oddechowego

• urządzenia do łączności z bazą
• inny sprzęt wg potrzeb (np. do ewakuacji

poszkodowanych)

 Obowiązki kierownika KSRG to w

szczególności

• zapewnienie odpowiedniej ilości właściwego

sprzętu do prowadzenia akcji

• zapewnienie odpowiedniej liczby zastępów

ratowniczych o odpowiednich kwalifikacjach

• prowadzenie

ewidencji

ratowników

biorących udział w akcji (zastępy własne i
obce)

• zapewnienie właściwej obsady mechaników

sprzętu ratowniczego w KSRG i w bazie
ratowniczej

 Obowiązki

mechanika

sprzętu

ratowniczego, to w szczególności:

• zawiadamia dyspozytora o zagrożeniu
• mobilizuje drużynę ratowniczą wg „Planu

ratownictwa”

• wydaje aparaty oddechowe na polecenie

kierownika akcji lub kierownika KSRG

• realizuje

obowiązki

zwykłe

mechanika

aparatowego (dba o sprawność sprzętu)

• w czasie używania aparatów jeden z mechaników

przebywa w bazie ratowniczej, wtedy

– przygotowuje aparaty do ponownego użycia
– dokonuje drobnych napraw sprzętu ratowniczego
– utrzymuje pozostały sprzęt w sprawności

 Zabezpieczenie

medyczne

akcji

ratowniczej jest wymagane jeśli akcja
dotyczy:

• ratowania

zagrożonych

lub

poszkodowanych osób

• pracy

ratowników

w

trudnych

warunkach klimatycznych

• pracy

ratowników

w

atmosferze

niezdatnej do oddychania

 Strefa zagrożenia – to wyrobiska, w

których przejawiają się lub mogą się

przejawiać

skutki

niebezpiecznego

zdarzenia

zagrażające

bezpieczeństwu

ludzi lub ruchowi zakładu (dymy, stężenia

gazów itp.)

 przy ustalaniu strefy zagrożenia należy

uwzględnić ewentualne skutki wybuchu

gazów pożarowych, metanu itp.

 pomiędzy strefą zagrożenia i bazą musi być

zabudowana zapora przeciwwybuchowa

 ze strefy zagrożenia pożarowego należy

wycofać wszystkich ludzi nie biorących

udziału w akcji ratowniczej

 Akcje ratownicze – pożarowe to akcje

mające na celu:

• likwidację pożaru
• ograniczenie rozwoju pożaru
• otamowanie wyrobisk objętych pożarem
• zacieśnienie lub likwidacja pola pożarowego
• usuwanie skutków pożaru powstałego po

wybuchu metanu lub pyłu węglowego

 W akcji pożarowej występują zwykle dwie

fazy:

•    aktywne gaszenie pożaru
•    izolacja pola pożarowego

 Akcje ratownicze prowadzone w trudnych

warunkach

mikroklimatu

podlegają

szczególnym rygorom. Jeśli:

• temperatura sucha > 22°C, wilgotność

względna >50% (ubrania ognioochronne),
lub

• temperatura sucha >30°C, wilgotność

wzgl. >50% (ubrania lekkie)

to akcje należy traktować jako akcje

prowadzone

w

trudnych

warunkach

mikroklimatu

 Zastępowy na bieżąco mierzy temperaturę

na wysokości twarzy – jeśli wzrośnie

powyżej 3°C – zastęp należy wycofać

 zastępowy poleca wykonywać pomiar tętna

– 140/min. to wartość graniczna

 ubezpieczenie zastępu w akcji prowadzonej

w trudnych warunkach mikroklimatu

stanowią dwa zastępy w bazie

 akcję ratowniczą można prowadzić bez

środków klimatycznych, jeśli temperatura

sucha nie przekracza 35°C, a wilgotność

względna 60% (odstępstwo – ratowanie

ludzi)

 Akcje ratownicze wodne – to akcje

związane z usuwaniem skutków wdarcia się

wody, lub wody z luźnym materiałem

skalnym do wyrobiska

• wypompowanie wody z zalanych wyrobisk
• rekonstrukcję wyrobisk objętych skutkami

wdarcia się wody

• wykonanie wyrobisk ratunkowych
• wykonanie

wierceń

ratowniczych

z

powierzchni lub z sąsiednich wyrobisk

dołowych do miejsca przebywania ludzi

• zastosowanie

techniki

nurkowej

z

wykorzystaniem zastępów specjalistycznych

 Zastępy nurkowe zatrudniane są w

szczególności do:

• poszukiwania

w

zatopionych

wyrobiskach ludzi i nawiązywania z
nimi kontaktu

• wyprowadzania

ludzi

odciętych

z

zastosowaniem ewakuacji podwodnej

• dostarczania

żywności

ludziom

odciętym

do

czasu

umożliwienia

ewakuacji

 Zastępy nurkowe tworzą:

• zastępowy

–

odpowiedzialny

za

wykonanie zadania

• chronometrażysta

(zastępca

zastępowego) utrzymuje stałą łączność

telefoniczną z nurkiem operacyjnym

• nurek operacyjny
• nurek ubezpieczający
• sygnalista – nurek utrzymujący stałą

łączność z nurkiem operacyjnym za

pomocą liny asekuracyjno-sygnalizacyjnej

 Akcje

ratownicze

w

przypadku

zagrożenia gazowego polega w
szczególności na:

• zaalarmowania

ludzi

zagrożonych

(telefony, sygnalizacja alarmowa, sygnały)

• samodzielnym wycofaniu się ludzi przy

użyciu

aparatów

ucieczkowych,

pochłaniaczy itp.

• wyprowadzeniu załogi przez ratowników

po uprzednim nałożeniu poszkodowanym
aparatów oddechowych



Akcje ratownicze w przypadku wyrzutu
gazów i skał sprowadza się w szczególności
do:

•

wyprowadzenia

załogi

(przeważnie

samoratowanie)

•

penetracji wyrobisk zagrożonych przez
ratowników przygotowanych do udzielenia
pomocy poszkodowanym

•

przywrócenia

prawidłowej

wentylacji

wyrobisk

•

przywrócenie drożności wyrobisk objętych
wyrzutem

 Akcje ratownicze po wybuchu gazów lub

pyłu węglowego sprowadzają się do:

• niesienia

pomocy

poszkodowanym

głównie

poprzez

dostarczenie

im

aparatów ewakuacyjnych

• wytransportowania poszkodowanego
• likwidacji

pożaru

spowodowanego

wybuchem

• usunięcia

obwałów,

zawałów

i

przywrócenia wyrobiskom ich pierwotnej
funkcji

 Akcje zawałowe prowadzone są w wyniku:
• zawału na skutek oberwania się skał

stropowych niedostatecznie podpartych

• zawału na skutek tąpnięcia i zniszczenia

obudowy i struktury skał

 działania ratownicze polegają na dotarciu do

poszkodowanych i ich uwolnienia

 należy ustalić liczbę i miejsce przebywania

ludzi. W tym celu należy:

• przeprowadzić wywiad z pracownikami

zatrudnionymi w rejonie zawału

• określić miejsca ewentualnego schronienia

się załogi

• bezpośrednio poszukiwać zagrożone osoby

 Akcję ratowniczą należy prowadzić ze

wszystkich

możliwych

kierunków

zabezpieczając

wyrobiska

przed

rozszerzeniem się zawału

 Drążyć chodniki ratunkowe i otwory

wiertnicze ratunkowe

 Przez cały czas prowadzenia akcji

ratunkowej należy podawać do zawału

powietrze

z

rurociągu

sprężonego

powietrza lub za pomocą specjalnych sond

 Po nawiązaniu kontaktu z odciętymi

ludźmi należy próbować dostarczyć im

żywność i napoje oraz lekarstwa (rurociąg,

pojemniki).

SPRZĘT STOSOWANY W

RATOWNICTWIE GÓRNICZYM

Tablica nr 5: Podział sprzętu ratowniczego według zagrożeń i

przeznaczenia

 Sprzęt ochronny dróg oddechowych

dzielimy na:

•      filtrujący
•      izolujący
 podział sprzętu ochronnego pokazano

na tablicy nr 6

 Sprzęt filtrujący korzysta z powietrza z

otoczenia, oczyszczając je ze szkodliwych

gazów, par i pyłów (POG-8, POG-10)

 POG-8, 10, chroni gdy w powietrzu jest:
•      CO <1%
•      O

2

≥ 17%

•      CO

2

≤ 2%

•      Aerozole ≤ 2 mg/m³ powietrza
•      Gazy toksyczne ≤ 0,05%
•      Czas ochronnego działania – 60 min.
 Sprzęt ochronny izolujący – to aparaty

oddechowe izolujące (nie korzystają z

otaczającego powietrza)

Pochłaniacz typu POG – 8

 Sprzęt ochronny izolujący dzieli się na:
• aparaty izolujące o otwartym obiegu

powietrza – nie stosowane w górnictwie

• aparaty izolujące o zamkniętym obiegu

powietrza - stosowane

 Aparaty tlenowe izolujące można podzielić

na:

• aparaty wielogodzinne, robocze (W-70)
• aparaty jednogodzinne ucieczkowe (AU-9,

SR-100 A i inne)

• aparaty jednogodzinne ewakuacyjne (AU-

9E/1)

 Tlenowy aparat izolujący roboczy W-70

pokazano na planszach 1 i 2

Plansza 1. Aparat tlenowy

izolujący roboczy W-70

Schemat aparatu W-70

Schemat blokowy obiegu tlenu i

powietrza w aparacie W-70

Plansza 2. Tlenowy aparat

izolujący roboczy typu W-2000

Dane techniczne aparatu W-2000

Plansza 3. Tlenowy aparat

izolujący roboczy typu BG-4EP

Dane techniczne aparatu BG-4EP

 Tlenowe

aparaty

ucieczkowe

i

ewakuacyjne

• aparaty ucieczkowe mają ustnik i

ściskacz nosa

• aparaty ewakuacyjne mają maskę

twarzową z nagłowiem

 Aparatów

ucieczkowych

i

ewakuacyjnych

nie

wolno

wykorzystywać do innych celów

Tablica 7: Dane techniczne tlenowych

aparatów ucieczkowych i

ewakuacyjnych AU-9

Plansza 4. Aparat tlenowy

ucieczkowy i ewakuacyjny AU-9L

Legenda: 1. butla z tlenem sprężonym, 2. zawór butli, 3.
manometr, 4. zawór redukcyjny, 5. zawór bezpieczeństwa, 6.
aparat płucny z dyszą stałego dawkowania, 7. worek oddechowy,
8. pochłaniacz CO

2

, 9. Zawór upustowy, 10. Wąż oddechowy, 11.

maska (w aparacie AU – 9E/1), ustnik i zacisk na nos (w aparacie AU
– 9L), 12. płuca użytkownika aparatu.

3

1

2

4

5

6

7

9

8

10

11

12

na
zewnątrz

na
zewnątrz

Ideowy schemat obiegu tlenu i powietrza

w aparatach AU-9L i AU-9E/1

Plansza 5. Tlenowy aparat

ucieczkowy SR-100A (RAT/4-60)

Tlenowy aparat
ucieczkowy SR-
100A (RAT/4-60)

- konstrukcja i
zasada działania

- czas ochronnego działania -

60 [min],

- wymiary (bez pasków nośnych):

200x150x120

[mm],

(210x150x110) [mm],

- masa -

ok. 2,9 [kg],

(3,1) [kg]*,

- zawartość CO

2

na wdechu max. 2,5 [%],

- temperatura powietrza na wdechu

max. 55 [˚C],

- podczas użytkowania ok. 45 [˚C],
- czas ochronnego działania przy wyczekiwaniu na

pomoc

do 5 [godz.],

- trwałość użytkowania 5 [lat],
- pojemność naboju (butli) tlenowego

0,05 [dm

3

],

- ciśnienie tlenu w naboju

8 [MPa],

- objętość tlenu w naboju

8 [dm

3

].

Dane techniczne aparatu SR-

100A

Sposób użycia aparatu

regeneracyjnego ucieczkowego

Plansza 6. Aparat regeneracyjny

ucieczkowy OXY K 50S

- czas ochronnego działania 50 [min.],
- wymiary (bez pasków nośnych)

200x257x105 [mm]

- masa

ok. 3 [kg] (2,4 kg otwarty do użycia)

- zawartość CO

2

na wdechu

< 1 [%],

- temperatura powietrza na wdechu

max.

55 [˚C],

- pojemność worka oddechowego

6 [dm

3

],

- trwałość użytkowania

5 [lat],

- przydatność do użytkowania

10 [lat],

Dane techniczne aparatu OXY K

50S

Plansza 7. Aparat regeneracyjny

ucieczkowy SR-60

- czas ochronnego działania

60 [min.],

- wymiary (bez pasków nośnych)

250x85x305 [mm],

- masa

ok. 4,0 [kg],

- czas ochronnego działania
przy oczekiwaniu na pomoc do 3

[godz.],

- przydatność do użytkowania 10 [lat]

- po wprowadzeniu do eksploatacji 5 [lat]
- kontrola aparatu codzienna (zmianowa)

Dane techniczne aparatu SR-60

Plansza 8. Aparat regeneracyjny

ucieczkowy SZSS-1PV

- czas ochronnego działania podczas

ucieczki min. 50 [min.],

- czas ochronnego działania w czasie

spoczynku

(wyczekiwanie na pomoc) min. 150

[min.],

- wymiary (bez pasków nośnych)

średnica 150 [mm],
wysokość 262 [mm],

- masa

ok. 3 [kg],

Dane techniczne aparatu SZSS-

1PV

Sprzęt kontrolno pomiarowy

• Tlenomierze

Dane techniczne niektórych typów tlenomierzy:

• Metanomierze

Do pomiaru stężenia metanu w kopalniach

stosowane są:

-

Metanomierze interferencyjne,

działające

na

zasadzie

interferencji

promieni świetlnych przenikających

przez

powietrze czyste znajdujące się w komorach
porównawczych i przez powietrze zawierające
metan,

znajdujące

się

w

komorze

pomiarowej,

      -

Metanomierze działające na zasadzie

katalitycznego spalania metanu.

Metanomierz interferencyjny
Ricken z pochłaniaczem CO

2

(widok ogólny)

Metanomierz M-1c

• Przyrządy do pomiaru stężenia innych gazów
Dzielimy na:
-

jednogazowe

- wielogazowe

Przedstawicielem

przyrządów

jednogazowych

służących do pomiaru ditlenku węgla (CO

2

) jest np.

aparat firmy „AUER” o nazwie

„AUER CO

2

”

, zaś

przedstawicielem przyrządów do pomiaru stężenia

tlenku węgla (CO) może być np. aparat o nazwie

„GFG-microCO”

albo analizator osobisty typu

„OAG-CO”

.

Przyrządami służącymi do wykrywania i pomiaru

stężenia kilku gazów, (a więc CO, CO

2

i innych) są

np.

MULTIWARN II

,

TRIPLE-PLUS

,

TOX

i inne.

Przyrządy te dodatkowo mogą oceniać, również

stopień zagrożenia wybuchowego mieszaniny

mierzonych gazów.

Przenośny analizator gazów PAC
III firmy Dräger

Podręczny detektor gazu
mikroPac firmy Dräger

• Eksplozymetry

Eksplozymetry: Pac Ex oraz Ex (zakres pomiarowy 0-
100 DGW)

Wykrywacz gazów WG-2m

W kopalni często zachodzi potrzeba mniej dokładnego

ale za to szybkiego wykonania pomiaru stężenia
określonego gazu. Funkcję tę z powodzeniem pełnią
od wielu już lat wykrywacz rurkowy gazów z pompką
harmonijkową WG-2M oraz wskaźniki rurkowe,
każda do innego rodzaju gazu lub innego zakresu
pomiarowego tego samego gazu.

Wskaźniki rurkowe

Pompka harmonijkowa
ACCURO (do
stosowania z
wskaźnikiem
rurkowym gazu)

Objętość zassania
100 cm³
Masa 250g

Pobieranie próbek powietrza do

analizy chemicznej w

laboratorium

Próbki powietrza pobiera się do specjalnych

pojemników wcześniej przygotowanych w

Kopalnianej Stacji Ratownictwa Górniczego

albo w laboratorium kopalnianym. W

kopalniach

używa

się

następujących

pojemników:

→   pipet szklanych,
→   pipet z tworzywa sztucznego,
→   pipet ciśnieniowych,
→   dętek gumowych,
→   worka Tedlara z gumową gruszką.

Pojemniki do poboru próbek gazowych

1.Pipeta ze szkła
2.Pipeta z tworzywa sztucznego
3.Pipeta metalowa wraz z pompką
tłokową
4.Dętka gumowa
5.Worek Tedlara z gumową gruszką

Wykonywanie analiz chemicznych

W czasie akcji pożarowej bardzo ważne jest

bieżące informowanie kierownika akcji o
składzie chemicznym gazów pożarowych. Można
uzyskać te informacje wykonując analizy
chemiczne urządzeniami przystosowanymi do
pracy w wyrobiskach kopalnianych.

Zestaw chromatograficzny do analizy gazów (Schimadzu)

Mikrochromatograf
P200

Zestaw chromatograficzny na stanowisku
pomiarowym

Przyrządy do pomiaru parametrów

fizycznych powietrza

Do pomiaru temperatury w kopalni stosuje się:
• termometry, mierzące temperaturę metoda kontaktową,
• pirmometry, mierzące temperaturę metoda bezstykową.

Termometr górniczy

Termohigrometry CTH-02 i CTH-
01/a

Pirometry: RPP-05/002G/G (1), PPG-500 (2)

Dane techniczne
przyrządu PPG-500:

1. Zakres
pomiarowy

-         0-
60ºC
-         0-
150ºC
-         0-
500ºC

2. Napięcie
zasilania

-

   

      18V

(baterie
6F22

)

3. Odczyt

-    analogo
wy

4. Czas
odpowiedzi

-

   

      1s

•

Pomiar wilgotności
powietrza metodą
psychometryczną:

polega na pomiarze temperatury

powietrza równocześnie dwoma
termometrami, z których jeden
jest suchy, drugi zaś wilgotny.
Termometr wilgotny wskazuje
temperaturę powietrza przy
wilgotności 100 %. Różnica
temperatur

wskazywanych

przez

termometr

suchy

i

wilgotny nazywana jest różnicą
psychrometryczną,

zaś

wilgotność względna powietrza
jest jej funkcją.

Psychrometr
Assmanna
1-      

termometr

wilgotny
2-      

termometr

suchy

• Pomiar prędkości powietrza.
Pomiar prędkości przepływu powietrza w

wyrobiskach kopalnianych wykonywany jest
przy użyciu anemometrów. Istnieje wiele typów
anemometrów. Najbardziej rozpowszechnione
są anemometry skrzydełkowe oraz czaszowe

Anemometr
skrzydełkowy

Łączność w ratownictwie

górniczym

Łączność przewodowa

Przykładem łączności przewodowej
stosowanej w ratownictwie górniczym jest
urządzenie łączności ratowniczej UŁR – 2

schemat ideowy urządzenia UŁR-2

Legenda: AR – aparat ratowników 1,2,3
X - szczypce (1,2,3,4) do wpięcia się do linii

telefonicznej,

B – bęben (1,2,3) z rozwijaną linią telefoniczną,
AS - połączenie do aparatu sztabowego,
ARB- gniazdo końcówki aparatu ratownika AR, jako

aparatu rozmówczego bazy,

AB – aparat bazowy,
KZ, KLP, KLZ – lampki sygnalizujące sprawność

urządzenia i lini,

N/O, W – przyciski do wywoływania zastępu

ratowniczego,

Mik – przycisk włączenia mikrofonu,
M – mikrofon,
MG – podłączenie magnetofonu.

Urządzenie to pozwala utrzymywać stałą łączność

pomiędzy

bazą

ratowniczą,

trzema

zastępami

ratowniczymi przebywającymi w akcji oraz z

kierownikiem akcji ratowniczej. W skład UŁR-2

wchodzą:

→   aparat bazowy AB-UŁR, który pełni funkcję centrali,
→  aparaty ratownika AR-UŁR w ilości 4 sztuk, (AR

4

),

→ ARB – aparat rozmówczy w bazie połączony z

mikrofonoglośnikiem,

→ aparat sztabowy AS-UŁR, który znajduje się w

pomieszczeniu kierownika akcji ratowniczej; służy on

do nasłuchu rozmów prowadzonych pomiędzy bazą

ratowniczą i zastępami ratowniczymi przebywającymi

w akcji, a także do prowadzenia bezpośrednich

rozmów kierownika akcji z bazą ratowniczą

(połączenie poprzez AR

4

),

→   kable do połączenia aparatu bazowego (AB-UŁR) i

aparatu sztabowego (AS-UŁR)

• Łączność za pośrednictwem UŁR jest

głośnomówiąca. Ratownicy rozciągają linię

telefoniczną łącząc ze sobą przewody

nawinięte na bębnach, maksymalnie do

2000 m od bazy ratowniczej. Szczypce

znajdujące się na przewodzie do aparatu

ratownika (AR-UŁR) pozwalają ratownikom

wpiąć się do linii telefonicznej w dowolnym

jej miejscu. Ma to szczególne znaczenie

przy wycofywaniu się zastępu ze strefy

zagrożenia. Urządzenie łączności

ratowniczej (UŁR) posiada własne zasilanie

z baterii (akumulatora)o napięciu 12V.

Pojemność baterii wystarcza na 8 godzin
pracy urządzenia.

Łączność bezprzewodowa

W łączności bezprzewodowej wykorzystuje się fale

radiowe, jako nośnik sygnału. W ratownictwie
górniczym, łączność bezprzewodową stosuje się
powszechnie na powierzchni do kontaktowania się
pomiędzy stałymi lub ruchomymi punktami, w
szczególności

pomiędzy

Centralną

Stacją

Ratownictwa Górniczego i Okręgowymi Stacjami
Ratownictwa Górniczego a także pomiędzy tymi
stacjami i wozami bojowymi udającymi się do
akcji. Możliwa jest również taka łączność
pomiędzy innymi punktami i osobami, w
szczególności pomiędzy KSRG i CSRG lub OSRG.
Do

łączności

bezprzewodowej

używa

się

radiotelefonów.

Inaczej organizowana jest

łączność bezprzewodowa

w podziemnych wyrobiskach kopalni. Tutaj, fale
radiowe są szybko tłumione i korzystanie z typowej
łączności bezprzewodowej jest prawie niemożliwe,
z wyjątkiem prostoliniowych odcinków wyrobisk.
Do łączności bezprzewodowej pomiędzy bazą
ratowniczą i zastępami w akcji używa się obecnie
radiowego systemu łączności ratowniczej GABI-98
(RSŁR-GABI-98).

Radiowy system łączności GABI-98

• Do łączności pomiędzy Kierownikiem akcji

ratowniczej i bazą wykorzystuje się kopalnianą sieć
telefoniczną. Antena z „promieniującego kabla” jest
wcześniej rozwinięta w wyrobiskach, w których będą
przemieszczać się zastępy ratowników. System
obecnie wyposażony jest w iskrobezpieczne
radiotelefony, typu MOTOROLA

.

Radiowy system łączności Ratowniczej GABI-98, widok
ogólny

Radiowy System Łączności Ratowniczej GABI – 98

składa się z następujących urządzeń:

- radiotelefonu bazowego RB ( typu MOTOROLA GP

900 Ex ),

      - radiotelefonów ratownika RR ( typu

MOTOROLA GP 900 Ex),

       - wzmacniaczy liniowych WL - 98,
- zasilacza iskrobezpiecznego.

Na wyposażeniu systemu są także ładowarki do

szybkiego (1godzina) ładowania akumulatorów

radiotelefonów bazowego i ratowników. Dobrze

naładowany akumulator powinien wystarczyć na

10 godzin pracy radiotelefonów przy założeniu, że

5% czasu zajmuje nadawanie, 5% odbiór, a 90%
czasu przeznaczane jest na nasłuch.

• Niekonwencjonalne sposoby

nawiązania łączności

W przypadku utraty łączności lub braku możliwości

nawiązania łączności z zastępem w akcji w sposób

opisany w punktach 12.1 i 12.2, do przywrócenia

łączności pomiędzy bazą i zastępem należy

wykorzystać niekonwencjonalne sposoby. Należą

do

nich

w

szczególności

sygnały

porozumiewawcze przekazywane za pomocą

dźwięku lub światła.

Tymi sygnałami można porozumiewać się również

z osobami zagrożonymi i odwrotnie. W tym celu

ustalony został kod sygnałów alarmowych, którym

mogą być przekazywane przez ratowników

polecenia dla osób zagrożonych i informacje od

osób zagrożonych do ratowników

• Kod sygnałów alarmowych przekazywanych osobą zagrożonym przez pożar

Sygnały dźwiękowe generowane są w wyniku
uderzania

metalowym

przedmiotem

(np.

krążnikiem

od

przenośnika

taśmowego)

po

rurociągach wodnych, sprężonego powietrza, po
szynach, metalowych lutniociągach lub innych
instalacjach, które łączą bezpośrednio punkt
nadawania sygnału z punktem ich odbioru.

• Inne sygnały obowiązują podczas porozumiewania

się bazy z zastępem ratowniczym, z którym utracono
łączność. Oczywiście w takiej sytuacji zastęp
ratowniczy zobowiązany jest do natychmiastowego
wycofania się ze strefy zagrożenia.

• Analogicznie można porozumiewać się

sygnałami dźwiękowymi z załogą
odciętą przez zawał lub wodę.

• W czasie akcji ratowniczej może być, w

ograniczonym zakresie, stosowana także
sygnalizacja świetlna. Ma to miejsce szczególnie w
przypadku konieczności wykonania transportu w
wyrobiskach, w których nie ma normalnej łączności
przewodowej. Wówczas należy porozumiewać się
kodem zapisanym w tabeli poniżej.

Historia Sprzętu Stosowanego w

RATOWNICTWIE GÓRNICZYM

Aparaty tlenowe robocze

Aparaty tlenowe ucieczkowe

Aparaty powietrzne butlowe

Lampy karbidowe i

akumulatorowe

TEMAT 3

OPATRYWANIE RAN

 Sztuczne oddychanie
 Jak wykonać najprostszy opatrunek?
 Kiedy wolno unieść zranioną kończynę

powyżej poziomu ciała?

 Do czego przyda Wam się opaska uciskowa?
 Na czym polega tzw. ucisk punktowy na

ranie szyi?

 Jak postępować z ranami głowy
 Czego bezwzględnie nie wolno robić w

przypadku wytrzewienia rany brzucha?

Często podczas wypadków w kopalni, mamy do

czynienia z utratą przytomności i brakiem

możliwości samodzielnego oddychania przez

poszkodowanego.

Wówczas

zachodzi

potrzeba wykonania

sztucznego oddychania

metodą „usta – usta”. Do tego celu ratownicy

używają aparatu

AM-4

, w skład którego

wchodzi:

→  

odsysacz

do

usuwania

płynnych

zanieczyszczeń

z

dróg

oddechowych

poszkodowanego;

jest

to

zbiornik

wyposażony

w

ustnik

z

zaworem

wydechowym i podłączonym do niego

zbiornikiem,

→   aparat do sztucznego oddychania.

 Aparat do sztucznego oddychania AM-4 składa się z

fałdowanego przewodu wyposażonego w zawór

wdechowy, ustnik i ściskacz nosa na jednym końcu

oraz półmaski z taśmami nagłowia na drugim końcu.

 Po

oczyszczeniu

dróg

oddechowych

poszkodowanego,

ratownik

zakłada

poszkodowanemu na twarz półmaskę i naciąga

taśmy nagłowia na jego głowę. Sam ratownik

wkłada sobie ustnik do ust i zakłada ściskacz na

nos. Silnym wydechem ratownik wtłacza powietrze

ze swoich płuc przez ustnik, przewód fałdowany i

otwarty zawór do płuc poszkodowanego. Wdech

ratownika

powoduje

otwarcie

zaworu

wydechowego, przez który świeże powietrze

dopływa do jego płuc. Powietrze zużyte z ust

poszkodowanego płynie przez otwarty zawór

zwrotny do atmosfery. Wydech poszkodowanego

następuje samoczynnie na skutek powrotu jego

klatki piersiowej do stanu pierwotnego.

Aparat do

sztucznego
oddychania
metodą „usta-
usta” AM-4:

a). widok

aparatu,

b). schemat

działania aparatu; I.
faza wydechu
ratującego, II faza
wdechu ratującego,

c). zastosowanie

aparatu

 Poszkodowanym

którzy

oddychają

samodzielnie, ale przebywali jakiś czas w
atmosferze skażonej – ratownicy mogą
pomóc stosując dotlenianie inhalatorem
przenośnym AM-2M. Inhalator ten może
obsłużyć jednocześnie dwie osoby.

 W skład inhalatora AM-2M wchodzą:

→   butla z tlenem o pojemności 2 dm³ i ciśnieniu 20

MPa,

→  zawór

redukcyjny

z

manometrem

i

przepływomierzem,

→   worek inhalacyjny,
→ przewody oddechowe, fałdowane, zakończone

półmaskami.

Inhalator przenośny AM-2M
a). widok, b). schemat:
1. butla tlenowa z zaworem, 2. zawór redukcyjny
tlenu, 3. komora zmieszania, 4. zwilżacz, 5.
worek inhalacyjny, 6. zawór wdechowy, 7.
zawór wydechowy, 8. półmaska, 9. wąż
oddechowy, 10. inżektor

Pierwsza pomoc w przypadku

zranienia

Pierwszą czynnością, jaką powinniście wykonać

w przypadku zranienia, jest ciśnienie

krwawiącego miejsca przy użyciu czystej gazy

opatrunkowej lub choćby ubrania (jeśli wymaga

tego sytuacja, najpierw należy ranę odsłonić,

unosząc czy nawet rozcinając ubranie). W ten

sposób założycie osobie poszkodowanej

najprostszy , podstawowy opatrunek uciskowy.

Rysunek 1. Opatrunek

uciskowy

Uwaga!

Sterylność doraźnych opatrunków nie jest
kwestią pierwszorzędną. Raczej nie stosuje
się waty ani ligniny bezpośrednio na ranę,
gdyż

mogą

one

we

fragmentach

pozostawać w niej i potem spowodować
infekcję. Unikajcie również wlewania do
rany środków dezynfekcyjnych, które
denaturują

białka

tkanek,

utrudniają

ewentualne

postępowanie

chirurgiczne

oraz niekiedy gojenie rany. Ponadto mogą
spowodować silny wstrząs bólowy.

•

Rany kończyn

Ranę kończyny należy natychmiast ucisnąć, choćby

ręką (w rękawiczce). Jeżeli jest to możliwe, trzeba

natychmiast przyłożyć pakiet gazy opatrunkowej

(bez opakowania!) i unieść kończynę powyżej

poziomu ciała. Zmniejszy to ciśnienie krwi w

kończynie i krwawienie z rany.

Pakiet gazy powinniście przywiązać bandażem

(najlepiej elastycznym). Jeżeli opatrunek przesiąka,

nałóżcie kolejną warstwę i dociśnijcie.

Wyjątkiem są tu szczególne sytuacje (katastrofy

masowe, ukąszenia jadowitych zwierząt, amputacje

urazowe), gdy dopuszcza się stosowanie opasek

uciskowych powyżej rany. Jednak tylko z szerokiej

taśmy lub chusty trójkątnej. Nigdy nie wolno

stosować opasek uciskowych z cienkiej linki, sznurka

lub gumy, a także długotrwałego ucisku, ponieważ

może to doprowadzić nawet do martwicy kończyny.

Opaska uciskowa najczęściej potrzebna jest
przy amputacjach urazowych. Na kikut
obciętej kończyny należy założyć opaskę
uciskową (pasek taśmę) około 5-10
centymetrów od rany, po czym założyć na
ranę opatrunek uciskowy i unieść kikut
powyżej poziomu serca. Opaskę uciskową
trzeba luzować co

30 minut!

Amputowane

części ciała należy zachować do
ewentualnej replantacji, przechowując je
do momentu przyjazdu lekarza w czystej
suchej plastikowej folii zanurzonej w
wodzie z lodem.

• Rany i obrażenia głowy

Szczególnego postępowania wymagają rany i

obrażenia głowy. Poszkodowanych przytomnych
należy ułożyć w pozycji półsiedzącej podpartej.
Następnie trzeba delikatnie (nie uciskając)
osłonić ranę opatrunkiem. Nieprzytomni zawsze
powinni leżeć w pozycji na boku, ze względu na
zachłyśnięcie się treścią żołądkową.

Uwaga!

Należy unikać uciskania ran głowy, ponieważ
rany takie mogą być otwartym „wentylem
bezpieczeństwa” dla rosnącego ciśnienia
przy ewentualnym krwawieniu wewnątrz
czaszki. Zatkanie odpływu może powiększyć
krwiak i ucisnąć mózg, a w konsekwencji
spowodować trwałe uszkodzenie funkcji
nerwowych lub śmierć mózgu.

Rysunek 2. Opatrunek głowy w pozycji półsiedzącej

podpartej

• Rany szyi

Rany szyi wymagają dużej ostrożności przy

opatrywaniu. Dobrze jest stosować w ich
przypadku ucisk punktowy tak, aby nie
spowodować zaburzeń oddychania (uduszenia),
zaciśnięcia tętnic szyjnych lub nie uszkodzić
kręgosłupa szyjnego.

Najlepiej docisnąć do krwawiącego miejsca grubo

złożoną gazę opatrunkową i utrzymywać tak
opatrunek, aż do interwencji chirurga.

Rysunek 3. Ucisk punktowy na ranie szyi

• Rany klatki piersiowej

Rany klatki piersiowej – poza założeniem

opatrunku uciskowego – należy jeszcze uszczelnić
folią i plastrem. Postępowanie takie zabezpiecza
przed powstaniem lub narastaniem odmy
opłucnowej.

Rysunek 4. Opatrunek rany klatki

piersiowej

Oddychamy,

ponieważ

następuje

rozprężenie

płuc

wewnątrz

klatki

piersiowej. Wyrównanie ciśnień między
atmosferą a jamą opłucnej powoduje
„zapadnięcie się” płuca pod działaniem
sił sprężystych tkanki, czyli odmę
opłucnową. Brak czynnej tkanki płucnej
prowadzi do duszenia się. Ponadto
istnieje również możliwość powstania
tzw. odmy prężnej, gdzie uszkodzeniu
ulega

płuco

przy

zachowaniu

szczelności ściany klatki piersiowej.
Ratunkiem

jest

wtedy

punkcja

i

odbarczenie odmy, wykracza to jednak
poza zakres pierwszej pomocy.

• Rany brzucha

Rany brzucha wymagają ułożenia

poszkodowanego na plecach, niewielkiego
ugięcia mu nóg w kolanach (zmniejsza ono
napięcia ściany brzucha) i przykrycia rany
dużym, nieuciskającym opatrunkiem (np. z
chusty trójkątnej lub gazy opatrunkowej). W
postępowaniu bardziej zaawansowanym zaleca
się w tego typu przypadkach mokry opatrunek
nawilżony fizjologicznym roztworem soli (Na
Cl 0,9%) lub chłodną przegotowaną wodą.

Zwracamy waszą szczególną uwagę, że nawet jeżeli

dojdzie do pełnego wytrzewienia, czyli wypadnięcia
z rany jelit na zewnątrz, nie należy ich wkładać z
powrotem do jamy brzusznej, tylko zostawić
przykryte opatrunkiem (ucisk grozi niedokrwieniem
jelit). Powinniście także pamiętać przeciwwskazaniu
do podawania osobom z raną brzucha czegokolwiek
doustnie.

Rysunek 5. Opatrunek rany brzucha

• Rany oczu

Szczególną uwagę zwracamy Wam na uszkodzenia

oczu. Każdy uraz, „ciało obce” (np. opiłki, pył
żelazny) czy oparzenie wymaga

pilnej kontroli

okulistycznej

. Opóźnienie pomocy specjalistycznej

nawet o kilka godzin może doprowadzić do utraty
wzroku.

Pierwsza pomoc przy ranach oczu polega na

ograniczeniu ruchomości gałki ocznej. Najlepiej
użyć opatrunku obuocznego (nawet w urazach
jednego oka).

Taki opatrunek należy poprzedzić starannym

płukaniem oczu wodą – lub lepiej – roztworem
fizjologicznym soli (Na Cl 0,9%).

W szczególnie zagrożonych tego typu
urazami miejscach pracy instaluje się
specjalne zestawy do płukania twarzy i oczu.
Jeżeli oparzenie oczu nastąpiło substancją
żrącą w stanie stałym, płukanie takie należy
poprzedzić mechanicznym usunięciem części
substancji.

Rysunek 6. Opatrunek rany oka

• Ciało obce w ranie

Może się zdarzyć, że w ranie utkwi jakieś „ciało

obce” (kawałek metalu, drewna, szkła plastiku). O ile
nie wysunie się pod własnym ciężarem, nie wolno go
wyrywać z rany, ale pozostawić, uszczelniając i
stabilizując opatrunkami ranę. Zwłaszcza dotyczy to
ran klatki piersiowej i brzucha. Jest tak dlatego, że
na ostrym końcu „ciała obcego” w ranie może
odkurzyć się życiowo istotna tętnica, z której
krwotok będzie trudny do zatamowania.

Pamiętajcie więc, że o ile obecność „ciała obcego” w

ranie bezpośrednio nie zawsze zagraża życiu
poszkodowanego, jego usunięcie raczej należy
pozostawić specjalistom.

Rysunek 7. Opatrunek rany z „ciałem

obcym”

• Materiały opatrunkowe

Do opatrywania ran możecie, oprócz gazy i bandaży,

stosować także: chusty trójkątne, siatki z Codofixu,
plastry.

Istnieje również wiele rodzajów specjalistycznych

opatrunków, na przykład silikonowych,
metalizowanych lub hydrożelowych (służą do
opatrywania ran oparzeniowych rozległych
uszkodzeń skóry).

Pamiętajcie także o sporych możliwościach

opatrywania ran jakie wynikają z doraźnej
improwizacji, najczęściej za pomocą fragmentów
ubrania.

• Warto zapamiętać:

1. Pierwszą czynnością, jaką powinniście wykonać

w przypadku zranienia, jest uciśnięcie

krwawiącego miejsca przy użyciu czystej gazy

opatrunkowej lub choćby części ubrania (jeśli

wymaga tego sytuacja, najpierw należy ją

odsłonić, unosząc czy nawet rozcinając ubranie).

2. W przypadku ran i obrażeń głowy

poszkodowanego należy ułożyć w pozycji

półsiedzącej podpartej. Następnie trzeba

delikatnie (nie uciskając) osłonić ranę

opatrunkiem.

3. Nie wolno wyrywać „ciała obcego” z rany, ale

pozostawić je, uszczelniając i stabilizując

opatrunkami ranę.