PARAZYTOLOGIA

Morfologia, anatomia i

fizjologia pierwotniaków

oraz płazińców

pasożytniczych

Pierwotniaki (Protozoa)



organizmy jednokomórkowe



postać wegetatywna – trofozoit



wiele gatunków pierwotniaków
tworzy cysty, w których następuje
odtwarzanie niektórych organelli
lub podziały mitotyczne jąder (np.
u Entamoeba)

Pierwotniaki (Protozoa)



Trofozoit
Trichomonas
vaginalis

Pierwotniaki (Protozoa)



trofozoit okryty jest najczęściej
trójwarstwową lipidowo-białkową błoną
komórkową lub pellikulą



cytoplazma niektórych pierwotniaków
dzieli się na ektoplazmę i enzdoplazmę



w cytoplazmie trofozoitu umieszczone
są liczne organelle: siateczka
śródplazmatyczna, mitochondria, aparat
Golgiego, endosomy, lizosomy, jadro

Pierwotniaki (Protozoa)



Trofozoit

Entamoeba

histolytica

nu- jądro komórkowe

vac – wodniczka

ecto- ektoplazma

endo – endoplazma

psd – pseudopodium

(nibynóżka)

ka - kariosom

Pierwotniaki (Protozoa)



Cysta Entamoeba
histolytica

nu – jądro

komórkowe

vac – wodniczka z
glikogenem

cb - ciałka

chromatoidalne

Pierwotniaki (Protozoa)



Trofozoit
Entamoeba
histolytica

Pierwotniaki (Protozoa)



czterojądrowa
cysta Entamoeba
histolytica

Pierwotniaki (Protozoa)



Trofozoit Giardia
lamblia

Nu – jądro
komórkowe

k – kariosom

Ax – aksonema

Fg – wici

MB – ciała
przypodstawne

AD – krążek czepny

Pierwotniaki (Protozoa)



Cysta Giardia

lamblia

Nu – jądro

komórkowe

MB – ciała

sierpowate

Ax – aksonemy

k - kariosom

CW - otoczka

Pierwotniaki (Protozoa)



Trofozoity Giardia
lamblia

Pierwotniaki (Protozoa)



Cysta Giardia
lamblia

Pierwotniaki (Protozoa)



u niektórych
wiciowców (np. z
rzędu Kinetoplastida)
charakterystyczna
jest obecność
dużego
mitochondrium,
którego część
nazywa się
kinetoplastem

Pierwotniaki (Protozoa)



Główną rolę w procesach wydzielania

i wydalania odgrywa aparat

Golgiego, który u niektórych

wiciowców z rzędu Kinetoplastida lub

Trichomonadida zastępowany jest

przez ciało przypodstawne, dzielące

się w czasie podziału pierwotniaka

(Trypanosoma) lub odtwarzające się

po jego podziale np. u Trichomonas

Pierwotniaki (Protozoa)



trypomastigota
Trypanosoma
cruzi we krwi
obwodowej

Pierwotniaki (Protozoa)



materiałami zapasowymi są: glikogen,

wolutyna, tłuszcze



odżywianie odbywa się drogą dyfuzji lub

endocytozy:pinocytozy, fagocytozy



u niektórych pierwotniaków, np. u

Balantidium czy Chilomastix występuje

specjalny otwór komórkowy („gębowy”), tzw.

cytostom. Do cytostomu może prowadzić

zagłębienie – peristomum a od cytoplazmy w

głąb cytoplazmy - cytopharynx

Pierwotniaki (Protozoa)



Balantidium coli -
cytostom

Pierwotniaki (Protozoa)



niestrawione resztki pokarmowe (stałe)
zostają usunięte w różnych miejscach
błony komórkowej lub przez specjalny
otwór – cytopyge, umieszczony zwykle na
tylnym biegunie,



rozpuszczalne produkty przemiany
materii wraz z nadmiarem wody są
usuwane przez błonę komórkową drogą
dyfuzji lub za pomocą wodniczki tętniącej

Pierwotniaki (Protozoa)



brak wodniczki uważany jest za

przystosowanie do pasożytnictwa



organella ruchu to: pseudopodia – nibynóżki

oraz undulipodia: wici (flagella) i rzęski (cilia)



erytrocytofagia



typy nibynóżek: szerokie, językowate i

płatowate (lobopodia), cienkie i rozgałęzione –

siateczkowate (reticulopodia), cienkie i krótkie

– wypustkowate (rhizopodia) lub kolcowate

(acanthopodia) oraz cienkie, długie z

nibynóżką środkową (axopodia)

Pierwotniaki (Protozoa)



wici lub rzęski wychodzą z ciał podstawowych

umieszczonych w ektoplazmie, określanych

terminem – kinetosomy



część osi wici wnikająca do komórki

pierwotniaka zwana jest ryzoplastem



kinetosomy wici mogą łączyć się z ciałami

przypodstawnymi, najczęściej kulistymi,

owalnymi lub łukowatymi (Trypanosoma,

Trichomonas) oraz ze strukturami

usztywniającymi komórkę (np. aksostyl,

aksonemy)

Pierwotniaki (Protozoa)



akinetyzm –zanik organelli ruchu,
cechuje przede wszystkim pierwotniaki
pasożytujące wewnątrzkomórkowo



pobudliwość pierwotniaków, tj.
zdolność do reagowania na bodźce,
wyraża się m.in. zmianą miejsca
(taksja)

Pierwotniaki (Protozoa)



Rozmnażanie pierwotniaków jest zwykle
bezpłciowe, najczęściej przez podział
mitotyczny na dwa osobniki potomne:

ortomitoza – chromosomy przyczepiają
się do włókien wrzeciona mitotycznego i
przy końcu profazy układają się w
płaszczyźnie równikowej (metafaza),
skąd rozchodzą się na bieguny

Sposoby rozmnażania
bezpłciowego pierwotniaków

A –

podział typowy dla typu

Sarcodina, bez określonego

kierunku podziału

B – podział podłużny typowy

dla Trypanosomatidae

C – podział podłużny

charakterystyczny dla

rodziny Trichomonadidae

D – podział endodyogeniczny

typowy dla rodziny

Eimeriidae

E – podział poprzeczny

charakterystyczny dla typu

Ciliata

Pierwotniaki (Protozoa)

- pleuromitoza – chromosomy umieszczają się na

błonie jądrowej i po podziale podłużnym rozchodzą

się na bieguny – brak metafazy



płciowo pierwotniaki rozmnażają się przez

wytwarzanie gamet z przekształconych postaci

wegetatywnych (gamonty) lub w złożonym procesie

gametogonii, jeżeli łączące się gamety nie różnią się

morfologicznie - izogamia, gdy różnią się anizogamia



u orzęsków występuje koniugacja



budowa organelli ruchu i sposób rozmnażania

stanowią ważną cechę w klasyfikacji pierwotniaków

HELMINTOLOGIA



PŁAZIŃCE (PLATYHELMINTHES)



KOLCOGŁOWY
(ACANTHOCEPHALA)



OBLEŃCE (NEMATHELMINTHES)



PIERŚCIENICE (ANNELIDA)

HELMINTOLOGIA

Płazińc
e

Przywry

(

Trematoda

)

Tasiemce (Cestoda)

Przywry



ciało dwubocznie symetryczne,
wydłużone o kształcie owalnym,
lancetowatym lub listkowatym



dwie przyssawki: gębowa i brzuszna



ciało pokryte worem powłokowo-
mięśniowym



oskórek

Przywry



wnętrze wora powłokowo-mięśniowego

wypełnia parenchyma



występuje pierwotna jama ciała



układ pokarmowy rozpoczyna się otworem

gębowym, skąd pokarm dostaje się do jamy

gębowej, umięśnionej gardzieli i przełyku.

Za przełykiem jelito rozwidla się na dwa

ramiona, które biegną po bokach ciała,

kończąc się ślepo. Niestrawione resztki

pokarmu usuwane są przez otwór gebowy.

Przywry



protonefrydialny układ wydalniczy



układ nerwowy zbudowany z dwóch
zwojów nerwowych, położonych między
przyssawką gębową a gardzielą i
połączonych spoidłem poprzecznym. Od
zwojów odchodzą ku przodowi ciała trzy
pary nerwów krótkich i ku tyłowi trzy pary
nerwów długich. Odpowiednie pary nerwów
połączone są spoidłami poprzecznymi.

Budowa anatomiczna
przywr



Budowa wora powłokowo-

mięśniowego:

1 - warstwa tegumentalna

2 – warstwa mięśniowa

3 – część wnętrza ciała

4 – kolec

5 – pęcherzyki pinocytotyczne i

zagłębienia powierzchni

6 – warstwa fibrylarna

7 – warstwa bogata w lipidy i

mitochondria

8 – błona podstawna

9 – 10 – włókna mięśniowe

poprzeczne i podłużne

11 –jądro komórki nabłonkowej

12 – komórka parenchymy

13 – ściana jelita

14 – komórka płomykowa

Przywry



plamki oczne występują tylko u larw



obojnactwo



układ rozrodczy męski zbudowany
jest z parzystych jąder, przewodów
wyprowadzających, nasieniowodu i
przewodu wytryskowego
zakończonego narządem
kopulacyjnym, tzw. cirrusem

Przywry



W skład żeńskiego układu rozrodczego
wchodzą: pojedynczy jajnik, jajowod,
macica, parzysty żółtnik i ootyp, do
którego uchodzi gruczoł Mehlisa i
przewód żółtnikowy wspólny. Końcowy
odcinek macicy otwiera się na dnie
zatoki płciowej metratermem, czyli
odpowiednikiem pochwy.

Przywry



brak układu oddechowego,

wymiana gazowa odbywa się całą

powierzchnią ciała



brak właściwych narządów ruchu u

postaci dorosłych



do pełnego cyklu rozwojowego

konieczna jest zmiana zywicieli

(heteroksenia)

Budowa anatomiczna
przywr



Układ pokarmowy:

2 – jama gębowa

3 – gardziel

4 – przyssawka

brzuszna

5 – jelito

6 – możliwe

modyfikacje

budowy jelita

Budowa anatomiczna
przywr



Układ
wydalniczy:

1 – komórka

płomykowa

2 – przewód

wydalniczy

3- pęcherz

wydalniczy

Budowa anatomiczna
przywr



Układ nerwowy:

1 –zwoje
wokółgardzielowe

2 – podłużny pień
nerwowy

3 – poprzeczne
spoidło nerwowe



Układ rozrodczy męski:

1 – zatoka płciowa

2 – cirrus

3 – przewód

wytryskowy

4 – torebka cirrusa

5 – pęcherzyk nasienny

wewnętrzny

6 –nasieniowód

7 – przewód

wyprowadzający

8 - jądro

Budowa anatomiczna
przywr



Układ rozrodczy żeński:

1- zatoka płciowa

2 – metraterm

3 – gruczoł żółtnikowy

4 – przewód żółtnikowy

zstępujący

5 – macica

6 – jajnik

7 – kanał Laurera

8 – gruczoł Mehlisa

9 – ootyp

10 – zbiornik nasienny

11 – 13 przewody żółtnikowe

Przywry



budowa
anatomiczna
przywr

Przywry

jajo

miracidium (dziwadełko)

sporocys
ta

redia

cerkaria

metacerkaria

postać dojrzała

Rozwój przywr



Do pełnego rozwoju przywr

nieodzowna jest zmiana żywicieli.

Zjawisko to nosi nazwę heteroksenii i

może mieć dwojaki charakter:

diheteroksenii, gdy występuje tylko

jeden żywiciel pośredni lub

triheteroksenii gdy żywicieli

pośrednich jest dwóch, przy czym

pierwszym lub jedynym żywicielem

pośrednim dla przywr digenetycznych

jest zawsze ślimak.

Przywry



Jajo Fasciola
hepatica

Przywry



miracidium Fasciola

hepatica
Pierwsza larwa w cyklu

rozwojowym przywr,

urzęsiona, uzbrojona w

narządy penetracyjne –

sztylecik i gruczoły. Ma

rozwiniętą muskulaturę,

układ nerwowy i

wydalniczy a u form

wolnożyjących narządy

zmysłów – oczy i

brodawki czuciowe.

Przywry



Budowa
anatomiczna
miracidium

Przywry



Sporocysta

Przekształcenie miracidium w

sporocystę ma charakter metamorfozy
regresywnej (odrzucenie wielu struktyr
larwalnych, ogólne uproszczenie
budowy). W rezultacie sporocysta jest
workiem zawierającym komórki
zarodkowe i protonefrydium. Ścianę
worka tworzą komórki nabłonkowe.

sporocysta



10 – protonefrydia



11- komórki
rozrodcze



12 – redie
rozwijające się w
sporocyście

Przywry



redia Fasciola

hepatica

Ma dobrze rozwinięty

układ pokarmowy –

umięśniona gardziel i

różnej długości jelito.

Najczęściej kształtu

robakowatego z

dwoma bocznymi

wyrostkami (organami

lokomotorycznymi). W

rediach rozwijają się

redie potomne lub

cerkarie.

Przywry



Cerkaria (ogonatka)
Ciało cerkarii jest

najczęściej wydłużone i

owalne, zaopatrzone

niekiedy w oczy,

sztylecik, gruczoły

penetracyjne oraz w

narząd ruchu. Posiada

także przyssawki,

układ pokarmowy,

wydalniczy, nerwowy i

zawiązki układu

rozrodczego.

Przywry



metacerkaria

Paragonimus

kellicotti
Powstaje przez

otorbienie cerkarii w

ciele drugiego żywiciela

pośredniego. Jeżeli

cerkaria ulega

otorbieniu na roślinach

wodnych lub na

powierzchni wody

wówczas forma otorbina

nosi nazwę adoleskarii.

Tasiemce

Cestoda

PseudophyllideaCyclophyllidea

Tasiemce



proglotydy jałowe, męskie,

hermafrodytyczne, maciczne



protandria



0,6-30 m (rozmiary ciała)



wór powłokowo – mięśniowy



protonefrydialny układ wydalniczy



układ nerwowy słabo rozwinięty, główny

zwój nerwowy mieści się w skoleksie, od

którego odchodzi 6 pni nerwowych

Tasiemce



w każdym członie występuje
komplet narządów płciowych



jądra zajmują położenie grzbietowe
w stosunku do gonad żeńskich

Tasiemce



Dorosła forma
tasiemca
pasożytująca w
jelicie cienkim

Skoleks (scolex) Cyclophyllidea

Tasiemce



Skoleks i
proglotydy
Hymenolepis
Na ”główce”
znajdują się 4
przyssawki i krótki
ryjek uzbrojony w
pojedynczy wieniec
20-30 haków.

Tasiemce



Skoleks i proglotydy
Dipylidium caninum
Na skoleksie
znajdują się 4
przyssawki i ryjek
uzbrojony w haki,
ułożone w 4-7
rzędach.

Tasiemce



Skoleks Taenia
saginata

Skoleks ma

kształt
gruszkowaty i
zaopatrzony jest
w 4 przyssawki.
Brak ryjka i
haków.

Tasiemce



Proglotydy Taenia
saginata

Tasiemce



Wór powłokowo -
mięśniowy
tasiemca

Tasiemce



Budowa członu

Diphyllobothrium

(Pseudophyllidea)

jd – jądro

zp – zatoka płciowa

jn – jajnik

ma – macica

po – pochwa

pk – kanał wydalniczy

żł - żółtniki

Tasiemce



Budowa członu Taenia

(Cyclophyllidea)

ma – macica

nd – nasieniowód

zp – zatoka płciowa

po – pochwa

jn – jajnik

pn – pień nerwowy

pw – podłużny kanał

wydalniczy

jd – jądro

os – oskórek

pk – poprzeczny kanał

wydalniczy

Rozwój tasiemców - larwy

onkosfera

procerkoid

plerocerkoid

cysticerkoid

cysticerkus

cenurus

echinokokus

Larwy tasiemców

cenurus

koracidium

cysticerkoid

koracidium

– orzęsiona

onkosfera, występująca w
środowisku wodnym

cenurus

– larwa

pęcherzykowata, liczba
Paczkujących skoleksów do
Kilkuset

cysticerkoid

– pęcherzyk

zawierający skoleks i
ogonek z haczykami
onkosfery

Larwy tasiemców

Cysticercus

– larwa

pęcherzykowata bez ogonka;
z jej wewnętrznej warstwy
mezenchymatycznej paczkuje
do środka skoleks

Onkosfera

–pierwsze

stadium larwalne (6 ruchomych
haczyków, embriofor u
Cyclophyllidea, embriofor
i skorupka jajowa u
Pseudophyllidea)

Procerkoid

- drugie

stadium larwalne u
Pseudophyllidea,
wydłużony kształt
z tylnym końcem
zawierającym
embrionalne haczyki
Onkosfery, na
powierzchni drobne
szczecinki skierowane
do tyłu