BŁONY

T

RANSPORT

Tomek Chamera

przez

Błony 

biologiczne

Granice komórek tworzą błony 

biologiczne, bariery 

oddzielające wnętrze od 

środowiska zewnętrznego 

komórki. Błony zawierają 

systemy transportu 

pozwalająca na pobieranie 

specyficznych cząsteczek oraz 

usuwanie z komórki 

niechcianych związków.

Takie systemy 

transportu nadają 

błonom ważną 

właściwość – 

selektywną 

przepuszczalność

Rodzaje 

transportu

Pomiędzy komórkami a środowiskiem 

zewnętrznym zachodzi wymiana 

różnych substancji na zasadzie 

trzech transportów: 

AKTYWNEGO

UŁATWIONEGO

BIERNEGO

Transport przez błony wymaga 

występowania nośników 

(nie zawsze)…

Nośniki są białkami błonowymi 

niezbędnymi do przenoszenia 

poprzez błony jonów oraz 

prawie wszystkich małych 

cząsteczek organicznych z 

wyjątkiem cząsteczek 

rozpuszczalnych w 

rozpuszczalnikach 

organicznych oraz małych 

cząsteczek nienaładowanych. 

Każdy nośnik jest wysoce 

selektywny i często 

transportuje tylko jeden typ 

cząsteczek. Wyróżnia się dwa 

rodzaje nośników:  ruchome 

(przenośniki) i nieruchome 

czyli kanały. 

Ale czym są te nośniki?

Transport bez udziału 

nośników

Do transportu bez 
udziału nośników 
zaliczamy transport 
bierny który odbywa 
się bezpośrednio przez 
błonę. Zaliczamy do 
niego:

Dyfuzja prosta

wypadkowe przemieszczanie się 

cząsteczek z obszarów o 

wyższym stężeniu do obszarów 

o niższym stężeniu, tak że 

ostatecznie rozkład cząstek 

staje się równomierny (dyfuzja 

jest zatem ruchem cząsteczek 

zgodnym ze spadkiem 

gradientu (stężenia)). 

Szybkość dyfuzji zależy od 

wielkości i kształtu cząsteczek, 

ich ładunku elektryczne go i 

temperatury otoczenia. 

Dyfuzja złożona - przenikanie substancji zachodzi nie tylko 

pod wpływem gradientu stężenia, ale i innych bodźców, jak 

np. gradientu potencjału elektrochemicznego czy gradientu 

ciśnienia

Osmoza

przemieszczanie się 

(dyfundowanie) wody z obszarów 

o wyższym jej stężeniu do 

obszarów o stężeniu niższym

. 

Transport z udziałem 

nośników

Transport przez błony z 

uczestnictwem  w 

przenoszeniu różnych, 

zlokalizowanych w błonie 

białek. 

W ten rodzaj transportu mogą 

być zaangażowane 

mechanizmy: 

dyfuzji ułatwionej 

(wspomaganej) 

specjalistyczne kanały

aktywny transport. 

Kanały

W zasadzie najprostszą drogą 

umożliwiającą małym, rozpuszczalnym w 

wodzie cząsteczkom przejście z jednej 

strony błony na drugą jest stworzenie 

hydrofilowego kanału. 

Funkcję tę pełnią w błonach komórkowych 

białka kanałowe, tworzące wodne pory 

transbłonowe, umożliwiające bierny ruch 

małych, rozpuszczalnych w wodzie 

cząsteczek, zarówno między cytozolem i 

otoczeniem komórki, jak i między 

cytozolem i wnętrzem organelli.

•

.

Kanał jonowy

Kanały jonowe różnią 

się od prostych 

porów wodnych tym 

że  wykazują 

selektywność 

jonową. Na przykład 

wąskie kanały nie 

przepuszczą dużych 

jonów, a kanały 

wyścielone 

ładunkami 

ujemnymi 

uniemożliwią 

wejście jonów 

ujemnych ze 

względu na 

elektrostatyczne 

odpychanie 

ładunków

Prawie wszystkie 

białka kanałowe są 

kanałami jonowymi, 

prowadzącymi 

wyłącznie transport 

jonów 

nieorganicznych, 

głównie Na+, K+, 

Cl~, Ca2+.

Występują także kanały 

bramkowane napięciem gdzie 

prawdopodobieństwo otwarcia 

jest kontrolowane przez 

potencjał błonowy. W przypadku 

kanału bramkowanego 

ligandem, np. receptora 

acetylocholiny  stan otwarcia 

jest kontrolowany związaniem 

określonej cząsteczki (liganda) z 

białkiem kanału.. 

Kanał bramkowany

Dyfuzja 

ułatwiona

W dyfuzji ułatwionej ruch cząsteczek odbywa się tylko w 

kierunku zgodnym ze spadkiem gradientu stężenia (od 

wyższego do niższego) - błona jest przepuszczalna dla 

przemieszczanej substancji, lecz obecność w błonie 

specyficznego nośnika, wiążącego czasowo 

transportowaną cząstkę przyspiesza jej przemieszczanie 

się przez błonę. Białko przenośnikowe nie ulega w tym 

procesie żadnym zmianom; po odłączeniu jednej 

cząsteczki może natychmiast wiązać się z drugą. 

Przykładem 

takiego 

nośnika jest 

białko 

transportujące 

glukozę przez 

błonę 

komórkową 

erytrocytów.

 

Transport aktywny

czyli transport cząsteczek wbrew 

gradientowi stężeń, odbywający się 

kosztem energii metabolicznej. Energia do 

tego transportu pochodzi najczęściej z ATP 

ale może to być również energia słoneczna. 

Pompa sodowo-

potasowa

Przykładem takiego transportu jest pompa sodowo-potasowa 

uczestnicząca w transporcie kationów sodu i potasu. Ma 

ona podstawowe znaczenie dla każdego rodzaju komórek 

żywych utrzymując potencjał błonowy i objętość komórki

Można wyróżnić trzy różne mechanizmy 

transportu aktywnego pod względem 
energii potrzebnej do transportu:

translokacja grupowa – gdy energia do transportu 

danej cząsteczki równa jest energii potrzebnej do 

wytworzenia nowych wiązań kowalencyjnych w 

transportowanej cząsteczce .

transport aktywny pierwotny – gdy energia do 

transportu danej cząsteczki równa jest energii 

potrzebnej do wytworzenia nowych wiązań 

kowalencyjnych w nośniku

transport aktywny wtórny – gdzie aktywnie 
transportowana pierwsza substancja (np. Na+) 
tworzy gradient potencjału elektrochemicznego, 
który warunkuje transport innej substancji, np. 
cukru, aminokwasu, zgodnie z tym gradientem

Transport 

aktywny 

wtórny 

można 

podzielić 

na:  

Symport – podczas 

transportu 

przenoszone są przez 

jedno białko dwie 

cząsteczki 

jednocześnie (w tym 

samym kierunku). 

Przykładem jest 

przenośnik Na+ i 

glukozy

Antyport – przemieszczanie jednego 

metabolitu do wnętrza zachodzi 

równocześnie z usuwaniem 

drugiego metabolitu. Przykładem 

jest wymiennik sodowo 

aminokwasowy

Inne transporty związane 

z błoną komórkową…

Egzocytoza

W procesie egzocytozy komórka 

pozbywa się produktów 

odpadowych lub też 

wytworzonych przez siebie 

specyficznych wydzielin w 

wyniku zlania się pęcherzyka z 

wydzieliną (lub wydaliną) z 

błoną komórkową. Jest to 

podstawowy mechanizm 

powiększania się błon. 

Endocytoza

W procesie endocytozy komórka 

pochłania materiał pochodzący z 
zewnątrz. Endocytoza dzieli się m.in. na 
fagocytozę i pinocytozę.

Fagocytoza

W wyniku fagocytozy komórka pochłania cząstki 

pożywienia lub bakterie. Proces ten polega na 

otoczeniu pochłanianych cząsteczek przez 

mikrofałdy błony komórkowej i utworzeniu wokół 

nich wakuoli. Gdy cząstki są już całkowicie 

otoczone, dochodzi do fuzji  z lizosomami, w 

których następuje rozkład pochłoniętego materiału.

Pinocytoza

W wyniku  pinocytozy komórka pobiera z zewnątrz materiał w postaci 

rozpuszczonej. Małe kropelki płynu zostają uwięzione w mikrofałdach błony 

komórkowej, z której odrywają się po stronie cytoplazmy drobne pęcherzyki. 

Płynna zawartość pęcherzyków przenika powoli do cytoplazmy, podczas gdy 

pęcherzyki powoli zmniejszają się stopniowo, aż w końcu znikają 

KONIEC

Bibliografia:

- Biochemia, J.Berg, L.Stryer, 

J.L.Tymoczko

- Podstawy biologii komórki, p.red. 

B.Alberts

- Biologia, C.A.Villee