Umysł społeczny

Umysł społeczny

Maciej Błaszak (UAM)

Maciej Błaszak (UAM)

Jeremy Bentham (1789)

Jeremy Bentham (1789)



„Przykrość i przyjemność (pain and
pleasure) rządzą nami we wszystkim, co
czynimy, mówimy, myślimy”
(Wprowadzenie do zasad moralności
i prawodawstwa)



„Przykrość i przyjemność (pain and
pleasure) rządzą nami we wszystkim, co
czynimy, mówimy, myślimy”
(Wprowadzenie do zasad moralności
i prawodawstwa)



Nie ulega wątpliwości, iż poszukujemy
przyjemnych doznań i unikamy fizycznego
bólu



Ale czy one „rządzą nami we wszystkim” co
robimy?



Czy zasada bólu i przyjemności kieruje
naszym zachowaniem?



Nie ulega wątpliwości, iż poszukujemy
przyjemnych doznań i unikamy fizycznego
bólu



Ale czy one „rządzą nami we wszystkim” co
robimy?



Czy zasada bólu i przyjemności kieruje
naszym zachowaniem?



Przyjemność i ból sterują nami w mniejszym
stopniu niż się powszechnie sądzi



Jest to o tyle istotne, iż instytucje społeczne i
wypracowane przez nie systemy zachęt działają
przede wszystkim w oparciu o tezę Benthama



Tym samym ich twórcy nie dostrzegają istnienia
kluczowych motywatorów ludzkiego działania



Przyjemność i ból sterują nami w mniejszym
stopniu niż się powszechnie sądzi



Jest to o tyle istotne, iż instytucje społeczne i
wypracowane przez nie systemy zachęt działają
przede wszystkim w oparciu o tezę Benthama



Tym samym ich twórcy nie dostrzegają istnienia
kluczowych motywatorów ludzkiego działania

Ludzie są z natury społeczni

Ludzie są z natury społeczni



Nasze mózgi są „okablowane” do łączenia się z
innymi ludźmi:



(1) mamy potrzebę pozostawania w kontakcie z
rodziną i przyjaciółmi (connection)



(2) jesteśmy z natury ciekawi, co dzieje się w
umysłach innych osób (mindreading)



(3) nasze tożsamości są kształtowane przez
wartości grup, do których należymy (harmonizing)



Nasze mózgi są „okablowane” do łączenia się z
innymi ludźmi:



(1)

mamy potrzebę pozostawania

w kontakcie z

rodziną i przyjaciółmi (connection)



(2)

jesteśmy z natury ciekawi, co dzieje się w

umysłach innych osób (mindreading)



(3)

nasze tożsamości są kształtowane przez

wartości grup, do których należymy (harmonizing)



Niektóre fragmenty mózgu społecznego
sięgają najprymitywniejszych ssaków
sprzed 250 milionów lat



Inne wyewoluowały niedawno i są
specyficzne dla Homo sapiens



Niektóre fragmenty mózgu społecznego
sięgają najprymitywniejszych ssaków
sprzed 250 milionów lat



Inne wyewoluowały niedawno i są
specyficzne dla Homo sapiens

Serie ewolucyjnych przystosowań

Serie ewolucyjnych przystosowań



(1) Wspólne neuronalne korelaty fizycznego i społecznego
bólu (connection)



(2) Neuronalna sieć czytania stanów mentalnych innych
osób (mindreading)



(3) Neuronalna podstawa naszych osobistych przekonań
pokrywa się
z regionami mózgu reagującymi na przekonania innych
ludzi; bywa, że częściej pomagamy innym niż samym sobie
(harmonizing) - chętnie ulegamy wpływowi społecznemu



(1) Wspólne neuronalne korelaty fizycznego i społecznego
bólu (connection)



(2) Neuronalna sieć czytania stanów mentalnych innych
osób (mindreading)



(3) Neuronalna podstawa naszych osobistych przekonań
pokrywa się
z regionami mózgu reagującymi na przekonania innych
ludzi; bywa, że częściej pomagamy innym niż samym sobie
(harmonizing) - chętnie ulegamy wpływowi społecznemu

Historycznie teorie ludzkiej natury ignorowały

społeczną genezę inteligencji

Historycznie teorie ludzkiej natury ignorowały

społeczną genezę inteligencji



Cechą wyróżniającą miał być język, rozum, przeciwstawny
kciuk, ….



Mimo, iż nasze mózgi nakierowane są na interakcje z innymi,
wykazujemy ślepotę poznawczą w obszarze naszej społecznej
natury



Mamy liczne teorie „kim jesteśmy” i teorie te są błędne



Instytucje społeczne są ufundowane – jawnie lub niejawnie –
na teoriach ludzkiej natury: szkoły, firmy, rządy czy instytucje
opieki zdrowotnej nie są w stanie osiągnąć swojego pełnego
potencjału bazując na błędnych koncepcjach naukowych



Cechą wyróżniającą miał być język, rozum, przeciwstawny
kciuk, ….



Mimo, iż nasze mózgi nakierowane są na interakcje z innymi,
wykazujemy ślepotę poznawczą w obszarze naszej społecznej
natury



Mamy liczne teorie „kim jesteśmy” i teorie te są błędne



Instytucje społeczne są ufundowane – jawnie lub niejawnie –
na teoriach ludzkiej natury: szkoły, firmy, rządy czy instytucje
opieki zdrowotnej nie są w stanie osiągnąć swojego pełnego
potencjału bazując na błędnych koncepcjach naukowych

To samo dotyczy zarządzania ludźmi w

organizacji

To samo dotyczy zarządzania ludźmi w

organizacji



Czy pozostawanie w kontaktach z wieloma
innymi ludźmi, stymuluje socjalizację i obniża
wydajność pracy, czy też ludzie pracują ciężej

ponieważ czują się odpowiedzialni za sukces
zespołu?



Czy pozostawanie w kontaktach z wieloma
innymi ludźmi, stymuluje socjalizację i obniża
wydajność pracy, czy też ludzie pracują ciężej

ponieważ czują się odpowiedzialni za sukces
zespołu?

Sieci w Internecie i sieci w mózgu

Sieci w Internecie i sieci w mózgu



Istnieją sieci społeczne w Internecie (Facebook,
Twitter, …), każda mająca mocne i słabe strony



Istnieją również sieci neuronalne w mózgu,
które razem promują nasz społeczny dobrostan



Sieci neuronalne pojawiły się w rozmaitych
momentach ewolucyjnej historii zwierząt – stąd
ich mocne i słabe strony



Istnieją sieci społeczne w Internecie (Facebook,
Twitter, …), każda mająca mocne i słabe strony



Istnieją również sieci neuronalne w mózgu,
które razem promują nasz społeczny dobrostan



Sieci neuronalne pojawiły się w rozmaitych
momentach ewolucyjnej historii zwierząt – stąd
ich mocne i słabe strony

Nastolatki

(11 – 18 lat)

Asymilacja

wartości

grupy

(harmonizing
)

Małe dzieci

(2-4 lat)

Czytanie

umysłów

(mindreading

)

Niemowlaki

(0-1 lat)

Pozostawani

e

w kontakcie

(connection)

Ssaki

(250 mln lat

temu)

Naczelne

(20 mln lat

temu)

Człowiek

(0,2 mln lat

temu)



Pierwsze ssaki (250 mln lat temu): odczuwanie społecznego bólu i
społecznej przyjemności / Niemowlaki ujawniają silną potrzebę
pozostawania w kontakcie



Naczelne (20 mln lat temu): umiejętność rozumienia działań i myśli
osobników
w stadzie / Małe dzieci rozwijają formy społecznego myślenia
przekraczające możliwości osobników dorosłych dowolnego innego
gatunku



Człowiek (0,2 mln lat temu): poczucie Ja – choć Ja (self) może być
uważane za mechanizm odróżniający nas od innych (i być może
stymulujący nasz egoizm),
w rzeczywistości jest silnym czynnikiem zapewniającym spójność grupy /
Nastolatki wykraczają poza potrzebę bycia w grupie, cechującą
niemowlaki i dzieci; nastolatki chcą pozostawać pod wpływem przekonań
i wartości dominujących
w grupie



Pierwsze ssaki

(250 mln lat temu): odczuwanie społecznego bólu i

społecznej przyjemności /

Niemowlaki

ujawniają silną potrzebę

pozostawania w kontakcie



Naczelne

(20 mln lat temu): umiejętność rozumienia działań i myśli

osobników
w stadzie /

Małe dzieci

rozwijają formy społecznego myślenia

przekraczające możliwości osobników dorosłych dowolnego innego
gatunku



Człowiek

(0,2 mln lat temu): poczucie Ja – choć Ja (self) może być

uważane za mechanizm odróżniający nas od innych (i być może
stymulujący nasz egoizm),
w rzeczywistości jest silnym czynnikiem zapewniającym spójność grupy /

Nastolatki

wykraczają poza potrzebę bycia w grupie, cechującą

niemowlaki i dzieci; nastolatki chcą pozostawać pod wpływem przekonań
i wartości dominujących
w grupie



Ludzie są silnie przystosowani do społecznego trybu
życia,
niemniej organizacje w ramach których działamy
zawodowo są
kiepsko przystosowane do nas



Instytucje kładą nacisk na IQ i poziom dochodów, a
pomijają
czynniki społeczne, które motywują nas do działania



Ludzie są silnie przystosowani do społecznego trybu
życia,
niemniej organizacje w ramach których działamy
zawodowo są
kiepsko przystosowane do nas



Instytucje kładą nacisk na IQ i poziom dochodów, a
pomijają
czynniki społeczne, które motywują nas do działania

Co mózg lub robić?

Co mózg lub robić?



Co mózg robi w czasie wolnym, gdy człowiek nie
wykonuje określonego zadania poznawczego?



To, co mózg lubi praktykować w czasie wolnym
musi z pewnością być bardzo ważne dla naszego
sukcesu życiowego i szczęścia (well-being)



Mózg nie ewoluował przez milion lat po to, by
wypełniał czas wolny nieistotnymi procesami
poznawczymi



Co mózg robi w czasie wolnym, gdy człowiek nie
wykonuje określonego zadania poznawczego?



To, co mózg lubi praktykować w czasie wolnym
musi z pewnością być bardzo ważne dla naszego
sukcesu życiowego i szczęścia (well-being)



Mózg nie ewoluował przez milion lat po to, by
wypełniał czas wolny nieistotnymi procesami
poznawczymi



W 1997 roku Gordon Shulman (Washington University) z

zespołem opublikował wyniki badań, które zrodziło

następujące pytanie:



„Co uaktywnia się w mózgu, kiedy człowiek nie wykonuje

zadań poznawczych, motorycznych i percepcyjnych?”



Zidentyfikowano sieć domyślną (default network),

aktywizującą się wówczas, gdy wszystkie konkretne

działania poznawcze ulegają zawieszeniu



Sieć domyślna koncentruje się na poznaniu społecznym:

ono jest tym, co

mózg uwielbia robić w czasie wolnym



W 1997 roku Gordon Shulman (Washington University) z

zespołem opublikował wyniki badań, które zrodziło

następujące pytanie:



„Co uaktywnia się w mózgu, kiedy człowiek nie wykonuje

zadań poznawczych, motorycznych i percepcyjnych?”



Zidentyfikowano sieć domyślną (default network),

aktywizującą się wówczas, gdy wszystkie konkretne

działania poznawcze ulegają zawieszeniu



Sieć domyślna koncentruje się na poznaniu społecznym:

ono jest tym, co

mózg uwielbia robić w czasie wolnym



Pokrywanie się sieci domyślnej i sieci poznania społecznego

dowodzi, iż ludzie wykazują silne zainteresowanie światem

społecznym i decydują się myśleć o nim

w czasie wolnym



Okazuje się jednak, że odwrotna zależność również ma

miejsce: jesteśmy zainteresowani światem społecznym,

ponieważ włączamy sieć domyślną

w czasie wolnym



Skoro sieć domyślna włącza się jak odruch, może pokierować

naszą uwagą

i myśleniem w stronę świata społecznego, rozumianego nie

jako zbiór ludzi (obiektów w środowisku), lecz jako kolekcja

ich umysłów



Pokrywanie się sieci domyślnej i sieci poznania społecznego

dowodzi, iż ludzie wykazują silne zainteresowanie światem

społecznym i decydują się myśleć o nim

w czasie wolnym



Okazuje się jednak, że odwrotna zależność również ma

miejsce: jesteśmy zainteresowani światem społecznym,

ponieważ włączamy sieć domyślną

w czasie wolnym



Skoro sieć domyślna włącza się jak odruch, może pokierować

naszą uwagą

i myśleniem w stronę świata społecznego, rozumianego nie

jako zbiór ludzi (obiektów w środowisku), lecz jako kolekcja

ich umysłów



Przyjęcie nastawienia intencjonalnego (Daniel
Dennett) pomaga zrozumieć empatię, współpracę i
potrzeby drugiego człowieka



Aktywność sieci domyślnej może być przyczyną, a
nie skutkiem, naszego zainteresowania światem
społecznym



Dwudniowe noworodki mają w pełni sprawną sieć
domyślną, niemniej wcześniaki – nie



Sugeruje to, że mechanizm sieci domyślnej ma się
włączyć wówczas, gdy wkraczamy do świata
społecznego



Przyjęcie nastawienia intencjonalnego (Daniel
Dennett) pomaga zrozumieć empatię, współpracę i
potrzeby drugiego człowieka



Aktywność sieci domyślnej może być przyczyną, a
nie skutkiem, naszego zainteresowania światem
społecznym



Dwudniowe noworodki mają w pełni sprawną sieć
domyślną, niemniej wcześniaki – nie



Sugeruje to, że mechanizm sieci domyślnej ma się
włączyć wówczas, gdy wkraczamy do świata
społecznego



Ekspert / 10 000 godzin praktyki



Poświęcamy 20% naszego czasu myśleniu o innych ludziach
i naszych
relacjach z nimi



Sieć domyślna jest w związku z tym zaangażowana 3
godziny dziennie



Osiągamy ekspertyzę społeczną (10 000 godzin) w okolicach
10 roku życia (dzięki praktyce rozwijamy nasze społeczne
predyspozycje)



70% treści rozmów ma społeczny temat



Natychmiastowy powrót mózgu do stanu domyślnego
(nawet jeśli przerwa między zadaniami trwa kilka sekund),
toruje nas (priming) na wydajne myślenie społeczne



Ekspert / 10 000 godzin praktyki



Poświęcamy 20% naszego czasu myśleniu o innych ludziach
i naszych
relacjach z nimi



Sieć domyślna jest w związku z tym zaangażowana 3
godziny dziennie



Osiągamy ekspertyzę społeczną (10 000 godzin) w okolicach
10 roku życia (dzięki praktyce rozwijamy nasze społeczne
predyspozycje)



70% treści rozmów ma społeczny temat



Natychmiastowy powrót mózgu do stanu domyślnego
(nawet jeśli przerwa między zadaniami trwa kilka sekund),
toruje nas (priming) na wydajne myślenie społeczne



Duża kora przedczołowa: pozwala angażować się w rozmaite
zaawansowane aktywności intelektualne (na przykład grę w
szachy)



Mimo tego, że kora przedczołowa umożliwia nam
wykonywanie zaawansowanych czynności umysłowych, nasze
mózgi nie wyewoluowały do robienia tych rzeczy



Korę przedczołową uważa się często za zaawansowany
komputer ogólnego użytku, który można załadować dowolnym
szczegółowym programem (czyli nauczyć robienia wielu
różnych rzeczy)



Według tego ujęcia, kora przedczołowa wyewoluowała do
rozwiązywania nowych
i trudnych problemów, a gra w szachy jest tylko jednym z nich



Duża kora przedczołowa: pozwala angażować się w rozmaite
zaawansowane aktywności intelektualne (na przykład grę w
szachy)



Mimo tego, że kora przedczołowa umożliwia nam
wykonywanie zaawansowanych czynności umysłowych, nasze
mózgi nie wyewoluowały do robienia tych rzeczy



Korę przedczołową uważa się często za zaawansowany
komputer ogólnego użytku, który można załadować dowolnym
szczegółowym programem (czyli nauczyć robienia wielu
różnych rzeczy)



Według tego ujęcia, kora przedczołowa wyewoluowała do
rozwiązywania nowych
i trudnych problemów, a gra w szachy jest tylko jednym z nich



Z tej perspektywy, nie ma niczego szczególnego w naszej
zdolności i skłonności
do myślenia o świecie społecznym



Inni ludzie mogą być traktowani jako trudne problemy do
rozwiązania, ponieważ stoją między nami a naszymi gadzimi
popędami



Kora przedczołowa nie tylko pozwala nam doskonalić grę w
szachy, ale również grę w społeczne szachy – ruchy dozwolone i
korzystne w życiu społecznym



W tym ujęciu inteligencja społeczna jest inteligencją ogólną
zastosowaną
do sytuacji społecznych: nie jest zatem czymś szczególnym, a
nasze zainteresowania światem społecznym są rodzajem
przypadku



Z tej perspektywy, nie ma niczego szczególnego w naszej
zdolności i skłonności
do myślenia o świecie społecznym



Inni ludzie mogą być traktowani jako trudne problemy do
rozwiązania, ponieważ stoją między nami a naszymi gadzimi
popędami



Kora przedczołowa nie tylko pozwala nam doskonalić grę w
szachy, ale również grę w społeczne szachy – ruchy dozwolone i
korzystne w życiu społecznym



W tym ujęciu inteligencja społeczna jest inteligencją ogólną
zastosowaną
do sytuacji społecznych: nie jest zatem czymś szczególnym, a
nasze zainteresowania światem społecznym są rodzajem
przypadku



Jednym z kryteriów pozwalających ustalić, czy cecha jest

przypadkowa, czy też nie jest jej uniwersalność



10% ludzi na świecie gra w baseball: jest przypadkową

umiejętność



93% ludzi ma dobry wzrok: jest to uniwersalna kompetencja



95% ludzi ma przyjaciół: jest to uniwersalna kompetencja



Ponad miliard osób ma konto na Facebooku



Amerykanie spędzają 84 miliardy minut miesięcznie na

religijnych czynnościach

i 56 miliardów minut miesięcznie na Facebooku



Gdyby Facebook był religią (a dla niektórych jest), byłby

trzecią największą, po chrześcijaństwie (2,1 miliarda

wyznawców) i islamie (1,5 miliarda wyznawców)



Jednym z kryteriów pozwalających ustalić, czy cecha jest

przypadkowa, czy też nie jest jej uniwersalność



10% ludzi na świecie gra w baseball: jest przypadkową

umiejętność



93% ludzi ma dobry wzrok: jest to uniwersalna kompetencja



95% ludzi ma przyjaciół: jest to uniwersalna kompetencja



Ponad miliard osób ma konto na Facebooku



Amerykanie spędzają 84 miliardy minut miesięcznie na

religijnych czynnościach

i 56 miliardów minut miesięcznie na Facebooku



Gdyby Facebook był religią (a dla niektórych jest), byłby

trzecią największą, po chrześcijaństwie (2,1 miliarda

wyznawców) i islamie (1,5 miliarda wyznawców)



Facebook jest wyłącznie dedykowany naszemu życiu
społecznemu: potrzebie pozostawania w kontakcie



Gdyby nasza społeczna inteligencja była przypadkiem,
po prostu kolejnym użyciem naszych dużych mózgów do
osiągnięcia egoistycznych celów drogą manipulowania
innym ludźmi, to czy pomagalibyśmy bezinteresownie
innym, których nigdy nie spotkamy i którzy nigdy się nie
dowiedzą o naszym dobrym uczynku?



Amerykanie wydają rocznie 300 miliardów dolarów na
cele dobroczynne



Kiedy widzimy kogoś w potrzebie, dostajemy sygnał:
„Coś trzeba zrobić”



Facebook jest wyłącznie dedykowany naszemu życiu
społecznemu: potrzebie pozostawania w kontakcie



Gdyby nasza społeczna inteligencja była przypadkiem,
po prostu kolejnym użyciem naszych dużych mózgów do
osiągnięcia egoistycznych celów drogą manipulowania
innym ludźmi, to czy pomagalibyśmy bezinteresownie
innym, których nigdy nie spotkamy i którzy nigdy się nie
dowiedzą o naszym dobrym uczynku?



Amerykanie wydają rocznie 300 miliardów dolarów na
cele dobroczynne



Kiedy widzimy kogoś w potrzebie, dostajemy sygnał:
„Coś trzeba zrobić”



Ponadto, gdyby inteligencja społeczna była aplikacją
inteligencji ogólnej, należałoby oczekiwać wykorzystania
tych samych obszarów mózgu
w zadaniach społecznych i technicznych (matematycznych,
językowych, itd.)



Tak jednak nie jest: inteligencja ogólna (rozumowanie,
pamięć robocza) okupuje zewnętrzne, czyli boczne obszary
kory czołowej i ciemieniowej



Myślenie o innych ludziach wykorzystuje obszary
przyśrodkowe kory



Co więcej obszary społeczne i techniczne często pracują w
trybie antagonistycznym: aktywizacja jednej sieci
przyhamowuje drugą



Ponadto, gdyby inteligencja społeczna była aplikacją
inteligencji ogólnej, należałoby oczekiwać wykorzystania
tych samych obszarów mózgu
w zadaniach społecznych i technicznych (matematycznych,
językowych, itd.)



Tak jednak nie jest: inteligencja ogólna (rozumowanie,
pamięć robocza) okupuje zewnętrzne, czyli boczne obszary
kory czołowej i ciemieniowej



Myślenie o innych ludziach wykorzystuje obszary
przyśrodkowe kory



Co więcej obszary społeczne i techniczne często pracują w
trybie antagonistycznym: aktywizacja jednej sieci
przyhamowuje drugą

Pierwszy etap ewolucji umysłu człowieka:

dobór społeczny oparty na karaniu

Pierwszy etap ewolucji umysłu człowieka:

dobór społeczny oparty na karaniu



Przodkowie człowieka współczesnego żyli – przez setki
tysięcy lat –
we względnie egalitarnych społecznościach zbieracko-
łowieckich



Ich członkowie byli nomadami pozbawionymi własności
prywatnej
i formalnego przywództwa



Dominowały związki monogamiczne i równomierny
podział żywności między wszystkich członków grupy



Przodkowie człowieka współczesnego żyli – przez setki
tysięcy lat –
we względnie egalitarnych społecznościach zbieracko-
łowieckich



Ich członkowie byli nomadami pozbawionymi własności
prywatnej
i formalnego przywództwa



Dominowały związki monogamiczne i równomierny
podział żywności między wszystkich członków grupy



Egalitaryzm nie był jednak „pierwotnym
stanem natury” przodków człowieka



Większość homininów – począwszy od
najwcześniejszego Sahelanthropus tchadensis
sprzed 6-7 milionów lat, a skończywszy na
Homo erectus, sprzed miliona lat - tworzyło
skupiska bardziej przypominające stada
szympansów niż społeczności ludzkie



Egalitaryzm nie był jednak „pierwotnym
stanem natury” przodków człowieka



Większość homininów – począwszy od
najwcześniejszego Sahelanthropus tchadensis
sprzed 6-7 milionów lat, a skończywszy na
Homo erectus, sprzed miliona lat - tworzyło
skupiska bardziej przypominające stada
szympansów niż społeczności ludzkie



Oczywiście w ciągu pięciu milionów lat doszło do

istotnego zwiększenia średniej masy mózgu, z 363

gramów - u Sahelanthropus tchadensis – do 943

gramów u Homo erectus



Powiększeniu mózgu towarzyszyła zmiana organizacji

umysłu, który ulegał postępującej specjalizacji



Mimo ewolucji intelektu wśród najstarszych przodków

człowieka, grupy sprzed ponad miliona lat

charakteryzowały się silną hierarchią społeczną,

w której dominujący osobnik wymuszał uległość

pozostałych członków stada fizyczną siłą i społecznym

sprytem



Oczywiście w ciągu pięciu milionów lat doszło do

istotnego zwiększenia średniej masy mózgu, z 363

gramów - u Sahelanthropus tchadensis – do 943

gramów u Homo erectus



Powiększeniu mózgu towarzyszyła zmiana organizacji

umysłu, który ulegał postępującej specjalizacji



Mimo ewolucji intelektu wśród najstarszych przodków

człowieka, grupy sprzed ponad miliona lat

charakteryzowały się silną hierarchią społeczną,

w której dominujący osobnik wymuszał uległość

pozostałych członków stada fizyczną siłą i społecznym

sprytem



Więzy krwi i koalicyjne układy były nawet
ważniejsze niż brutalna siła jednostki



Status matki i wczesne interakcje społeczne
decydowały, które miejsce w porządku dziobania
(pecking order) zajmował dany osobnik



Miejsce to przekładało się na jego sukces
reprodukcyjny, odczuwalny poziom stresu,
podatność na choroby i długość życia



Więzy krwi i koalicyjne układy były nawet
ważniejsze niż brutalna siła jednostki



Status matki i wczesne interakcje społeczne
decydowały, które miejsce w porządku dziobania
(pecking order) zajmował dany osobnik



Miejsce to przekładało się na jego sukces
reprodukcyjny, odczuwalny poziom stresu,
podatność na choroby i długość życia



Szansą na podwyższenie własnego statusu w grupie były
społeczne alianse, które każdy osobnik wytwarzał przez całe
swoje życie



Samce zajmujące niskie szczeble hierarchii mogły uzyskać
dostęp do samic drogą tworzenie koalicji z innymi samcami –
koalicji, których celem była detronizacja osobnika alfa



Zasadnie można mówić o uprawianiu polityki przez prymaty i
wczesne homininy
sprowadzającej się do stosowania iście makiawelicznych
manipulacji, strategicznych oszustw i aktów taktycznego
udawania



Wszystkie one świadczą o wysoko rozwiniętej inteligencji
społecznej prymatów, którą Richard Byrne i Andrew Whiten
nazwali inteligencją makiaweliczną



Szansą na podwyższenie własnego statusu w grupie były
społeczne alianse, które każdy osobnik wytwarzał przez całe
swoje życie



Samce zajmujące niskie szczeble hierarchii mogły uzyskać
dostęp do samic drogą tworzenie koalicji z innymi samcami –
koalicji, których celem była detronizacja osobnika alfa



Zasadnie można mówić o uprawianiu polityki przez prymaty i
wczesne homininy
sprowadzającej się do stosowania iście makiawelicznych
manipulacji, strategicznych oszustw i aktów taktycznego
udawania



Wszystkie one świadczą o wysoko rozwiniętej inteligencji
społecznej prymatów, którą Richard Byrne i Andrew Whiten
nazwali inteligencją makiaweliczną

Homo heidelbergensis (0,5 mln lat

temu)

Homo heidelbergensis (0,5 mln lat

temu)



(1) Uwspólnianie uwagi



(2) Język (indeksowy)



(3) Włócznie



Efekt: egalitaryzm społeczny



(1) Uwspólnianie uwagi



(2) Język (indeksowy)



(3) Włócznie



Efekt: egalitaryzm społeczny



Skoro każdy mógł zabić dominanta z pewnej odległości, jego
siła i koalicyjny spryt przestały odgrywać decydującą rolę w
rozstrzyganiu sporów, dostępie do samic czy podziale
pożywienia



Jeśli na to nałożymy podzielanie uwagi na tym samym
zdarzeniu, połączone z jego językową oceną, otrzymujemy
na wskroś współczesny model grupy zmuszającej
poszczególnych członków do powstrzymywanie się przed
egoistycznymi zakusami



Samokontrola wymuszana była systemem kar, od
publicznego wyśmiewania, przez społeczny ostracyzm, po
fizyczne unicestwienie



Skoro każdy mógł zabić dominanta z pewnej odległości, jego
siła i koalicyjny spryt przestały odgrywać decydującą rolę w
rozstrzyganiu sporów, dostępie do samic czy podziale
pożywienia



Jeśli na to nałożymy podzielanie uwagi na tym samym
zdarzeniu, połączone z jego językową oceną, otrzymujemy
na wskroś współczesny model grupy zmuszającej
poszczególnych członków do powstrzymywanie się przed
egoistycznymi zakusami



Samokontrola wymuszana była systemem kar, od
publicznego wyśmiewania, przez społeczny ostracyzm, po
fizyczne unicestwienie



Dobór społeczny skierowany przeciwko społecznym
dewiantom wpływał na ich wartość przystosowawczą,
obniżając prawdopodobieństwo powielenia własnych genów



Zdaniem Boehma, początkiem ewolucji sumienia było
kształtowanie puli genowej homininów sprzed pół miliona
lat za pomocą społecznych preferencji grupy



Tym samym, intencje jednostek bezwiednie kształtowały
genotypy kolejnych pokoleń, wprowadzając do ewolucji
element ukierunkowania w stronę coraz silniejszego rozwoju
zmysłu moralnego



Skłonność do zachowań altruistycznych zaczęła być w cenie



Dobór społeczny skierowany przeciwko społecznym
dewiantom wpływał na ich wartość przystosowawczą,
obniżając prawdopodobieństwo powielenia własnych genów



Zdaniem Boehma, początkiem ewolucji sumienia było
kształtowanie puli genowej homininów sprzed pół miliona
lat za pomocą społecznych preferencji grupy



Tym samym, intencje jednostek bezwiednie kształtowały
genotypy kolejnych pokoleń, wprowadzając do ewolucji
element ukierunkowania w stronę coraz silniejszego rozwoju
zmysłu moralnego



Skłonność do zachowań altruistycznych zaczęła być w cenie



Nawet jeśli pobudką był strach przed karą,
przyhamowywanie własnych antyspołecznych skłonności i
utożsamianie się z regułami grupy nadawało jednostce
przewagę konkurencyjną



Z czasem, taka internalizacja społecznych zasad
doprowadziła do pojawienia się sumienia, nie jako jednolitej
całości, lecz zbioru modułów będących adaptacją do realiów
kolektywnego życia środkowego i górnego plejstocenu



Posiadanie sumienia inspirowało jednostki do
prospołecznego, bezinteresownego zachowania, o którym
nie mogło być mowy w zhierarchizowanych stadach
pierwotnych homininów



Nawet jeśli pobudką był strach przed karą,
przyhamowywanie własnych antyspołecznych skłonności i
utożsamianie się z regułami grupy nadawało jednostce
przewagę konkurencyjną



Z czasem, taka internalizacja społecznych zasad
doprowadziła do pojawienia się sumienia, nie jako jednolitej
całości, lecz zbioru modułów będących adaptacją do realiów
kolektywnego życia środkowego i górnego plejstocenu



Posiadanie sumienia inspirowało jednostki do
prospołecznego, bezinteresownego zachowania, o którym
nie mogło być mowy w zhierarchizowanych stadach
pierwotnych homininów



Oczywiście internalizacja społecznych reguł nie
wyeliminowała pobudek egoistycznych u posiadaczy
sumienia



Egoizm nota bene jest istotnym mechanizmem
samozachowawczym jednostek, zainteresowanych
przeżyciem i reprodukcją



Wiadomo jednak, że grupy złożone z samych
egoistów przegrałyby
walkę o byt z grupami, których jednostki zdolne są
do zachowań altruistycznych



Oczywiście internalizacja społecznych reguł nie
wyeliminowała pobudek egoistycznych u posiadaczy
sumienia



Egoizm nota bene jest istotnym mechanizmem
samozachowawczym jednostek, zainteresowanych
przeżyciem i reprodukcją



Wiadomo jednak, że grupy złożone z samych
egoistów przegrałyby
walkę o byt z grupami, których jednostki zdolne są
do zachowań altruistycznych



Motywy interesu własnego współistnieją w każdym człowieku z
motywami spójności wewnętrznej (integrity), dzięki którym nie
tylko chcemy wyglądać na uczciwych, ale sami również chcemy
postrzegać siebie jako uczciwych



Ta ostatnia cecha naszego charakteru jest pokłosiem sumienia,
które stopniowo nabywaliśmy od czasów Homo heidelbergensis –
gatunku utrzymującego spójność grupy za pomocą uwspólnionych
intencji, włóczni i języka



Jego język był przede wszystkim perswazyjny, co oznacza, że
funkcja konatywna języka – nakierowanego na odbiorcę jest
ewolucyjnie najdawniejsza



Motywem napędowym ewolucji języka nie była potrzeba opisu i
wyjaśniania rzeczywistości, lecz przywołania innych osobników do
porządku



Motywy interesu własnego współistnieją w każdym człowieku z
motywami spójności wewnętrznej (integrity), dzięki którym nie
tylko chcemy wyglądać na uczciwych, ale sami również chcemy
postrzegać siebie jako uczciwych



Ta ostatnia cecha naszego charakteru jest pokłosiem sumienia,
które stopniowo nabywaliśmy od czasów Homo heidelbergensis –
gatunku utrzymującego spójność grupy za pomocą uwspólnionych
intencji, włóczni i języka



Jego język był przede wszystkim perswazyjny, co oznacza, że
funkcja konatywna języka – nakierowanego na odbiorcę jest
ewolucyjnie najdawniejsza



Motywem napędowym ewolucji języka nie była potrzeba opisu i
wyjaśniania rzeczywistości, lecz przywołania innych osobników do
porządku

Drugi etap ewolucji umysłu człowieka: dobór płciowy

oparty na reputacji

Drugi etap ewolucji umysłu człowieka: dobór płciowy

oparty na reputacji



Ewolucja sumienia oznaczała, że umysł przodków
człowieka stał się nie tylko moralny, lecz również
moralizujący



Od czasów górnego plejstocenu, homininy zaczęły z
lubością wydawać werdykty i oceniać zachowanie
innych



Takie moralne i moralizujące umysły umożliwiły
naszym przodkom wytworzenie kooperatywnych grup,
których członkowie byli ze sobą niespokrewnieni



Ewolucja sumienia oznaczała, że umysł przodków
człowieka stał się nie tylko moralny, lecz również
moralizujący



Od czasów górnego plejstocenu, homininy zaczęły z
lubością wydawać werdykty i oceniać zachowanie
innych



Takie moralne i moralizujące umysły umożliwiły
naszym przodkom wytworzenie kooperatywnych grup,
których członkowie byli ze sobą niespokrewnieni



Istnienie biologicznego sumienia ma – na co zwrócił
uwagę Jonathan Haidt - kapitalne znaczenie dla
psychologicznych teorii rozwoju moralnego
człowieka i filozoficznych teorii rozumowań
moralnych



Sumienie – jako intuicyjny automatyzm –
kwestionuje, dominujący w pedagogice,
racjonalistyczny pogląd Jeana Piageta i Lawrence’a
Kohlberga, zgodnie z którym dzieci same, aktywnie
dochodzą do tego, co jest dobre, a co jest złe



Najsłabszy punkt racjonalizmu moralnego Piageta-
Kohlberga: brak konstruktywnej roli emocji w
rozwoju moralnym człowieka



Badania Antonia Damasio nad brzuszno-
przyśrodkową korą przedczołową (ventromedial
prefrontal cortex – vmPFC) pokazały, że jej
uszkodzenie redukuje emocje niemal do zera
i nie pozwala podjąć jakichkolwiek złożonych decyzji
osobistych i zawodowych



Istnienie biologicznego sumienia ma – na co zwrócił
uwagę Jonathan Haidt - kapitalne znaczenie dla
psychologicznych teorii rozwoju moralnego
człowieka i filozoficznych teorii rozumowań
moralnych



Sumienie – jako intuicyjny automatyzm –
kwestionuje, dominujący w pedagogice,
racjonalistyczny pogląd Jeana Piageta i Lawrence’a
Kohlberga, zgodnie z którym dzieci same, aktywnie
dochodzą do tego, co jest dobre, a co jest złe



Najsłabszy punkt racjonalizmu moralnego Piageta-
Kohlberga: brak konstruktywnej roli emocji w
rozwoju moralnym człowieka



Badania Antonia Damasio nad brzuszno-
przyśrodkową korą przedczołową (ventromedial
prefrontal cortex – vmPFC) pokazały, że jej
uszkodzenie redukuje emocje niemal do zera
i nie pozwala podjąć jakichkolwiek złożonych decyzji
osobistych i zawodowych



Jednocześnie ludzie z defektem vmPFC utrzymują
wiedzę o tym, co dobre i co złe, nie mają ubytków w
ilorazie inteligencji i zaliczają testy z rozumowania
moralnego Kohlberga



Innymi słowy, nie potrafią działać dobrze,
prospołecznie i altruistycznie, choć wiedzą na czym to
działanie polega i potrafią podać racje za jego
wdrożeniem



Przeżyciowo, każde działanie jest dla nich równie
moralnie pociągające



Jednocześnie ludzie z defektem vmPFC utrzymują
wiedzę o tym, co dobre i co złe, nie mają ubytków w
ilorazie inteligencji i zaliczają testy z rozumowania
moralnego Kohlberga



Innymi słowy, nie potrafią działać dobrze,
prospołecznie i altruistycznie, choć wiedzą na czym to
działanie polega i potrafią podać racje za jego
wdrożeniem



Przeżyciowo, każde działanie jest dla nich równie
moralnie pociągające



Fundamentem moralności są emocje, a emocje
zostały ukształtowane przez ewolucję



Ludzie automatycznie odrzucają daną sytuację,
jako moralnie nie do przyjęcia, choć miewają
problemy z uzasadnieniem odrzucenia



Zatem sąd moralny i racje moralne to zupełnie
dwie różne kompetencje mentalne, generowane
przez odmienne partie mózgu



Fundamentem moralności są emocje, a emocje
zostały ukształtowane przez ewolucję



Ludzie automatycznie odrzucają daną sytuację,
jako moralnie nie do przyjęcia, choć miewają
problemy z uzasadnieniem odrzucenia



Zatem sąd moralny i racje moralne to zupełnie
dwie różne kompetencje mentalne, generowane
przez odmienne partie mózgu



Jeśli chcemy zmienić punkt widzenia drugiej osoby,
musimy zatem przemówić do jej emocji



Kiedy człowiek nabył sumienie, język perswazyjny –
wyrażający co społecznie wolno,
a co nie – został zastąpiony językiem ekspresywnym,
wzmacniającym nasze wrodzone skłonności do
prospołecznych, bezinteresownych zachowań



Karanie za złe uczynki ustąpiło miejsca promowaniu
dobrych, przynajmniej w wymiarze komunikacyjnym



Owo dobro miało postać konkretnych cnót,
niezbędnych do przeżycia w plejstoceńskim świecie



Dla jednostki treść owych cnót była ‘wewnętrznym
głosem’ pozwalającym trzymać się z dala od
kłopotów, nawet jeśli na horyzoncie nie było widma
natychmiastowej kary



Jeśli chcemy zmienić punkt widzenia drugiej osoby,
musimy zatem przemówić do jej emocji



Kiedy człowiek nabył sumienie, język perswazyjny –
wyrażający co społecznie wolno,
a co nie – został zastąpiony językiem ekspresywnym,
wzmacniającym nasze wrodzone skłonności do
prospołecznych, bezinteresownych zachowań



Karanie za złe uczynki ustąpiło miejsca promowaniu
dobrych, przynajmniej w wymiarze komunikacyjnym



Owo dobro miało postać konkretnych cnót,
niezbędnych do przeżycia w plejstoceńskim świecie



Dla jednostki treść owych cnót była ‘wewnętrznym
głosem’ pozwalającym trzymać się z dala od
kłopotów, nawet jeśli na horyzoncie nie było widma
natychmiastowej kary



Moralizujący język osobników wyposażonych przez dobór w
sumienie, mógł przybrać postać zwykłych plotek –
oceniających pewne zachowania i dyscyplinujących
określonych ludzi – lub postać wielkich mądrości życiowych,
ze Złotą Regułą etyczną na czele



Aktywne promowanie wzajemności i wielkoduszności,
prowadzące do społecznych form współpracy miało sens tylko
w grupie jednostek, które w swych ocenach sytuacji
wychodziły poza prostą analizę kosztów i korzyści



Funkcja emotywna języka nakierowana na nadawcę,
prawiącego kazania
i podającego wzorce do naśladowania, była zatem drugą,
która pojawiła się podczas ewolucji człowieka



Moralizujący język osobników wyposażonych przez dobór w
sumienie, mógł przybrać postać zwykłych plotek –
oceniających pewne zachowania i dyscyplinujących
określonych ludzi – lub postać wielkich mądrości życiowych,
ze Złotą Regułą etyczną na czele



Aktywne promowanie wzajemności i wielkoduszności,
prowadzące do społecznych form współpracy miało sens tylko
w grupie jednostek, które w swych ocenach sytuacji
wychodziły poza prostą analizę kosztów i korzyści



Funkcja emotywna języka nakierowana na nadawcę,
prawiącego kazania
i podającego wzorce do naśladowania, była zatem drugą,
która pojawiła się podczas ewolucji człowieka