Czynniki

szkodliwe i

uciążliwe w

środowisku pracy

HAŁAS NA

STANOWISKU

PRACY

Szkolenie bhp

Jak wynika z danych Instytutu

Medycyny Pracy, zawodowe

uszkodzenie słuchu od lat stanowi

prawie 30% ogólnej liczby

zarejestrowanych przypadków chorób

zawodowych i zajmuje czołowe

miejsce na liście tych chorób.

Najwięcej przypadków

uszkodzenia słuchu wywołanego

działaniem hałasu odnotowano w

górnictwie, hutnictwie żelaza,

przemyśle metalowym i

drzewnym, a także w przemyśle

środków transportu, przemyśle

maszynowym i włókienniczym.

HAŁAS

to wszelkie niepożądane,

nieprzyjemne, uciążliwe lub

szkodliwe dźwięki oddziałujące

na zmysł i narząd słuchu, na
inne zmysły oraz inne części

organizmu człowieka

Hałas,

podobnie

jak

inne

dźwięki,

drgania

wprawionych

ruch

cząsteczek

powietrza

rozchodzące się w postaci fal
akustycznych.

Podstawowymi wielkościami
charakteryzującymi hałas są:

• ciśnienie akustyczne
• częstotliwość

Ciśnienie
akustyczne p

wyrażane w paskalach (Pa), to różnica

między chwilową wartością ciśnienia

powietrza w momencie przejścia fali

akustycznej a wartością ciśnienia

atmosferycznego. Różnica ta wywołana

jest drganiami cząsteczek powietrza.

Hałasy o niskich poziomach ciśnienia

akustycznego odbierane są jako ciche, a o

wysokich poziomach ciśnienia

akustycznego – jako głośne.

Ze względu na bardzo szeroki zakres

zmian ciśnienia akustycznego

powszechnie stosowana jest skala

logarytmiczna, czego skutkiem jest

stosowanie w praktyce pojęcia poziomu

ciśnienia akustycznego, wyrażanego

w decybelach (dB).

Aby uwzględnić właściwości słuchu

ludzkiego, a w szczególności zmianę jego

czułości w zależności od częstotliwości

hałasu, w praktyce pomiarowej stosuje

się także poziomy ciśnienia

akustycznego skorygowane

odpowiednimi charakterystykami

częstotliwościowymi (charakterystyki A,

C, i G).

Ze względu na charakter zmian
poziomu ciśnienia akustycznego w
czasie można wyróżnić:

• hałasy

ustalone

(zmiany

jego

poziomu dźwięku A nie przekraczają
5 dB)

• hałasy nieustalone (zmienne w

czasie, przerywane; gdy zmiany
poziomu dźwięku są większe od 5
dB.)

Częstotliwość

to liczba okresów drgań, jakie

wykonują cząsteczki powietrza w

jednostce czasu. Hałasy o niskich

częstotliwościach odbierane są

przez człowieka jako dźwięki niskie

(np. hałas silnika wysokoprężnego),

natomiast hałasy o wysokich

częstotliwościach odbierane są jako

dźwięki wysokie (np. gwizd, syk

sprężonego powietrza).

Ze względu na zakres częstotliwości rozróżnia

się:

• hałas infradźwiękowy, który zawiera

składowe o częstotliwościach

infradźwiękowych (niesłyszalnych) od 1 do 20

Hz i niskich częstotliwościach słyszalnych.

Ostatnio dość powszechnie dla hałasu o

częstotliwościach od ok. 10 do 250 Hz jest

stosowane określenie hałas

niskoczęstotliwościowy;

• hałas słyszalny, który zawiera składowe o

częstotliwościach od 20 Hz do 20 kHz;

• hałas ultradźwiękowy, który zawiera

składowe o częstotliwościach słyszalnych i

ultradźwiękowych od 10 do 40 kHz.

Wartości

najwyższych dopuszczalnych natężeń

(NDN) hałasu

ze względu na ochronę słuchu zostały określone w załączniku

2. do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29

listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych

stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w

środowisku pracy

• Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do

8-godzinnego dobowego wymiaru czasu

pracy –

85 dB

• Maksymalny poziom dźwięku A –

115 dB

• Szczytowy poziom dźwięku C –

135 dB

Szczególną ochroną przed

hałasem w środowisku pracy są

objęci młodociani

oraz kobiety w ciąży.

• W myśl zapisów zawartych w rozporządzeniu

Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie
wykazu prac wzbronionych młodocianym ,
wzbronione jest zatrudnianie ich na stanowiskach
pracy, na których poziom ekspozycji na hałas
odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru
czasu pracy przekracza wartość 80 dB, szczytowy
poziom dźwięku C – wartość 130 dB, a
maksymalny poziom dźwięku A – wartość 110 dB.

• Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 30

lipca 2002 r. (zmieniającym rozporządzenie z 10
kwietnia 1996 r.) w sprawie wykazu prac
wzbronionych kobietom, nie wolno zatrudniać
kobiet w ciąży w środowisku, w którym poziom
ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego
dobowego wymiaru czasu pracy przekracza
wartość 65 dB, szczytowy poziom dźwięku C –
wartość 130 dB, a maksymalny poziom dźwięku A
– wartość 110 dB.

W polskiej normie PN-N-01307: 1994 zostały podane wartości

hałasu dopuszczalne ze względu na możliwość realizacji przez

pracownika jego podstawowych zadań

Pomiary hałasu należy

przeprowadzać:

• co najmniej raz do roku, jeżeli wyniki

ostatnio przeprowadzonych

pomiarów osiągnęły poziom powyżej

0,5 wartości dopuszczalnych,

• co najmniej raz na dwa lata, jeżeli

wyniki ostatnio przeprowadzonych

pomiarów osiągnęły poziom powyżej

0,1, lecz nie przekroczyły 0,5

wartości dopuszczalnych,

• w każdym przypadku wprowadzenia

zmiany w warunkach występowania

hałasu.

Metody wykonywania pomiarów

hałasu

• Metoda bezpośrednia polega na

ciągłym pomiarze przez cały czas
ekspozycji pracownika na hałas i odczycie
wielkości określonych bezpośrednio z
mierników, np. dozymetru hałasu lub
całkującego miernika poziomu dźwięku

• Metoda pośrednia polega na pomiarze

hałasu w czasie krótszym niż czas
ekspozycji pracownika na hałas oraz
zastosowaniu odpowiednich zależności
matematycznych do wyznaczania w/w
wielkości

Obowiązki pracodawców i

pracowników w zakresie

ochrony przed hałasem

dyrektywa 2003/10/WE

Parlamentu Europejskiego i Rady

w sprawie minimalnych wymagań ochrony zdrowia i

bezpieczeństwa

dotyczących narażenia pracowników na czynniki

fizyczne (hałas).

Pracodawca jest zobowiązany zapewnić
ochronę pracowników przed zagrożeniami
związanymi z narażeniem na hałas, a w
szczególności zapewnić stosowanie:

• procesów technologicznych niepowodujących

nadmiernego hałasu,

• maszyn i innych urządzeń technicznych

powodujących możliwie najmniejszy hałas,
nieprzekraczający dopuszczalnych wartości,

• rozwiązań obniżających poziom hałasu w

procesach pracy (priorytet mają tu środki
redukcji hałasu u źródła jego powstawania).

Na stanowiskach pracy, na których mimo
zastosowania możliwych rozwiązań technicznych
i organizacyjnych, poziom hałasu przekracza
wartości dopuszczalne, pracodawca ma
obowiązek zapewnić :

• ustalenie przyczyn przekroczenia

dopuszczalnego poziomu hałasu oraz
opracowanie i zastosowanie programu działań
technicznych i organizacyjnych mających na celu
najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia
pracowników,

• zaopatrzenie pracowników w środki ochrony

indywidualnej słuchu, dobrane do wielkości
charakteryzujących hałas i do cech
indywidualnych pracowników, oraz ich
stosowanie,

• ograniczenie ekspozycji na hałas, w tym

stosowanie przerw w pracy

• oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a

także, gdy jest to uzasadnione ze względu na
stopień zagrożenia oraz możliwe ograniczenie
dostępu do tych stref, poprzez ich odgrodzenie.

Do obowiązków pracownika należy:

• współdziałanie przy ocenie zagrożenia

hałasem,

• stosowanie środków ochrony zbiorowej i

ochronników słuchu,

• informowanie pracodawcy o

uszkodzeniach środków ochronnych lub
trudnościach w ich stosowaniu

Kwalifikacja pracowników do

pracy w hałasie - badania

profilaktyczne

Zgodnie z art. 229 kodeksu pracy

pracownicy podlegają wstępnym,

kontrolnym

i okresowym badaniom lekarskim.

• Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika

bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego
brak przeciwwskazań do pracy na określonym
stanowisku.

• Koszty tych badań oraz inne koszty profilaktycznej

opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z
uwagi na warunki pracy, ponosi pracodawca.

• Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza

się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas
niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi
badaniami

pracownik

zachowuje

prawo

wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do
innej miejscowości przysługują mu należności na
pokrycie

kosztów

przejazdu

według

zasad

obowiązujących przy podróżach służbowych.

Dla

hałasu

• badania wstępne

powinny obejmować:

– badania lekarskie – ogólne i otolaryngologiczne,
– badania pomocnicze – audiometryczne tonalne w
zakresie 125÷8000 Hz (przewodnictwo powietrzne
i kostne) oraz inne badania w zależności od
wskazań,

• badania okresowe

powinny obejmować:

– badania lekarskie – ogólne i otolaryngologiczne,
– badania pomocnicze – audiometryczne tonalne w
zakresie 125÷8000 Hz (przewodnictwo powietrzne
i kostne),

• badania ogólne powinny być wykonywane co 4

lata,

• badania otolaryngologiczne i audiometryczne

powinny być wykonywane przez pierwsze trzy
lata pracy w hałasie – co rok, następnie co 3
lata,

Obustronny trwały ubytek słuchu typu

ślimakowego spowodowany hałasem,

wyrażony podwyższeniem progu słuchu o

wielkości co najmniej 45 dB w uchu lepiej

słyszącym, obliczony jako średnia

arytmetyczna dla częstotliwości

audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz jest

chorobą zawodową

ujętą w wykazie chorób zawodowych

stanowiącym załącznik do rozporządzenia

Rady Ministrów z 30 lipca 2002 r.

Dla ultradźwięków małej
częstotliwości:

• badania wstępne powinny obejmować:

– badania lekarskie – ogólne i otolaryngologiczne,
– badania pomocnicze – audiometryczne tonalne w
zakresie 125÷8000 Hz (przewodnictwo powietrzne i
kostne),

• badania okresowe powinny obejmować:

– badania lekarskie – ogólne i w zależności od
wskazań – otolaryngologiczne,
– badania pomocnicze – audiometryczne tonalne w
zakresie 125÷8000 Hz (przewodnictwo powietrzne i
kostne),

• badania powinny być wykonywane co 2 lata,

• ostatnie badania okresowe powinny obejmować:

– badania lekarskie – ogólne i otolaryngologiczne,
– badania pomocnicze – audiometryczne tonalne
zakresie 125÷8000 Hz (przewodnictwo powietrzne i
kostne).

Skutki zdrowotne

narażenia na

hałas

Klasyfikując hałas pod względem jego
szkodliwego wpływu na zdrowie człowieka
przedstawia się następująco:

• hałas o natężeniu poniżej 35 decybeli-

brak znacznego szkodliwego działania na
zdrowie człowieka, jednak może być
denerwujący i utrudniać skupienie uwagi;
taki poziom hałasu ma przykładowo szum
wody, odgłosy przekładanych
naczyń/narzędzi

• hałas o natężeniu od 35 decybeli do 70

decybeli- działa negatywnie na
ośrodkowy układ nerwowy, co w
konsekwencji prowadzi do obniżenia
wydajności organizmu czy uczucia
zmęczenia; inne skutki to obniżenie
zrozumiałości mowy czy utrudnienie
zasypiania (zapadnięcia w sen głęboki) lub
odpoczynku.

• hałas o natężeniu od 70 decybeli do 85

decybeli - jeśli jest trwały, powoduje
obniżenie produktywności w pracy, może
na stałe osłabić słuch, jest przyczyną
bólów głowy, działa krzywdząco na układ
nerwowy.

• hałas o natężeniu od 85 decybeli do

130 decybeli - w sposób znaczny
uszkadza narząd słuchu i powoduje wiele
różnych schorzeń innych układów
(krwionośnego, nerwowego), może się
przyczynić do zaburzeń równowagi, a
nawet uniemożliwić czytelność i
przystępność mowy

• hałas o natężeniu od 130 decybeli do

150 decybeli - wywołują drgania
poszczególnych narządów wewnętrznych
w organizmie ludzkim, uszkadzając je przy
tym trwale, wywołując liczne schorzenia;
przebywanie w takim hałasie wiąże się
jednoznacznie z trwałym uszkodzeniem
słuchu.

• hałas o natężeniu powyżej 150 decybeli

- wystarczy niespełna pięć minut, by taki
hałas sparaliżował organizm; wywołuje
mdłości, zaburzenia błędnika, całkowicie
zaburza koordynację ruchową (głównie
kończyn).

• Wśród "pozasłuchowych"

konsekwencji działania

hałasu, należy nadmienić

jego wpływ na czytelność i

zrozumiałość mowy.

• Jest także przyczyną ubytku

słuchu, zaburzeń wzroku oraz

powoduje rozproszenie uwagi.

• Badania naukowe wykazały,

że hałas powoduje

przedwczesne starzenie, a

także może skrócić życie

nawet o 10 lat.

• Jedną z najbardziej dających

się we znaki konsekwencji

oddziaływania hałasu, jest

niewątpliwie bezsenność.

Ponieważ sen ma zbawienne

działanie na prawidłowe

funkcjonowanie i odpoczynek

ośrodkowego układu

nerwowego, organizm

regeneruje się i zbiera siły.

Metody i środki

ochrony przed

hałasem

w miejscu pracy

• Zgodnie z przepisami europejskimi

(dyrektywa 2003/10/WE) i krajowymi,

pracodawca eliminuje u źródła

ryzyko zawodowe związane z

narażeniem na hałas albo ogranicza

je do możliwie najniższego poziomu,

uwzględniając dostępne rozwiązania

techniczne oraz postęp naukowo-

techniczny.

W przypadku osiągnięcia lub

przekroczenia wartości NDN

pracodawca sporządza i wprowadza

w życie program działań

organizacyjno-technicznych

zmierzających do ograniczenia

narażenia na hałas.

Program powinien uwzględniać w
szczególności:

• unikanie procesów lub metod pracy

powodujących narażenie na hałas i
zastępowanie ich innymi, stwarzającymi
mniejsze narażenie

• dobieranie środków pracy o możliwie

najmniejszym poziomie emisji hałasu

• ograniczanie narażenia na hałas takimi

środkami technicznymi, jak: obudowy
dźwiękoizolacyjne maszyn, kabiny
dźwiękoszczelne dla personelu, tłumiki,
ekrany i materiały dźwiękochłonne

• projektowanie miejsc pracy i

rozmieszczanie stanowisk pracy w
sposób umożliwiający izolację od
źródeł hałasu oraz ograniczających
jednoczesne oddziaływanie wielu
źródeł na pracownika

• ograniczanie czasu i poziomu

narażenia oraz liczby osób
narażonych na hałas przez
właściwą organizację pracy, w
szczególności stosowanie
skróconego czasu pracy lub przerw
w pracy i rotacji na stanowiskach
pracy.

Techniczne środki

ograniczania hałasu

• Zmiana hałaśliwego

procesu technologicznego
na mniej hałaśliwy

Najgłośniejsze procesy produkcyjne
można zastąpić cichszymi, np.
kucie młotem można zastąpić
walcowaniem i tłoczeniem,
natomiast obróbkę za pomocą
ręcznych narzędzi - obróbką
elektryczną i chemiczną oraz
narzędziami zmechanizowanymi.

• Mechanizacja i automatyzacja

procesów technologicznych

Mechanizacja i automatyzacja procesów
technologicznych w powiązaniu z
kabinami sterowniczymi
(dźwiękoizolacyjnymi) dla obsługi jest
jednym z najbardziej nowoczesnych, a
zarazem najbardziej skutecznych
sposobów eliminacji zagrożenia
hałasem, wibracją i innymi czynnikami
szkodliwymi (np. zapyleniem, wysoką
temperaturą, urazami). Większość
stosowanych w przemyśle kabin
zapewnia redukcję hałasu rzędu 20÷50
dB w zakresie częstotliwości powyżej
500 Hz.

• Konstruowanie i

stosowanie cichobieżnych
maszyn, urządzeń i
narzędzi

Zmiany procesów technologicznych
oraz wprowadzenie mechanizacji i
automatyzacji wymagają dłuższych
okresów realizacji i nie daje się
stosować przy produkcji
małoseryjnej lub nietypowej.
Bardzo skuteczne wyciszanie źródeł
hałasu można osiągnąć przez
zmniejszenie hałaśliwości urządzeń
i narzędzi.

• Poprawne pod względem

akustycznym rozplanowanie zakładu
i zagospodarowanie pomieszczeń

Przy projektowaniu budynków zakładów
produkcyjnych należy kierować się
następującymi zasadami:

• budynki i pomieszczenia, w których jest

wymagana cisza (np. laboratoria, biura
konstrukcyjne, pomieszczenia pracy
koncepcyjnej) powinny być oddzielone od
budynków i pomieszczeń, w których
odbywają się hałaśliwe procesy
produkcyjne

• maszyny i urządzenia powinny być

grupowane, o ile to jest możliwe w
oddzielnych pomieszczeniach według
stopnia ich hałaśliwości.

• Materiały i ustroje dźwiękochłonne

Materiały i ustroje dźwiękochłonne stosowane na
ścianach i stropie pomieszczenia zwiększają jego
chłonność akustyczną. W ten sposób uzyskuje się
zmniejszenie poziomu dźwięku fal odbitych, co
prowadzi do zmniejszenia ogólnego poziomu
hałasu panującego w danym pomieszczeniu.

Najczęściej stosowanymi materiałami
dźwiękochłonnymi są materiały porowate, do
których zalicza się: materiały tekstylne, wełny i
maty z wełny mineralnej i szklanej, płyty i wyprawy
porowate ścian, płyty i maty porowate z tworzyw
sztucznych, tworzywa natryskiwane pod
ciśnieniem.

Wyboru materiału lub ustroju dźwiękochłonnego
należy dokonać tak, aby maksymalne
współczynniki pochłaniania dźwięku wypadały w
takich zakresach częstotliwości, w których
występują maksymalne składowe widma hałasu.

• Ochronniki słuchu

Stosowanie ochronników słuchu jest koniecznym,
uzupełniającym środkiem redukcji hałasu tam, gdzie
narażenia na hałas nie można wyeliminować innymi
środkami technicznymi (z priorytetem środków
redukcji hałasu u źródła).

Ochronniki słuchu stosuje się również wówczas,
kiedy dany hałas występuje rzadko lub też
pracownik obsługujący hałaśliwe urządzenie musi
jedynie okresowo wchodzić do pomieszczenia, w
którym się ono znajduje. Spełniają one swoje
zadanie ochrony narządu słuchu przed nadmiernym
hałasem, jeżeli równoważny poziom dźwięku A pod
ochronnikiem nie przekracza 85 dB.

Ze względu na konstrukcję, dzieli się je na:

• wkładki przeciwhałasowe (jednorazowego lub

wielokrotnego użytku),

• nauszniki przeciwhałasowe (z nagłowną sprężyną

dociskową lub nahełmowe),

• hełmy przeciwhałasowe.

• Ekrany dźwiękochłonno-izolacyjne

Ekrany dźwiękochłonno-izolacyjne
stosuje się jako osłony danego
stanowiska pracy, w celu tłumienia
hałasu emitowanego na to stanowisko
przez inne maszyny i z danego
stanowiska na zewnątrz. W celu
uzyskania maksymalnej skuteczności,
ekran należy umieszczać jak najbliżej
źródła hałasu lub miejsca pracy.

Zasadniczymi elementami ekranu są:
warstwa izolacyjna w środku (najczęściej
blacha o odpowiedniej grubości) oraz
zewnętrzne warstwy dźwiękochłonne
(płyty z wełny mineralnej lub szklanej
osłonięte blachą perforowaną).