Z papieżem i przeciw

niemu.

Problemy religijne w

RP

Marcin Luter

Marcin Luter

•

Duchowny, niemiecki reformator Kościoła

zachodniego. Oburzony sprzedawaniem odpustów w

jego rodzinnym mieście Wittenberdze w roku 1517

przybił on na drzwiach miejscowego kościoła 95 tez

teologicznych. Luter twierdził, że słuszną droga do

zbawienia wiekuistego jest łaska boża i głęboka wiara

– dar łaski bożej i źródło dobrych uczynków. Każdy

człowiek ma prawo „rozmawiać” z Bogiem poprzez

poznanie słowa bożego w ojczystym języku. Uważał,

iż papież nie ma żadnej władzy nad „miejscami” w

niebie, a wystawność Kościoła widzialnego i kult

świętych nie jest wcale warunkiem do zbawienia. 

Marcin Luter

• W dwa lata później niemiecki

reformator zerwał ostatecznie z

Rzymem. Marcin Luter głosił

konieczność powrotu do takiego

Kościoła, jaki miał istnieć w

pierwszych wiekach chrześcijaństwa.

Hasła te szybko zyskały popularność i

rozgłos w całych Niemczech, gdyż z

ich realizacją wszystkie siły

polityczne i grupy społeczne wiązały

określone nadzieje.

Jan Kalwin

Jan Kalwin

• Głosił on swoje poglądy w Szwajcarii i w

Genewie. Głównym założeniem jego

doktryny była wiara w rygorystycznie

pojmowane przeznaczenie. Bóg podzielił

wszystkich ludzi na wybranych i

potępionych, a więc ich postępowanie w

życiu doczesnym jest tylko potwierdzeniem

tego podziału. Zdaniem Kalwina ludzie

zostają potępieni nie dlatego, że grzeszą,

ale grzeszą dlatego, że Bóg ich potępił.

Jan Kalwin

•  Kalwin tak jak Luter uznawał te

same dwa sakramenty, lecz negował

możliwość przemiany chleba i wina w

ciało i krew Chrystusa. Przejawem

łaski bożej miało być prowadzenie

cnotliwego życia, na które składa się

nieustanna praca i rezygnacja z

jakichkolwiek przyjemności. Nakazy

te dotyczyły zwłaszcza obchodzenia

dni świątecznych.

Bracia Polscy

Religijny nurt reformacyjny, najbardziej

radykalny i postępowy, wyłoniony z

kościoła kalwińskiego. Arianie głosili

pierwotne człowieczeństwo Chrystusa,

który Bogiem stał się dopiero po

zmartwychwstaniu. Krytykowali

tradycję Kościoła, podnosząc, podobnie

jak wszystkie odłamy reformacyjne,

znaczenie Biblii jako Słowa Bożego.

Jednocześnie głosili radykalny program

społeczny, zawierający m.in. postulat

zniesienia poddaństwa chłopów.

Uchwałą sejmową z 1658 roku bracia

polscy zostali skazani na opuszczenie

kraju bądź zmianę wyznania. Zostawili

po sobie w Polsce bogato rozwinięte

szkolnictwo oraz liczne dzieła literackie

i naukowe.

Kontrreformacja

• Prąd w Kościele katolickim zwalczający

reformację w celu odbudowy własnej potęgi

oraz politycznych, gospodarczych i

kulturalnych wpływów. Wpływy kontrreformacji

zaznaczały się od pół. XVI do końca XVII w.

System celów stawianych sobie przez

działaczy kontrreformacji opierał się na

dążeniu do reformy wewnątrz Kościoła

poprzez pogłębienie życia religijnego,

wzmożenie dyscypliny, eliminację najbardziej

rzucających się w oczy nadużyć kleru.

Sobór Trydencki

(1545-1563)

Kontrreformacja

• Kontrreformacja rozpoczęła się po soborze

trydenckim (1545-1563), który podjął kroki

zmierzające do uzdrowienia stosunków

wewnętrznych w Kościele i przekreślił wszelkie

możliwości ugody z protestantami. Dużą rolę

w rozwoju tego ruchu odegrał założony w

1540 zakon Braci Jezusowych - jezuitów.

Kontrreformacja działała poprzez

wszechstronnie rozwiniętą propagandę

skierowaną przeciwko reformacji, stosowała

także przymus wyznaniowy.

Kontrreformacja

• Jedną z potężnych broni papiestwa do walki z

heretykami stała się inkwizycja, która od

1542 pod nazwą Świętego Oficjum (6

kardynałów upoważnionych do wyznaczania

trybunału złożonego z dominikanów)

rozszerzyła swoją działalność z Hiszpanii na

wszystkie kraje katolickie. Od 1543

powierzono biskupom nadzór nad

drukarniami, a w 1559 opracowano po raz

pierwszy wykaz ksiąg zakazanych (Index

librorum prohibitorum).

Dokumenty przypieczętowujące

wolność wyznania

•

Ugoda Sandomierska

(1570) - zawarte w

Sandomierzu porozumienie

działających w Polsce

odłamów protestanckich -

kalwinów, luteran i braci

czeskich - w celu skutecznej

obrony przed kontrreformacją

i przeciwstawienia się braciom

polskim. Przewidywało m.in.

organizowanie wspólnych

synodów, wzajemne uznanie

sakramentów i urzędu

kaznodziejskiego.

•

Konfederacja warszawska

(1573) - uchwała podjęta przez

szlachtę na sejmie konwokacyjnym

w Warszawie 28 I 1573. Była

jednym z pierwszych w Europie

aktów szerokiej tolerancji religijnej.

Gwarantowała bezwarunkowy i

wieczny pokój między

różnowiercami, równouprawnienie

dysydentów ze szlachtą katolicką,

głosiła zasady wolności sumienia i

tolerancji. W praktyce idee

konfederacji warszawskiej nie

potrafiły powstrzymać wzrostu

nietolerancji wyznaniowej i

kontrreformacji.

Unia Brzeska

Zawarta w 1596 pomiędzy Kościołem katolickim i

prawosławnym na synodzie w Brześciu

Litewskim. Miała na celu podporządkowanie

Kościoła prawosławnego jurysdykcji papieskiej na

terenach Rzeczpospolitej, przy zachowaniu przez

Kościół prawosławny dotychczasowego obrządku.

Jednakże tylko część hierarchii Kościoła

prawosławnego podporządkowała się ustaleniom

Unii Brzeskiej. W efekcie Kościół prawosławny

podzielił się na unitów i dyzunitów.

• Powrót do pełnej tolerancji religijnej

przyniosło dopiero oświecenie i rządy

Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Zmiany wymuszone przez Rosję

przywracały prawa polityczne

dysydentom. W Komisji Edukacji

Narodowej zasiadali wtedy obok

katolickich duchownych luteranie.

Pod wpływem idei oświeceniowych

zniesiona została kara śmierci w

procesach o czary.

Zmiany światopoglądowe w oświeceniu.