Wierzenia starożytnych

Greków Bogowie kulty i

mity

Cywilizacja starożytnej Grecji pomimo swej różnorodności stanowiła

dość spójną całość dzięki mitologii i religii. Zresztą nie sposób ich
precyzyjnie rozdzielić, gdyż mitologia rozumiana jako pewnego rodzaju
skarbnica opowieści o bogach i bohaterach, stanowiła podobnie jak w
każdej religii narodowej głównie składnik narracyjny. Mit grecki nie
zawsze musiał posiadać charakter religijny, nawet jeśli w akcji mitycznej
brali udział bogowie; z drugiej jednak strony mity wykazują w
większości bardzo ścisły związek z bogami i religią. Stosunek Greków do
mitologii cechowała bardzo duża swoboda: mit nie był nigdy traktowany
jako dogmat nienaruszalny, przeciwnie – grecka tradycja przekazywana
przez literaturę i inne źródła wskazuje, że poszczególne mity ulegały
najprzeróżniejszym zmianom i przekształceniom, przy czym nie małą
rolę odegrała tu inwencja poetów. Zmienność i różnorodność tradycji
mitologicznej wynikała częściowo z mnogości miejsc kultu, z ogromnego
rozproszenia ludności greckiej, a wreszcie z pewnego partykularyzmu
greckich polis. Mimo tej zmienności, płynności i rozciągliwości tradycji
mitologicznej, mimo wyraźnych różnic czy nawet sprzeczności
pomiędzy wersjami tego samego mitu, mitologia w całości stanowiła
wspólną własność wszystkich Greków. Niezależnie od tego jakim
dialektem mówili i gdzie zbudowali swoje siedziby, była jednym z
najważniejszych, obok religii, czynników integrujących świat grecki.

Religijność Greków skupiała się wokół trzy ważnych cech:

•wytworzenie mitów,

•wytworzenie panteonu bóstw,

•zorganizowany kultu publiczny i rytualność obrzędów
religijnych.
 
Na długo przed narodzinami mitologii, czyli zbioru opowieści
o bogach, boginiach bohaterach i herosach Grecy czcili siły
przyrody np.: zwierzęta kamienie, czy drzewa. Bogom
nadawano cechy zwierzęce, dopiero później wykształcił się
antropomorfizm, czyli wyobrażano sobie bogów na podobień
stwo ludzi, najczęściej wiecznie mło dych i pięknych.

Wierzenia Greków można podzielić
na cztery epoki:

Okres minojski
W tym okresie religia musiała odgrywać dużą rolę. Była to
prawdopodobnie religia antropomorficzna, w której większą rolę
odgrywały bóstwa żeńskie niż męskie. Obok bogów
antropomorficznych oddawano na Krecie cześć pewnym tworom
mieszanym, przedstawianym jako postaci ludzkie z głowami
zwierząt. Była to religia politeistyczna a jej główną boginią była
„Wielka Bogini” (Matka – Ziemia).
Nawet w okresie największego rozwoju kultury minojskiej nie
powstawały na krecie świątynie. Miejscami kultu były liczne groty
skalne, wierzchołki wzgórz, także małe sale w pałacykach i
prywatnych domach, gdzie ustawiano specjalne ławy służące, jako
ołtarze ofiarne, na których składano bogom płody ziemi. Funkcje
najwyższego kapłana sprawował sam władca, kapłanami mogli
być zarówno mężczyźni jak i kobiety.

Okres mykeński

W tym okresie dokonała się synteza elementów północnych i
śródziemnomorskich: kult bóstw granicznych i pasterskich z kultem
bogów chtonicznych i rolniczych. Można powiedzieć o panteonie
bogów męskich i drugim, w którym przewagi miały boginie, zwłaszcza
matka – Ziemia.
  Sanktuaria mieściły się w pałacach władców i prywatnych domach,
gdzie były wydzielone specjalne miejsca przeznaczone dla celów
kultowych.
     Funkcje kapłańskie sprawowali na równi mężczyźni i kobiety. Obok
najwyższego kapłana, którym był sam władca, istniała dość liczna
warstwa kapłanów niższej rangi, których zadaniem było składanie
ofiar w formie płodów rolnych i zwierząt.. Kultura mykeńska stworzyła
całą mitologię heroiczną, w której znaczną rolę odgrywały elementy
przedgreckie, a także egipskie i małoazjatyckie.

Okres archaiczny

W epoce archaicznej dokonało się szereg poważnych
przeobrażeń w sferze religii. Dawną funkcję sakralną królów
przejęła grecka polis. Kult bogów był kontrolowany przez
państwo i stanowił przedmiot zainteresowania całej
ludności. Państwo za pośrednictwem odpowiednich
urzędników lub królów (tam gdzie zachowała się jeszcze
władza królewska) było strażnikiem oficjalnej religii.
Podobnie jak każda rodzina oddawała cześć bogini ogniska
domowego, Hestii, tak w wielu miastach – państwach
w prytaneion znajdowało się ognisko, na którym płonął
wieczny ogień – symbol ciągłości istnienia państwa.
Państwo tak jak rodzina posiadało swego własnego boga i
swoich herosów, w rodzinie był to Zeus , w państwie bóg-
założyciel, np. w Atenach – Atena, w Sparcie – Zeus, w
Megarze – Apollon. W epoce archaicznej na przełomie VII i
VIw.p.n.e. powstają pierwsze świątynie.

Ważną częścią życia religijnego Greków tej epoki były święta
i uroczystości religijne, odbywane corocznie lub w
regularnych odstępach czasu, co dwa, cztery lub osiem lat
jednocząc wewnętrznie tak rodzinę jak i państwo. Religia
tworzyła także związki między poszczególnymi państwami,
nie były one jednak trwałe. Największe znaczenie spośród
wszystkich świąt greckich miały igrzyska olimpijskie
obchodzone co cztery lata, od roku 776 p.n.e. w Olimpii na
Peloponezie. Pierwszy dzień igrzysk poświęcony był składaniu
ofiar Zeusowi, trzy następne wypełniały zawody sportowe,
wreszcie piątego dnia zwycięzcy otrzymywali wieńce z
gałązek drzewa oliwnego i składali ofiary Zeusowi.
Wielkie Dionizje święto ku czci boga wina Dionizosa odbywały
się w marcu bardzo uroczyście z udziałem gości, głównie z
krajów Jońskich.
Małe Dionizje obchodzono na przełomie grudnia i stycznia.
Były one połączone z zabawami ludowymi, procesjami. Inne
znane święta ateńskie to Lenaia obchodzone na przełomie
stycznia i lutego, Oschoforia – święto winobrania – w
październiku.

Po wojnach perskich i wojnie
peloponeskiej.

Wojna z wszelakimi jej okropnościami, klęskami na lądzie i morzu,
głodem i zarazą podważyła przede wszystkim tradycyjną
popieraną przez państwo wiarę w bogów. Uświęcone dogmaty
religijne zaczynają się chwiać zarówno pod naciskiem ogólnej
sytuacji społeczeństwa greckiego, jak i pod wpływem ateistycznie
usposobionej sofistyki oraz sceptycyzmu religijnego otwarcie
głoszonego przez ówczesną filozofię. Równocześnie na wielką skalę
pojawia się nowe zjawisko: hellenizacja bóstw wschodnich.
Odnotować należy, iż w świecie hellenistycznym szerzył się
judaizm, którego greccy wyznawcy nosili nazwę prozelitów, a także
nasycony wschodnim mistycyzmem kult Hermesa tzw. Hermetyzm
oraz magia. Coraz większą rolę w życiu Greków zaczynają
odgrywać bractwa i związki kultowe skupiający zarówno Greków
jak i cudzoziemców, ludzi wolnych i niewolników, kobiety i
mężczyzn. Celem tych związków i bractw, w których panował duch
równości, były wspólne modlitwy, obrzędy i wtajemniczenia.

Przewodnictwo w boskim
świecie należało do
Zeusa, któremu poddano
całą dziedzinę
sprawowania władzy
wśród ludzi. Opiekował
się królami
(symbolizowało go berło
królewskie), obecny, gdy
zasiadło zgromadzenie,
rada, trybunały,
prowadził do walki
wojsko. Widziano w
Zeusie boga jasnego
nieba i spadającej
błyskawicy.

Bogowie

Posejdon był związany z wodą,
bóstwem otwartego morza,
strumieni i wód podziemnych.
Dlatego też sądzono, iż to on
wywołuje trzęsienia ziemi, które
wiązano z  ruchem wód pod jej
powierzchnią.

Wnętrze ziemi, świat
zmarłych, znajdowało
się we władzy Hadesa i
jego małżonki
Persefony.

Natomiast powierzchnia ziemi, jej
żyzne pola, należały do Demeter.
Była ona jedną z tych, dla
starożytności bardzo typowych, 
bogiń matek,  opiekunek płodnej
natury, rosnącego zboża, którą czcili
przede wszystkim rolnicy.

Afrodyta bogini
miłości i piękna,
opiekunka małżeństw,
a także portów i
żeglarzy.

Atena bogini
mądrości, sztuki,
wojny
sprawiedliwej oraz
opiekunka miast,
m.in. Aten.

Apollo, bóg muzyki i poezji, zsyłał
natchnienie poetom, patronował
wróżbiarstwu i sztuce lekarskiej.

Dzika natura przypisywana była
Dionizosowi, bóstwu ekstazy,
sprowadzającemu na ludzi szał, w
którym przemierzali pustkowia w
zachwyceniu. Przemawiała wówczas
do nich przyroda, widzieli boga i jego
orszak. Dionizos nauczył ludzi
uprawy winnej latorośli i
wytwarzania wina, które przynosi
ludziom zapomnienie.

Siedziba dwunastu bogów

Za siedzibę dwunastu bogów Grecy uważali szczyt Olimpu
położony w północno – wschodniej Grecji. Bogowie podobni
są z wyglądu do ludzi, lecz są nieśmiertelni i o wiele
piękniejsi. Między światem bogów i ludzi umieszczali Grecy
wielką liczbę bóstw niższego rzędu. Należały do nich nimfy,
które, podobnie jak bogowie, nigdy się nie starzały, ale
podobnie jak ludzie, choć żyły od nich dłużej, w końcu
umierały. W źródełkach rzecznych, jeziorach mieszkały
najady. Grek z szacunkiem i pokorą odnosił się do
otaczającego go tajemniczego świata. Grecy wierzyli w
herosów, potomków bogów i ziemianek, którzy boskiemu
pochodzeniu zawdzięczali różne zdolności. Najsłynniejszy był
Herakles, syn Zeusa i królowej Alkmeny, odznaczał się
nadludzką siłą.

Mity

Grecy wierzyli, że w odległych czasach bogowie pojawiali się
wśród ludzi, brali udział w bitwach, ucztach, kochali
śmiertelne kobiety i płodzili z nimi dzieci (i odwrotnie -boginie
wiązały się ze śmiertelnikami). Dzieci te były śmiertelne, ale
zatrzymywały coś z natury swych boskich rodziców, były
doskonałe w swej odwadze, sile, pięknie, wiedzy. Nazywano
ich herosami, a czasy, w których żyli – epoką heroiczną.
Właśnie jej dotyczyła większość mitów – opowiadań o bogach
i herosach. Mity przedstawiały także początki wszystkiego, co
istnieje: bogów, przyrody, ludzi. Mówiły o zakładaniu miast,
igrzyskach, wyroczniach, przypominając bogów i herosów,
którzy w nich uczestniczyli. Formę mitów nadawali Grecy
także wspomnieniom o innych wydarzeniach z odległej
przeszłości: wędrówkach, w wyniku których doszło do
zasiedlenia Grecji, wojnach toczonych wewnątrz i na zewnątrz
świata greckiego.

Herakles
Znany był z wielkiej siły, męstwa,
zapaśnictwa i umiejętności
wojennych, zwłaszcza celnego
strzelania z łuku. Jego największym
sukcesem było wykonanie

12

prac,

niemożliwych dla zwykłego
człowieka.

Dziękujemy za
uwagę!

Bibliografia:

• Mity Greków i Rzymian, Wanda Markowska

• Mity i legendy świata. Mitologia Grecka, John Pinset

• http://www.michelle.boo.pl/religia-grecka/

•
http://www.spartan3.republika.pl/wierzenia_grekow_bogowie_kulty_i_mi
ty.htm