Rozwój społeczny

człowieka w biegu

życia

Definicja rozwoju

społecznego

• Rozwój społeczny człowieka obejmuje zmiany w

aktywności, dążeniach i celach jednostki,
ujawnianych w jej interakcjach ze środowiskiem
społecznym. Jest on w znacznym stopniu
uwarunkowany kulturowo, czyli wzmacniają go
normy i wzorce akceptowane w grupach
społecznych, w których jednostka wzrasta i które
współtworzy. Wraz z rozwojem osobowym
jednostki, coraz większego znaczenia nabiera jej
indywidualny, autonomiczny stosunek do
obowiązujących w społeczeństwie wartości i norm.

Plan prezentacji w oparciu o główne

etapy rozwoju człowieka

• Niemowlęctwo
• Wczesne dzieciństwo
• Średnie dzieciństwo-wiek przedszkolny
• Późne dzieciństwo-młodszy wiek szkolny
• Dorastanie
• Wczesna dorosłość
• Średnia dorosłość
• Późna dorosłość i starość

Rozwój społeczny niemowlęcia: poznanie

społeczne, komunikacja, przywiązanie

Źródłem przeżyć dziecka zaraz po urodzeniu są

przede wszystkim jego relacje z osobami

dorosłymi:

 W 1. miesiącu dzieci reagują na podniecenie czy niepokój

osoby która je karmi, i odmawiają przyjęcia pokarmu

 W 2. miesiącu dziecko ożywia się w kontakcie z dorosłym,

uspokaja pod wpływem pieszczotliwego przemawiania

 W 3. miesiącu niemowlę odwzajemnia uśmiech dorosłego
 W 4. miesiącu dzieci wyrażają niezadowolenie gdy dorosły

nie zwraca na nie uwagi

 W 5. miesiącu dziecko reaguje strachem na nieznane

osoby

 W 7.- 8. miesiącu próbuje zwrócić na siebie uwagę

dorosłego, płacząc, gaworząc

 W 10. miesiącu naśladuje ruchy dorosłego i włącza się do

wspólnej zabawy

Poznanie społeczne

• Dzieci przychodzą na świat wyposażone we wrodzoną

zdolność do naśladowania(Meltzoff, Moore 1983); polega na
budowaniu umysłowej reprezentacji działań dorosłego,
utrzymaniu tych działań w pamięci oraz ich powtarzaniu,
dzięki wykorzystaniu własnego systemu motorycznego;

• Naśladowanie, jako mechanizm uczenia się pozwalający

człowiekowi uczyć się nowych zachowań wymaga
rozumienia intencji innych osób;

• Rozwój poznania społecznego jest możliwy dzięki

budowaniu relacji w diadzie opiekun-dziecko;

• Po ukończeniu 1. roku życia dzieci rozumieją nie tylko

pewne aspekty społecznych działań innych ludzi, ale
również starają się na nie wpływać; czynią to posługując się
gestami, a zwłaszcza gestami wskazywania;

Rozwój komunikacji

• Niewerbalny wymiar komunikacji: dotyk,

głaskanie, spojrzenia, płacz, uśmiechy i
gesty

• W 1. roku życia intensywnie rozwijają się

dziecięce sprawności w zakresie percepcji
mowy: różnicowanie głosu matki od głosu
innej kobiety czy rozpoznawania przez 4.5
miesięczne niemowlęta własnego imienia

• Rozwój wokalizacji niemowląt

Przywiązanie

• Głęboka, długotrwała emocjonalna

więź, która powstaje w relacji między
dwoma osobami, powodując, że dążą
one do utrzymania bliskości

• Funkcja biologiczna: zapewnienie

ochrony

• Funkcja psychologiczna:

zapewnienie poczucia
bezpieczeństwa

Rozwój społeczny w okresie

wczesnego dzieciństwa

•

Dziecko pragnie przebywać z dorosłymi, szczególnie z
osobami znanymi, które wzbudzają w nim pozytywne
przeżycia

•

Chętnie uczestniczy w codziennych zajęciach i próbuje
naśladować niektóre czynności dorosłych

•

Porozumiewając się z dorosłymi, wprost wyraża swoje
pragnienia i potrzeby

•

Obcowanie dziecka z rówieśnikami przyczynia się do
rozszerzenia repertuaru jego społecznych zachowań;
pierwsze kontakty z rówieśnikami ograniczają się do
spojrzeń lub ‘’zachowań zaczepnych’’, będących oznaką
zainteresowania, zaś zabawy ze społecznego punktu
widzenia to zabawy samotne lub równoległe

Rozwój społeczny w wieku

przedszkolnym:

• Kontakty z rówieśnikami –

relacje przyjacielskie

• Prospołeczne i negatywne

zachowania społeczne

• Poznawanie ról społecznych

w zabawie

Kontakty z rówieśnikami – relacje

przyjacielskie

•

Przyjaciel jest wyróżniany jako partner zabawy,

przyjaciele dzielą się zabawkami, do przyjaciele
częściej niż do innych kierowane są prośby,
pozdrowienia, częściej przebywają ze sobą, patrzą
na siebie

• Wczesne przyjaźnie cechuje tymczasowość,

zwracanie uwagi na zewnętrzne przyczyny konfliktu
i próby rozwiązania go w płaszczyźnie fizycznej

• Reprezentacja przyjaźni i przyjaciela formowana w

wieku przedszkolnym stanowi bazę dla dalszego jej
rozwoju w wieku późniejszym

Prospołeczne i negatywne działania

społeczne

• Zachowania empatyczne, udzielanie

pomocy, dzielenie się i
współdziałanie – korzystne dla
innych, a nie bezpośrednio dla osoby
czyniącej dobro

• U dzieci w wieku przedszkolnym

obserwuje się dwie formy agresji:
instrumentalną i wrogą

Poznawanie ról społecznych w

zabawie

• Służy zrozumieniu przez dziecko

społecznych ról dorosłych,
przyjmują rolę zgodnie z płcią

• Odgrywając role społeczne

dziecko nie tylko poznaje
społeczne ramy danej roli, ale
także eksploruje własną
tożsamość

Stadia rozwoju psychospołecznego wg

Eriksona

Rozwój społeczny w okresie późnego

dzieciństwa – młodszy wiek szkolny

Faza wczesna ( ok. 7-8 lat)

• Dziecko potrafi dostrzec wewnętrzne

przyczyny zachowania innych ludzi; dzięki
przyjęciu odmiennego niż własny punktu
widzenia

• Spędza więcej czasu z rówieśnikami niż z

rodzicami

• Nadal istotne znaczenie ma dla niego

jakość więzi z rodzicami

• Zawiera przyjaźnie oparte na wspólnocie

zainteresowań

Faza późna ( ok. 9- 11 lat)

• Dziecko rozumie, że ludzie mogą

inaczej spostrzegać sytuację, nawet
jeśli mają dostęp do tej samej wiedzy

• Rośnie rola rówieśników jako źródła

wsparcia społecznego

• Dziecko zawiera przyjaźnie oparte

na bliskości psychicznej i lojalności

•

badania nad przywiązaniem wykazały, że dla dziecka w
młodszym wieku szkolnym coraz większe znaczenie ma
psychiczna dostępność rodzica (wcześniej była to
jego fizyczna obecność)

•

dostępność ta odnosi się do: wrażliwości rodzica,
gotowości do udzielenia wsparcia dla dziecka,
zainteresowaniem komunikacją z dzieckiem, poczucie
bezpieczeństwa

•

popularność dziecka w grupie – akceptacja grupy
ma znaczący wpływ na psychiczny

•

dobrostan dziecka, zaś stopień akceptacji czy
odrzucenia wpływa na poziom psychicznego
przystosowania w przyszłości

• dziecko popularne – jest oceniane pozytywnie przez

większość członkow grupy. Jest lubiane dzięki otwartości,
optymistycznemu usposobieniu, towarzyskości i wysokim
kompetencjom społecznym. Często staje się naturalnym
przywódcą grupy.

• dziecko nieakceptowane/odrzucane – większość

rówieśnikow ocenia je negatywnie. Nie potrafi nawiązać
konstruktywnych relacji z rówieśnikami, przejawia
antyspołeczne zachowania. Są odrzucane z powodu kłótliwości,
nadmiernej gadatliwości, niechęci do dzielenia się w zabawie.

• dziecko ignorowane – większość rówieśników w ogóle go nie

zauważa. Także nie potrafi nawiązać interakcji, uczestniczy w
działaniach grupy, lecz przejawia tendencję do unikania działań
w diadzie. Jest to dziecko nieśmiałe, brak im stanowczości,
wycofują się w obliczu agresji

Dorastanie

• Większość czuje się blisko związana z rodzicami i podziela

ich przekonania dotyczące najważniejszych zagadnień oraz
ceni ich akceptację

• Konflikty z rodzicami najczęściej dotyczą obowiązków

domowych, aktywności młodzieży i relacji interpersonalnych

• Wg Eriksona rozwiązaniem narastających konfliktów jest

wprowadzenie zasady „delegowania autorytetu”-
stopniowe zwiększanie udziały młodych w ich podmiotowych
decyzjach, przy jednoczesnym utrzymaniu prawa opiekunów
do kontroli tych obszarów życia, w których liczy się
doświadczenie życiowe.

• Szczególnie ważne stają się procesy związane z

identyfikacją z grupą rówieśniczą

Wczesna dorosłość

• w okresie wczesnej dorosłości rozluźnieniu ulega

związek z rodziną na rzecz nawiązywania intymnych
relacji przyjacielskich i romantycznych oraz
emocjonalnej więzi z własnymi dziećmi (główne zadania
wg Eriksona)

• intymny związek pogłębiany jest przez takie

komponenty jak: emocjonalne wsparcie, niezawodność,
zaufanie, wzajemna empatia i zrozumienie

• samotny młody dorosły otrzymuje wsparcie od przyjaciół i

rodziców (matka nadal jest obiektem przywiązania)

• więzi z przyjaciółmi wyraźnie słabną (zwłaszcza u

mężczyzn) w fazie związku małżeńskiego po pojawieniu się
dziecka – ono jest głównym źródłem i obiektem emocji

• mężczyźni czerpią więcej satysfakcji z

małżeństwa niż kobiety

• poczucie satysfakcji z małżeństwa zmienia

się wraz z upływem czasu: zdecydowanie
spada w okresie średniej dorosłości

• w pierwszej fazie związku często zapadają

decyzje związane z podziałem obowiązków; w
trudniejszej sytuacji znajduje się zwykle
kobieta (pogodzenie aspiracji zawodowych z
poczuciem odpowiedzialności za dom i dzieci)

Średnia dorosłość

Kryzys wieku średniego

• Uświadomienie realności własnej śmierci
• zmiany w subiektywnym uczuciu

perspektywy czasowej

• objawy o przyszłość
• przekonanie o pogarszaniu się stanu

zdrowia

• negatywna ocena własnego małżeństwa.
• konieczność sprawowania opieki nad

starzejącymi się rodzicami.

Wiek średni a praca zawodowa

• okres najważniejszych osiągnięć zawodowych
• kryzys rozwoju kariery zawodowej, u podstaw

którego leżą rozbieżności między
oczekiwaniami wobec pracy zawodowej a
tym w jaki sposób praca ta je spełnia.

•

syndrom wypalenia zawodowego  wyczerpanie
emocjonalne i poczucie utraty możliwości
wykonywania zawodu w sposób zaangażowany

•

Utrata pracy jako źródło kryzysu w rodzinie i
problemów zdrowotnych

Aktywność społeczna w

rodzinie

• zmiana roli rodziców wobec ich

dorastających dzieci  coraz bardziej
realistyczny stosunek dzieci do rodziców

• faza „opuszczonego gniazda ”  Dzieci

opuszczają dom w czasie gdy rodzice
mają przed sobą co najmniej 20sto letni
okres aktywności zawodowej. Czasami
starają się za wszelką cenę odroczyć
odejście dzieci, przez co w pewien sposób
wyrządzają im krzywdę

Opieka nad starzejącymi się

rodzicami

• zmiana relacji z własnymi rodzicami  po raz

pierwszy dostrzega się ich w sposób bardziej
realistyczny, zaczyna tolerować się ich wady i
słabości. Utrata zdrowia fizycznego rodziców często
wymaga wzięcia za nich całkowitej
odpowiedzialności.

• utrata zdrowia fizycznego rodziców często wymaga

wzięcia za nich całkowitej odpowiedzialności.

• zderzenie między potrzebami starzejących się

rodziców a zobowiązaniami wobec współmałżonka i
dzieci