Wolność wypowiedzi

Regulacja krajowa i

międzynarodowa

„Nie zgadzam się z Twoimi

poglądami, ale po kres moich dni

będę bronił Twego prawa do ich

głoszenia”

Evelyn Beatrice Hall – angielska pisarka



Art. 14 „RP zapewnia wolność prasy i
innych środków społecznego
przekazu”



Art. 25 ust. 2 „Władze publiczne w RP
zachowują bezstronność w sprawach
przekonań religijnych,
światopoglądowych i filozoficznych,
zapewniając swobodę ich wyrażania
w życiu publicznym”

Konstytucja RP



Art. 54



„Każdemu zapewnia się wolność wyrażania
swoich poglądów oraz pozyskiwania i
rozpowszechniania informacji”. Cenzura
prewencyjna środków społecznego
przekazu oraz koncesjonowanie pracy są
zakazane. Ustawa może wprowadzić
obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji
na prowadzenie stacji radiowej lub
telewizyjnej”.

Konstytucja RP



Wolność wyrażania swoich poglądów za
pomocą wszelkich dostępnych sposobów
ich uzewnętrzniania, w szczególności za
pomocą – słowa mówionego i pisanego,
gestu, dzieł sztuki, szeroko rozumianych
środków masowego komunikowania się
czyli prasy, plakatów, telewizji, radia, sieci
komputerowych, spektakli, wystaw,
odczytów itd.

Zakres ochrony wynikający z

art. 54



Wolność rozpowszechniania
swoich i cudzych poglądów,
wewnątrz kraju, jak i poza
granicami, w tym także
wolność wytwarzania
materialnych nośników
informacji.

Zakres ochrony wynikający z

art. 54



wolność dostępu do istniejących źródeł
informacji, pozwalająca się zapoznawać z
cudzymi poglądami



wolność pozyskiwania informacji,



wolność wypowiedzi obejmuje wszelkie
wypowiedzi,



zdaniem TK wolność pozyskiwania
informacji przysługuje także konsumentom
i obejmuje informacje handlowe.

Zakres ochrony wynikający z

art. 54



Konieczny warunek funkcjonowania
demokracji, bez wolności wypowiedzi
umożliwiającej wolną debatę publiczną
poprzedzającą podejmowanie decyzji nie jest
możliwe świadome podjęcie decyzji w aktach
sprawowania władzy przez suwerena,



konieczny warunek kontroli ze strony
społeczeństwa nad osobami sprawującymi
władzę w ich imieniu, z tego powodu wolność
ta powinna podlegać szczególnej kontroli,

Funkcje wolności wypowiedzi



wolność wypowiedzi pełni ważną funkcję
społeczną,



polski ustawodawca nie przyjmuje
indywidualistycznej koncepcji wolności
wypowiedzi wykorzystywanej przez
jednostkę wyłącznie według jej uznania, ale
przyjmuje wolność ukierunkowaną
teleologicznie dla realizacji określonych
zadań w społeczeństwie - art. 1 ustawy
Prawo prasowe i art. 1 ustawy o radiofonii i
telewizji

Funkcje wolności wypowiedzi



Wolność wypowiedzi uregulowana jest w
szeregu aktach normatywnych,
ustanawiających pewne ograniczenia
wolności wypowiedzi, w tym:



kodeks cywilny – ochrona dóbr osobistych



kodeks karny – zakazuje określonych
wypowiedzi, znieważających, zawierających
oszczerstwo, nawołujących do waśni
narodowościowych, etnicznych, rasowych
lub wyznaniowych – tzw. mowa nienawiści

Wolność wypowiedzi w

ustawodawstwie zwykłym



ustawa o ochronie tajemnicy
państwowej



ustawa Prawo autorskie –
ograniczenia wolności wypowiedzi
dla ochrony praw twórców



prawo prasowe



ustawa o radiofonii i telewizji



ustawa o kinematografii

Wolność wypowiedzi w

ustawodawstwie zwykłym



Rola prasy w społeczeństwie
demokratycznym – stąd regulacja
wśród zasad ustroju



Ustawa – Prawo prasowe reguluje
działalność prasową i dziennikarską,



wolność prasowa - ochronie podlega
wolność wydawania dzienników i
czasopism, a także wolność wyrażania
poglądów na łamach prasy.

Wolność prasy (art. 14 i art. 54 Konstytucji)



Szerokie pojęcie prasy w ustawie –
nie tylko publikacje periodyczne, ale
także wszelkie istniejące i powstające w
wyniku postępu technicznego środki
masowego przekazu, w tym rozgłośnie,
tele – i radiowęzły zakładowe,
upowszechniające publikacje
periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii
lub innej techniki rozpowszechniania.

Wolność prasy (art. 14 i art. 54

Konstytucji)



W zakresie wolności wyrażania
poglądów ustawodawca wprowadził
system represyjny – to znaczny, że w
wyznaczonych ogólnie ramach
jednostka działa w sposób dowolny, nie
jest w szczególności przewidziana
kontrola publikowanych treści ze strony
organów administracji państwowej –
brak instytucji cenzury.

Granice wolności wyrażania poglądów prasie



Prawo prasowe wprowadza jednak pewne
ograniczenia w zakresie
rozpowszechnianych treści (obowiązki
dziennikarzy):



obowiązek prawdziwego przedstawiania
zjawisk oraz zachowania szczególnej
staranności i rzetelności



obowiązek dbania o poprawność języka i
unikania używania wulgaryzmów



zakaz kryptoreklamy

Granice wolności wyrażania

poglądów prasie



zakaz publikowania opinii co do rozstrzygnięcia w
postępowaniu sądowym przed wydaniem
orzeczenia w I instancji (tzw. wyroki prasowe),



zakaz ujawniania danych osobowych i wizerunku
osób – przeciwko którym toczy się postępowanie
przygotowawcze lub sądowe bez zgody
prokuratora, sądu lub innej osoby; świadków,
pokrzywdzonych, poszkodowanych,



praktyka publikowania imienia i pierwszej litery
nazwiska osoby podejrzanej lub oskarżonej
stanowi naruszenie tego zakazu.

Granice wolności wyrażania

poglądów prasie



publikowanie lub rozpowszechnianie w inny
sposób informacji utrwalonych za pomocą
zapisów fonicznych i wizualnych jest dozwolone
tylko za zgodą udzielającego informacji



zakaz odmowy autoryzacji dosłownie cytowanej
wypowiedzi, o ile uprzednio nie była publikowana



zakaz opublikowania informacji, jeżeli osoba
zastrzegła to ze względu na tajemnicę służbową
lub zawodowa



zakaz publikacji informacji dotyczących
prywatnej sfery życia bez zgody danej osoby

Granice wolności wyrażania

poglądów prasie



Art. 19 Deklaracji,



art. 19 MPPOiP



 Art. 10 EKPCz



 Art. 11 Karty Praw Podstawowych

Akty prawa międzynarodowego



„Każdy ma prawo do wolności wyrażania
opinii. Prawo to obejmuje wolność
posiadania poglądów, otrzymywania i
przekazywania informacji i idei bez
ingerencji władz publicznych i bez względu
na granice państwowe. Niniejszy przepis nie
wyklucza prawa państwa do poddawania
procedurze zezwoleń przedsiębiorstw
radiowych, telewizyjnych lub
kinematograficznych.

Art. 10 EKPCz



Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą
obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim
wymogom formalnym, warunkom i ograniczeniom i
sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i
niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w
interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności
terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu
na konieczność zapobieżeniu zakłóceniu porządku lub
przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności,
ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze
względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych
lun na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy
sądowej”.

Art. 10 EKPCz



 

ETPC konsekwentnie podkreśla, że to

nie ograniczenia wolności wypowiedzi,
ale możliwie najpełniejsza swoboda i
wolność przekazu jest wartością
wzmacniającą system demokratyczny.



Zdaniem ETPC ochronie podlegają
także wypowiedzi , które urażają,
szokują lub wywołują niepokój.

Dorobek orzeczniczy ETPC



ETPC różnicuje intensywność ochrony
wolności wypowiedzi w zależności od sfery,
której dotyczą wypowiedzi.



Najsilniej chroniona jest wolność wypowiedzi
w sferze polityki, najsłabszej ochronie
podlegają wypowiedzi handlowe (reklama).



Pośredni standard ochrony obejmują
wypowiedzi dotyczące życia publicznego, w
tym także wypowiedzi mieszczące się w
sferze twórczości artystycznej.

Dorobek orzeczniczy ETPC



ETPC pozostawia państwom znaczny
margines swobody w sprawach
obyczajowych

Dorobek orzeczniczy ETPC



Intensywność ochrony zależy od
formy wyrażania poglądów – bardziej
intensywna jest ochrona słowa
drukowanego niż wypowiedzi w
audiowizualnych środkach
komunikowania się.

Dorobek orzeczniczy ETPC



Znamiennym przykładem jest wyrok z 7 grudnia
1976 r. w sprawie Handyside przeciwko Wielkiej
Brytanii (tzw. sprawa Małego czerwonego
podręcznika”). Richard Handyside był właścielem
firmy wydawniczej, i zapowiedział w 1971r.,
wydanie podręcznika przeznaczonego dla dzieci
w wieku 12-18 lat dot. kwestii wychowania
seksualnego, homoseksualizmu, aborcji,
antykoncepcji, chorób wenerycznych. Wcześniej
książka wydana została w m.in. w Belgii,
Finlandii, Francji, Niemczech, Grecji i innych.

Dorobek orzeczniczy ETPC



Przed publikacją w prasie ukazało się
streszczenie książki, pojawiły się skargi do
prokuratury, w efekcie wydano nakaz
przeszukania wydawnictwa i zajęcia
egzemplarzy książki.



Sąd angielski stwierdził naruszenie
ustawy o obscenicznych publikacjach
przez wydawnictwo – zdaniem sądu
podręcznik miał obsceniczny charakter
i zmierzał do „deprawacji i zepsucia”.

Dorobek orzeczniczy ETPC



ETPCz uznał, że „jednym z filarów
społeczeństwa demokratycznego,
warunkiem jego istnienia i rozwoju, jest
swoboda wypowiedzi. Ochronie podlegają
nie tylko poglądy i informacje
odbierane jako przychylne,
nieszkodliwe, neutralne, lecz także te,
które obrażają, oburzają lub budzą
niepokój”

Dorobek orzeczniczy ETPC



Jednocześnie jednak stwierdził, że za
naruszeniem art. 10 nie przemawia
automatycznie to, że książka została wydana
wcześniej w innych krajach, ponieważ każdy
kraj może swobodnie regulować obowiązujące
na jego terenie wymogi ochrony moralności,
stąd też sędziowie angielscy mogli uznać, że
podręcznik ma szkodliwy wpływ na morale
młodych czytelników i że informacje tam
zamieszczone mogą zachętach do szkodliwych
czy wręcz przestępczych zachowań.

Dorobek orzeczniczy ETPC



ETPC uznaje zatem, że krajowy
margines swobody ocen jest
znaczny, gdy ograniczenie swobody
wypowiedzi służy ochronie
moralności (nie ma w Europie
jednolitej koncepcji moralności).

Dorobek orzeczniczy ETPC



Zdaniem ETPCz poszanowanie
swobody wypowiedzi oznacza
zarówno zakaz ingerencji jej
zagrażających, ale też obowiązki
pozytywne – np. ochrona gazet,
dziennikarzy przez atakami osób
prywatnych i ich organizacji.

Dorobek orzeczniczy ETPC



Zakres dopuszczalnej, rzetelnej
krytyki wobec polityków jest
szerzy niż w stosunku do osób
prywatnych, a politycy mogą wręcz
prowokować dziennikarzy swoimi
wypowiedziami



granicą jest rzetelność dziennikarska
oraz zachowanie wymogów dobrej
sztuki i etyki zawodowej.

Dorobek orzeczniczy ETPC –

wolność słowa w debacie

publicznej



orzeczenie Lingens przeciwko
Austrii z 8 lipca 1986 r. wydane
na kanwie sprawy, w której
dziennikarz w opublikowanym
artykule zarzucił kanclerzowi
Austrii „najbardziej nikczemny
oportunizm” oraz zachowanie
„niemoralne i niegodne”).

Dorobek orzeczniczy ETPC- wolność

słowa w debacie publicznej



„Swoboda dyskusji politycznej jest rdzeniem koncepcji
demokratycznego społeczeństwa, która dominuje w całej
konwencji. Granice dopuszczalnej krytyki są w konsekwencji
szersze w stosunku do polityków niż osób prywatnych.
Politycy, inaczej niż osoby prywatne, wystawiają
świadomie i w sposób nieunikniony każde swoje słowo
i działanie na dogłębną kontrolę dziennikarzy i opinii
publicznej. Muszą zatem wykazać większy stopień
tolerancji. (…) W kontekście debaty politycznej, stosowanie
sankcji karnych niesie za sobą ryzyko zniechęcania
dziennikarzy do włączania do debaty publicznej problemów
ważnych z punktu widzenia danej społeczności. Tym samym
odpowiedzialność karna może prowadzić do utrudniania
prasie wypełniania jej obowiązków informacji i kontroli”.

Wolność słowa w debacie

publicznej



Z tych względów ETPC w sprawie
Jersild przeciwko Danii, wyrok z 23
września 1994 r., uznał, że „Art. 10
chroni nie tylko treść idei i informacji,
ale również formę w jakiej są
przekazywane. Swoboda dziennikarska
obejmuje również możliwość
posłużenia się w pewnym stopniu
przesadą, a nawet prowokacją”.

Wolność słowa w debacie

publicznej



W sprawie Castells przeciwko Hiszpanii w wyroku z 23
kwietnia 1992 r. zajął stanowisko, że „Prasa odgrywa
szczególną rolę w państwie respektującym rządy prawa.
Swoboda debaty politycznej, również za pośrednictwem prasy,
nie jest oczywiście nieograniczona. W określonych sytuacjach
dopuszczalne są pewne restrykcje. (…) Granice dopuszczalnej
krytyki są szersze, gdy krytykuje się rząd, niż gdy
krytyka dotyczy zwykłego obywatela, a nawet polityka. W
systemie demokratycznym działania i zaniedbania rządu
muszą być przedmiotem skrupulatnej kontroli nie tylko
ciał ustawodawczych i sądów, ale także prasy i opinii
publicznej. Ze względu na swoją dominującą pozycję rząd musi
okazywać powściągliwość w sięganiu do sankcji karnych,
szczególnie gdy możliwe są inne sposoby reakcji na
bezpodstawne ataki lub krytykę ze strony opozycji i mediów”.

Wolność słowa w debacie

publicznej



W sprawie Oberschlick przeciwko Austrii, wyrok z
1 lipca 1997 r. (wydany na kanwie sprawy, w
której polityk w komentarzu po publicznym
przemówieniu został nazwany „idiotą”):



ETPC podkreślił, że polityk musi wykazać wyższy
stopień tolerancji, szczególnie gdy składa oświadczenia
narażone na krytykę. Ma on z pewnością prawo do
ochrony swej reputacji, nawet gdy nie działa jako osoba
prywatna, ale wymóg ochrony należy zestawić z
interesem wynikającym z potrzeby istnienia otwartej
dyskusji w sprawach o politycznym znaczeniu. Wyjątki
od prawa do swobody wypowiedzi muszą być
interpretowane wąsko”

Wolność słowa w debacie

publicznej



Z kolei w sprawie Janowski przeciwko Polsce, wyrok z 21
stycznia 1999 r. (wydany na kanwie sprawy znieważenia
funkcjonariuszy publicznych – straży miejskiej, podczas i w
związku z wykonywaniem przez nich czynności służbowych,
przez nazwanie ich „ćwokami” i „głuptakami”), ETPC uznał,
że „granice dopuszczalnej krytyki funkcjonariuszy
publicznych są szersze niż osób prywatnych, jednak nie
tak szerokie jak w przypadku polityków. (…) Jeśli chodzi
o ochronę przed atakami słownymi, funkcjonariusze
publiczni znajdują się «między» politykami i osobami
prywatnymi. O zasadności ingerencji w swobodę
wypowiedzi będą ostatecznie decydowały okoliczności
konkretnej sprawy, rodzaj i wysokość wymierzonej
sankcji, motywy autora krytyki”.

Wolność słowa w debacie

publicznej



Helsińska Fundacja Praw Człowieka oraz
Izba Wydawców Prasy skierowały apel do
prezydenta, premiera oraz ministrów o
podjęcie inicjatywy ustawodawczej mającej
na celu zniesienie kary pozbawienia
wolności w odniesieniu do zniesławienia w
mediach.

Zniesławienie w mediach



Nowelizacja art. 212 Kodeksu karnego przewiduje
pozostawienie - wbrew rządowemu projektowi -
szczególnego przepisu przewidującego
odpowiedzialność karną dziennikarzy (art. 212 par.
2).



Helsińska Fundacja Praw Człowieka i Izba
Wydawców Prasy na wspólnej konferencji w
Centrum Prasowym PAP ogłosiły raport "Paragraf
212. Karanie dziennikarzy za zniesławienie w
polskiej praktyce".

Zniesławienie w mediach – art.

212 k.k.



Praktyka Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka
i Izby Wydawców Prasy pokazuje, że od chwili
wejścia w życie obecnie obowiązującego k.k.
skazano na jego podstawie już 1069, w tym
241 osób otrzymało karę pozbawienia
wolności.



Według danych Stowarzyszenia Dziennikarzy
Polskich tylko w latach 2005-2006 sądy
wydały 23 wyroki skazujące dziennikarzy, a w
102 przypadkach zadecydowały o umorzeniu.

Zniesławienie w mediach – art.

212 k.k.



Orzecznictwo ETPCz zasadniczo sprzeciwia
się jakimkolwiek prawnokarnym
ograniczeniom wolności wypowiedzi.



Zdaniem HFPCz już samo „postawienie
zarzutów i pozostawanie w stanie
oskarżenia jest środkiem represji i
studzi zapał mediów do ujawniania
informacji istotnych dla interesu
publicznego”.

Zniesławienie w mediach – art.

212 k.k.



W aspekcie makro, jako zasada
organizacji i funkcjonowania
„społeczeństwa demokratycznego”.



Prasie (mediom) przynależy się rola
„publicznego strażnika” (public
watchdog) demokracji i pluralizmu.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Wolność wyrażania opinii musi być
rozpatrywana w aspekcie
indywidualnym jako konieczny
element godności i autonomii
jednostki.

Wolność wypowiedzi dziennikarza
w orzecznictwie ETPCz



Wykonywanie wolności wyrażania
opinii przez jedną osobę może
prowadzić do naruszenia praw i
wolności innych osób, np. przez
naruszenie ich reputacji bądź
prywatności, obrazę wartości
moralnych czy uczuć religijnych –
problem kolizji wolności i praw

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



W przypadku wypowiedzi prasowych szeroki
krąg ich adresatów powoduje, że przekazanie
informacji nieprawdziwej lub nierzetelnej
może wyrządzić szkody o nieodwracalnym
charakterze.



art. 10 wskazuje, że korzystanie z
wolności wypowiedzi „pociąga za sobą
obowiązki i odpowiedzialność” oraz
dopuszcza ograniczanie tej wolności ze
względu na „ochronę dobrego imienia i
praw innych osób”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Artykuł 10 nie posługuje się pojęciem

„prasa” (wspomniano je tylko w art. 6
ust. 1 EKPCz)



W ujęciu najszerszym ochrona
prasy dotyczy zarówno mediów
zorganizowanych w formę osób
prawnych, jak i osób fizycznych w
nich działających czy z nimi
współpracujących.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Swoboda wyrażania opinii, przysługująca
każdemu człowiekowi, ulega wzmocnieniu, jeżeli
realizowana jest w ramach działalności prasy i
innych środków przekazu.



Dotyczy to: właściciela, zarządcy danego tytułu
prasowego, jak i wydawcy (nadawcy), redaktorów
(redaktora odpowiedzialnego), a nawet – w
ramach powiązania z misją przekazywania
informacji i opinii – personelu technicznego.



Szczególnie akcentowana jest pozycja i rola
dziennikarza.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



ETPCz przyjmuje się szerokie
rozumienie tego pojęcia:
dziennikarzem jest każdy, kto zajmuje się
redagowaniem, tworzeniem i
przygotowywaniem tekstów
przewidzianych do publikacji, a także
gromadzeniem materiałów stanowiących
podstawę przyszłych publikacji,
niezależnie od formy jego powiązania z
redakcją.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



ETPCz nie ogranicza pojęcia „dziennikarz”
tylko do osób pozostających w stosunku
pracy;



uznaje, że wystarcza jakakolwiek ciągła
działalność na rzecz i z upoważnienia
redakcji, a nawet działalność w
charakterze „wolnego strzelca”.



Nie jest konieczne spełnienie jakichkolwiek
wymagań formalnych, np. wykształcenia
czy przynależności korporacyjnej.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Pojęcia „dziennikarz” nie odnosi się
natomiast do osób, których
publikacje prasowe wynikają z innego
szczególnego tytułu, więc np.
polityków, parlamentarzystów czy
funkcjonariuszy publicznych.



Swoboda wypowiedzi dziennikarza
ulega ograniczeniu, gdy występuje on
jako osoba prywatna.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



„Tam jednak, gdzie publikacja
medialna dotyka praw osób trzecich,
a zwłaszcza tam, gdzie narusza
dobre imię jednostki, swoboda
wypowiedzi dziennikarskiej nie może
pozostawać bezgraniczną i nierzadko
napotyka na reakcję narodowych
sądów karnych lub cywilnych” (L.
Garlicki).

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



ETPCz wypracował zasady oceny
dopuszczalności

ingerencji władz

publicznych w wypowiedzi o zniesławiającym
lub znieważającym charakterze.



Wyższą ochronę zapewnia się wypowiedziom
należącym do tzw. debaty publicznej, tj.
podnoszącym kwestie polityczne lub budzącym
zainteresowanie publiczne);



bardziej restryktywnie traktują wypowiedzi
nakierowane tylko na zaspokojenie ciekawości
odbiorcy lub na obrażanie innych osób.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Zakres, w jakim państwo może
ingerować w swobodę wypowiedzi
naruszających dobre imię osób,
których one dotyczą, zależy:



od kontekstu wypowiedzi, wyznaczanego
przez status autora wypowiedzi,



statusu „ofiary” wypowiedzi,



charakteru wypowiedzi,



jej formy,



sposobu sformułowania.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Pozycja „ofiary” wypowiedzi:



pewne kategorie osób muszą wykazywać wyższą
tolerancyjność wobec krytycznych wypowiedzi–
politycy



„inaczej niż osoby prywatne, poddają oni –
nieuchronnie i dobrowolnie – każde swoje słowo i
każdy czyn ścisłej kontroli zarówno dziennikarzy,
jak i szerokiej opinii publicznej. W konsekwencji
muszą więc wykazywać wyższy stopień tolerancji,
(a) ich prawo do ochrony reputacji musi być
balansowane z potrzebą istnienia otwartej debaty
w kwestiach politycznych”

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



ETPCz przyjmuje szerokie pojęcie „polityk”,
odnosząc je do:



parlamentarzystów,



członków rządu



władz lokalnych



kandydatów na te stanowiska,



działaczy partii politycznych czy związków
zawodowych.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Szczególny stopień tolerancji
muszą wykazywać „osoby z
pierwszych stron gazet”.



Prezydent państwa jest także
politykiem, więc istnienie
szczególnych przepisów karnych
zakazujących jego krytyki nie jest „w
zasadzie zgodne z duchem EKPCz”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Dodatkowe kryterium stanowi
postępowanie samego polityka –
jeżeli głosi on poglądy
kontrowersyjne i wyraża je w barwny
czy agresywny sposób, reakcje
innych osób mogą przybierać
bardziej ostry charakter.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Krytyka może dotyczyć nie tylko politycznych
poglądów czy działań danej osoby.



Prawo opinii publicznej do informacji „rozciąga się
także na pewne aspekty życia prywatnego osób
publicznych, zwłaszcza polityków”, bo mogą one
mieć znaczenie dla decyzji podejmowanych przez
wyborców.



Swoboda informowania (i krytykowania)
ulega ograniczeniu dopiero, gdy chodzi o
fakty o czysto prywatnym charakterze,
pozbawione związku z debatą publiczną –
problem kryteriów rozgraniczających

Wolność wypowiedzi dziennikarza
w orzecznictwie ETPCz



Podobną tolerancję wobec krytyki -
nawet ostrej - muszą wykazywać
wszelkie inne osoby, które świadomie
wkraczają w sferę życia publicznego
lub wypowiadają się o kwestiach
publicznych – np. eksperci rządowi,
jeśli zabierają głos publicznie, a
także sami dziennikarze.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Ocena charakteru wypowiedzi, którą
sądy krajowe uznały za
zniesławiającą lub znieważającą,
dokonywane jest na podstawie
rozróżnienia „stwierdzania
faktów” od formułowania
„sądów ocennych”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



„Fakty” są zdarzeniami obiektywnie
istniejącymi, a celem wypowiedzi jest
poinformowanie odbiorców o ich zaistnieniu.



„Oceny” wyrażają subiektywną reakcję
autora wypowiedzi na zaistniałe fakty, mogą
one być formułowane jako sądy
wartościujące, jako uogólniające
charakterystyki poszczególnych osób czy
sytuacji, jako prognozy, przypuszczenia
bądź teorie.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Ściślejsze wymagania dotyczą
stwierdzania faktów niż
przekazywania ocen



„Zaistnienie faktów może zostać
wykazane, natomiast prawdziwość sądów
ocennych nie poddaje się udowodnieniu.
Udowodnienie prawdziwości sądu
ocennego jest niemożliwe i stawianie
takiego wymogu koliduje ze swobodą
wyrażania opinii jako taką”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Orzecznictwo strasburskie
sformułowało pewne przywileje, jakimi
cieszyć się muszą wypowiedzi
dziennikarskie:



przywilej kontrowersyjności treści i ostrości
formy;



przywilej „odwróconego ciężaru
dowodowego”;



przywilej ochrony źródeł informacyjnych;



przywilej ograniczonego charakteru sankcji.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Od prasy (dziennikarzy) ETPCz
wymaga:



przekazywania wypowiedzi o charakterze
rzetelnym i ścisłym;



znajdujących oparcie w faktach;



dotyczących całokształtu kwestii budzących
zainteresowanie publiczne;



przekazywania ich w dobrej wierze i w
sposób zgodny z wymaganiami etyki
dziennikarskiej.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Przywilej kontrowersyjności
treści i ostrości formy oznacza, że
wypowiedzi dziennikarskie
(wypowiedzi w środkach masowego
przekazu) mogą być ujmowane w
sposób szczególny.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



W wymiarze treści celem publikowanych
wypowiedzi może być:



przekazywanie informacji,



sugerowanie ich interpretacji,



formułowanie opinii, przypuszczeń i
prognoz.



Wypowiedzi te mogą mieć charakter
kontrowersyjny, bo swoboda wyrażania
opinii obejmuje też wypowiedzi „obrażające,
szokujące lub niepokojące”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



W wymiarze formy, mogą się
posługiwać pewnym stopniem
przesady, a nawet prowokacji,
używać języka sarkastycznego,
satyrycznego czy wręcz – mało
eleganckiego.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Wypowiedzi dziennikarskie nie muszą
zachowywać neutralności ocen i
sformułowań.



Fakt, że wypowiedź „była jednostronna i
stronnicza (...) nie stanowi – sam w sobie –
wystarczającego uzasadnienia dla
ingerowania w swobodę wyrażania opinii”.



Natomiast można wymagać, by informacje
zawarte w wypowiedzi nie były mylące, np.
przez podanie półprawdy.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Odróżnia się sytuację, gdy dziennikarz przekazuje
wypowiedź własną (co nakłada na niego większą
odpowiedzialność) od sytuacji, gdy przekazuje ją –
w drodze omówienia lub wywiadu – wypowiedzi
(opinie) innych osób.



Dziennikarz nie ma obowiązku „dystansowania się” od
wypowiedzi niesłusznych.



„Ustanowienie ogólnego wymagania, że dziennikarza
obowiązani są do systematycznego i formalnego
dystansowania się od cytatów, które mogłyby obrazić
lub sprowokować innych bądź naruszyć ich reputację nie
da się pogodzić z rolą prasy w przekazywaniu informacji
o aktualnych wydarzeniach, opiniach i poglądach”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Ukaranie dziennikarza za
przekazanie wypowiedzi innych osób
„nie może mieć miejsca, dopóki nie
zaistnieją szczególnie poważne
powody”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Przy ocenie tych powodów ETPCz bierze się pod uwagę:



stopień „niesłuszności” wypowiedzi - przede
wszystkim chodzi o wypowiedzi głoszące przemoc czy
nienawiść.



Jednak nawet emisja programu, którego uczestnicy
głoszą opinie rasistowskie – wyrok Jersild, albo
oskarżenia korupcyjne – wyrok Thoma, nie musi
uzasadniać odpowiedzialności dziennikarza),



grono ich potencjalnych adresatów (silniej
chroniony jest program adresowany do „poważnych
odbiorców”, (nawet gdy emitowany jest w telewizji),



postawę dziennikarza.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Poza ochroną pozostają sytuacje
systematycznego przekazywania
wypowiedzi szerzących nienawiść,
adresowanych do bardzo szerokiego
kręgu odbiorców i stwarzające
wrażenie, że prowadzący program
może podzielać te poglądy (L.
Garlicki).

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Przywilej „odwróconego ciężaru
dowodowego” odnosi się do wypowiedzi
dziennikarskich prezentujących informacje i
oceny dotyczące konkretnych osób, gdy
pojawia się konieczność ochrony przed
zniesławieniem lub zniewagą



Gdy spór dotyczy faktów, zasadą ogólną jest,
że ciężar wykazania prawdziwości
stwierdzanych faktów spoczywa na autorze
wypowiedzi. Niemniej mogą zaistnieć
„szczególne powody” zwalniające.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Możliwość skorzystania z tego przywileju zależy od
dwóch elementów:



1.charakteru i intensywności dokonanych
pomówień:



obowiązki prasy rosną wraz z rangą stawianych
zarzutów, zwłaszcza zarzutu popełnienia przestępstwa
albo naruszenia zasad deontologicznych;



większa staranność wymagana jest w razie wymienienia
nazwisk i stanowisk zajmowanych przez osoby
pomawiane;



wyższe wymagania stawia się publikacjom o zasięgu
ogólnokrajowym, zwłaszcza dokonywanym w radiu i
telewizji;

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



2.zakresu wykorzystania źródeł, na
których – racjonalnie biorąc – można
było polegać w chwili publikowania
wypowiedzi; oceny tej dokonuje się na
podstawie: natury wykorzystanych źródeł;
staranności ich gromadzenia i weryfikacji;
sposobu (wyważonego czy agresywnego)
ujęcia wypowiedzi; stworzenia osobie
pomawianej możliwości obrony.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Obowiązek starannego wykorzystania i
weryfikacji solidnych źródeł



Nie ma obowiązku weryfikowania prawdziwości
informacji uzyskanych ze źródeł oficjalnych.



Naruszeniem wymogu profesjonalnego działania
(dobrej wiary) jest oparcie się wyłącznie na źródłach
politycznych (np. na informacji prasowej sporządzonej
przez konkurencyjną partię polityczną; na artykule
prasowym oraz informacjach udzielonych przez
parlamentarzystów), dziennikarskich lub anonimach.



Nie zawsze wystarczy też – zamiast wskazania źródeł –
powołanie się na „powszechnie znane fakty”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



W przypadku tzw. dziennikarstwa
śledczego „naruszeniem jego
zwyczajowych reguł jest
publikowanie faktów, o których autor
wiedział lub powinien był wiedzieć,
że są wątpliwe”.



Minimalnym wymaganiem etyki
dziennikarskiej jest „zweryfikowanie
informacji przed jej publikacją”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Istotnym źródłem może się okazać wersja
osoby, której publikacja dotyczy.



Naruszenie rzetelności może wynikać z
pozbawienia tej osoby „szansy obrony”,



Nierzetelność w wykorzystywaniu
źródeł może prowadzić do
stwierdzenia braku „dobrej wiary” w
działaniu dziennikarza, a to
przekreśla przywilej odwróconego
ciężaru dowodu.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Przywilej ochrony źródeł
informacyjnych oznacza, że władze
nie mogą żądać ujawnienia osób,
których informacje zostają
wykorzystane w wypowiedzi
prasowej, chyba że zaistnieją
„szczególne okoliczności
przełamujące ten przywilej”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Obowiązek ujawnienia informatora
staje się zgodny z Konwencją tylko
wtedy, gdy w grę wchodzi
szczególnie poważny interes
publiczny



Potrzeba ścigania przestępstw,
nawet poważnych, nie zawsze
stanowi dostateczne uzasadnienie.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Przywilej ograniczonego charakteru
sankcji



ogólna zasadą - nakładanie sankcji za
wypowiedzi przekazujące „informacje lub
idee” może następować tylko wówczas,
gdy jest „niezbędne w społeczeństwie
demokratycznym” i że sankcje te muszą
zachowywać proporcjonalny charakter.



Zasada ta jest akcentowana silniej w
odniesieniu do wypowiedzi prasowych –
szczególna rola prasy

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Tzw. „efekt zmrażający” sankcji o zbyt
surowym kształcie.



Odnosi się to zwłaszcza do wypowiedzi
naruszających reputację lub prawa osób trzecich.



Nie ma absolutnego zakazu, by takie
wypowiedzi prasowe rodziły nie tylko
odpowiedzialność cywilną, ale także – karną.



„Biorąc pod uwagę margines oceny pozostawiony
państwom-stronom EKPCz przez art. 10,
ustanowienie sankcji karnych wobec zniesławienia
nie może, samo przez się, być uznane za
nieproporcjonalne”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



ETPCz wyklucza nakładanie kar
pozbawienia wolności: „orzeczenie takiej
kary za czyn popełniony w sferze prasowej nie
jest połączalne z wolnością wyrażania opinii,
gwarantowanej w art. 10, chyba że zachodzą
okoliczności wyjątkowe, zwłaszcza gdy
dochodzi do poważnego naruszenia praw
innych osób, np. w razie rozpowszechnienia
wezwania do przemocy lub nienawiści”;



to samo dotyczy orzeczenia kary pozbawienia
wolności z zawieszeniem.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Nawet jeżeli odpowiedzialność karna
prowadzi tylko do orzekania kary
grzywny lub warunkowego
umorzenia postępowania, to może
dojść do naruszenia art. 10, bo
zawsze ukaranie wywołuje „efekt
zmrażający”.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Bardzo wątpliwe są sytuacje, gdy ściganie
następuje z oskarżenia publicznego, zwłaszcza
gdy prokurator daje w ten sposób ochronę
politykowi czy innej osobie publicznej.



Ściganie z oskarżenia prywatnego daje wyraz
neutralności państwa i łatwiej daje się pogodzić
ze szczególną ochroną wypowiedzi prasowych.



Ograniczona jest także możliwość nakładania na
dziennikarza sankcji zakazu wykonywania
zawodu.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Odpowiedzialność cywilna jest
bardziej naturalną formą reakcji na
naruszenie reputacji czy praw innych
osób.



Nie może ono jednak prowadzić do
nakładania sankcji finansowych o
nieproporcjonalnie dolegliwym
charakterze.

Wolność wypowiedzi dziennikarza

w orzecznictwie ETPCz



Wyrok w sprawie Delphi przeciwko Estonii



W I 2006 r. spółka z o.o. Delphi AS prowadząca
jeden z największych portali informacyjnych w
Estonii opublikowała na swojej stronie artykuł
nt. firmy żeglugi promowej.



Dot. decyzji w/w firmy o zmianie trasy promów
płynących na niektóre wyspy, której skutkiem
było załamanie się lodu i uniemożliwienie
korzystania z krótszych i szybszych tras po
lodzie.

Wolność wypowiedzi w internecie –
kolizja z ochroną dóbr osobistych



Pod artykułem zamieszczono wiele
obraźliwych wpisów pod adresem firmy
żeglugi promowej.



Właściciel firmy pozwał spółkę Delphi w IV
2006 r. i uzyskał korzystny wyrok (za
zniesławiające komentarze odpowiedzialna
jest s-ka).



W skardze do ETPCz poniesiono, że estońskie
sądy cywilne uznały s-kę za odpowiedzialną za
komentarze czytelników, co narusza wolność
wypowiedzi.

Wolność wypowiedzi w internecie –
kolizja z ochroną dóbr osobistych



Spór nie dotyczył faktu ingerencji w wolność
wypowiedzi, ale tego, czy była ona
przewidziana przez prawo estońskie.



Skarżąca s-ka wskazywała, że prawo
krajowe nie obejmowało pozytywnego
obowiązku uprzedniego monitorowania
treści umieszczanych przez osoby trzecie i
że jej odpowiedzialność była ograniczona na
podstawie dyrektywy UE o handlu
elektronicznym.

Wolność wypowiedzi w internecie –
kolizja z ochroną dóbr osobistych



Zdaniem ETPCz – choć sam artykuł był
obiektywny i nie używał napastliwego języka,
to Delphi mogła, przy jego publikacji, zdawać
sobie sprawę z ewentualnych reakcji wobec
firmy żeglugowej i jej dyrektorów oraz że –
biorąc pod uwagę ogólną reputację
komentarzy na portalu infomracyjnym Delphi –
istniało podwyższone ryzyko, że te negatywne
komentarze mogą wykroczyć poza granice
akceptowanej krytyki i osiągnąć poziom
bezzasadnych obelg lub mowy nienawiści”.

Wolność wypowiedzi w internecie –
kolizja z ochroną dóbr osobistych



W świetle tych okoliczności spółka powinna
zachować ostrożność, aby uniknąć
odpowiedzialności za godzenie w dobre imię
innych osób.



ETPCz wziął pod uwagę środki zaradcze
podejmowane przez Delphi – system
automatycznego usuwania komentarzy
zawierających wulgaryzmy, system usuwania
nielegalnym treści poprzez zawiadomienie o nich
administratora portalu przez jego użytkowników, a
także usuwanie określonych treści przez
administratorów z własnej inicjatywy.

Wolność wypowiedzi w internecie –
kolizja z ochroną dóbr osobistych



ETPCz nie przyznał jednak racji
skarżącej spółce.



Delphi wzięła na siebie pewną
odpowiedzialność za treści
komentarzy.



Ingerencja w wolność
wypowiedzi nie były
nieproporcjonalna.

Wolność wypowiedzi w internecie –
kolizja z ochroną dóbr osobistych



Argumenty ETPCz:



komentarze (ich liczba) decydowały w znacznym stopniu
o zysku s-ki



spółka, znając treść artykułu, powinna przewiedzieć
naturę komentarzy



jedynie s-ka miała możliwość usunięcia lub
zmodyfikowania komentarza, ich autorzy takich
możliwości nie mieli



brak obowiązku wcześniejszej rejestracji dla
użytkowników



brak monitorowania komentarzy przed ich
upublicznieniem lub szybkiego przeglądania ich treści
bezpośrednio po nim.

Wolność wypowiedzi w internecie –
kolizja z ochroną dóbr osobistych



Art. 212 k.k



§ 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób,
instytucję, osobę prawną lub jednostkę
organizacyjną niemającą osobowości prawnej o
takie postępowanie lub właściwości, które mogą
poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę
zaufania potrzebnego dla danego stanowiska,
zawodu lub rodzaju działalności,



podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.



§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w §
1 za pomocą środków masowego komunikowania,



podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do roku.

Podstawy prawne odpowiedzialności za
naruszenie wolności słowa, w tym w
internecie



Art. 216. § 1. Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo
choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze,
aby zniewaga do osoby tej dotarła,



podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.



§ 2. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego
komunikowania,



podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do roku.



§ 3. Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się
pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem
nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od
wymierzenia kary.



§ 4. W razie skazania za przestępstwo określone w § 2 sąd może orzec
nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża
albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.



§ 5. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Podstawy prawne odpowiedzialności za
naruszenie wolności słowa, w tym w
internecie



Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną z 18
VII 2002 r. ze zm.



Rozdział III – wyłączenie odpowiedzialności

usługodawcy z tytułu świadczenia usług drogą
elektroniczną



Art. 12 i 13 –w przypadku braku moderowania
dyskusji na forum



Art. 14 – gdy administrator witryny nie wie o
bezprawnym charakterze lub usunie wpis, gdy tylko
się o nim dowie



Art. 15 – nie nakazuje monitowania
przekazywanych treści

Odpowiedzialność usługodawcy z tytułu
świadczenia usług drogą elektroniczną



Art. 15. Podmiot, który świadczy usługi
określone w art. 12–14, nie jest
obowiązany do sprawdzania
przekazywanych, przechowywanych
lub udostępnianych przez niego
danych, o których mowa w art. 12–14.



Planowana nowelizacja ustawy.

Odpowiedzialność usługodawcy z tytułu
świadczenia usług drogą elektroniczną



Wyrok sądu w Słupsku z 2009 r.



Sąd nie stwierdził winy lokalnego portalu z
tego powodu, że na jego forum pojawiły się
wpisy nawołujący do linczu na komorniku.



Prokurator – nieumyślnie opublikowanie
przez właściciela portalu materiałów
prasowych nawołujących do popełnienia
przestępstwa

Odpowiedzialność usługodawcy z tytułu
świadczenia usług drogą elektroniczną



Sąd – administrator witryny nie ponosi
odpowiedzialności za treść umieszczonych postów,
ponieważ nie są one materiałem prasowym w
rozumieniu prawa prasowego. Umożliwienie
zamieszczania komentarzy jest usługą podlegająca
ustawie o świadczeniu usług elektronicznych, a ta
wyłącza odpowiedzialność za wpisy internautów.



Za podlegający prawu prasowemu Sąd uznał sam
portal, ale już nie umieszczane na nim posty.



Konkluzja – za wpisy zawierające znamiona
przestępstwa odpowiada przede wszystkim ich autor.

Odpowiedzialność usługodawcy z tytułu
świadczenia usług drogą elektroniczną



Kazus portalu , na którym umieszczane były
nazwiska lekarzy z możliwością wystawianie
im oceny przez pacjentów.



Dane jednego lekarzy zostały tam umieszczone bez
jego zgody, a nieprzychylne opinie przyczyniły się,
jego zdaniem, do spadku ilości pacjentów jego
prywatnego gabinetu. Lekarz wystąpił do GIODO.



GIODO – portal ma na celu realizację prawa do
informacji



SN – publikacja nazwiska lekarza bez jego zgody w
rażący sposób narusza jego prawo do prywatności.

Odpowiedzialność usługodawcy z tytułu
świadczenia usług drogą elektroniczną



Mowa nienawiści (hate speech)



użycie języka mające na celu
znieważenie osoby, naruszenie jej
godności lub rozbudzenie nienawiści
do pewnej osoby (grupy osób) ze
względu na rozmaite cechy:



kolor skóry, narodowość, religię, płeć,
wiek i inne.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Definicja Rady Europy



„wszelkie formy ekspresji, które
rozpowszechniają, podżegają lub
usprawiedliwiają nienawiść rasową, religijną,
ksenofobię, antysemityzm lub inne formy
nienawiści, wynikające z nietolerancji, łącznie
z nietolerancją wyrażoną za pomocą
agresywnego nacjonalizmu i etnocentryzmu,
dyskryminacją i wrogością wobec
przedstawicieli mniejszości, imigrantów i osób
obcego pochodzenia”.

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa nienawiści



ETPCz wyraźnie rozróżnia pomiędzy
autentycznym i poważnym
nawoływaniem do ekstremizmu a
prawem do swobodnego wyrażania
swoich poglądów.



Brak definicji „wyrażeń szerzących
nienawiść” – problemy
interpretacyjne



Prawo do krytyki a mowa nienawiści

Wolność wypowiedzi a tzw.
mowa nienawiści



Zastosowanie art. 17 Konwencji – zakaz
nadużywania praw



„Żadne z postanowień niniejszej Konwencji nie
może być interpretowane jako przyznanie
jakiemukolwiek Państwu, grupie lub osobie
prawa do podjęcia działań lub dokonania aktu
zmierzającego do zniweczenia praw i wolności
wymienionych w niniejszej Konwencji, albo ich
ograniczenia w większym stopniu, niż



to przewiduje Konwencja”.

Wolność wypowiedzi a tzw.
mowa nienawiści



Zastosowanie ograniczeń przewidzianych w ust. 2 art. 10



„Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i
odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym,
warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane
przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w
interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności
terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu
na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub
przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności,
ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze
względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych
lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy
sądowej”.

Wolność wypowiedzi a tzw.
mowa nienawiści



Wyrok w sprawie Erbakan przeciwko Turcji



„… tolerancja i poszanowanie dla jednakowej
godności istot ludzkich stanowią podstawy
demokratycznego, pluralistycznego
społeczeństwa. Dlatego też zasadniczo może
być uznane za konieczne w niektórych
społeczeństwach demokratycznych, by karać
lub nawet zapobiegać, wszelkie formy
wypowiedzi, które upowszechniają, podżegają,
promują lub usprawiedliwiają nienawiść opartą
na nietolerancji…”.

Wolność wypowiedzi a tzw.
mowa nienawiści



Wyrok w sprawie Leroy przeciwko
Francji



Rysownik Denis Leroy w jednym z
baskijskich tygodników w dniu 13.09.2001 r.
opublikował rysunek przedstawiający na
atak na World Trade Centre z podpisem:
„Wszyscy o tym marzyliśmy… Hamas to
zrobił”



Rysownik został skazany na karę grzywny za
akceptowanie terroryzmu

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa
nienawiści – kasusy z orzecznictwa
ETPCz



ETPCz nie stwierdził naruszenia art. 10



„… za pośrednictwem swojego działania skarżący
wychwalał agresywne zwalczanie amerykańskiego
imperializmu, wyrażał moralne wsparcie sprawcom
ataków z 11 września, wypowiadał się z aprobatą o
przemocy skierowanej przeciwko tysiącom osób
oraz naruszał ich godność”.



Pomimo ograniczonego zasięgu gazety zdaniem
ETPCz publikacja „wywołała określoną reakcję opinii
publicznej i była w stanie wzbudzić przemoc i
wymiernie wpłynąć na porządek publiczny w Kraju
Basków”.

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa
nienawiści – kasusy z orzecznictwa
ETPCz



Wyrok w sprawie Gündüz przeciwko Turcji



Müslüm Gündüz – samozwańczy członek islamskiej
sekty – w czasie telewizyjnej debaty wypowiadał się
bardzo krytycznie wobec demokracji, określając ją
jako „bezbożny” system, krytykował świeckie
zasady i instytucje oraz wzywał do wprowadzenia
szariatu.



Został skazany za podżeganie do nienawiści i
wrogości na tle różnic wynikających z
przynależności religijnej lub wyznaniowej.



Skarżący zarzucił naruszenie jego wolności
wypowiedzi.

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa
nienawiści – kasusy z orzecznictwa
ETPCz



Zdaniem ETPCz „pan Gündüz – reprezetujący
poglądy ekstremistycznej sekty, które znane
już były opinii publicznej – brał czynny udział
w debacie publicznej. Ta pluralistyczna debata
miała na celu zaprezentować sektę i jej
niekonwencjonalne poglądy, w tym
przekonanie, że wartości demokratyczne są
niezgodne z koncepcją Islamu. Temat był
przedmiotem powszechnej debaty w tureckich
mediach i dotyczył problematyki pozostającej
w zainteresowaniu społecznym”.

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa
nienawiści – kasusy z orzecznictwa ETPCz



W konsekwencji ETPCz uznał, że wypowiedzi
skarżącego nie mogą być traktowane jako
wezwanie do przemocy lub jako „wypowiedzi
szerzące nienawiść”.



Płynna granica między korzystaniem z
wolności wypowiedzi o „szerzeniem
nienawiści”;



Konieczność interpretacji wypowiedzi na tle
występującego w danym środowisku
kontekstu społecznego, polityczne i
kulturowego.

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa
nienawiści – kasusy z orzecznictwa ETPCz



Określeniem „kłamstwo
oświęcimskie” określa się
powszechnie publiczne negowanie
ustaleń dotyczących holocaustu i
zagłady Żydów, dokonanej przez
hitlerowskie Niemcy.

Wolność wypowiedzi, w tym wypowiedzi naukowej a penalizacja

tzw. kłamstwa oświęcimskiego



Ustawa o Instytucie Pamięci Narodowej –
Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu (art. 55)



Inne kraje: Austria i RFN

Wolność wypowiedzi, w tym wypowiedzi naukowej a penalizacja

tzw. kłamstwa oświęcimskiego



Kwestia penalizacji „kłamstwa
oświęcimskiego” w kontekście wolności
badań naukowych stała się
przedmiotem rozważań w orzecznictwie
organów międzynarodowych:



Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka (art. 10 EKPCz);



Komitetu Praw Człowieka (art. 19
PPOiP).

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



ETPCz akcentuje specyfikę debaty
naukowej na temat historii,
wskazując, że w tej sferze
osiągnięcie pewności nie jest
możliwe - wyrok w sprawie
Monnat v. Szwajcaria.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



W sprawie Chauvy i inni v. Francji
dotyczącej zakwestionowania przez
historyka „oficjalnej wersji wydarzeń”
Trybunał nie przyznał racji
skarżącemu z uwagi na
nieposzanowanie podstawowych
reguł metodologii badań
historycznych.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Sprawa dotycząca dokumentu
napisanego przez Klausa Barbie,
szefa Gestapo w Lyonie, na
podstawie którego zakwestionowano
niewinność jednego ze
współpracowników Jeana Moulina,
mianowanego przez generała de
Gaulle'a delegatem francuskiego
ruchu oporu na Francję.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Kwestii badań historycznych dotyczyła
także decyzja Komitetu Praw
Człowieka ONZ w sprawie R.
Faurisson v. Francja z 8 XI 1996 r.,
który po wejściu w życie tzw. ustawy
Gayssota w 1990 r. został skazany na karę
grzywny za zaprzeczenie zbrodni
przeciwko ludzkości określonych w art. VI
Karty Międzynarodowego Trybunału
Wojskowego w Norymberdze.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Skarżący był jednym z przywódców
ruchu tzw. negacjonistów we Francji,
który po uchwaleniu tzw. ustawy
Gayssota udzielił wywiadu
prasowego, w którym stwierdził, że
nie wierzy w „politykę eksterminacji
Żydów” i w „mit magicznych komór
gazowych”.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Skarżący (Robert Faurisson) był
profesorem literatury na
Uniwersytecie Sorbona w Paryżu do
1973 r. oraz na Uniwersytecie w
Lyonie do 1991 r., z którego został
usunięty (stracił kierownictwo
katedry).

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Udzielił wywiadu prasowego, w którym
powtórzył swoje dotychczasowe poglądy
oraz wyraził obawy, że ustawa stanowi
naruszenie wolności badań naukowych i
wolności wypowiedzi.



W skardze do Komitetu Praw Człowieka,
wskazał, że ustawa „stanowi
niedopuszczalną cenzurę, blokującą i
penalizującą badania historyczne”.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Komitet Praw Człowieka, uznał, że nie doszło
do ograniczenia wolności słowa i wolności
akademickiej, zaś skazanie miało na celu
ochronę praw i wolności innych osób.



Komitet zauważył jednak, że in abstracto (bez
związku z tą konkretną sprawą)
penalizowanie w ustawie negowania konkluzji
i wyroku Międzynarodowego Trybunału
Wojskowego w Norymberdze może
potencjalnie doprowadzić do naruszeń Paktu.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Do decyzji Komitetu zgłoszono pięć zdań
odrębnych.



W jednym ze zdań odrębnych podpisanym przez
trzech członków Komitetu, tj. Elizabeth Evatt,
Davida Kretzmera i Eckarta Kleina, stwierdzono, że
ustawa „ma bardzo szeroki zakres i wydaje
się zabraniać publikacji wyników
prowadzonych bona fide badań związanych
ze sprawami rozstrzygniętymi przez Trybunał
Norymberski” i że cel ustawy mógłby być
osiągnięty za pomocą mniej drastycznego
przepisu.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Decyzja Komitetu Praw Człowieka
ONZ z 18 X 2000 r. w sprawie Ross
przeciwko Kanadzie, dotyczącej
odsunięcia od pracy dydaktycznej w szkole
autora publikacji antysemickich.



Malcolm Ross pracował jako nauczyciel w
latach 1976-1991, a jednocześnie był
autorem kilku książek, a także występował
publicznie, głosząc treści o charakterze
antysemickim.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Sądy krajowe, w tym Sąd Najwyższy Kanady
stanęły na stanowisku, że nauczyciele są
zawodem zaufania publicznego, a ich
postępowanie w szkole i poza nią wywiera
wpływ na uczniów.



„Poprzez swoje postępowanie, nauczyciele
muszą być postrzegani jako „przekaziciele”
wartości, światopoglądu i wiedzy, do
przekazywania wiedzy dąży system
szkolnictwa”.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Skarżący argumentował z kolei, że odsunięcie
go od pracy dydaktycznej stanowiło
naruszenie jego wolności wyrażania poglądów
religijnych (art. 19 Paktu), zaś swoich
poglądów nie wyrażał w trakcie zajęć
szkolnych.



Skarżący stwierdzał, że odsunięcie od pracy
dydaktycznej (przesunięcie na stanowisko
niedydaktyczne) stanowiło naruszenie jego
prawa (wolności) nauczania które było źródłem
jego utrzymania.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



Komitet Praw Człowieka stwierdził, że
„ograniczenia nałożone na skarżącego
miały na celu ochronę „praw lub
dobrego imienia” wyznawców wiary
żydowskiej, łącznie z prawem do
edukacji w publicznym systemie
szkolnictwa wolnym od stronniczości,
uprzedzeń i nietolerancji”.



Uznał zatem, że wprowadzone ograniczenia
nie naruszają art. 19 Paktu.

Wolność wypowiedzi a tzw.

mowa nienawiści



EKPCz nie gwarantuje odrębnie
wolności twórczości artystycznej



Art.10 EKPCz nie odnosi się także
wprost do wypowiedzi artystycznej



Problem kolizji między wolności
wypowiedzi artystycznej a
moralnością publiczną oraz
wolnościami i prawami innych osób.

Wolność wypowiedzi

artystycznej



„Każdemu zapewnia się wolność
twórczości artystycznej, badań
naukowych oraz ogłaszania ich
wyników, wolność nauczania, a także
wolność korzystania z dóbr kultury”

Art. 73 Konstytucji RP



prawa i wolności innych osób:



prawo własności (szwajcarska sprawa graffiti na
prywatnym murze)



wolność sumienia i wyznania (naruszenie
„uczuć religijnych”)



porządek publiczny (niemiecka sprawa
nocnej grającej trąbki)



moralność publiczna (granica między
wypowiedzi artystycznej a wypowiedziami
pornograficznymi)



Granice wolność wypowiedzi

artystycznej



Swoboda tworzenia wszelkiego
rodzaju



Swoboda prowadzenia i
podejmowania działalności
artystycznej



Swoboda wybory formy i miejsca
prowadzenia działalności



Swoboda dostępu do informacji



Swoboda współtworzenia z innymi
twórcami

Treść wolności twórczości

artystycznej



Sprawa Muller z inni przeciwko
Szwajcarii z 24 V 1988 r.



ETPCz zaakceptował decyzję władz
krajowych o usunięciu kilku obrazów z
wystawy zorganizowanej we Fryburgu.



Szwajcarskie sądy uznały, że „ukazując
orgię nienaturalnych praktyk
seksualnych, obrażały moralność osób
o normalnej wrażliwości”

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



Zdaniem ETPCz ekspresja artystyczna
powinna cieszyć się szczególnie intensywną
ochroną, ponieważ „ci, którzy tworzą,
wykonują, rozpowszechniają bądź wystawiają
dzieła sztuki, przyczyniają się do wymiany
idei i poglądów, niezbędnej dla
funkcjonowania demokratycznego
społeczeństwa. Stąd obowiązkiem państwa
jest powstrzymywanie się od nadmiernych
ingerencji w ich wolność wyrażania
poglądów”.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



„Uprzywilejowany charakter”
wypowiedzi artystycznych nie
pozbawia jednak władz publicznych
kompetencji do podejmowania
kroków niezbędnych do ochrony
moralności, a oceny tej
niezbędności nie mogą
abstrahować od kontekstu
lokalnego.



Koncepcja tzw. marginesu
uznania państw

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



„Dzisiaj, podobnie jak w czasie wydawania
wyroku Handyside, nie można stwierdzić
istnienia jakiejś jednolitej koncepcji
moralności, przyjętej w prawnym i
społecznym porządku państw-stron
Konwencji”.



Władzom lokalnym jest łatwiej – niż
Trybunałowi – ocenić, jakie ograniczenia
wolności wypowiedzi są „niezbędne”.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



„Trybunał przyznaje, tak samo zresztą jak sądy
szwajcarskie, że koncepcje moralności seksualnej
uległy zmianom w ostatnich latach. Niemniej
jednak – po dokonaniu oględzin
zakwestionowanych obrazów – Trybunał nie
uważa, by rozstrzygnięcia sądów szwajcarskich
były pozbawione racjonalnej podstawy. W tych
okolicznościach sądy te – biorąc pod uwagę
margines swobody pozostawiony im przez art. 10
ust. 2 EKPCz – mogły uznać omawiane restrykcje
za niezbędne dla ochrony moralności”.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych

Przykłady ustawodawstw penalizujących obrazę uczuć

religijnych:

- art. 524 hiszpańskiego k.k. – za przestępstwo uznany jest

akt profanacji w świątyni lub innym miejscu przeznaczonym
do kultu lub ceremonii religijnych w celu obrazy uczuć
religijnych.



art. 525 – przestępstwo publicznego wyszydzenia za
pomocą słów, pisma, czy w inny sposób dogmatów, wierzeń,
obrzędów czy jakiejkolwiek ceremonii w celu obrazy uczuć
członków jakiegoś wyznania , a także publicznego
znieważenia tych, którzy wyznają lub praktykują te
wierzenia.



- analogiczne przestępstwo wobec tych, którzy nie uznają
żadnej religii.

Wolność twórczości artystycznej
a obraza uczuć religijnych



Art. 32 i 33 prawa o prasie z 1881 r.



Art. 32 – przestępstwo zniesławienia



Art. 33 – przestępstwo znieważenia za
pośrednictwem prasy i innych środków
przekazu, wobec osoby, bądź grupy osób ze
względu na ich pochodzenie, bądź
przynależność lub nieprzynależność do
grupy etnicznej, narodu, rasy i określonej
religii.

Wolność twórczości artystycznej
a obraza uczuć religijnych



Art. 196 polskiego k.k.



Kto obraża uczucia religijne innych osób,
znieważając publicznie przedmiot czci
religijnej lub miejsce przeznaczone do
publicznego wykonywania obrzędów
religijnych, podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do lat 2.

Wolność twórczości artystycznej
a obraza uczuć religijnych



Kontratyp sztuki – jako próba rozwiązania
konfliktu między wolnością sumienia i wyznania a
wolnością ekspresji artystycznej na płaszczyźnie
prawa karnego.



Kontratyp – okoliczność wyłączająca bezprawność
czynu.



Kontratypy:



bezwzględne – uchylają wszelką bezprawność czynu



Względne – uchylają bezprawność kryminalną czynu



Coraz częstsze postulaty wprowadzenia
kontratypu działalności artystycznej

Wolność twórczości artystycznej
a obraza uczuć religijnych



Margines swobody państw ETPCz
uznawał także w przypadku
wypowiedzi o bluźnierczym
charakterze.



Wyrok w sprawie Otto-
Preminger-Institut p. Austrii z 20
IX 1994 r.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



ETPCz orzekł, że zajęcie i konfiskata
filmu „Das Liebeskonzil” –
przedstawiającego historię Świętej
Rodziny w wulgarnej i mocno
erotycznej fabule.



Trybunał orzekł, że władze krajowe
nie naruszyły art. 10 Konwencji.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



ETPCz sformułował 3 zasady”:



1. jeżeli korzystanie z wolności wypowiedzi
dokonuje się w kontekście wierzeń i opinii
religijnych, to pojawia się obowiązek
„unikania, o ile tylko jest możliwe, wypowiedzi
o charakterze bezproduktywnie obraźliwym
wobec innych, bo takie wypowiedzi naruszają
prawa osób trzecich, a nie przyczyniają się do
jakiejkolwiek debaty publicznej zdolnej
promować postęp w sprawach człowieka”.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



2. W odniesieniu do uczuć religijnych,
podobnie jak w przypadku moralności nie da
się stwierdzić istnienia „wspólnego podejścia”,
czy jednolitej w skali europejskiej koncepcji
znaczenia religii w społeczeństwie;



Podkreślił, że nawet w poszczególnych
państwach koncepcje te mogą przybierać
różną postać.



Uznał, że państwo musi przysługiwać margines
swobody dla ustalenia istnienia i koniecznego
zakresu takich ingerencji.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



3. Oceny takie mogą być dokonywane nawet w
odniesieniu do kryteriów o czysto lokalnym
charakterze.



„Sądy austriackie (…) uznały, że film
nadużywający atak na religię rzymskokatolicką,
w rozumieniu społeczności Tyrolu (…). Trybunał
nie może pominąć faktu, że religia
rzymskokatolicka jest wyznaczeniem
przeważającej większości Tyrolczyków. Władze,
dokonując zajęcia filmu, działały w celu
zapewnienia religijnego pokoju w regionie (…) i
nie przekroczyły przysługującego im marginesu
swobody”.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



Podobne stanowisko ETPCz zajął w wyroku
Wingrove p. Zjednoczonemu Królestwu z
25 XI 1996 r.



Nie uznał naruszenia art. 10 w wyniku zakazu
rozpowszechniania filmu „Wizje ekstazy”.



Twórca posłużył się w filmie obrazem i
muzyką, nie było dialogów.



Film był inspirowany życie św. Teresy z Avilla,
karmelitańskiej zakonnicy, która żyła w XVI w.
i doświadczyła mistycznych wizji Chrystusa.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



Zdaniem ETPCz „ustawodawstwo
zakazujące bluźnierstwa obowiązuje
w różnych krajach Europy. Prawda, że
zastosowanie tych przepisów stało
się zdecydowanie rzadkie i że wiele
krajów dokonało ostatnio ich
uchylenia (…).

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



„Niemniej jest faktem, że – jak dotąd – w
prawnych i społecznych porządkach krajów
członkowskich nie istnieje dostatecznie
ukształtowane wspólne podejście, które
pozwalałoby na uznanie, iż wszelkie przejawy
oparcia przez państwo ograniczeń wypowiedzi na
argumencie ich bluźnierczego charakteru, nie
mogą być – z natury rzeczy – uznane za niezbędne
w demokratycznym społeczeństwie”.



Trybunał uznał, że działania władz (zajęcie
filmu i jego przepadek) były proporcjonalne
do zamierzonego celu.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



ETPCz nie rezygnuje z oceny ingerencji państw
w sprawach religijnych.



W wyroku z 25 I 2007 r. Vereinigung
Bildener Kunstler p. Austrii stwierdził
naruszenie art. 10 odnośnie zakazu
wystawiania obrazu „Apokalipsa”.



Obraz w wersji oryginalnej – przedstawiał
byłego sekretarza Austriackiej Partii Wolności
M.M „w nieco oburzający sposób, a mianowicie
nagiego i wplątanego w czynność seksualne”.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



ETPCz uznał jednak, że „taka
prezentacja może być uznana za –
posługującą się satyrycznymi
elementami – karykaturę odnośnych o
osób. Nie można przyjąć, że dotyczyła
ona szczegółów życia prywatnego
pana M., raczej odnosi się do jego
statusu publicznego jako polityka”.



Wyrok zapadł stosunkiem głosów 4:3.

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności

wypowiedzi artystycznych



Sprawa „Nergala”



Uchwała SN z 29 X 2012 r. w sprawie art.
196 k.k.



„Kto obraża uczucia religijne innych osób,
znieważając publicznie przedmiot czci
religijnej lub miejsce przeznaczone do
publicznego wykonywania obrzędów
religijnych, podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do lat 2”.

Wolność wypowiedzi artystycznej a

penalizacja obrazy uczuć religijnych



Sąd I instancji uznał, że obrazy uczuć
religijnych można dopuścić się
jedynie wówczas, gdy sprawca ma
zamiar popełnienia tego czynu i chce
go popełnić (zamiar bezpośredni), a
nie gdy działa w zamiarze
ewentualnym.



Wolność wypowiedzi

artystycznej a penalizacja

obrazy uczuć religijnych



SN nie zgodził się z tym poglądem.



Powołując się na orzecznictwo ETPCz
podkreślił, że każda forma
prezentowania swoich negatywnych
stanowisk wobec kwestii religijnych
nie może mieć ani formy poniżającej,
ani obelżywej w stosunku do
przedmiotu tego stanowiska.

Wolność wypowiedzi
artystycznej a penalizacja
obrazy uczuć religijnych