Edward Niesyty

Wprowadzenie do
etyki

2

Etyka

(gr. ethos, ethikos, obyczaj, zwyczaj, przyjęty
sposób postępowania)

*

ogół norm i ocen moralnych funkcjonujących

w określonej zbiorowości społecznej (np.

światowej, narodowej, religijnej, zawodowej),

często rozumiana jako synonim moralności

*

określony system poglądów etycznych i norm

moralnych

*

jedna z dyscyplin filozoficznych, rozumiana

jako nauka o moralności (etyka opisowa) bądź

nauka moralności (etyka normatywna)

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

3

Moralność

(łac. mores – obyczaj, odpowiednik greckiego ethikos)

Społecznie funkcjonujący system norm, ocen i
wzorów postępowania oparty na istniejącym w
grupie lub społeczeństwie rozumieniu dobra i zła.

*

reguluje stosunki między jednostkami i
zbiorowościami,

*

odwołuje się do człowieka jako człowieka,

*

jego respektowanie motywowane (sankcjonowane)
jest oddziaływaniem opinii społecznej i akceptowaną
hierarchią wartości (normy, wzory osobowe, oceny,
sankcje)

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

4

Etyka opisowa

*

Powstała pod wpływem pozytywizmu
dyscyplina naukowa

*

Jej przedmiotem jest moralność jako zjawisko
społeczne

*

Jest to próba neutralnego (pozbawionego
odniesień wartościujących) opisania
moralności w jej przejawach historycznych

*

Uwzględnia zróżnicowania środowiskowe i
uwarunkowania podmiotowe i
przedmiotowe zachowań etycznych ludzi

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

5

Psychologia

moralności

Dział psychologii (nauki o psychice ludzkiej)
Bada następujące problemy:

*

Osobowość a zachowania moralne

*

motywacje postaw moralnych

*

Potrzeby, interesy, ideały, wierzenia
religijne, ideologie

*

Zagadnienie patologii moralnej

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

6

Socjologia

moralności

Dział socjologii (nauki o społeczeństwie)
Bada następujące problemy:

*

Społeczne źródła moralności

*

Społeczne czynniki kształtujące moralność:

*

Ekonomiczne

*

Polityczne

*

Kulturowe

*

Zawodowe

*

Przemiany moralności i ich związek ze zmianami
społecznymi

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

7

Etyka normatywna

Część etyki zajmująca się normowaniem
zachowań moralnych

Jest zbiorem sądów wartościujących,
ustalających co jest moralnie dobre a co jest
złe oraz norm (nakazów i zakazów)
zobowiązujących do określonych zachowań w
realizacji akceptowanego ideału moralnego

zwana także „etyką właściwą“

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

8

Podstawy etyki

normatywnej

*

Podstawą etyki normatywnej jest koncepcja
dobra moralnego – najwyższego dobra,
będącego punktem odniesienia i kryterium
ocen moralnych.

*

Formułowane w etyce normatywnej sądy
odnoszą się do tego „jak być powinno”.

*

Najczęściej etyka normatywna przybiera
postać skodyfikowaną np. kodeksu
etycznego czyli usystematyzowanego zbioru
nakazów i zakazów.

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

9

Metaetyka

*

Jest nauką prowadzącą teoretyczną analizę
wypowiedzi etycznych i oceniającą ich status
teoriopoznawczy (np. wartości, ocen, norm),

*

Bada możliwości ich uzasadnienia i sposoby
weryfikacji

*

Nie uczestniczy w dyskursie etycznym

*

Nie formułuje wskazań etycznych a jedynie je
bada

*

Lokuje się ponad etyką i ponad moralnością

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

10

Pytania metaetyki

*

Główne pytania metaetyki brzmią:

*

czy etyka normatywna jest nauką opartą na
dowodowym sprawdzianie tzn.
obiektywnym uzasadnieniu; czego dotyczą
normy?

*

czy sądy etyczne są zdaniami w sensie
logicznym – czy można o nich orzekać w
kategoriach prawdy i fałszu?

*

czy pojęcie prawdziwości można odnosić do
systemów etycznych i w jakim znaczeniu?

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

11

Stanowiska

teoretyczne etyki

*

W ramach metaetyki znajdujemy następujące
stanowiska teoretyczne w kwestii przedmiotu
sądów wartościujących:

*

Emotywizm – sądy wartościujące wyrażają jedynie
emocje

*

Intuicjonizm – istnieje intuicja moralna jako
sposób poznawania wartości etycznych
istniejących realnie

*

Naturalizm – pogląd o naturalnym –
przyrodniczym istnieniu wartości (przyjemność -
hedonizm, użyteczność - utylitaryzm)

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

Etyka

normatywna

Status teoretyczny

Wprowadzenie do etyki

Edward Niesyty

12

13

Sądy etyczne

*

Sąd o wartościach - ocena

*

Sądy o powinnościach – norma; zasada
postępowania zobowiązująca do
określonego zachowania się w danej
sytuacji ze względu na akceptowane
wartości moralne

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

14

Opis

*

Opis jest podstawą do formułowania zdań
wnioskujących i teoretycznych.

*

Wypowiedzi – zdania orzekające o tym jak
jest, nie angażujące przekonań i emocji;
przedstawienie obiektywnego stanu
rzeczywistości.

*

Zdania tego typu podlegają weryfikacji -
sprawdzeniu

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

15

Ocena

*

Wypowiedzi wartościujące przypisujące
podmiotom bądź przedmiotom pewne
właściwości, które w danym środowisku (z
uwagi na akceptowany system wartości)
zwykło się chwalić lub ganić, kwalifikować
dodatnio lub ujemnie.

*

Jest to najogólniejsze kryterium
wypowiedzi oceniającej.

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

*

Wartości i ich

status

Stanowiska w kwestii statusu wartości

Wprowadzenie do etyki

Edward Niesyty

16

17

Wartość

*

„Pojęcie wartości odnosimy do dowolnego
przedmiotu materialnego czy idealnego,
idei czy instytucji, przedmiotu
rzeczywistego czy wyimaginowanego, w
stosunku do którego jednostki czy
zbiorowości przyjmują postawę szacunku,
przypisują mu ważną rolę w życiu i
dążenie do jego osiągnięcia odczuwają
jako przymus” ( Jan Szczepański)

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

18

Rodzaje wartości

*

W zależności od dziedziny, jakiej dotyczą,
wartości dzieli się na:

*

Moralne/etyczne

*

Religijne

*

Estetyczne

*

Kulturowe

*

Ekonomiczne itd.

*

W zależności od zasięgu – na:

*

Uniwersalne i lokalne

*

Ogólnoludzkie, narodowe, osobiste...

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

19

Rodzaje wartości

*

Wartości bywają też hierarchizowane w
układzie:

*

niższe - wyższe,

*

materialne - duchowe

*

Wartości przedmiotowe: przedmioty,
instytucje doniosłe i ważne dla kogoś

*

Wartości świadomościowe: idea dobra,
sprawiedliwości, piękna, godności…

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

20

Status wartości

*

Jak istnieją wartości?

*

Czy wartości są przedmiotem poznania
czy treścią doznania?

*

Aspekt egzystencjalny wartości

*

Aspekt teoretyczno-metodologiczny

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

21

Obiektywizm

*

Wartość istnieje niezależnie od
poznającego podmiotu i może być przez
ów podmiot poznawana i przeżywana, jak
inne prawdy o świecie

*

Istnieje zatem obiektywnie czyli
przedmiotowo

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

22

Subiektywizm

*

wartość jest tworem podmiotu, cechą
subiektywną w znaczeniu, że zależną od
kogoś;

*

jest przekonaniem, nastawieniem,
preferencją kulturową;

„W rzeczy samej, nic nie jest złem ani
dobrem samo przez się, tylko myśl nasza
czyni to i owo takim” (W. Szekspir, Hamlet)

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

23

Relatywizm

*

Nie istnieją obiektywne wartości i normy.

*

Wartości mają charakter względny, są
zmienne i zależne od wielu czynników
(osoby oceniającej, sytuacji czy punktu
widzenia, wzorów kulturowych itp.) – kto
wypowiada ocenę, jakie jest jego
subiektywne nastawienie i w jakich
okolicznościach.

*

Żadna wartość nie jest ważna sama przez
się, sama w sobie.

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

24

Absolutyzm

*

Wartości (dobro, zło) istnieją obiektywnie,
niezależnie od subiektywnych nastawień
jednostek czy grup społecznych,

*

dlatego są niezmienne, niezależne od
człowieka, społeczeństwa, okoliczności,
miejsca i czasu

*

mają charakter absolutny, co oznacza
bezwarunkowość obowiązywania
wyprowadzanych zeń norm moralnych

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

25

Prawda w nauce

*

Klasyczna koncepcja prawdy

*

zdanie jest prawdziwe, jeśli jest tak jak się
w zdaniu twierdzi, jeśli jego treść
odpowiada obiektywnemu stanowi rzeczy

*

Nieklasyczne koncepcje prawdy

*

o prawdziwości zdania rozstrzygają kryteria
stosowane w jego weryfikacji (oczywistość,
koherencja, powszechna akceptacja,
użyteczność)

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

26

*

Prawda w etyce

*

Czy sądy etyki normatywnej są zdaniami
w sensie logicznym, o których można
orzekać w kategoriach prawdy bądź
fałszu?

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

27

Naturalizm

*

Sądy moralne można klasyfikować jako
prawdziwe lub fałszywe, odwołują się
bowiem do różnych aspektów
(podmiotowych, przedmiotowych)
rzeczywistości dostępnej w poznaniu
zmysłowym lub utożsamiają się z nimi np.
dobro = przyjemność, zło = cierpienie.

*

Dają się sprowadzić do pojęć nauk
przyrodniczych oraz społecznych – są
odmianą twierdzeń psychologicznych

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

28

Antynaturalizm

*

Sądy etyczne mogą być prawdziwe bądź
fałszywe, ale nie dają się sprowadzać do
twierdzeń i faktów przyrodniczych

*

Nie sposób wyrazić je w terminach nauk
przyrodniczych

*

Źródłem ich prawdziwości jest
rzeczywistość transcendentna

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

29

Emotywizm

*

Sądy etyczne nie są ani prawdziwe ani
fałszywe.

*

Nie mogą być traktowane jako sądy
naukowe, gdyż nie posiadają właściwej im
obiektywności, niczego nie stwierdzają,

*

Mają charakter sądów ekspresyjnych,
których funkcją jest wyrażanie uczuć i
wywoływanie uczuć, emocji.

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

30

Konstruktywizm

*

podstawą w ocenie wartości poznawczej
sądów etycznych jest koherencyjna
koncepcja prawdy

*

o prawdziwości sądów rozstrzyga ich
spójność z innymi sądami danego
systemu etycznego

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

31

Źródła moralności

*

Koncepcje heteronomiczne

*

Koncepcje autonomiczne

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

32

Etyki

heteronomiczne

Upatrują źródeł moralności poza człowiekiem i
rzeczywistością materialną, zazwyczaj w świecie
transcendentnym, nadprzyrodzonym.

*

Najczęściej sytuują się w kręgu etyk religijnych
związanych ze światopoglądami religijnymi –
wskazują na Boga jako prawodawcę

*

Wskazania moralne, jako posiadające
nadprzyrodzone źródła, mają zasięg
ponadczasowy, są powszechne, ogólnoludzkie i
absolutne.

*

Nie podlegają negocjacjom ani zmianom.

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

33

Etyki

autonomiczne

Odnajdują źródła moralności w człowieku i w

rzeczywistości społecznej.

*

Wyróżnić można trzy stanowiska:

*

biologiczne – moralność wyprowadza się z sfery instynktów

i biologicznie determinowanych skłonności (zachowanie

gatunku i zaspokojenie potrzeb)

*

psychologiczne – źródła zachowań moralnych

umiejscawia się w tzw. naturze człowieka, w sferze

psychiki człowieka, jego rozumu, uczuć i pragnień (jest

istotą racjonalną, z natury egoistyczną)

*

socjologiczne – moralność jest produktem życia

społecznego, świadomościowym odbiciem stosunków

społecznych i ekonomicznych danego społeczeństwa w

określonej epoce

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

34

Systemy etyczne

(1)

Etyki eudajmonistyczne

*

systemy uznające za naczelne dobro idee
szczęścia (etyka szczęścia)

Etyki perfekcjonistyczne

*

systemy, które naczelnym dobrem czynią
doskonałość (etyka doskonałości)

Etyki teleologiczne

*

koncentrują się na formułowaniu pojęcia
najwyższej wartości uznawanej za naczelny cel
ludzkiego życia

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

35

Systemy etyczne

(2)

Etyki deontologiczne

*

zorientowane na formułowanie zasad postępowania i

powinności. Postępowanie jest moralne, jeśli czyni

zadość nakazom.

Etyki indywidualistyczne:

*

zorientowane na dobro indywidualne. Dobro moralne

indywiduum jest punktem odniesienia w

wartościowaniu czynów moralnych (przyjemność,

użyteczność).

Etyki społeczne

*

zorientowane na dobro wspólne rozumiane jako

wartość. Zasady zobowiązują do działania dla dobra

innych.

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

36

Kryteria oceny

czynu

Motyw (intencja)

*

słuszność bądź niesłuszność działania zależy od
motywu

*

(krytyka - piekło wybrukowane jest dobrymi intencjami)

Skutek (konsekwencje)

*

słuszność bądź niesłuszność działania zależy od jego
efektów, skutków (konsekwencjalizm)

*

(krytyka – przecież chciałem dobrze)

Czyn (obowiązek)

*

wartość moralna tkwi w czynie, działaniu (cokolwiek
robisz, rób dobrze)

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki

37

Postawa moralna

Względnie stała skłonność do pewnego
typu reagowania na bodźce, sytuacje
moralne.
Typy postaw:

*

Stosunek do wartości (absolutyzm -
relatywizm)

*

Stosunek do siebie (egotyzm)

*

Stosunek do innych (egoizm - altruizm)

Edward Niesyty

Wprowadzenie do etyki