Etyczne

problemy w

pracy z dziećmi
molestowanymi

seksualnie

Grund Daria

Niestrata Joanna

Obszary, w których mogą pojawiać się trudne do

rozwiązania problemy natury etycznej:

1. Uzyskanie zgody na badanie dziecka od jego rodziców
2. Pełna informacja co do celu, przebiegu, metod oraz sposobów

wykorzystania danych zebranych od dziecka i o dziecku

3. Stworzenie sytuacji badawczej przyjaznej dziecku, czytelnej dlań,

bezpiecznej

4. Konsultowanie z rodzicami swych hipotez diagnostycznych,

traktowanie ich jako swoich współpracowników, a nie jedynie jako
„dodatkowego źródła danych”,

5. Włączanie rodziców(opiekunów) w przebieg procesu

diagnostycznego, zapraszanie do wspólnych z dzieckiem działań

6. Konsultowanie z rodzicami zasad konstruowania programu

pomocy dla dziecka, traktowanie ich jako ekspertów,
kompetentnych sędziów, a nie tylko jako wykonawców gotowego
programu

7. Opracowanie programu pomocy dla dziecka możliwego do

realizacji w takich warunkach, w jakich dziecko i jego rodzina żyją

Konflikty

1. Wewnętrzne

2. Zewnętrzne

Wykorzystywanie

seksualne

Wykorzystywanie seksualne dzieci to

aktywność seksualna z udziałem dziecka (do 15

roku życia), podjęta przez dorosłego, nastolatka lub

dziecko. Sprawca ma przewagę wiekową, fizyczną

lub intelektualną nad swoją ofiarą.

Typy

wykorzystywania

seksualnego

1) Przemoc seksualna z kontaktem fizycznym

2) Przemoc seksualna, bez kontaktu fizycznego

3) Przemoc seksualna emocjonalna

Objawy

wykorzystywania

seksualnego

 ciąża,
 obecność nasienia w pochwie lub w odbycie
 choroby weneryczne

Sygnały

ostrzegawcze

1. Dziecko unika któregoś członka rodziny bądź kontaktu z

innym dorosłym

2. Próbuje powiedzieć o zdarzeniu niebezpośrednio Opisuje

zachowania osoby dorosłej wskazujące na to, że ta osoba
próbowała je uwieść

3. Dziecko jest przygnębione i wycofane, ma problemy ze snem
4. Skarży się na dolegliwości fizyczne, które nie mają

medycznego potwierdzenia

5. Przejawia dolegliwości mogące wskazywać na

wykorzystywanie, np. ból w okolicach genitaliów czy odbytu

6. Nagle zaczyna mieć problemy związane ze szkołą – nie chce

do niej chodzić, ma problemy z koncentracją uwagi czy z
nauką

7. Zaczyna zachowywać się agresywnie
8. Przejawia nietypowe zachowania seksualne

Regulacje prawne

Prawo polskie zabrania osobie dorosłej podejmowania
czynności seksualnych wobec dziecka. Jest to
przestępstwo, które określa
 Art. 200 kodeksu karnego. Popełnić je można tylko

umyślnie.

Zgoda

małoletniego

nie

wyklucza

zaistnienia tego przestępstwa. Za wykorzystanie
seksualne dziecka przewidziana jest kara od 2 do 12
lat pozbawienia wolności. Dzieci są chronione przed
wykorzystywaniem seksualnym także na podstawie

 Art. 202 kodeksu karnego; przewiduje on

odpowiedzialność karną za działania związane z
pornografią dziecięcą (w tym pokazywanie takich
treści małoletnim).

 Art. 200 k.k.
§ 1. Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub
dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności
seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim
czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze
pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto w celu zaspokojenia
seksualnego prezentuje małoletniemu poniżej lat 15
wykonanie czynności seksualnej.
 Art. 201 KK
Kto doprowadza małoletniego poniżej lat 15 do
obcowania płciowego lub do poddania się innej
czynności seksualnej albo do wykorzystania takiej
czynności, podlega karze pozbawienia wolności od
roku do 10 lat

Liczba przestępstw z art.

200 k.k. (czynności

seksualne

z małoletnim do 15 r. ż.)

Liczba przestępstw z art.

202 k.k. (pornografia)

Wykorzystywanie seksualne w

dzieciństwie wg badań

retrospektywnych

Skala występowania

zjawiska przemocy

seksualnej wobec dziecka w

USA

 W 1976 roku The American Humane Association

wskazało, że w całych Stanach Zjednoczonych miało
miejsce 1.975 zgłoszonych przypadków

 w 1987 roku liczba wykrytych przypadków wzrosła do

113 tys.,

 w 1988r. zanotowano 330 000 tys. zgłoszonych

przypadków.

 Finkelhor w 1986 roku rozpoznał, że 30% kobiet i 20%

mężczyzn doznało przemocy seksualnej w dzieciństwie.

 Alan Tuckman z USA w 1989 roku uważał, że co czwarta

dziewczynka i co piąty chłopiec doznają molestowania
seksualnego.

Wiktymizacja dzieci i

młodzieży w Polsce- wyniki

badań

• Propozycje o charakterze seksualnym czy też wulgarne

komentowanie wyglądu 19% respondentów

• 8% respondentów było, wbrew ich woli, dotykanych w intymne

części ciała.

• 5% badanych było zmuszanych do oglądania czyichś

intymnych części ciała

• 5% badanych w ciągu ostatniego roku ktoś zmuszał do

uprawiania seksu

• 5% było świadkami gwałtu innej osoby
• 7% badanych w ciągu ostatniego roku zawarło w Internecie

znajomość, w wyniku której próbowano wykorzystać ich do
celów seksualnych.

• 8% badanych to ofiary złego dotyku w dzieciństwie, do 15.

roku życia.

• 4% badanych deklarowało, że przed ukończeniem 15 lat

współżyli seksualnie z osobą dorosłą.

Negatywna ocena

otrzymania ewentualnej

pomocy

• (48%) respondentów sądzi, że nie znaleźliby pomocy, gdyby

padli ofiarą cyberprzemocy ze strony swoich rówieśników.

• 36%) z nich sądzi, że nie mógłby liczyć na pomoc w sytuacji

przemocy rówieśniczej w szkole

• 42% młodych ludzi nie ma nadziei, że ktoś pomógłby im,

gdyby doświadczali przemocy w rodzinie

• 34% uznaje, że nikt by im nie pomógł, gdyby nauczyciel

stosował wobec nich przemoc

• 44% młodych ludzi czuje, że zostaliby sami w sytuacji

problemów emocjonalnych — bezradności, osamotnienia

• Ponad jedna trzecia badanych myśli, że nie znaleźliby

pomocy w sytuacji wymuszania na nich kontaktów
seksualnych przez znajomą osobę dorosłą.

Terapia

 dzieci młodsze- indywidualna
 dzieci starsze- grupowa
 terapia dla wspierająca dla rodziców oraz

rodzeństwa

 do terapii nie jest włączany sprawca

Aby terapia psychologiczna była

skuteczna, musi być spełnionych

kilka warunków.

1) Z dzieckiem do drugiego lub trzeciego roku życia

nie pracuje się psychologicznie. Współpracuje się
z rodzicem.

2) Gdy dziecko pozostaje w kontakcie ze sprawcą i

nie jest mu jeszcze zapewnione bezpieczeństwo
lub gdy toczy się postępowanie prawne, terapia
prowadzona jest w znacznie ograniczonym
zakresie.

3) Podczas terapii dziecko stopniowo zamienia

powstałe w sytuacji zagrożenia mechanizmy
radzenia sobie z urazem na nowe, bardziej
przydatne w bezpiecznym życiu.

Co powiedzieć, a czego

nie mówić po

ujawnieniu sekretu

dziecka

Tak:
"Jesteś absolutnie bez winy i nie ponosisz żadnej
odpowiedzialności za to co się stało"
"To sprawca postąpił źle i popełnił przestępstwo"

Nie:
"O moje biedactwo, co teraz z tobą będzie"
"To zdarzyło się raz, ludzie są ciężko chorzy i to
jest zmartwienie a tobie nic wielkiego się nie
stało"

Umowa między

psychologiem a

dzieckiem

Na początku terapii zawiera się umowę między

psychologiem a dzieckiem, mającą na celu
stworzenie bezpiecznych relacji między nimi. Ustala
się cel uczęszczania na terapię oraz reguły
dotyczące ich współpracy. Ma to budować w dziecku
jasne granice, które zostały zrujnowane w wyniku
doznanego urazu.

Terapia

• Ważne jest, aby dziecko opisało swoje

wyobrażenie o osobie wspierającej

• Dziecko uczy się proszenia o pomoc, mówienia o

problemach, dbania o siebie

• rozpoznawanie i odreagowywanie

ambiwalentnych uczuć do sprawcy przemocy i do
rodzica, który nie zauważył i nie ochronił

Tajemnica

 Jest kluczowym problemem związanym z

molestowaniem.

 Jest narzucona przez sprawcę, który egzekwuje ją

poprzez różne środki nacisku, od szantażu
emocjonalnego na przemocy fizycznej kończąc.

 Jest ona również utrzymywana przez samo

dziecko, które powstrzymywanie przez strach,
wstyd i uzależnienie emocjonalne od sprawcy czy
miłość wobec bliskich nie chce aby świat
dowiedział się o jego przeżyciach.

Jeśli zdecydujemy się na zachowanie

tajemnicy, nie może to być decyzja

ostateczna i konieczne jest skoncentrowanie

pracy z dzieckiem na tym właśnie wątku, tak

aby jak najszybciej doprowadzić do

ujawnienia problemu.

Nadrzędną zasadą pracy z dzieckiem jest

uznanie prawa do autonomii i szacunek dla

indywidualnych wyborów dziecka. Rolą

psychologa jest nawiązanie autentycznego

kontaktu z dzieckiem i modelowanie

prawidłowych postaw przez bliską relację.

Współpraca z

rodzicami

Psycholog musi podjąć decyzję jak postąpić -
 czy zachować tajemnice,
 czy ujawniać niektóre fakty,
 czy i jak współpracować z dzieckiem aby uzyskać

jego zgodę na uznawany przez specjalistę za
'najlepszy' kierunek pracy.

Relacja dziecka z rodzicem jest niezwykle ważna dla
jego aktualnego i przyszłego rozwoju więc praca
nad nią jest nadrzędnym celem terapii.

 Dziecko molestowane wymaga akceptacji i pracy

nad zmniejszeniem poczucia winy i wstydu.

 Jest ono wyczulone na drobne, niewerbalne

wskaźniki mówiące o stosunku dorosłego do niego
i bardzo szybko zmienia zachowania i wypowiedzi
kiedy wyczuwa ze nie jest akceptowane.

 Psycholog podejmując pracę z dzieckiem

molestowanym musi być świadomy swoich
przekonań i reakcji emocjonalnych związanych z
tematem moralności i seksualności.

 Wymaga to również konfrontacji z ewentualnymi

osobistymi doświadczeniami o charakterze
molestowania.

Edukacja seksualna-

okres dzieciństwa

 Rola rodziny- kształtowanie postaw i wzorców
 Środowisko rówieśnicze - Trening społeczny w

środowisku rówieśniczym sprzyja „socjalizacji”
seksualizmu.

Cel edukacji

seksualnej- rozwój

W ujęciu psychologicznym za cel rozwoju

seksualnego przyjmuje się osiągnięcie dojrzałości

seksualnej, najogólniej rozumianej jako zdolność do

nawiązania bliskiej relacji intymnej, w której

dochodzi do realizacji własnej płciowości z

uwzględnieniem norm społecznych.

Edukacja seksualna

małych dzieci i w

wieku

wczesnoszkolnym

„Odpowiadajmy na pytania dziecka o seks na tyle

prosto, by zrozumiało ono, co do niego mówimy, na

tyle zgodnie z prawdą, by nie musiało się później

oduczać tego, czego nauczyło się dziś i w sposób na

tyle pozbawiony emocji, by nie koncentrowało

nadmiernej uwagi na uzyskanej informacji; ponad

wszystko zaś tak, by poprosiło o dalsze informacje,

kiedy będzie ich znów potrzebować”

( J. Foster i M. Mattson w podręczniku Nursey School Education z 1939 roku).

Deklarowane przez badanych kierunki

ukończonych przez nich studiów

wyższych magisterskich. Nauczyciele

przedmiotu „Wychowanie do życia w

rodzinie”, N=242

Kierunek studiów

Procent badanych (N=242)

Pedagogika, psychologia i

socjologia

31,0

Biologia

16,1

Filologia

14,5

Kierunki humanistyczne z

wyłączeniem pedagogiki,

psychologii, socjologii

12,0

Kierunki techniczne

9,1

Kierunki ścisłe

8,3

Wychowanie fizyczne

4,1

Nauki o rodzinie

2,1

Brak danych

2,9

Szkoła podstawowa -

cele:

 integrowanie wychowawczych działań szkoły i

rodziny,

 wzmacnianie prawidłowych relacji dziecka z

rodziną, współpraca z rodzicami w przygotowaniu
uczniów do okresu dojrzewania i pozytywnego
przyjęcia jego przejawów fizycznych i
psychicznych,

 pomoc w kształtowaniu pozytywnego stosunku do

płciowości

 wspieranie prawidłowego rozwoju emocjonalnego

i społecznego w tym koleżeństwa i przyjaźni

Gimnazjum - cele

 stymulowanie procesu samowychowania u uczniów,
 współpraca z rodzicami w zakresie prawidłowych relacji

między nimi a dzieckiem,

 pomoc we właściwym przeżyciu okresu dojrzewania,
 wzmacnianie procesu identyfikacji z własną płcią,
 wspieranie rozwoju moralnego o kształtowanie hierarchii

wartości,

 promowanie integralnej wizji seksualności człowieka,
 ukazywanie potrzeby jedności pomiędzy działaniem

seksualnym a miłością i odpowiedzialnością,

 tworzenie klimatu dla koleżeństwa i przyjaźni oraz

szacunku dla człowieka,

 pomoc w poszukiwaniu odpowiedzi na podstawowe

pytania egzystencjalne

Szkoła

ponadgimnazjalna –

cele

 rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów

związanych

z

podejmowaniem

decyzji

dotyczących wyboru drogi życiowej- w tym
pełnienia ról rodzicielskich i małżeńskich,

 pogłębienie problematyki przyjaźni, miłości,

ludzkiej płciowości, prokreacji, funkcji rodziny w
życiu jednostkowym i społecznym,

 przyjęcie pozytywnej postawy wobec życia

ludzkiego, rodziny, dziecka, osób starszych,
zdrowia własnego i innych

Deklarowane przez badanych prowadzenie

przez rodziców (opiekunów) rozmów w okresie

dorastania i dojrzewania na tematy związane z

seksualnością a wiek badanych.

Osoby dorosłe,

18-49lat, N=3025

Rozmowy na

tematy
związane z

seksualności

ą

Wiek w latach

18-24

25-29

30-39

40-49

Tak, z ojcem
i matką

(opiekunami

)

27,5

21,1

16,0

16,6

Tak, z matką

(opiekunką)

26,5

25,4

23,3

18,3

Tak, z ojcem

(opiekunem)

3,6

3,4

3,8

2,9

Nie, z nikim

z rodziców

36,0

44,7

51,8

57,8

Nie wiem,
trudno

powiedzieć

3,0

2,2

4,6

3,4

Odmowa

odpowiedzi

3,4

3,2

0,5

1,0

Opinie badanych dotyczące potrzeby

prowadzenia w szkole zajęć z zakresu

wychowania seksualnego a płeć badanych.

Osoby dorosłe, 18-49 lat, Kobiety N=1499,

mężczyźni N=1526

Potrzeba prowadzenia w

szkole zajęć z zakresu

wychowania seksualnego

Płeć

Kobiety

Mężczyźni

Tak

81,3

75,7

Raczej tak

11,9

14,6

Raczej nie

3,1

3,8

Nie

1,8

3,0

Nie wiem, trudno
powiedzieć

1,9

3,0

Odmowa odpowiedzi

0,1

0,1

Zakres zagadnień najczęściej

oczekiwanych przez młodzież na

zajęciach szkolnych według

ważności to:

• antykoncepcja (77%)
• choroby przenoszone drogą płciową (77%)
• relacje chłopak- dziewczyna (48%)
• informacje o współżyciu (47%)
• różnice w podejściu do seksu i miłości u obu płci

(45%)

• budowanie trwałych związków (44%)
• informacje o rozwoju fizycznym i psychicznym

(42%)

Patologiczne

zachowanie

1. Sprawca agresywny wykorzystuje ofiarę bez jej

zgody i często uszkadza jej ciało.

2. Sprawca wycofany nie używa agresji i jest

nastawiony na współpracę z ofiarą i niesprawianie
jej przykrości.

3. Sprawca eksperymentujący przejawia zachowania

seksualne poprzez ekshibicjonizm, oglądactwo,
wspólna masturbację lub kontakty oralne i analne.

4. Sprawca upośledzony stosuje przemoc i agresję,

zwłaszcza gdy ofiara stawia opór.

5. Sprawca osamotniony stosuje wspólną

masturbację, dotyk i oglądanie ciała partnera,
rzadko kontakty oralne oraz genitalne

Inicjacja seksualna

młodzieży w badaniach

epidemiologicznych

• We Francji, Holandii, Wielkiej Brytanii 40-50%

młodzieży kończącej szkoły średnie jest po inicjacji
seksualnej( Peersman i in., 1996).

• W Polsce 29,4% 15-19 latków deklarowało, że ma za

sobą inicjację seksualną (Wróblewska, 1998).

• W grupie 18-latków , najstarszej dla której próba jest

reprezentatywna, po inicjacji było 38,5% dziewcząt i
51,2% chłopców

• W grupie 15-latków, czyli na tym poziomie wieku, co

próby z większości moich badań, 9,5% dziewcząt i
16,1% chłopców deklarowało przebycie inicjacji
seksualnej.

Czynniki zwiększające ryzyko

przedwczesnej inicjacji

seksualnej

(

na podstawie: Woynarowska, Szymańska i

Mazur, 1999)

Chłopcy

Dziewczęta

Częste upijanie się

picie piwa

spędzanie większości wieczorów z

kolegami

posiadanie dużej ilości pieniędzy na

własne wydatki(powyżej 70 zł/tydzień)

Używanie amfetaminy

upijanie się

picie piwa

spędzanie wielu wieczorów z

rówieśnikami

palenie papierosów

wagarowanie

Badania Wróblewskiej, 1998, potwierdzają związek
między brakiem religijności a podejmowaniem
inicjacji seksualnej:
 młodzież wierząca, regularnie praktykująca- 19%

po inicjacji

 młodzież niewierząca- 45%.

Bibliografia:

1.M. Beisert, Norma i patologia w rozwoju seksualnym młodzieży, [w:] Zagrożenia

okresu dorastania, (red.) Izdebski Z, Wyd. Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra
2008

2.A, Brzezińska, Dziecko w badaniach psychologicznych, [w:] Etyczne dylematy

psychologii, (red.) Brzeziński J, Toeplitz- Winiewska M, Wyd Fundacji Humanoria,
Poznań 2000

3.M, Czub, Refleksje z pracy z dziećmi molestowanymi seksualnie- problemy etyczne,

[w:] Problemy etyczne w badaniach i interwencji psychologicznej wobec dzieci i
młodzieży, (red.) Brzezińska A. I, Toeplitz Z, Wyd. SWPS Academica, Warszawa 2007

4.R, Gardian, Zjawisko sponsoringu jako forma prostytucji kobiecej, wyd. Impuls,

Kraków 2007

5.S. Grzelak, Profilaktyka Ryzykownych Zachowań Seksualnych Młodzieży. Aktualny

stan badań na świecie i w Polsce, Wyd. naukowe Scholar, Warszawa 2006

6.Z. Izdebski, Seksualność Polaków na początku XXI wieku. Studium badawcze, Wyd.

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012

7.Z. Lew- Starowicz, A. Długołęcka, Edukacja seksualna, Wyd. Świat Książki,

Warszawa 2006

8.M, Sajkowska, J, Szymańczak, Dzieci – ofiary przemocy, [w:] Dzieci z grup ryzyka,

(red.) Szymańczyk J, Wyd. Sejmowe Kancelarii Sejmu, Warszawa 2009

9.J. Szymańczak, Zachowania problemowe dzieci i młodzieży, [w:] Dzieci z grup ryzyka,

(red.) Szymańczyk J, wyd. Sejmowe Kancelarii Sejmu, Warszawa 2009

10.

A, Widera – Wysoczańska, Gdy minie pierwszy szok. O terapii dziecka
wykorzystanego seksualnie (http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=43)

11.

http://www.zlydotyk.pl/wyklad-o-problemie