SKRZYDLACI S
SIEDZI
TEKST I
Bociany oswoiły się z cywilizacją i coraz częściej same odsuwają się od
natury. Niechętnie wracają też na zimę do Afryki, wolą żerować na
wysypiskach śmieci. Na szczęście polskie zachowały jeszcze trochę
romantyzmu.
Trudno znalez
ć równie hołubionego ptaka jak bocian. Nawet w
miejscach, z których już dawno się wyniósł, nadal cieszy się
zainteresowaniem. Na jego punkcie szaleją Brytyjczycy, chociaż ostatnia
para tych ptaków mieszkała na Wyspach aż w 1416 r.  na
katedrze św. Idziego w Edynburgu. Z węgorzem w dziobie figuruje w
herbie Hagi, bo w średniowieczu mieszkańcy uważali bocianów za
strażników zamożności miasta. Teraz w całej Holandii zostało zaledwie
kilkaset gniazd. Jest symbolem Alzacji, gdzie maskotki boćków sprzedają
się znakomicie, mimo że w latach 70. ptak przetrwał tu jedynie dzięki
reintrodukcji. Pojawia się w wielu europejskich mitologiach, w Biblii (vide
wrocławska synagoga Pod Białym Bocianem), a według wierzeń ludowych
klekoczący Kajtek czy Wojtek na strzesze chroni przed pożarem, biedą,
brakiem dzieci i Bóg wie czym jeszcze. [...]
Lubi się go także, co prawda z innych powodów, w Afryce. Większość
Europejczyków pewnie wzdraga się na myśl o delektowaniu się bocianim
mięsem, ale na południe od Sahary ptak bardzo często trafia na talerz.
[...]
Polskie bociany to wciąż skrzydlaci konserwatyści. Nadal większość
dwu-, trzy-, i czterolatków zostaje na lato w Afryce. Zdarza się, że młode
ptaki, najczęściej samce, wracają do Europy, nie przystępują do rozrodu,
jedynie sprawdzają, jak wygląda sytuacja w przyszłych lęgowiskach.
Tworzą wtedy luz
ne grupy złożone z młodzieży i starszych ptaków, które z
rozmaitych przyczyn straciły lęgi.
Bociany inaczej migrują jesienią, a inaczej wiosną. Różną taktykę
obierają też samce i samice. Wiosną lecą szybciej  szczególnie spieszą się
samce, bo to one zajmują gniazda i bronią terytorium. Potrafią przelecieć
w ciągu doby nawet 500 km, co jest nie lada wyczynem, jeśli wziąć pod
uwagę, że efektywnie fruwają tylko w pogodne dni, szybując w ciepłych
prądach powietrza. Samice z nikim się nie ścigają, są więc w dobrej
kondycji i znoszą zdrowe jaja. Ta sama para co roku zajmuje to
samo gniazdo, a młode zawsze wracają w okolicę, w której się wykluły, i
osiedlają się w pobliżu rewiru rodziców.  Bociany mogą się popisać
znakomitą orientacją, pamiętają dokładną trasę wędrówki i lokalizację
gniazda. To cecha ptaków żyjących na terenach otwartych, które
zapamiętują rozmaite znaki szczególne i po nich trafiają do celu 
tłumaczy prof. Piotr Tryjanowski. [...]
Białe boćki odsuwają się od natury  coraz częściej dochodzą do
wniosku, że słupy energetyczne znacznie lepiej nadają się na miejsce do
założenia gniazda niż drzewo czy nawet wiejska chałupa. W Lubuskiem
obserwowano ptaki, które uganiały się za owadami w nocy, w świetle
ulicznych lamp. Na szczęście przynajmniej wysypiskowy proceder na razie
nie jest udziałem zbyt wielu naszych bocianów. Naukowcy ze
1
zrozumieniem podchodzą do ptasiego konformizmu, bo jak mówi dr Piotr
Profus, albo się przystosują, albo wypadną z gry.
Jędrzej Winiecki, Klekot przez cały rok, Polityka 15/2007
Zadanie 1 (0-1)
Ostatnia para bocianów zniknęła z Wysp Brytyjskich w okresie
A. średniowiecza.
B. renesansu.
C. oświecenia.
D. baroku.
Zadanie 2 (0-1)
Główny temat tekstu to
A. zagrożenia czyhające na migrujące ptaki..
B. ochrona ptaków i ich naturalnego środowiska.
C. wierzenia i tradycje związane z bocianami.
D. zachowania i przyzwyczajenia współczesnych bocianów.
Zadanie 3 (0-1)
Z tekstu wynika, że cywilizacja wpływa na zmianę zachowań
bocianów, ponieważ
A. stwarza zagrożenia uniemożliwiające im dotychczasowy sposób życia.
B. daje im możliwość innego niż dotąd zdobywania pożywienia.
C. narzuca zakładanie gniazd w ściśle określonych rejonach.
D. wyklucza możliwość żerowania w dotychczasowych miejscach.
Zadanie 4 (0-1)
O sprzecznym z naturą zachowaniu bocianów mówi fragment
A.  Zdarza się, że młode ptaki, najczęściej samce, wracają do Europy...
B.  ...Coraz częściej dochodzą do wniosku, że słupy energetyczne
znacznie lepiej nadają się na miejsce do założenia gniazda niż drzewo
czy nawet wiejska chata.
C.  Tworzą [...] luz
ne grupy złożone z młodzieży i starszych ptaków,
które z rozmaitych przyczyn straciły lęgi.
D.  Obserwowano ptaki, które uganiały się za owadami w nocy, w świetle
ulicznych lamp.
Zadanie 5 (0-1)
Czasownik żerować jest wobec rzeczownika żreć wyrazem
A. pochodnym.
B. podstawowym.
C. przeciwstawnym.
D. bliskoznacznym.
2
Zadanie 6 (0-1)
Zdanie:  Bóg wie czym jeszcze w TEKŚCIE I wyraża
A. przekonanie piszącego o związku bocianów ze sprawami wiary.
B. nieznajomość przesądów i wierzeń dotyczących bocianów.
C. niemożność ogarnięcia wszystkich krążących wierzeń.
D. uznanie autora dla obecności bociana w wielu dziedzinach ludzkiej
działalności.
Zadanie 7 (0-1)
Synonimem dla wyrazu hołubiony może być słowo
A. chroniony.
B. obserwowany.
C. lubiany.
D. rozpieszczony.
Zadanie 8 (0-1)
Wypowiedz
profesora Tryjanowskiego została zacytowana w celu
A. poparcia rzeczowości wywodu odwołaniem do autorytetu naukowego.
B. przeciwstawienia poglądów autora tekstu z poglądami naukowca.
C. uwiarygodnienia omawianych wierzeń dotyczących bocianów.
D. przekonania czytającego o zmianie bocianich przyzwyczajeń.
Zadanie 9 (0-1)
Konformizm to postawa polegająca na
A. zachowawczości, przywiązaniu do tradycji i niechęci przyjmowania
szybkich zmian.
B. akceptowaniu obowiązujących norm, zasad czy wartości.
C. prawomyślności, poddaniu się panującym prawom.
D. przedkładaniu spraw własnych nad sprawy publiczne.
TEKST II
A
J. Chełmoński, Bociany, Muzeum Narodowe w Warszawie
3
B
Zadanie 10 (0-1)
W świetle całego tekstu I bociany na obrazie Chełmońskiego
można uznać za konserwatywne, ponieważ
A. lecą w kluczu.
B. zmierzają do gniazda przy wiejskiej chacie.
C. przemieszczają się w grupie.
D. wzbudzają zainteresowanie ludzi.
Zadanie 11 (0-1)
Obraz Chełmońskiego stanowi przykład malarstwa
A. symbolicznego.
B. impresjonistycznego.
C. realistycznego.
D. ekspresjonistycznego.
Zadanie 12 (0-1)
O zainteresowaniu postaci ptakami świadczy
A. tytuł obrazu.
B. obecność bocianów w centrum kompozycji.
C. zwrócenie głów w jednym kierunku.
D. wykonywanie charakterystycznych gestów.
Zadanie 13 (0-1)
Ukazanie postaci w chwili spożywania posiłku podkreśla
A. statyczny charakter obrazu.
B. dynamikę sceny.
C. charakterystyczne zachowania.
D. zwyczajność przedstawionej sytuacji.
4
Zadanie 14 (0-1)
Na obrazie dominuje atmosfera
A. skupienia i powagi.
B. spokoju i zmęczenia.
C. zatroskania i roztargnienia.
D. bezpieczeństwa i spokoju.
Zadanie 15 (0-1)
Przynależność postaci do określonej warstwy społecznej można
rozpoznać po
A. miejscu.
B. otoczeniu.
C. czynnościach.
D. stroju.
Zadanie 16 (0-1)
Oś kompozycyjną obrazu stanowią
A. stojące woły.
B. odpoczywające postacie.
C lecące bociany.
D. widniejące w oddali chaty.
Zadanie 17 (0-1)
Współczesny grafik posłużył się obrazem Chełmońskiego, by
A. podkreślić dawny rodowód zagrożenia.
B. zażartować z autora.
C. wykorzystując znany tekst kultury, zwrócić uwagę na problem.
D. za pomocą humoru umniejszyć wagę problemu.
Zadanie 18 (0-1)
O obrazie w zmienionej wersji można powiedzieć, że jest
A. groteskowy.
B. tragiczny.
C. komiczny.
D. dramatyczny.
TEKST III
Jesień szła coraz głębsza. (...) Nawet ten bociek z przetrąconym
skrzydłem, co się był ostał, i którego widywano samotnie brodzącym po
łąkach, przychodzić jął pod bróg Boryny abo i zasię na samo podwórze,
gdzie mu Witek skwapliwie podrzucał na przynętę jadło.[...]
Witek miał przykazane, aby pilnował ognia i dokładał polan, ale tyle go
ino widzieli co przy śniadaniu, bo zaraz się gdziesik zapodział. [...] siedział
ano za brogiem w szczerym polu pod krzami i zakładał sidła na kuropatki,
a gęsto je przysypywał plewami dla niepoznaki i przynęty. A
apa z nim był i
ten bociek, którego to był w jesieni chorego przygarnął, wykurował,
ochraniał, żywił, sztuk różnych wyuczył i tak się z nim pokumał, że niech
ino zagwizdał nań po swojemu, to ptak chodził za nim niezgorzej od A
apy,
5
z którym był w wielkiej zgodzie, bo razem wyprawiali się na szczury w
stajni. [...]
Władysław Reymont, Chłopi, cz. I r. V i cz. II r. IV, Warszawa 1970 r.
Zadanie 19 (0-1)
Obraz Chełmońskiego (tekst II - A) i fragment powieści Reymonta
(tekst III) łączy
A. opis lecących bocianów.
B. motyw wsi.
C. przedstawiona pora roku.
D. pokazane zajęcia ludzi.
Zadanie 20 (0-1)
Zastosowana w tekście III stylizacja gwarowa ma na celu
A. utrwalenie zanikającej mowy.
B. uatrakcyjnienie prozy.
C. oddanie realizmu opisywanego środowiska.
D. odrealnienie sytuacji.
Zadanie 21 (0-2)
Nazwij dwie różne cechy Witka. Uzasadnij obie, odwołując się do
fragmentu (tekst III)
.......................................................................................................
.......................................................................................................
TEKST IV
A B
Dzisiaj na wielkim morzu obłąkany Do kraju tego, gdzie winą jest dużą
Sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem, Popsować gniazdo na gruszy bocianie,
Widziałem lotne w powietrzu bociany Bo wszystkim służą...
Długim szeregiem. Tęskno mi, Panie.
Cyprian Kamil Norwid:  Moja piosnka [II]
Żem je znał kiedyś na polskim ugorze,
Smutno mi, Boże!
Juliusz Słowacki: Hymn  Smutno mi, Boże
Zadanie 22 (0-2)
Bocianie gniazdo - podaj dosłowne i metaforyczne znaczenie
wyrażenia
dosłowne..........................................................................................
metaforyczne.....................................................................................
6
Zadanie 23 (0-1)
Z tekstów A i B (tekst IV) odczytaj dwa elementy autobiograficzne
wspólne dla obu twórców.
.......................................................................................................
.......................................................................................................
Zadanie 24 (0-1)
Używając terminu związanego z poezją, wyjaśnij, w jaki sposób
kończą się obie strofy.
.......................................................................................................
Zadanie 25 (0-2)
Romantyzm  epoka, w której tworzyli obaj poeci, obfitowała w
ważne zdarzenia historyczne. Wymień dwa z nich  jedno z historii
Polski, drugie z historii Europy.
.......................................................................................................
.......................................................................................................
Zadanie 26 (0-1)
Dzisiaj na wielkim morzu obłąkany. Przekształć wypowiedz

zastępując archaizm wyrazem współczesnym
.......................................................................................................
.......................................................................................................
Zadanie 27 (0-1)
Wyjaśnij, do jakiego symbolicznego znaczenia bociana nawiązuje
umieszczony poniżej rysunek satyryczny?
.......................................................................................................
7
Zadanie 28 (0-5)
Zredaguj oficjalne zaproszenie na wykład poświęcony obecności
bociana w kulturze i sztuce. Uwzględnij niektóre tematy
wypowiedzi.
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
Zadanie 29 (0-15)
Napisz list otwarty, w którym wyjaśnisz, dlaczego człowiek jest
odpowiedzialny tworzoną cywilizację. Odwołaj się do co najmniej
dwóch przykładów, z których jeden musi być spoza arkusza.
8