NASI SKRZYDLACI S
SIEDZI
 PROPOZYCJE ZAJ
Ć W TERENIE.
Dawid Weisbrodt
PODSTAWOWE INFORMACJE.
Ptaki ze względu na liczebność oraz ró\
norodność są wśród zwierząt najbardziej wdzięcznym
obiektem obserwacji. Niemal w ka\
dej miejscowości odnajdziemy dogodne miejsca do  podglądania
ptasich obyczajów i zachowań. Mo\
e to być park, brzeg jeziora, rzeki lub nawet teren szkoły o ile tylko
znajduje się tam, choć kilka drzew czy krzewów. Poło\
enie naszego kraju w umiarkowanych szerokościach
geograficznych pozwala na obserwowanie ró\
nych gatunków ptaków w zale\
ności od pory roku. Okres
wiosenny i jesienny, jako czas ptasich wędrówek jest bardzo dogodny do obserwacji ptaków w ró\
nych
środowiskach.
Póz
na wiosna oraz lato to sezon lęgowy, podczas którego ptaki budują gniazda i wychowują młode.
Mo\
emy wówczas słuchać ró\
norodnych ptasich głosów, Śpiewające samce obwieszczają innym
przedstawicielom swojego gatunku o swej sile i zaciekle bronią swojego terytorium.
Zima to dla wielu ptaków najtrudniejsza pora roku. Co roku przylatują do nas na zimę goście z dalekiej
północy i wschodu naszego kontynentu. Są wśród nich zarówno dobrze znane sikory, mysikróliki, gile,
ró\
ne gatunki mew, czy te\
jemiołuszki.
Bardzo dobrym miejscem obserwacji ptaków w okresie od póz
nej jesieni do wiosny są okolice
karmnika. Mo\
na tam spotkać nawet kilkanaście gatunków ptaków spędzających zimę w pobli\
u terenów
zabudowanych. Czasami obfitość drobnego ptactwa zwabia w okolice karmnika krogulca  niewielkiego
ptaka drapie\
nego. Umiejscowienie karmnika w pobli\
u okien budynku szkolnego stwarza mo\
liwość
prowadzenia obserwacji nawet bez konieczności opuszczania szkoły. Nale\
y tylko pamiętać
o systematycznym wykładaniu pokarmu, gdy\
ptaki szybko przyzwyczajają się do takich miejsc.
Okres wczesnoszkolny jest bardzo dobrym momentem na rozpoczęcie przygody z poznawaniem dzikiej
przyrody a ptaki na pewno są jednymi z najbardziej widowiskowych jej przejawów.
UCZESTNICY: Uczniowie klas 1-3
CZAS REALIZACJI: 2- 3 godziny
Cele ogólne:
Obserwowanie i rozpoznawanie pospolitych gatunków ptaków w najbli\
szym sąsiedztwie człowieka.
CELE SZCZEGÓA
OWE
Uczeń:
" rozpoznaje kilka najpospolitszych gatunków ptaków występujących w najbli\
szej okolicy
" opisuje obserwowane gatunki ptaków: ich barwę, wielkość, sylwetkę, kształt dzioba
" rozumie rolę ptaków w przyrodzie,
" dostrzega ró\
norodność zachowań ptaków w poszczególnych porach roku,
" spostrzega zmiany w otaczającej go przyrodzie,
" doskonali sprawności umysłowe, manualnych i ruchowych;
" rozwija zainteresowania przyrodnicze
METODY: stymulowanie aktywności twórczej, poszukująca, ćwiczeń praktycznych
DOOKOA
A PTAKI!  PROJEKT EDUKACYJNY GBPW  KULING
NASI SKRZYDLACI S
SIEDZI - 2.
FORMY PRACY: zbiorowa, grupowa, indywidualna
ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Przewodniki do oznaczania ptaków, taśmy miernicze, linijki , lornetki.
PRZYGOTOWANIE DO ZAJ
Ć:
Planując lekcję terenową poświęconą ptakom warto nawiązać kontakt z ornitologiem (np. za
pośrednictwem Internetu. Mo\
emy takie informacje znalez
ć min. na stronie www.kuling.org.pl.
Nale\
y tak\
e wcześniej powiadomić dzieci zajęciach terenowych o. Następnie przygotowujemy karty
pracy (wraz z podkładkami ułatwiającymi pisanie) oraz załączniki, zestaw pisaków lub ołówków, przewodniki
do rozpoznawania ptaków
PROPOZYCJE ZAJ
Ć:
Poznajemy ptasich sąsiadów
Do obserwacji ptaków w ich naturalnym środowisku najkorzystniejsze są godziny ranne, kiedy ptaki
wykazują największą aktywność. Niemal ka\
dy zakątek miasta dobrze nadaje się do prowadzenia ptasich
obserwacji. Jako miejsce wycieczki obfitujące w ró\
ne gatunki ptaków najlepiej jednak wybrać parki
lub obszary nadwodne np. brzeg jeziora, rzeki lub nadmorską pla\
ę.
" Rozdajemy karty pracy (karta w załączniku) przyrządy do notowania.
" Dzielimy klasę na zespoły.
" Podczas zajęć w terenie zadaniem uczniów jest zapisanie nazw ptaków rozpoznanych z pomocą
prowadzącego zajęcia. Mo\
na spróbować oszacować liczbę osobników i wpisać ją do karty. Ponadto
ka\
dy zespół uzupełnia dane dotyczące daty i miejsca obserwacji. Warto zanotować sposób
zachowania się ptaka (np. lot, \
erowanie odpoczynek). Mo\
na zmotywować uczniów do obserwacji
nagrodami dla szczególnie aktywnych (np. uczeń, który pierwszy zauwa\
y ptaka dostaje jeden punkt)
Tropiciele ptaków
Aby zrealizować ten temat nale\
y udać się w miejsce obfitujące w tropy ptaków (np. na pla\
ę, piaszczysty
lub brzeg jeziora lub rzeki). Bardzo łatwo obserwować ptasie tropy zimą na śniegu. Miejscem poszukiwań
mogą być okolice szkolnego karmnika, boisko szkolne. Mo\
na ułatwić sobie zadanie poprzez np. wysypanie
pokarmu bezpośrednio przed zajęciami, co powinno ściągnąć ptaki i skłonić je do pozostawienia
interesujących nas odcisków (je\
eli będziemy obserwować zlatujące się ptaki ułatwi nam to póz
niejszą
identyfikację tropów)
" Dzielimy dzieci na 4-5 osobowe zespoły.
" Uczniowie odnajdują tropy ptaków i w miarę mo\
liwości starają się je zidentyfikować (na podstawie
literatury) w oparciu o jego długość i kształt
" Zadajemy uczniom zadanie do wykonania: mają zmierzyć długość ptasiego kroku na podstawie tropu,
a następnie obliczają, jaki dystans przejdzie ptak po 10 krokach i 100 krokach (zakładając, \
e kroki
będą równej długości). Wygrywa dru\
yna, która najszybciej dokona obliczeń.
Np. długość kroku ptaka wynosi 11 cm, a zatem po 10 krokach kaczka przebędzie dystans 110 cm
Obserwujemy ptasich gości odwiedzających karmniki
Obserwacje ptaków w pobli\
u karmnika mogą się okazać najłatwiejszą metodą do zapoznania uczniów
z pospolitymi gatunkami naszych ptaków. Karmnik najlepiej ustawić tak, \
eby znajdował się w pewnej
odległości od okien szkoły, co umo\
liwi obserwacje bez potrzeby opuszczania budynku.
" W pierwszej kolejności przystępujemy do przygotowania pokarmu dla ptaków, na który powinny się
składać produkty w mo\
liwie najmniej przetworzony sposób. Najlepiej nadają się do tego ziarna
słonecznika, smalec i słonina, a tak\
e miękkie owoce takie jak śliwki, morele, rodzynki. Unikajmy
chleba, który ze względu na znaczną zawartość soli nie jest dobrym pokarmem dla ptaków.
" Przygotowanie przez uczniów pokarmu dla ptaków. Dobrym pokarmem są zmieszane ze smalcem
DOOKOA
A PTAKI!  PROJEKT EDUKACYJNY GBPW  KULING
NASI SKRZYDLACI S
SIEDZI - 3.
ró\
ne nasiona. Mo\
na je uformować w kształcie kuli i wło\
yć do plastikowej siatki (np.
po pomarańczach), lub upchać do płytkich kubków po jogurtach. Wcześniej trzeba w dnie kubka
zamocować sznurek. Tak przygotowane karmy mo\
na zawieszamy w okolicy karmnika, na gałązce lub
innym , dobrze widocznym, ale bezpiecznym dla ptaków miejscu.
" Zadaniem uczniów jest obserwacja karmnika przez określony czas (np. 20 min). W tym czasie
z pomocą nauczyciela uczniowie starają się rozpoznać pojawiające się przy karmniku gatunki
ptaków ich liczbę oraz rodzaj pobieranego pokarmu (np. słonina, ziarna słonecznika). Dzeici mogą
prowadzić obserwację przez cały rok w równych odstępach czasu (np. co tydzień) i najlepiej o tej
samej porze (najkorzystniejsze do obserwacji ptaków są godziny ranne).
" Obserwacje ptaków notujemy na specjalnej wcześniej przygotowanej tabeli na ścianie w klasie,
notując zauwa\
one gatunki, podając datę obserwacji, warunki pogodowe (temperatura, opady
atmosferyczne), liczbę ptaków odwiedzających karmnik. W przypadku obserwacji prowadzonych
przez dłu\
szy czas warto podsumować akcję zwracając uwagę na:
W jakim miesiącu (o jakiej porze roku) ptaków było najwięcej ?
W jakim dniu było najwięcej ptaków, jakie była wówczas pogoda?
" Trzeba pamiętać, \
e ptaki nale\
y dokarmiać regularnie, nawet jeśli przez jakiś czas nie
prowadzimy obserwacji.
LITERATURA:
Buchner M., 1992. Przewodnik  Śladami zwierząt . Wydawnictwo Mulico. Warszawa
Brown. R., Ferguson J., Lawrence M., Lees D., 2006. Tropy i ślady ptaków. Wydawnictwo Muza.
Warszawa
Jonsson L., 1998 Ptaki Europy i Obszaru Śródziemnomorskiego. Multico. Warszawa
Sokołowski J., 1980 Tajemnice ptaków. Instytut Wydawniczy  Nasza Księgarnia . Warszawa
Kruszewicz A., 2005, Pomagamy ptakom. Dokarmianie, przyjazny ogród, budki lęgowe. Multico.
Kruszewicz A, 2005. Ptaki Polski t.1, Multico.
Kruszewicz A., 2006. Ptaki Polski t.2, Multico.
Lohmann M. 2001. Ptaki w ogrodzie. Praktyczny poradnik dla całej rodziny. Wyd. Delta, Warszawa.
Szokalski M., Wojtatowicz J. 1989. Ptaki w ogrodzie. PWR i L. Warszawa.
DOOKOA
A PTAKI!  PROJEKT EDUKACYJNY GBPW  KULING
NASI SKRZYDLACI S
SIEDZI - 4.
ZAA

CZNIK 1.
Jeśli zaobserwowałeś wymienione w tabeli zachowania wstaw znak  + w odpowiednim wierszu. Mo\
esz
zaznaczyć w kilku wierszach.
JAKI TO PTAK  WPISZ NAZW
:
PTAK LECI
PTAK PRZY GNIEśDZIE
PTAK PRZEGANIA INNE PTAKI
PTAK PA
YWA
PTAK NURKUJE
PTAK SPIEWA LUB ODZYWA SI
W INNY
SPOSÓB
PTAK SPA
OSZYA
SI

DATA
OBSERWACJI
JAKI TO PTAK  WPISZ NAZW
:
OKOLICE SZKOA
Y
NAD WOD

DOMY JEDNORODZINNE, NISKA
ZABUDOW

OTWARTE TERENY ZIELONE
(DZIAA
KI, SKWERY ITP.)
BUDYNKI PI
TROWE
LAS
PARK
DATA
OBSERWACJI
Z
DOOKOA
A PTAKI!  PROJEKT EDUKACYJNY GBPW  KULING
Rodzaje zachowań
obserwowanych ptaków
Miejsce obserwacji