RECENZJE
Lepiej byç bogatym...
ÂWIAT DOMINUJŃCYCH SAMCÓW ALFA. JANUSZ DŃBROWSKI
posiadania majÄ…tku, który zaczyna si´ rych jeszcze wrócimy  milionerami
HISTORIA NATURALNA BOGACZY. liczyç od dochodu rocznego powyÅ»ej nuworyszami. Natomiast wiele uwagi
RAPORT Z BADAÄ„ TERENOWYCH
miliona dolarów) jest demonstrowanie poĘwi´ca angielskiej arystokracji, cho-
Richard Conniff
dominacji. Nie ulega przy tym wątpli- ciaŻ poza rodziną królewską ten ostat-
T"um. Piotr Amsterdamski
woĘci, Że ludzie bogaci mają w tym ni podgatunek nie naleŻy do najbardziej
Wydawnictwo CiS,
wzgl´dzie znacznie wi´ksze moÅ»liwoĘ- zamoÅ»nych. Nie ma w tym nic dziwne-
Wydawnictwo W.A.B.
ci. IdÄ…c tym tropem, autor zaczÄ…" si´ go, gdyÅ» ta grupa spo"eczna jest od wie-
Warszawa 2003
zastanawiaç, czy nie moÅ»na by spojrzeç ków najdok"adniej zbadana i stanowi
na bogaczy inaczej  jak na dominujące punkt odniesienia, coĘ na wzór metra z
Historia naturalna bogaczy uzupe"nia na zwierz´ta. Natchn´"o go do tego zdanie, SÅ»vres pod ParyÅ»em. Bardzo waÅ»nym
naszym rynku czytelniczym niedobór które us"ysza" od zaprzyjaęnionego bio- tropem dla badaczy jest takŻe silny zwią-
publikacji o ludziach bogatych i superbo- loga:  WĘród pawianów obowiązują ta-
gatych. Richard Conniff podszed" do kie same regu"y jak w powieĘciach Jane
sprawy naukowo i moÅ»na powiedzieç, Austen: utrzymuj Ęcis"e zwiÄ…zki z krew-
W KSIóGARNIACH
Å»e osiÄ…gnÄ…" ciekawe wyniki, choç temat nymi i staraj si´ wkr´ciç do grona zwie-
Dom Wydawniczy REBIS
jest trudny i niezwykle rozleg"y. Jak bo- rzÄ…t zajmujÄ…cych wysokie miejsce w
Y: o pochodzeniu m´Å»czyzn Steve Jones
wiem wynika z za"ączonej do ksiąŻki bi- hierarchii .
bliografii, o ludziach bardzo zamoŻnych Metoda socjologiczno-antropologicz-
Gdał
skie Wydawnictwo Psychologiczne
opublikowano juÅ» na Ęwiecie dziesiÄ…tki, na, którÄ… pos"uguje si´ Conniff, nie jest
Psychologia róŻnic indywidualnych.
jeŻeli nie setki powaŻnych powieĘci i roz- zresztą nowa, gdyŻ liczni badacze udo- Wybrane zagadnienia Red. Magdalena
praw si´gajÄ…cych wielu wieków wstecz, wodnili, Å»e wielokrotnie dzia"amy zgod- Marsza"-WiĘniewska, Tatiana Klonowicz
i Ma"gorzata Fajkowska-Stanik
zw"aszcza w obszarze angloj´zycznym. nie z rytua"ami znanymi naczelnym,
Sukces firmy Iwona Majewska-Opie"ka
JakÅ»e skromne sÄ… na tym tle zamiesz- a nawet innym, mniej rozwini´tym ga-
czane przez tygodnik Wprost od kilku- tunkom. Analiza hierarchii, dominacji,
Pał
stwowy Instytut Wydawniczy
nastu lat listy stu najbogatszych Pola- obyczajów seksualnych i terytorializmu,
Co to jest cz"owiek? O podstawach filozofii
ków, które z biegiem czasu stworzy"y wys"ugiwanie si´ samcom o wyÅ»szej po- i biologii Luc Ferry, Jean-Didier Vincent
podstawy do wspó"czesnego krajowego zycji i  dziobanie s"abszych  to wszyst-
Prószył
ski i S-ka
pitawala. ko uwaŻane by"o przez biologów na-
Gen ciekawoĘci S"awomir Zagórski
Bogacze budzą na ca"ym Ęwiecie turalistów i zwolenników darwinizmu
Epigramy Posejdippos
ogromne zainteresowanie. W Ęlad za za Ęwietne narz´dzie do badania ludz-
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
Conniffem wiele osób zadaje sobie py- kich spo"ecznoĘci. Zas"ugą autora jest
Atlas. Odkrywamy Uni´ EuropejskÄ…
tanie: skoro kobiety sÄ… z Wenus, a m´Å»- zastosowanie tej metody do podgatunku
Wydawnictwo Amber
czyÄ™ni z Marsa, to skÄ…d u diab"a wzi´li bogaczy, których definiuje jako zbiór do-
Nowe zagadki archeologii Luc Bürgin
si´ bogacze? Wszystkich, którzy jeszcze minujÄ…cych samców alfa, i rozwijajÄ…c t´
nie si´gn´li po t´ ksiÄ…Å»k´, Ępiesz´ zapew- tez´, potrafi jÄ… dowcipnie udowodniç.
Wydawnictwo Naukowe PWN
niç, Å»e odpowiedÄ™ jest wyczerpujÄ…ca i ZgadzajÄ…c si´ z poglÄ…dami autora, wy- Mikrobiologia. RóŻnorodnoĘç, choroby
spe"nia wymagania stawiane populary- pada jednak w tym miejscu zauwaÅ»yç, i Ęrodowisko A. Salyers, D. Whitt
Dzieje kultury brytyjskiej Wojciech Lipoł
ski
zatorom nauki. Że nie doceni" on rosnących ostatnimi
Punktem wyjĘcia by"a oczywiĘcie zna- czasy wp"ywów dominujących samic al-
Wydawnictwo Ossolineum
na w ekonomii teoria, Å»e aby powstali fa, wywodzÄ…cych si´ ze szczepu biz-
Âwiat staroÅ»ytny i jego cuda Mateusz ÚmudziÅ‚
ski
bogacze, musia"o powstaç bogactwo, a neswoman. Jest to zupe"nie nowe zja-
Niezb´dnoĘç teorii politycznej W"adys"aw
zatem ludzie musieli przejĘç od myĘ- wisko, które wĘród zwierzÄ…t, zw"aszcza J. Stankiewicz
listwa i zbieractwa do Å»ycia osiad"ego, naczelnych, nie wyst´puje w takim nasi- Geopolityka Carlo Jean
uprawiaç ziemi´, gromadziç Å»ywnoĘç, leniu. O ile bowiem w przesz"oĘci zda-
Wydawnictwo W.A.B.
a potem inne liczne dobra. Po zaledwie rza"y si´ bogate i pot´Å»ne w"adczynie,
Drzymalski przeciw Rzeczypospolitej
10 tys. lat i wielu przep"ywach kapita"u choçby Kleopatra, o tyle ostatnia fala
Artur Baniewicz
z rÄ…k do rÄ…k pojawi"a si´ rodzina Wal- równouprawnienia kobiet i wzrostu ich
DuchowoĘç na co dzieÅ‚
Jolanta Sokó"-Jedlił
ska
tonów, Ted Turner, Rupert Murdoch, Bill bogactwa i wp"ywów ma doĘç krótkÄ…
Wydawnictwo Zysk i S-ka
Gates i inni. histori´.
Psychologia spo"eczna David G. Myers
Zdaniem Conniffa najbardziej cha- W zasadzie Conniff nie zajmuje si´
Historia filozofii zachodniej Richard H. Popkin
rakterystyczną cechą bogaczy (oprócz  poza nielicznymi wyjątkami, do któ-
88 ÂWIAT NAUKI STYCZEÄ„ 2004
zek matrymonialno-genetyczny, jaki po- "ówki Ęwiatowej zarówno pod wzgl´- tem nie prawdziwym milionerem, lecz
wsta" pomi´dzy podupadajÄ…cymi finan- dem rozmiarów aktywów, jak i ekstra- oszustem.
sowo angielskimi lordami a córkami wagancji. Zdaniem Conniffa bogacze starajÄ… si´
amerykał
skich bogaczy zaimportowa- Specjalnie dla polskiego czytelnika cz´sto imponowaç innym rozmaitego ty-
nymi z USA na poczÄ…tku XX wieku. Ten moÅ»na natomiast poleciç smakowite ka- pu wyczynami. Klasycznym przyk"adem
sojusz dobrego urodzenia i kapita"u o wa"ki dotyczÄ…ce Barbary Piaseckiej- jest Dennis Tito  pierwszy turysta w kos-
niezbyt zaszczytnym pochodzeniu i nie- -Johnson. Ostatnio ma"o si´ o niej pisze mosie  lub s"ynny milioner i podróŻnik
legalnych nieraz ęród"ach jest zresztą w polskiej prasie, ale wĘród Ęwiatowej Steve Fosset, który oblecia" Ęwiat balo-
typowy. To po prostu klasyczne pranie elity nadal jest najbardziej znana z boga- nem, wielokrotnie naraŻając Życie. Są to
pieni´dzy, które jest nieustajÄ…cym pro- tych Polaków, wyprzedza pod tym wzgl´- oczywiĘcie skrajne przyk"ady. Na co
blemem milionerów na wszystkich kon- dem nawet Jana Kulczyka. Jak z tego dzieł
, jak pisze Conniff, bogaci komuni-
tynentach. widaç, polscy milionerzy to temat, któ- kujÄ… innym, kim sÄ…, modnymi ubrania-
JeÅ»eli jednak mowa o genetyce, to ry wciÄ…Å» czeka na swojego Herodota, bo mi, r´cznie szytymi butami, wyrafinowa-
Conniff jest bardzo sceptyczny co do te- o krajowych wspó"czesnych, lecz nie- nymi daniami i winami, dzie"ami sztuki,
zy, Å»e ludzie bogaci to odr´bna, wyse- zbyt zamoÅ»nych arystokratach powsta"o muzykÄ…, szybkimi samochodami, wiel-
lekcjonowana w drodze ewolucji rasa. juÅ» kilka obszernych pozycji. kimi jachtami, prywatnymi odrzutowca-
Jego zdaniem powszechna rozwiÄ…z"oĘç Dobrze by by"o, gdyby ewentualny mi, koÅ‚
mi pe"nej krwi, wspania"ymi do-
arystokratów i milionerów, a jednocze- polski epigon Conniffa wykorzysta" me- mami i s"awnymi przyjació"mi.
Ęnie liczne wypadki cudzo"óstwa mi´- todologiczny dorobek autora Historii Badania terenowe, które przeprowa-
dzy damskÄ… cz´Ä˜ciÄ… tej klasy a m´skÄ… naturalnej, gdyÅ» zachodzi silne domnie- dzi" autor Historii, wymaga"y sporego wy-
s"uÅ»bÄ…, sprawi"a, Å»e na przyk"ad wi´k- manie, Å»e polscy milionerzy nie róŻniÄ… si"ku. Nie szcz´dzÄ…c si" i Ęrodków, zwie-
szoĘç mieszkaÅ‚
ców wspó"czesnej An- si´ mentalnie od swych zagranicznych dzi" on rozleg"e po"acie naszej planety,
glii, zarówno bogaczy, jak i biedaków, kolegów i w bardzo duÅ»ym stopniu da- penetrowa" zarówno gór´ Red nad doli-
jest ze sobÄ… blisko spokrewniona. S"u- dzÄ… si´ klasyfikowaç wed"ug zachowaÅ‚
nÄ… Aspen, jak i bar U Jimmiego w Mona-
Żącym bogaczy poĘwi´ca Conniff zresz- znanych wĘród pawianów. PiszÄ…cy te ko, w wynaj´tym ferrari objeÄ™dzi" okoli-
tÄ… ca"y obszerny rozdzia". Ukazuje w s"owa zauwaÅ»y" to juÅ» w latach osiem- ce Los Angeles, nie waha" si´ teÅ» dotrzeç
nim istot´ sadomasochistycznych zwiÄ…z- dziesiÄ…tych, gdy przeprowadza" prasowe do pa"acu Blenheim, rezydencji rodu
ków "ączących bogaczy i ich s"ugi, licz- wywiady z najbogatszymi polskimi Churchillów i miejsca narodzin s"ynnego
ne okrucieł
stwa i zdrady. Jako lektur´ przedsi´biorcami  obecnÄ… Ęcis"Ä… elitÄ… Winstona. Po"Ä…czenie aparatury badaw-
uzupe"niającą w tej materii moŻna by finansową kraju. czej uŻywanej do analizy zachował

tu poleciç Ostatniego ciecia Janusza PiszÄ…c o cechach bogaczy nie móg" owadów, ptaków i naczelnych (ze szcze-
G"owackiego. Conniff pominÄ…ç rozwaÅ»aÅ‚
Thorstena gólnym uwzgl´dnieniem szympansów,
ChociaŻ ksiąŻka Conniffa jest w pe"ni Veblena i jego fundamentalnej publi- pawianów i bonobo), którą pozna" pod-
aktualna, co widaç po przypisach, to kacji Teoria klasy próŻniaczej. Przed- czas wspó"pracy z National Geographic
jednak zastanawia brak informacji o miotem polemiki z klasykiem socjologii i Smithsonian Magazine, z metodami sto-
bogaczach z Europy Wschodniej i Ro- sta"a si´ jego teoria  konsumpcji na sowanymi we wspó"czesnej socjologii,
sji. To prawda, Å»e sÄ… to cz´sto komplet- pokaz jako wyróŻnika milionerów, któ- historii i heraldyce da"o znakomite efekty.
ni nuworysze, którzy jeszcze nie tak rzy w ten sposób starajÄ… si´ zademon- PoniewaÅ» w dodatku autor ca"y czas
dawno handlowali walutÄ… na bazarach, strowaç swÄ… pot´g´ i w"adz´. WyraÅ»a prezentuje wyrafinowane angielskie po-
a g"ówne Ä™ród"a ich majÄ…tku pochodzÄ… si´ ona na przyk"ad w budowaniu roz- czucie humoru, czytelnik z pewnoĘciÄ…
z zaw"aszczenia pał
stwowych z"óŻ ropy, licznych pa"aców, urzÄ…dzaniu wystaw- nie b´dzie Å»a"owa" pieni´dzy, które wy-
niklu czy diamentów poprzez prywa- nych bankietów, kupowaniu ogromnych da" na zakup tej ksiąŻki. Wprawdzie nie
tyzacyjne przekr´ty, niemniej nazwiska jachtów. ma w niej pe"nej recepty, jak samemu
Abramowicza, Gusinskiego, Berezow- Conniff, podajÄ…c te przyk"ady, twier- zostaç bogaczem, niemniej koÅ‚
czÄ…ce
skiego czy Chodorkowskiego znane sÄ… dzi, Å»e niektórzy bogacze starajÄ… si´ jed- dzie"o  dziesi´ç regu" dla ma"p alfa da-
czytelnikom Timesa, Paris Match i News- nak konsumowaç dyskretnie, we w"as- je pewne wskazówki, jak mÄ…drze Å»yç w
weeka. Ich wielomiliardowe fortuny z nym kr´gu, chociaÅ» z drugiej strony opis niedoskona"ym Ęwiecie. NajwaÅ»niejszy
pewnoĘciÄ… nie ust´pujÄ… wielu majÄ…tkom dzia"aÅ‚
czeskiego milionera Wiktora Ko- z nich jest chyba punkt pierwszy:  Za-
potentatów z czo"ówki listy Forbesa. zenego w rozdziale trzecim wyraÄ™nie pami´taj Trzy Wielkie K"amstwa swego
Conniff przyznaje, Å»e rozmawia" z licz- przeczy takim twierdzeniom. Po aferze podgatunku. Oto one: Tak naprawd´ nie
nymi reprezentantami podgatunku bo- z  kuponovkÄ… prywatyzacyjnÄ… w Pra- interesujÄ… mnie pieniÄ…dze, W"adza nie
gaczy, ale jak widaç, albo nie uda"o mu dze wywióz" on ca"Ä… fortun´ za grani- ma dla mnie znaczenia, Zupe"nie nie
si´ umówiç z Rosjanami, albo sam z c´, nast´pnie zakupi" ogromny dom w dbam o to, co myĘlÄ… inni. Prawda wy-
tego zrezygnowa". Nie pisze on takŻe Aspen i urządza" w nim królewskie przy- gląda oczywiĘcie zupe"nie odwrotnie:
wiele o milionerach i miliarderach azja- j´cia, czyli konsumowa" superostenta- opanowanie zasobów, dominacja spo-
tyckich, chociaÅ» z docierajÄ…cych od cyjnie. Jego celem by"o po prostu wy- "eczna i popisy to podstawowe cele za-
czasu do czasu na ich temat wiadomoĘ- "udzenie pieni´dzy od swych bogatych równo ma"p z go"ym ty"kiem, jak i ludzi
n
ci wynika, Å»e naleŻą oni do Ęcis"ej czo- i ustosunkowanych goĘci. Okaza" si´ za- w ubraniach z Old Bond Street .
STYCZEÄ„ 2004 ÂWIAT NAUKI 89