Ziemie polskie w czasie drugiej wojny światowej.




Ziemie polskie w czasie drugiej wojny
światowej.

Państwo polskie po wielu latach
przebywania pod zaborami odrodziło się po pierwszej wojnie
światowej jako wolny i niepodległy kraj. Jego mieszkańcy nie
cieszyli się jednak odzyskaną wolnością zbyt długo.
Sąsiadujący z Polską Niemcy szybko zdołali odbudować swoją
armię i we wrześniu 1939 roku rozpoczęli kolejny globalny
konflikt zbrojny (drugą wojnę światową) wkraczając na ziemie
suwerennego państwa polskiego. Mimo zaciekłej obrony, wojska
polskie były bezsilne wobec większej i lepiej uzbrojonej armii
niemieckiej. Polacy bronili się cały wrzesień i początek
paśdziernika. Mimo iż wojna obronna nie przyniosła sukcesu
militarnego Polakom, to zakończyła ona okres bezkrwawych
zwycięstw Hitlera. Polacy nie byli w stanie sami stawić czoła
jednej z najlepszych ówczesnych armii świata atakującej z
trzech stron na Polskę, a od 17 września wspomaganej przez
wojska radzieckie ze wschodu.Zawiedli Polaków ich
sprzymierzeńcy, Anglia i Francja, które mimo wcześniejszych
obietnic nie zaatakowały Niemiec po rozpoczęciu agresji na
Polskę. Ofiarna polska wojna obronna zniwelowała jednak
niemiecki plan wojny błyskawicznej i zakończyła okres
ustępstw aliantów w stosunku do III Rzeszy.Mimo iż wojska
polskie poniosły ogromne straty, to zadały także dotkliwe rany
armią Niemiec i Związku Radzieckiego. Podział ziem polskich
między III Rzeszę i Związek Radziecki został już wstępnie
dokonany przez przedstawicieli tych państw w tajnym protokole
ustanowionym na zawartym 23 sierpnia 1939 roku w Moskwie pakcie
Ribbentrop - Mołotow. 28 września 1939 roku rządy Niemiec i
ZSRR zawarły w Moskwie kolejne porozumienie - traktat "O
granicach i przyjaśni", a zawierał on nowy podział ziem
polskich między te dwa mocarstwa. Dotychczasowa granica
oddzielająca niemiecko - radzieckie interesy w Polsce ustalona w
pakcie Ribbentrop - Mołotow na linii rzek: Narwi, Wisły i Sanu
została nieco zmodyfikowana. ZSRR "odstąpił" Niemcom
województwo lubelskie i część warszawskiego w zamian za
rezygnację Rzeszy ze swoich wpływów na Litwie,którą wraz z
Łotwą i Estonią Hitler uznał za strefę wpływów
radzieckich.W ten sposób pod okupacją radziecką znalazło się
ponad 200 tys. km^2 Polski przedwrześniowej z 12 mln jej
obywateli, natomiast Rzesza zagarnęła 189 tys.km^2 z 22 mln
mieszkańców.Jeszcze podczas trwania walk na ziemiach polski,
najwyższe władze polskie uciekły do Rumunii, gdzie zostały
wkrótce internowane. W tej sytuacji prezydent Ignacy Mościcki
wyznaczył na swojego następcę Władysława Raczkiewicza. Nowy
prezydent misję utworzenia rządu powierzył Władysławowi
Sikorskiemu, jednemu z przywódców przedwojennej opozycji
antysanacynej.Sikorski objął wkrótce również stanowisko
Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych. W ten sposób jeszcze
we wrześniu '39 roku na terenie sprzymierzonej Francji został
powołany nowy rząd Rzeczypospolitej Polskiej, którego
głównymi zadaniami było: kontynuowanie walki z Niemcami,
organizowanie wojsk polskich na Zachodzie i współdziałanie z
Wielką Brytanią i Francją. Rząd ten został wkrótce uznany
przez wszystkie państwa koalicji antyhitlerowskiej, co
oznaczało ciągłość państwowości polskiej. Przegranie wojny
obronnej przez Polaków i postanowieniach paktu
Ribbentrop-Mołotow zmodyfikowane w traktacie "O granicach i
przyjaśni" z 28 września '39 oznaczało podział Polski na
dwie strefy okupacyjne - niemiecką i radziecką. Okupowane przez
Niemców ziemie polskie zostały podzielone na dwie części:
Pomorze, Wolne Miasto Gdańsk, Wielkopolska i Górny śląsk
zostały włączone bezpośrednio do III Rzeszy, natomiast na
pozostałych terenach zostało utworzone Generalne Gubernatorstwo
ze stolicą w Krakowie, którego pierwszym Generalnym
Gubernatorem został Hans Frank. Od pierwszych dni okupacji
Niemcy dążyli do zagłady narodu polskiego drogą biologicznego
wyniszczenia, germanizacji, prześladowań i przesiedleń.
Ostrzej zamierzenia te były realizowane na terenach
bezpośrednio włączonych do Trzeciej Rzeszy. Niemcy planowali w
przeciągu 10 lat usunąć z tych terenów wszelkie ślady
polskości. Na tych ziemiach został jako obowiązkowy język
wprowadzony niemiecki, rozpoczęto masowe, brutalne przesiedlenia
ludności polskiej na tereny Generalnej Guberni lub na roboty
przymusowe do Niemiec. Rozpoczęły się także masowe
aresztowania, wywózki do obozów koncentracyjnych i publiczne
egzekucje. Wszelkie dobra ziemskie, majątki, zakłady
przemysłowe itp. osób wysiedlanych były konfiskowane lub
przekazywane niemieckim kolonistą. Wszelki polskie instytucje
kulturalne zostały zamknięte. Szczególnie prześladowana była
inteligencja, oraz ludność żydowska i cygańska. Lżejsze
represje były stosowane na terenie Generalnego Gubernatorstwa,
gdzie program germanizacji został odłożony na okres
póśniejszy. Polacy mieli prawo do własnego języka i
kształcenia na poziomie szkolnictwa podstawowego i zawodowego,
jednak bez przedmiotów nauczających o historii państwa
polskiego jak historia lub geografia. Zamknięto wszystkie
polskie teatry, muzea,biblioteki i tym podobne instytucje
kulturalne. Podstawowym celem germanizacji było zniszczenie
polskiej kultury i religii, oraz zlikwidowanie polskiej elity
umysłowej i politycznej, a reszty narodu polskiego stworzenie
zaplecza siły roboczej, niewolniczo pracującej dla dobra
Rzeszy.Likwidacja mieszkańców Polski (głównie Żydów i
Cyganów) odbywała się w zakładanych od 1940 roku obozach
koncentracyjnych. Taki obozów było mnóstwo, a symbolem zbrodni
nazistów są takie miejsca jak Oświęcim, Brzezinka, Treblinka
i Majdanek.Masowo wywożeni do takich obozów ludzie byli
ograbiani ze wszelkich dóbr materialnych a następnie poddawania
selekcji. Jednostki słabsze były kierowane do masowej zagłady
i zbrodniczych eksperymentów medycznych, natomiast osoby
silniejsze stanowiły bezlitośnie wyzyskiwaną siłę roboczą.
Ogrom zbrodni hitlerowskiej można przedstawić na przykładzie
znanego na całym świecie obozu zagłady, który mieścił się
w Oświęcimiu. Tylko w tym obozie zginęło blisko 1,5 mln
ludzi, z czego przeważającą większość (około 1 mln)
stanowili Żydzi. Był to naród skazany przez hitlerowców na
unicestwienie. W każdym większym mieście była odizolowana od
reszty miasta dzielnica, na terenie której mieściło się getto
żydowskie. Warunki w takich gettach były ciężkie do
zniesienia, dlatego duża część zamieszkujących je Żydów
umierała na ich terenie, a pozostali byli masowo wywożeni do
obozów zagłady. Największe w Europie getto żydowskie
mieściło się w Warszawie, w którym to na niewielkim terenie
Niemcy zamknęli około pół miliona Żydów. Ciężkie warunki
życia panowały także na terenach polskich wcielonych po
wrześniu '39 roku do ZSRR. Przez bardzo długi okres czasu
zbrodnie dokonywane przez okupanta radzieckiego były tuszowane
przez władze PRL, lecz w ostatnich latach zostały one
publicznie ujawnione. Po zakończeniu działań wojennych tereny
polskie zostały przyłączone do Związku Radzieckiego wraz z
zamieszkującą je ludnością. NKWD rozpoczęła na tych
ziemiach akcję która już od kilku lat była prowadzona na
terenie ZSRR, czyli tzw. oczyszczanie społeczeństwa z
"elementów niepożądanych" stanowiących zagrożenie
dla istnienia ZSRR. Za wrogów Związku Radzieckiego uważano
przede wszystkim właścicieli majątków ziemskich, pracowników
przedwojennego aparatu państwowego, działaczy politycznych i
społecznych, urzędników,wojskowych itp. Ta część
społeczeństwa w pierwsze kolejności była aresztowana i
wywożona w głąb ZSRR, głównie do obozów pracy na Syberii i
w Kazachstanie. Pozostała część społeczeństwa nie mogła
się także czuć bezpieczna, gdyż aparat terroru działał
bardzo sprawnie, a NKWD wystarczył bezpodstawny donos by uznać
człowieka za winnego. Jeżeli ktoś nie chciał się dobrowolnie
przyznać do zarzucanego mu czynu, to owo przyznanie wymuszało
się na nim podczas długich i okrutnych przesłuchań.
Tragicznie zakończył się także los około 230 tys. polskich
jeńców wojennych(głównie oficerów służby czynnej i
rezerwy), którzy we wrześniu 1939 roku dostali się do niewoli
radzieckiej. Byli oni zsyłani do obozów pracy niewolniczej
(łagrów), gdzie wielu z nich zginęło. W marcu 1940 roku na
Kremlu zapadła decyzja o likwidacji polskich oficerów, którą
osobiście podpisał Stalin. W latach 1939 - 1941 w wyniku
różnych form eksterminacji zginęło ponad 150 tys. polskich
jeńców wojennych, lecz ich liczba ciągle wzrasta na skutek
odkrywania coraz to nowych grobów Polaków na terenie byłego
ZSRR.Dla 15 tys. oficerów polskich zostały utworzone specjalne
obozy w Kozielsku,Starobielsku i Ostaszkowie . Prawie wszyscy
więśniowie tych obozów zostali wymordowani, głównie w
Katyniu , Charkowie i Miednoje. Nie są jednak znane dokładne
dane dotyczące tych zbrodni dokonanych przez NKWD.Zajęcie ziem
polskich przez wrogie armie zmusiło żołnierzy wojska
polskiego, którym udało się uniknąć wzięcia do niewoli, do
"zejścia do podziemia".Władzę nad w ten sposób
formującymi się organizacjami zbrojnymi przejął rząd polski,
który po klęsce Francji ewakuował się wraz z częścią
Polskich Sił Zbrojnych do Anglii. W skład tego rządu wchodzili
członkowie czterech partii politycznych: Polskiej Partii
Socjalistycznej "Wolność, Równość,
Niepodległość", Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa
Narodowego (endecji) i Stronnictwa Pracy, z którym osobiście
był związany premier Władysław Sikorski . Generał Sikorski
był także zwierzchnikiem Polskich Sił Zbrojnych walczących u
boku aliantów oraz w kraju. W Polsce początkowo nie było
zorganizowanych. Polacy w każdy możliwy sposób starali się
utrudniać działania okupantów, począwszy od uchylania się od
dostarczania żywności dla wojska, przez zaniżanie produkcji na
potrzeby armii a skończywszy na ukrywaniu przedmiotów
wartościowych dla kultury polskiej. Działały także
konspiracyjne drukarnie i wydawnictwa. Powstawały także tajne
szkoły w stopniu średnim i wyższym. Polacy zaczęli także
organizować oddziały zbrojne.Jeszcze przed kapitulacją
Warszawy powstała w nie Służba Zwycięstwu Polsce (27
września 1939 roku). Po dwóch miesiącach działalności na
rozkaz generała Władysława Sikorskiego została
przekształcona w tajną organizację wojskową - Związek Walki
Zbrojnej, a następnie w 1942 roku w Armię Krajową (AK),
której dowódcą został mianowany generał Stefan
"Grot" Rowecki .Po jego aresztowaniu w 1943 roku
stanowisko to przejął Tadeusz "Bór" Komorowski
.Armia Krajowa liczyła wtedy ponad 250 tys. żołnierzy.Rząd
Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie chciał przeprowadzić
akcję scaleniową, podczas której wszystkie organizacje
podziemne miały podporządkować swoje komórki wojskowe
strukturą Armii Krajowej. Jednak nie wszystkie organizacje
wojskowe podporządkowały się temu rozkazowi.Obok Armii
Krajowej inną wielką tajną polską organizacją wojskową
były Bataliony Chłopskie, licząca ponad 100 tys. żołnierzy
partyzantka konspiracyjna na wsi podporządkowana Stronnictwu
Ludowemu. Również Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW),
podległa Stronnictwu Narodowemu, nie w pełni przyłączyła
się do Armii Krajowej. Część jej członków, przeciwnych
akcji scaleniowej, utworzyła Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) o
obliczu skrajnie prawicowym.Celem głównym Armii Krajowej było
przygotowanie ogólnonarodowego powstania w terminie uzgodnionym
z rządem polskim w Londynie i jego sojusznikami. Rząd był
przeciwny organizowaniu większych akcji zbrojnych w terenie,
gdyż były one zawsze okupione dużymi stratami, a przynosiły
mizerny skutek. Jednak przez cały czas Armia Krajowa prowadziła
tzw. walkę bieżącą,czyli działania dywersyjne, mające za
zadanie osłabienie potencjału militarnego nieprzyjaciela, oraz
akcje odwetowe, za terror stosowany wobec społeczeństwa
polskiego. Akcjami dywersyjnymi zajmowały się specjalne
oddziały pod kierownictwem "Kedywu" - od Kierownictwa
Dywersji. "Kedyw" podzielony był na dwie części: na
terenach niemieckich działał Związek Odwet, a na Kresach
Wschodnich organizacja "Wachlarz". Oddziały
"Kedywu" przeprowadziły wiele trudnych operacji
dywersyjnych jak na przykład: zamach na kata Warszawy, dowódcę
SS i Policji, generała Franza Kutscherę,zamach w Krakowie na
generała Franka Koppe, odbicie z transportu gestapo harcmistrza
Jana "Rudego" Bytnara. Głównodowodzącym
"Kedywu" był początkowo pułkownik Emil
"Nil" Fieldorf , a następnie pułkownik Jan
"Radosław" Mazurkiewicz. W ramach Armii Krajowej
działała także młodzież zgrupowana w Związku Harcerstwa
Polskiego , który w czasie okupacji występował pod pseudonimem
Szarych Szeregów. Wśród dowództwa Armii Krajowej było wielu
"cichociemnych" - polskich żołnierzy szkolonych w
Anglii, a następnie zrzucanych w Polsce w celu rozbudowy
organizacji wojskowych.Armia Krajowa posiadała też dobrze
zorganizowaną siatkę wywiadowczą, która między innymi
dostarczyła dokumentację i prototypu rakiet V1 i V2 aliantom,
oraz namierzyła fabryki je produkujące, które wkrótce
zostały zbombardowane przez lotnictwo alianckie.Mimo iż
dowództwo Armii Krajowej nie zezwalało na większe akcje
wojskowe w terenie, to zezwoliło na taką działalność
oddziałom z Zamojszczyzny, dzięki którym została powstrzymana
niemiecka akcja wysiedlania i pacyfikowania tamtejszej ludności
w celu ustąpienia miejsca niemieckim kolonizatorom.Oddziały
Armii Krajowej i Gwardii Ludowej przyszły także z pomocą
powstańcom warszawskiego getta żydowskiego.Armia Krajowa była
siłą zbrojną Polskiego Państwa Podziemnego. Działalność
polityczną i administracyjną prowadziły jednak władze cywilne
Polski Podziemne. Sprawy polityczne należały do Politycznego
Komitetu Porozumiewawczego, do którego wchodzili przedstawiciele
czterech głównych partii tworzących koalicyjny rząd polski na
emigracji. Konspiracyjny rząd w kraju i jego organizację
terenową tworzyła Delegatura. Na jej czele stał Delegat Rządu
na Kraj, który pełnił funkcję zastępczą premiera rządu
polskiego w Londynie. W ramach Delegatury wyodrębniony został
specjalny pion pod nazwą Kierownictwo Walki Cywilne. Zajmował
się organizowaniem różnego rodzaju oporu przeciwko okupantowi
nie związanego z działalnością wojskową.Kierownictwo Walki
Cywilnej organizowało nauczanie w tajnych szkołach, zajmowało
się opieką nad więśniami, organizowało pomoc dla
przesiedlanej ludności, wydawało czasopisma i różnego rodzaju
publikacje. Delegaturze podlegały także różnego rodzaju
organizacje społeczne jak na przykład Rada Pomocy Żydom
"Żegota".Władze Polski Podziemne nie były jednak
jedynymi organizacjami społecznymi działającymi na terenach
polskich, gdyż na początku stycznia 1942 roku na polecenie
Stalina z Moskwy do Warszawy przybyła grupa komunistycznych
działaczy, którzy utworzyli Polską Partię Robotniczą (PPR).
Na jej czele stanął początkowo Marceli Nowotko. Został on
jednak wkrótce zabity na skutek wewnętrznych sporów i jego
miejsce zajął Paweł Finder.Gdy jesienią 1943 roku został on
aresztowany przez gestapo, zastąpił go krajowy działacz dawnej
Komunistycznej Partii Polski Władysław "Wiesław"
Gomułka. Od momentu powstania Polska Partia Robotnicza
rozpoczęła organizację własnych oddziałów zbrojnych, które
w marcu 1942 roku rozpoczęły działalność pod nazwą Gwardii
Ludowej. Ludność jednak podchodziła z nieufnością do tej
organizacji ze względu na zwierzchnictwo nad nią ZSRR. Dlatego
nie doszło do współpracy komunistów z Delegaturą Rządu na
Kraj. Tak więc Polska Partia Robotnicza była zmuszona
prowadzić odrębną działalność w polskim podziemiu pod
kontrolą ZSRR. W listopadzie 1943 roku PPR przedstawiła swój
program oraz zapatrywania na wygląd państwa polskiego po
odzyskaniu niepodległości w dokumencie skierowanym do
społeczeństwa polskiego pod nazwą "O co walczymy
ś". Na przełomie lat 1943 i 1944 PPR powołała Krajową
Radę Narodową, pretendującą do roli podziemnego parlamentu
polskiego. Jej przewodniczącym został Bolesław Bierut. Krajowa
Rada Narodowa powołała Armię Ludową do której wcielono
Gwardię Ludową i kilka mniejszych formacji zbrojnych lewicy
ruchu ludowego I socjalistycznego. Rozrastanie się sieci
konspiracyjnej KRN było zalążkiem władzy komunistycznej w
Polsce.Polskie organizacje komunistyczne rozrastały się także
w ZSRR. Utworzony w marcu 1943 roku Związek Patriotów Polskich
(ZPP) stał się centralnym ośrodkiem spraw polskich w Związku
Radzieckim. Głównymi jego działaczami była Wanda Wasilewska i
Alfred Lampe. W imieniu ZPP Wanda Wasilewska wystąpiła do
Stalina z propozycją zorganizowania jednostek wojska polskiego w
ramach sojuszniczej armii radzieckiej. Polskie dywizje tworzone w
Sielcach nad Oką witały polskich ochotników narodowymi
sztandarami i polskim umundurowaniem. Większość Polaków
przybywała tutaj jednak dlatego, iż była to jedyna szansa
wydostania się z łagrów i więzień rosyjskich.W ten sposób
na terenie ZSRR powstały dwie duże polskie armie i komuniści
polscy posiadali realną siłę zbrojną, która miała wkrótce
odegrać realną rolę w walce o ustrój nowo powstałego
państwa polskiego.Po przełomowym roku 1943 stało się
oczywiste, że na ziemie polskie wkroczą wojska radzieckie, nie
jak zaś wcześniej przewidywano sprzymierzone wojska alianckie.
Skutkiem tego było opracowanie przez Komendę Główną Armii
Krajowej planu "Burza". Miała ona na celu zajmowanie
ziem polskich po wycofujących się oddziałach niemieckich i
przyjmowanie wkraczającej Armii Czerwonej na terenie już
zajętym przez oddziały Armii Krajowej. W lutym 1944 oddziały
Armii Krajowej rozpoczęły realizację planu "Burza"
na terenach Kresów Wschodnich. Operacja "Burza"
przeszkadzała realizacji planu Stalina dotyczącego
podporządkowania ZSRR wyzwolonych terenów Polski. Dlatego
często dochodziło do walk pomiędzy oddziałami Armii Czerwonej
i AK. Żołnierze AK którzy nie chcieli się przyłączyć do
Armii Czerwonej byli internowani w głąb ZSRR, natomiast
pozostałe oddziały AK musiały stopniowo powracać do
konspiracji. W lipcu 1944 roku przebywający w Moskwie
członkowie kierownictwa KRN za zgodą Stalina podjęli decyzję
o powołaniu Polskiego Komunitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN)
jako organu władzy wykonawczej w kraju. Oznaczało to istnienie
drugiego ośrodka władzy w kraju, niezależnie od rządu w
Londynie i Państwa Podziemnego. Z datą 22 lipca 1944 roku
opracowany został Manifest PKWN. Określał on ustrój i
podział władzy w nowo powstającym państwie polskim i jako
głównego sojusznika i zwierzchnika Polski wskazywał ZSRR.
Powołanie PKWN zakończyło pierwszy etap walki komunistów o
władze w powojennej Polsce. Ogłoszenie Manifestu oznaczało,
że przystąpili oni do jej przejmowania. Mieli oni wielkiego
sojusznika w tej walce, którym niewątpliwie był Związek
Radziecki. Przejmowanie władzy przez PKWN na terenach
wyzwolonych zmusiło władze Podziemnego Państwa Polskiego do
rozpoczęciu powstania w Warszawie, która miała stać się
stolicą przyszłej Polski. Gdy 31 lipca wojska radzieckie
zbliżyły się w okolice Warszawy, Komendant Główny AK -
generał Tadeusz "Bór" Komorowski wydał rozkaz
rozpoczęcia "zwielokrotnionej Burzy" 1 sierpnia o
godzinie 17:00 (tzw. godzina "W"). W ten sposób
rozpoczęło się Powstanie Warszawskie.Ponad 20 tys. żołnierzy
AK uderzyło na wybrane punkty strategiczne miasta.Powstańcom
nie udało się jednak opanować wielu strategicznych punktów
jak na przykład mosty na Wiśle, dworce kolejowe, lotniska itp.
Główną tego przyczyną było słabe uzbrojenie oddziałów
powstańczych. Jednak po kilku dniach powstańcy opanowali
większą część śródmieścia, Żoliborza, Woli, część
Mokotowa, Ochoty i Czerniakowa. Pod koniec pierwszego tygodnia
powstania inicjatywę przejęli jednak Niemcy. Pierwsze uderzenie
poszło na Wolę, gdzie tylko 5 i 6 sierpnia hitlerowcy
wymordowali 40 tys. ludzi, głównie cywilów.Z każdym dniem
powstania zmniejszały się tereny zajęte przez
powstańców.Brakowało żywności, lekarstw, amunicji, leków
itd. Mimo pomocy dostarczanej przez aliantów w postaci zrzutów
broni i żywności, większość tych dostaw trafiał do
Niemców, ponieważ bombowcom alianckim brakowało paliwa na
wykonanie precyzyjnego zrzutu, a Armia Czerwona nie chciała
zezwolić na lądowanie maszyn alianckich, dostarczających
pomocy powstańcom,na swoich lotniskach. Wojska Armii Czerwonej
wstrzymały także swoją ofensywę i czekał na przedpolach
Warszawy na wygaśnięcie powstania. Próbę sforsowania Wisły i
udzielenia pomocy walczącym rodakom podjęła 1 Armia Wojska
Polskiego,jednak nie otrzymała od Rosjan osłony artyleryjskiej
i musiała się wycofać.Powstanie ostatecznie upadło 2
paśdziernika 1944 roku.Upadek powstania zadecydował ostatecznie
o przejęciu władzy w odradzającej się Polsce przez PKWN i tym
samym o zmianie ustroju państwa polskiego na komunistyczny.
Głównym sprzymierzeńcem odradzającej się Polski został
ZSRR. Ostateczne granice ziem państwa polskiego zostały
ustanowione na powojennej konferencji w Jałcie.