Paryż - tło zdarzeń w powieści H. Balzaka "Ojciec Goriot"




Paryż - tło zdarzeń w powieści H. Balzaka "Ojciec Goriot" / [Drukuj prace]Akcję powieści Balzac umieścił w Paryżu, mieście wielkich karier i sprzeczności. Można więc mówić, że tworzy ono tło zdarzeń, ale jest zarazem jakby bohaterem wpływającym na ich przebieg. Paryż jest tu ukazany poprzez charakterystyczne miejsca, ale również poprzez panujące w nim prawa organizujące życie społeczeństwa. Balzac przedstawia stolicę jako określoną przestrzeń i – co ważniejsze – zbiorowość ludzką podległą pewnym zasadom gry. Akcja osadzona w konkretnym miejscu przebiega z zachowaniem pełni realizmu. Tej regule odpowiada także obraz Paryża, z zaułkami, salonami, pensjonatami, domami hazardu oraz sposób przedstawienia stosunków społecznych. To właśnie owo „paryskie piekło” określa kondycję moralną ludzi. Najwyższa wartość ówczesnego Paryża – pieniądz – ustanawia relacje towarzyskie i rodzinne, decyduje o uznaniu i randze obywateli. Nie liczą się podstawowe zasady etyczne, uczucia i godność. Nie ma miejsca na sentymenty, wrażliwość, szlachetność, honor.
Paryż lat dwudziestych XIX wieku to miejsce, w którym można obserwować wiele sprzeczności – ujawniają się one zwłaszcza w kontraście warunków życia warstw najuboższych i arystokracji ukazanym w powieści z całą brutalnością realizmu. Wiele uwagi Balzac poświęcił przedstawieniu dwu środowisk: biedoty zamieszkującej w pensjonacie pani Vauquer i arystokracji – bywalcom salonów, miłośnikom sztuki (teatr) i swobodnych związków uczuciowych. Bardziej zróżnicowaną grupę bohaterów stanowią w powieści pensjonariusze: studenci, niekochany stary ojciec, odtrącona córka, stara panna, bezbarwny przeciętniak, szlachetny przestępca. Świat paryskiej elity jest bardziej jednorodny. Różnice dotyczą w zasadzie tylko pochodzenia. Nowobogaccy uzyskują jednak pozycję towarzyską podobną arystokracji rodowej, ponieważ łączy ją z nią fakt posiadania wielkich dóbr.
Łącznikiem pomiędzy obu światami jest Eugeniusz Rastignac, zarówno mieszkaniec skromnego pensjonatu, jak i bywalec salonów. Jego wrażliwe spojrzenie i zdolność oceny obu środowisk ujawniają rażące kontrasty. Tłem przeżyć i codziennej wegetacji osób z nizin społecznych są wnętrza domu pani Vauquer. Najpierw czytelnik zapoznaje się z opisem domu widzianego z zewnątrz, dziedzińca, na którym przebywają hodowane tu zwierzęta, by potem poznać kolejne kondygnacje i niektóre pomieszczenia począwszy od parteru. Miejscem spotkań mieszkańców pensjonatu jest jadalnia albo salon. Wyposażenie, meble i różne sprzęty, są stare i zużyte. Wśród kurzu i pożółkłych serwet znajduje się wiele tandetnych bibelotów, w kuchni do garnków zagląda kot właścicielki lokalu. Narrator mówi o charakterystycznym, budzącym wstręt „odorze pensjonatu”. Ubiory bohaterów często nieświeże lub po prostu zniszczone łachmany dopełniają atmosfery miejsca.
Zupełnie inny Paryż obserwuje czytelnik poprzez opisy salonów, wyposażonych zgodnie z wymaganiami aktualnej mody, gdzie wszystko jest kosztowne, drogie, zazwyczaj dobrze skomponowane i gustowne. Efektownie wyposażone wnętrza wypełnia gwar balu, szept flirtu, wesołość rozmów towarzyskich lub odgłosy znudzenia a czasem rodzinnej awantury. Gościom usługuje grono lokajów i pokojówek. Bogate stroje i biżuteria, drogie pachnidła i powozy – oto inny obraz Paryża,
Innym znakiem tego miasta jest cmentarz Pere – Lachaise podczas nędznego, ponurego pogrzebu ojca Goriot – miejsce, o którym wspaniali, bogaci Paryżanie nie chcą myśleć i pamiętać.
Tak określone warunki życia kształtują charaktery i postawy bohaterów. W każdym z tych miejsc o pozycji człowieka decyduje to, co posiada, ile dóbr zdołał zgromadzić. Obok pochodzenia społecznego liczy się równie mocno stan majątkowy, dlatego zasady życia, styl bycia, zachowanie i wrażliwość zostały podporządkowane temu prostemu miernikowi wartości człowieka. Właśnie ta reguła ustanawia wzajemne relacje, hierarchię społeczną, bezwzględnie i stanowczo ustala obowiązujący porządek. Tak ukazane i drobiazgowo scharakteryzowane społeczeństwo w różnych jego warstwach to także obraz Paryża. Jest on równocześnie tłem i sednem przedstawionych spraw.
Częstokroć określano dzieło Balzaka jako przekaz historycznej prawdy o epoce. Taką wartość mają charaktery ludzi tego okresu i – oczywiście – wnikliwie ukazane i zanalizowane tło akcji – rzetelnie oddana topografia miasta, wystroje wnętrz, detale strojów, które mogą być traktowane jako źródło do badań warunków i stylu życia, obyczajów oraz przemian społecznych zachodzących w Francji w pierwszej połowie XIX wieku.