UMOWA SPOŁECZNA - koncepcja dotycząca genezy państwa , zakładająca, iż państwo powstało w wyniku dobrowolnej umowy między członkami społeczeństwa (ew. między nimi a władcą). Ludzie zrzekli się swej naturalnej wolności w zamian za korzyści, jakie miało im przynieść istnienie państwa.Teoria umowy społecznej pojawiła się już w starożytności (Platon, Epikur, Cyceron, św. Augustyn), rozwijała się także w średniowieczu (William z Ockham, Marsyliusz z Padwy, Mikołaj z Kuzy), a od XVI wieku powstają nowożytne wersje umowy społecznej (Hugo Grocjusz, Samuel Pufendorf, Baruch Spinoza, Thomas Hobbes, John Locke, Jean Jacques Rousseau).Zgodnie z tymi teoriami, w okresie przedpaństwowym ludzkość żyła w stanie naturalnym, który jedni (Hobbes) uważali za okres walki wszystkich przeciwko wszystkim, zaś inni (Locke, Rousseau) za czas pierwotnej, naturalnej wolności.Na pewnym etapie, w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa czy też zagwarantowania praw naturalnych, ludzie postanowili połączyć się ze sobą na drodze umowy. W ten sposób utworzono autorytet, któremu następnie należało się podporządkować, aby mógł on funkcjonalnie zabezpieczyć cele, dla których , jednostki wychodzą ze stanu naturalnego. Umowa społeczna jest nie tylko podstawą autorytetu państwa, ale i sam autorytet jest związany jej postanowieniami . Autorytet państwa powstały w wyniku umowy społecznej ma charakter suwerenny, niezależnie od tego, czy posługuje się nim monarchia czy republika.Na ogół pierwotna umowa społeczna nie była rozumiana jako formalny akt, tylko jako pewien proces zawierania umów miedzy członkami społeczeństwa, przez co było ono umacniane i uprawomocniane były działające w nim instytucje.  

IDEALNE PANSTWO PLATONA - Ustrój państwa idealnego oparty jest na idei dobra i sprawiedliwości. Warto także pamiętać, że według Platona twórcą państwa jest człowiek. Przyczyną powstania państwa zaś jest sytuacja, w której jednostki nie są w stanie samodzielnie zaspokoić własnych potrzeb. Państwo nie powstało zatem w wyniku podboju czy walki, takie ujęcie genezy państwa zbliża Platona do koncepcji umowy społecznej.

Platońska teoria ma charakter uniwersalny - przejawia się on na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze był on jednakowy dla wszystkich. Platon nie badał ówcześnie istniejących form i typów państw, lecz skonstruował swój typ idealny w drodze logicznego rozumowania. po drugie, był on uniwersalny w tym znaczeniu, że nie podlegał żadnych zmianom - wszelkie bowiem zmiany prowadza nieuchronnie do degeneracji. Dobrem jest stałość i niezmienność - to cienie w platońskiej jaskini tańcząc na ścianach ulegają ciągłym zmianom, nie zaś ogień, który płonie i którego zwykli ludzie nie są w stanie dojrzeć.

Państwo zbudowane jest na kształt organizmu - każdy obywatel ma w nim wyznaczone miejsce. W jego ramach ma on wypełniać swe obowiązki, które są ściśle określone. Ani jedno, ani drugie nie podlega zmianom. Ustrój państwa idealnego jest bowiem tak zbudowany, że dostarcza każdemu obywatelowi wszystkiego co mu jest niezbędne i potrzebne. Państwo oparte jest na wiedzy - rządzą nim ci, którzy posiedli ją w największym stopniu: filozofowie. Państwo jest zbudowane hierarchicznie i w sposób stanowy. Tak jak organizm ludzki ma członki, które wykonują swe obowiązki, tak państwo musi mieć narzędzia do realizacji swego celu - i muszą to być narzędzia najdoskonalsze. Idealne państwo jest ascetyczne - jego zadaniem jest osiągnięcie idealnego celu, dlatego nie obce są mu wyrzeczenia, zwłaszcza odnoszące się do dóbr doczesnych. Młodzi obywatele są poddani ścisłemu systemowi edukacyjnemu. Od maleńkości wpajana im jest wiedza niezbędna do wykonywania przez nich w przyszłości ich funkcji. Wpaja im się poczucie honoru, męstwa, cnoty. Aby ustrzec się pokus (wszelkiego rodzaju) wśród najwyższych elit panuje wspólnota majątkowa i rodzinna. Nie ma zarówno własności indywidualnej, jak i nie ma rodziny. Pary są ze sobą łączone na podstawie losowania, dzieci wychowywane wspólnie i bez wiedzy o tym, kto jest ich rodzicami.

ARYSTOTELES – ZOON POLITICON - Arystoteles był zwolennikiem empirycznej metody poznawania świata: gromadzenia faktów i analizy, na końcu ostrożnego formułowania wniosków, niewychodzących poza materiał empiryczny.

Zoon politikon

Człowiek jest istotą społeczną (zoon politikon) – stwierdził Arystoteles w dziele Polityka. Sformułowanie to wskazywało na fakt, iż człowiek może rozwinąć cechy ludzkie tylko we wspólnocie z innymi ludźmi, w warunkach polis. Wyrzucony poza nawias wspólnoty, człowiek uległby degradacji do poziomu zwierzęcia.

Celem człowieka jest osiągnięcie eudajmonii, czyli szczęśliwości, polegającej na doskonałości moralnej oraz życiu w harmonii z innymi. Aby taki stan osiągnąć, konieczne jest odpowiednie wychowanie, kładące nacisk na walory intelektualne i etyczne.

Arystoteles, mimo głębi myśli, był człowiekiem swego czasu – i jako taki przeciwny był zarówno przyznaniu praw publicznych kobietom, jak i zniesieniu niewolnictwa

Zdaniem Arystotelesa człowiek jest zwierzęciem politycznym (zoon politikon) – jest stworzony do życia w państwie. Życie społeczne opiera się na najbardziej trwałej strukturze, jaką jest małżeństwo (więź pomiędzy kobietą a mężczyzną). Małżeństwo tworzy rodzinę, która nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb, a zatem łączy się w kolonie rodzin (gminę wiejską), a następnie w polis (państwo), które jest wspólnotą pełną, samowystarczalną. W ten sposób Arystoteles tworzy schemat genezy państwa:małżeństwo > rodzina > gmina wiejska > polis

KONCEPCJA DOBRA WSPÓLNEGO WG ŚW. TOMASZA Z AKWINU

Życie osób w społeczności ma pewien bardzo precyzyjny cel. Ludzie łączą się ze sobą we wspólnocie politycznej po to, aby realizować dobro wspólne tej właśnie wspólnoty, do której należą. W ten sposób właśnie dobro wspólne jest celem każdej społeczności politycznej, a także jest jej zasadą. Dobro wspólne jest tym ludzkim dobrem, które jest wspólne osobom przynależącym do tej samej rzeczywistości społecznej. Ono nie jest tylko sumą dóbr jednostek, ale dobrem nowym, o nowej jakości, które wypływa z faktu, że ludzie żyją w społeczności kierowani przez prawo. Człowiek potrzebuje życia wspólnotowego dla pełnej realizacji swojej osobowości. Bez życia w społeczności nie jest możliwe dla niego wzrastanie w doskonałości fizycznej, moralnej i duchowej, koniecznej dla osiągnięcia celu ostatecznego. Ponadto dobro wspólne w myśli św. Tomasza to dobro, które pozwala wszystkim członkom społeczności politycznej nie tylko żyć, ale żyć cnotliwie. Tak więc, dla zrealizowania prawdziwego dobra pojedynczej osoby żyjącej w społeczności, konieczne jest ukierunkowanie go ku dobru wspólnemu. Dobro prywatne jednostki nie może być celem całej społeczności. Dobro wspólne jest zawsze lepsze od dobra prywatnego i jest także ważniejsze i doskonalsze, ponieważ jest celem całej wspólnoty politycznej.

Koncepcja dobra wspólnego wypracowana przez klasyczną filozofię polityczną, rozwinięta następnie przez św. Tomasza i kontynuatorów jego myśli, jest przyjęta i broniona jako koncepcja centralna w doktrynie społecznej Kościoła aż do dzisiaj.

MACHIAVELLI

ZAŁOŻENIA ANTROPOLOGICZNE FILOZOFII, MACHIAVELLEGO - Według Machiavellego nie ważne są zasady moralne, etykę należy odłączyć od polityki, najważniejsze są tylko utylitarne i relatywne wartości. W założeniach antropologicznych Machiavelli przyjął, że człowiek z natury jest zły.

Najdobitniej Machiavelli charakteryzuje naturę ludzką w Księciu. O ludziach da się powiedzieć, że bywają niewdzięczni, zmienni, obłudni, tchórzliwi w niebezpieczeństwie, chciwi zysku, póki im świadczysz dobrodziejstwa są tobie całkiem oddani, gotowi poświęcić krew, mienie, życie swoje i życie swoich dzieci dopóki niebezpieczeństwo stoi daleko. Człowiek Machiavellego to istota z natury egoistyczna, jedynie z konieczności zdolna do czynienia dobra; kierują nią namiętności, często zachowuje się nierozumnie

Natura człowieka jest niezmienna, ale nie znaczy to, że zła w człowieku nie można „zagłuszyć". Transformacja taka wymaga przymusu. Sukces tego przymusu jest możliwy dzięki temu, że człowiek jest istotą niezwykle podatną na kształtowanie, w stopniu znacznie większym niż dotąd sądzono"

Człowiek będąc z natury zły, egoistyczny może mimo to stać się dobry, uspołeczniony. Kluczowe w tym kontekście są prawo i religia, które narzucają konkretne wartości i skłaniają do określonych zachowań, słowem, wychowują człowieka na istotę społeczną, cnotliwą.

Machiavelli ma na myśli określone prawa, jest on zapatrzony w ustrój i prawa republiki rzymskiej. Liczne przykłady cnót obywatelskich, w jakie obfitują dzieje tej republiki są dla niego dowodem dobrych praw.

KRYTYKA CHRZEŚCIJAŃSTWA – Machiavelli nie próbuje udowodnić, iż religia chrześcijańska jest fałszywa. Tym, co zajmuje Machiavellego, są określone skutki społeczno-polityczne nauczania Kościoła. Krytyki wartości i zasad, jakie głosi Kościół, dokonuje autor Księcia poprzez zestawienie religii i moralności chrześcijańskiej z religią i moralnością pogańską. Różnice między nimi wydają się być dla Machiavellego zasadniczą przyczyną tego, że podczas gdy pogański Rzym był potęgą, chrześcijańskie Włochy są słabe i rozbite.

Odmienności między chrześcijaństwem a pogaństwem są diametralne. Sprowadzają się one generalnie do tego, że pierwsze nie dba o dobra doczesne, podczas gdy drugie ceni je wysoko. Wartości, jakie głosi chrześcijaństwo to pokora, miłosierdzie, litość czy łagodność. Kierowanie się nimi przez człowieka ma doprowadzić go do zbawienia. Inaczej jest w przypadku religii pogan. Uczyła ona, że chwała doczesna, zaszczyty są najwyższym dobrem. Rozwijała w ten sposób w ludziach cechy, takie jak: siła, męstwo, duma.

Religia pogańska, w przeciwieństwie do chrześcijaństwa, spełnia pożyteczną rolę polityczną i społeczną. Wartości chrześcijańskie prowadzą do bierności i marazmu. Koncentrując się na życiu przyszłym, chrześcijaństwo osłabiło ducha walki, męstwo i odwagę ludzi, dla których walka o własny kraj, jego pomyślność, dążenie do dostatku, szczęścia doczesnego stały się mało ważne. Mamy tu dwie zupełnie odmienne religie i związane z nimi moralności charakteryzujące się odmiennymi wartościami i ideałami życiowymi. Przez ten właśnie pryzmat, jak się wydaje, należy czytać Machiavellego. Przy takim spojrzeniu na myśl autora Księcia staje się jasne, że nie chodzi tu już o rozdział etyki od polityki, ale o coś innego: rozdział dwóch typów moralności. Dlatego właśnie nie można powiedzieć, że niesławne rady Machiavellego są złe lub, w najlepszym razie, że nie mają z moralnością nic wspólnego. Mieszczą się one w świecie moralności — moralności pogańskiej.

HOBBES

LEWIATAN - Thomas Hobbes był pierwszym nowożytnym filozofem, który sformułował szczegółową teorię kontraktu. Twierdził, że ludzie pod wpływem lęku przed stanem naturalnym zrzekają się swoich osobistych praw na rzecz suwerena, w zamian za ochronę i lepiej funkcjonujące społeczeństwo. Wyzbycie się uprawnień wynika z racjonalnego wyboru egoistycznej jednostki, dążącej do zapewnienia sobie maksymalnego dostępnego bezpieczeństwa. Hobbes określił państwo terminem Lewiatan i wskazał na niemożliwość indywidualnego odzyskania raz przekazanych, choćby w drodze umowy społecznej, wolności.

Państwo jako Lewiatan zaprowadza porządek, ujarzmia chaos stanu natury. Jest prawem, którego wszyscy muszą bez wyjątków przestrzegać. Ma prawo używania przymusu. Sprawuje najwyższą kontrolę nad ludzkim chaosem. Państwo zapewnia prawo – ustrojową i społeczną jednolitość, ale nie unicestwia przy tym jednostkowych swobód. W państwie jednostka jest prawdziwie wolna i może robić wszystko, jeśli nie narusza prawa. Państwo jako prawo jest więc warunkiem wolności. Hobbes kategorycznie odrzuca ideę Podziału Władzy.

ABSOLUTYZM -podstawą systemu politycznego dla tego angielskiego filozofa było założenie, że człowiek jest rządzony namiętnościami. Człowiek mimo to jest istotą rozumną, ma instynkt samozachowawczy. Ludzie odnieśli zwycięstwo nad swoimi namiętnościami przez czynny akt woli tj. przez zawarcie umowy społecznej. Państwo – wielkie ciało na kształt Lewiatana – wchłonęło w siebie jednostki.

Państwo jest absolutnym władcą jednostek – suweren otrzymał władzę jakby w darze od ludzi. Prawa władcy-suwerena są niepodzielne. Absolutyzm jest wyrazem woli ludzi i wynika za racjonalnych przesłanek. Stanowi dobrodziejstwo w porównaniu z konsekwencjami potencjalnej anarchii.

Dla Hobbesa państwo absolutystyczne było synonimem sprawiedliwości. Twierdził, że mądry władca nigdy nie będzie tyranem. Posłuszeństwo poddanych ustaje w momencie, w którym władca traci możliwość zapewnienia im bezpieczeństwa.

STAN NATURY I GENEZA PAŃSTWA - Stan natury według Hobbesa to stan wojny każdego z każdym (wszyscy przeciwko wszystkim) Według niego człowiek ze swej natury jest zły, jest egoistą. Owy egoizm popycha ludzi do konfliktów, kradzieży, rabunków i przemocy. Stan natury był z jednej strony stanem chaosu, a z drugiej strony absolutnej wolności człowieka. Człowiek był bezgranicznie wolny. W stanie natury nie mogły zaistnieć obiektywne prawa natury. W sytuacji ciągłej wojny nie istniej pojęcie sprawiedliwości i niesprawiedliwości. Gdzie zaś nie ma nad ludźmi wspólnej władzy, tam nie ma prawa. Ludzie dostrzegając bezsens takiego życia, uświadomili sobie konieczność zorganizowania się w państwo. W tym celu zawarli umowę społeczną na zasadzie „każdy z każdym”, powierzając pełnię władzy suwerenowi. Nie był on jednak stroną umowy, otrzymał władzę, która go do niczego nie zobowiązywała. Poddani zrzekli się praw do naturalnej wolności w całości i nieodwołalnie. Tak według Hobbesa powstało państwo zwane Lewiatanem, któremu wszyscy są bezwzględnie podporządkowani. Władza należąca do suwerena obejmuje wszystkie dziedziny życia, reprezentuje swych poddanych, wszystkie organizacje , zrzeszenia i związki obywateli. Państwo jest absolutnym władcą jednostek. Takie jest, bowiem logiczne następstwo umowy społecznej. Poddani nie mogą zmienić warunków umowy, zrzekli się bowiem naturalnej wolności w całości i nieodwołalnie.

STAN NATURY - Hobbes upatrywał w pierwotnym stanie natury chaos. Była to dla niego anarchia, stan bez prawa, władzy, mocy, której jednostki by się podporządkowały. Stan natury to świat ciągłej walki każdego z każdym – o własność i o życie; świat niesprawiedliwy i bez ładu. Rozum jednostek i pragnienie zachowania życia, owa wyniszczająca walka, którą musza prowadzić w stanie natury nakazuje ludziom porozumieć się – zawiązać struktury państwa, określić władzę.

LOCKE

LIBERALIZM POLITYCZNY- W stanie natury panował odwieczny system moralny, który miał chronić jednostkę przed złem. Ludzie zdecydowali się na utworzenie rządu, bo stan natury był niepewny. Państwo powstało w drodze umowy, składającej się z dwóch aktów: 1) jednostki umówiły się ze sobą, tworząc społeczeństwo; 2) umowa społeczeństwa z władzą stworzyła rząd, czyli państwo. Zerwanie umowy z władzą nie niweczyło społeczeństwa

Locke sformułował podstawową ideę LIBERALIZMU – Opowiadał się za autonomią partii politycznych, stowarzyszeń, korporacji, spółek i przedsiębiorstw.

Wzorem dobrego rządu była umiarkowana monarchia, w której władza byłaby podzielona. Najlepiej byłoby, gdyby prawodawstwu,i obronie kraju odpowiadały władze ustawodawcza, wykonawcza i federacyjna. Parlament powinien reprezentować jak największą ilość obywateli i podejmować decyzje większością głosów. Wybory do parlamentu miały być aktem opartym na cenzusie majątkowym. W związaniu parlamentu prawami podmiotowymi jednostek upatrywał najważniejszy element systemu konstytucyjnych gwarancji, chroniących górę mieszczańsko-szlacheckiego społeczeństwa.

STAN NATURY- John Locke zakłada hipotetycznie, że wszyscy jesteśmy wolni (możemy robić co chcemy) i równi (każdy ma do tego prawo). Jak żyć podpowiada człowiekowi rozum: nie szkodzić innym i respektować ich naturalne prawa. Stan natury powinien być i zasadniczo jest stanem wolności i pomyślności. Człowiek żyjący w takim stanie będzie szczęśliwy, ale taki stan rzeczy jest niebezpieczny, bo ludzie nie mogą być pewni swych praw. Wysunął wniosek, że życie w stanie natury, choć zasadniczo szczęśliwe, jest życiem „w ustawicznym niebezpieczeństwie”, bo naturalne ludzkie skłonności będące podstawą ludzkiej egzystencji mogą dla człowieka być niebezpieczne. Wtedy człowiek kieruje się rozumem, a ten podpowiada, że lepiej precyzyjne określić co komu wolno i lepiej, aby ktoś obiektywny wymierzał sprawiedliwość. Dlatego ludzie dochodzą do wniosku, że należy zorganizować się w społeczeństwo, które z kolei wytwarza władzę (państwo). Zadaniem władzy (państwa) jest ochrona praw natury.

JOHN STUART MILL

DEMOLIBERALIZM - John Stuart Mill różnicował przyjemności, nadając im walor moralny i nie dając po prostu znaku równości między przyjemnością a szczęściem. Zauważał, że nie każde działanie mające na celu użyteczność realizuje automatycznie cele moralne. Ludzie mają różne wizje szczęścia. Na straży wolności, dążenia do szczęścia, realizacji indywidualności, powinno stać prawo. Jednak nikt nie może ingerować w autonomiczne działania dorosłej i świadomej jednostki, dotyczącej jej samej – od tej zasady nie powinno być wyjątków. Wolność głoszenia opinii może być ograniczona tylko wtedy, gdy może bezpośrednio wywołać zagrożenie porządku.

Mill był przekonany, że człowiek powinien żyć w społeczeństwie i mieć z tego powodu pewne ograniczenia. Ludzie jako członkowie społeczeństwa nie powinni pozostawać obojętni na dobro innych ludzi. Człowiek musi nauczyć korzystać się z wolności. Postulował, by reprezentację zapewnić także mniejszościowym grupom wyborców. Postulował wprowadzenie jawnych wyborów;

MONTESKIUSZ

TEORIA USTROJÓW - Monteskiusz dokonał systematyki ustrojów politycznych według kryterium natury rządów (to, co określa istotę państwa) i jego zasady (to, co określa jego działanie). W ten sposób wyróżnił ustroje republikański (dzielił się na demokrację i arystokrację), monarchiczny i despotyczny. Zasadą demokracji są cnota i skromność, cechy występujące rzadko, przez co nie mogą stać się podstawą władzy suwerennego ludu. Zasada rządu despotycznego jest skażona, bo ten ustrój lekceważy prawa i czyni cnotę z lęku poddanych. Najlepszym ustrojem jest monarchia, będąca najpewniejszą gwarancją odporności na despotyzm. Zaporę dla despotyzmu stanowią parlament oraz prerogatywy innych ciał pośredniczących; najskuteczniejszą barierą jest podział władz na prawodawczą (dwuizbowy parlament), wykonawczą (król) i sądową (kadencyjne trybunały).

ROUSSEAU

UMOWAS SPOŁECZNA - Wg Rousseau demokratyczna umowa społeczna polega na połączeniu woli jednostek w tzw. "wolę powszechną" (volonté générale), suwerenną, absolutną, nieomylną. Ideologia suwerenności ludu, zawarta w jego koncepcji, uzasadniała walkę z monarchią feudalną - szczególnie w latach rewolucji francuskiej (1789-1799) i amerykańskiej (1775-1783). Współcześnie znaczenie teorii umowy społecznej zmalało i nie jest ona szerzej rozpowszechniana.

umowa społeczna – najważniejsze myśli dotyczące funkcjonowania społeczeństwa i państwa zawarł J.J. Rousseau w rozprawie „O umowie społecznej”, stwierdzał w niej, iż cywilizacja pomimo zła jakie niesie, pozwala człowiekowi wyzwolić się z poziomu egzystencji zwierzęcej oraz umożliwić negocjacje i powołać nowe społeczeństwo. To nowe społeczeństwo powinno być zorganizowane zgodnie z umową społeczną, opartą na zasadach równości, wolności oraz powszechnie akceptowanego prawa. Tylko tak zorganizowane społeczeństwo daje możliwość zlikwidowania partykularyzmu. Wizja państwa w ujęciu J.J. Rousseau łączyła w jeden organizm prawo oraz moralność (racjonalizm i empiryzm), wyróżniał podział władzy na ustawodawczą i wykonawczą. Jednocześnie uznawał konieczność wymuszenia praw jednostki dla dobra powszechnego. Państwo, jako umowa społeczna było oparte na realizacji „woli powszechnej”, dowodził, że ludzie są wolni, jednak dla dobra społeczności zrzekają się części swoich praw tworząc republikę demokratyczną.

ODMIANY KONSERWATYZMU

Joseph de Maistre: konserwatyzm radykalny
Koncepcje polityczne Josepha de Maistre’a, były bardzo ściśle związane z jego teologią. Według tego francuskiego filozofa, rewolucja była zła, gdyż jej uczestniczy zniszczyli porządek ustanowiony przez Boga. De Maistre nawiązuje do koncepcji św. Augustyna, zgodnie z którą państwo i jego ustrój jest wynikiem aktywności Stwórcy, nie zaś działań ludzkich. Obowiązkiem wszystkich jest zatem ochrona tego dziedzictwa. Stoi on na stanowisku, że człowiek jest istotą złą i zdeprawowaną, a przyczyną takiego stanu rzeczy tkwi w konsekwencjach grzechu pierworodnego. Uważał, że taki człowiek nie zasługuje na wolność lecz potrzebuje silnej tradycji, która będzie strażnikiem jego tożsamości moralnej. De Maistre odrzuca wszelkie koncepcje demokratyczne i liberalne. Uważa że człowiekowi potrzebna jest władza absolutna, zdolna do stosowania represji, jeśli tylko sytuacja tego wymaga.

Edmund Burke: konserwatyzm umiarkowany
Burke zarzucał rewolucjonistom naruszenie pewnego rytmu zmian, przerażała go gwałtowność rewolucji i jej kompleksowy charakter. Swoje tezy wyłożył w dziele „Rozważania o rewolucji we Francji” wydanym w 1790 r. Krytykuje on rewolucjonistów za to, że kierują się jedynie rozumem, nie zwracając uwagi na złożoność procesów społecznych. Nie jest on całkowitym przeciwnikiem zmian, uważa on jednak że powinny one być umiarkowane i ostrożne. Uważał, że każdemu politykowi powinny przyświecać dwie zasady: „zasada zachowania” oraz „zasada naprawy. Pierwsza z nich narzuca troskę o tradycję, dużą wagę Burke przywiązuje również do religii. Natomiast druga powinna składać do działań reformatorskich , jednak ograniczonych tylko do wadliwych elementów ustroju oraz mających na uwadze mądrość i doświadczenie poprzednich pokoleń.

ROLA TRADYCJI I OBYCZAJU WG KONSERWATYSTÓW - Konserwatyści odrzucają racjonalistyczne przekonanie, że jest możliwe poznanie praw życia zbiorowego i planowanie społeczne. Wskazują na niezbędną w wychowaniu każdego człowieka rolę religii, tradycji i tych instytucji, które swoim historycznym doświadczeniem gwarantują, że będą służyć zarówno równowadze społecznej, jak i kształtowaniu postawy moralnej człowieka.

Lepiej korzystac z czegoś co przeszło próbe czasu, jest sprawdzone i działa, trzeba ufac przesądom, przesad sprawia ze cnota staje się nawykiem

MILL

3 WYMIARY WOLNOŚCI - IX w. reprezentował liberalizm demokratyczny. Jego dorobkiem była synteza dotychczasowej liberalnej nauki o wolności. Stworzył koncepcję trzech wymiarów wolności:

1. wolność wewnętrzna „ wolność od ” – sfery gdzie nie wolno jednostce niczego narzucać, np.     wolność sumienia, uczuć, myśli, wyrażania opinii.

2. wolność zewnętrzna „wolność do” – możność czynienia czegoś samodzielnie, np. wolność      swobodnego wyboru działania, podjęcia aktywności.

3. wolność zrzeszania się – rozumiana jako prawo do aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym.

KONCEPCJA UTYLITARYZMU MILLA głosiła elementy koncepcji jego nauczyciela J. Benthama, rozbudowana przez stwierdzenie, iż jednakowo musi być brane pod uwagę szczęście jednostki i szczęście innych. Mill odszedł jednak od swojego nauczyciela, głoszącego sensualistyczne pojmowanie szczęścia, w zamian dokonał stopniowania przyjemności prowadzących do szczęścia. Rozróżnił przyjemności jako niższego i wyższego rzędu, mniej lub bardziej pożądane. Według koncepcji Milla postęp oznaczał zaspokojenie potrzeb człowieka, poprzez pogłębianie indywidualności jednostek. Zderzenie różnych indywidualności, postaw i pomysłów dawało siłę napędową postępu. Mill był zwolennikiem liberalnego indywidualizmu, twierdził że pomimo wolności, jednostce nie wolno działać wbrew rozstrzygnięciom prawnym. Z drugiej strony szukał sposobów zminimalizowania wpływów państwa na społeczeństwo i jednostkę Wolność według J.S. Milla powinna rozwijać się na gruncie praw jednostki do samostanowienia i samorozwoju. Pisał „Geniusz ludzki może oddychać swobodnie tylko w atmosferze wolności”.

Najlepszym ustrojem politycznym dla społeczeństw jest „ racjonalna demokracja”, czyli rządy wybranej przez wszystkich (partie, grupy interesów, grupy polityczne itp.) mniejszości. Uważał, że cywilizowane państwo nie ma prawa wtrącać się w życie prywatne swoich obywateli, ale pragnął by państwo formowało ich moralnie.

INDYWIDUALIZM - Punktem wyjścia systemu Milla – podobnie jak u Konstanta i Benthama był indywidualizm, podobnie jak tam celem rozważań było zapewnienie wolności, pojętej jako indywidualna odrębność jednostki. Wolności tej konstatował Mill – zaczyna jednak zagrażać poważne niebezpieczeństwo. Niebezpieczeństwo to tkwi we wzrastającym w siłę ruchu masowym, w zbiorowości mierności. Istnieje zatem kolizja interesów między zbiorowością, społeczeństwem a jednostką. Trzeba z tego powodu wytyczyć wyraźniejszą granicę dla zabezpieczenia interesów jednostek, granicę która by ją chroniła zarówno przed despotyzmem, jak przed tyranią większości, tzn. przed państwem z jednej strony i przed samym społeczeństwem z drugiej.

Zasada trzecia – ta właśnie, która prowadzi Milla do demokracji – TO ZASADA RZĄDU REPREZENTACYJNEGO. Przekonanie, że władzę sprawować powinien tylko rząd wybrany przez większość obywateli, legitymizowany przez suwerenny lud w procedurze wyborczej. Przy czym samą demokrację rozumie autor Utylitaryzmu nie jako rządy większości, ale jako rządy szanujące prawa mniejszości, albowiem jest on przeciwnikiem wszelkiej dyktatury, „dyktatury większości” również.

Dostrzegamy, że wszystkie trzy zasady liberalizmu demokratycznego, na jakie wskazuje Mill, są ze sobą ściśle związane i dopiero funkcjonowanie i poszanowanie jednej pozwala osiągnąć drugą. Trudno sobie wyobrazić, aby poszanowane były wszystkie prawa i wolności człowieka i obywatela przez rząd monopartyjny, nie posiadający poparcia społeczeństwa. Podobnie też trudno wyobrazić sobie szczęśliwe społeczeństwo, w którym nie respektowano by zasady wolności. Taka jest droga autora Utylitaryzmu do demokracji i taka – wydaje się on również mówić – jest droga wszystkich społeczeństw do demokracji. P

M ARKS

MATERIALIZM DIALEKTYCZNY - Światopogląd ten nazywali jego twórcy materializmem dialektycznym dlatego, że metoda badania zjawisk przyrody, społeczeństwa i myślenia była dialektyczna, czyli antymetafizyczna, a jego wyobrażenia o świecie, podstawowe problemy onto i gnoseologiczne, teoria filozoficzna – konsekwentnie materialistyczna. Zasadniczą cechą tej filozofii było to, że chciała ona nie tylko objaśniać świat, ale równocześnie zmierzała do jego przeobrażenia.

Marks i Engels doszli do wniosku, że świat stanowi jedną spoistą całość, w stosunku do której każde poszczególne zjawisko, każdy poszczególny przedmiot występuje jako część tej całości. Żadne zjawisko i zdarzenie nie istnieje poza obrębem związku z innymi zjawiskami; nie może ono występować nie wchodząc równocześnie w styczność z mnóstwem innych zjawisk i zdarzeń. Jedność świata wyrażona wszechzwiązkiem zjawisk i zdarzeń, nie oznaczała jednak dla Marka i Engelsa jedności skostniałej, odpornej na zmiany. Przeciwnie: świat znajduje się w stanie nieustannego ruchu, zmian i rozwoju. Stąd też należy poszczególne zjawiska badać zawsze z punktu widzenia ich powstawania, rozwoju i obumierania. Środkiem przekształcenia możliwość  w rzeczywistość jest praktyka działania ludzi.

KOMUNIZM (z łaciny communis – wspólny, powszechny), zbiór poglądów ideologicznych i zbudowany na tej podstawie program polityczny dążący do stworzenia bezklasowego społeczeństwa, wprowadzenia zasad egalitaryzmu i zniesienia własności prywatnej. Społeczeństwo komunistyczne miało być ujednolicone pod względem przekonań i zachowań politycznych. Elementy ideologii komunistycznej (np. dotyczące sprawiedliwości) można spotkać zarówno u Platona, jak i Tomasza z Akwinu.

W XV–XVIII w. przyjmuje postać komunizmu utopijnego, postulującego zniesienie własności prywatnej, likwidację podziału społeczeństwa na bogatych i biednych (prekursorzy: T. Morus, C.H. Saint-Simon, Ch. Fourier).

W XIX w. P. Kropotkin głosi komunizm anarchistyczny, akcentujący absolutną wolność jednostki, zniesienie państwa i wprowadzenie własności kolektywnej – związku wolnych i samorzutnie powstałych stowarzyszeń produkcyjnych.

Podstawą komunizmu jako zintegrowanej koncepcji ideologicznej jest Manifest Komunistyczny K. Marksa z 1848, według którego zbudowanie ustroju komunistycznego jest główną historyczną misją klasy robotniczej. Zadaniem proletariatu miało być zniesienie panowania burżuazji oraz przekształcenie społeczeństwa klasowego w bezklasowe, zorganizowane w formie samorządu powszechnego. Komunizm był głównym celem rewolucji proletariackiej, której rezultatem miało być państwo bez aparatu przymusu, bez alienacji pracy, zbudowane na zasadzie "od każdego według jego zdolności, każdemu według potrzeb". Teoretyczne rozważania Marksa uzupełnił W. Lenin, co doprowadziło do powstania koncepcji marksizmu-leninizmu, która jest składową częścią ideologii rewolucyjnej klasy robotniczej, tzw. komunizmu naukowego i podstawą ruchów komunistycznych, które przybrały postać partii komunistycznych. Naczelną pozycję w tej doktrynie zajmowała kwestia strategii walki rewolucyjnej. Rewolucja miała prowadzić do etapu dyktatury proletariatu, czyli hegemonii partii komunistycznej.