Opublikowano 21-06-2011 o 12:16

Trujące rośliny w runi

chwasty obce rośliny w uprawie ochrona pastwisk pastwista rośliny szkodliwe dla zwierząt rośliny trujące

Za chwasty pastwisk uważane są rośliny szkodliwe dla zdrowia zwierząt lub pośrednio dla zdrowia ludzi, a także gatunki mające ujemny wpływ na cenne rośliny pastewne.

Do najczęstszych przyczyn pojawiania się chwastów należą niekorzystne zmiany w siedlisku, głównie w uwilgotnieniu gleby i jej żyzności oraz błędy popełniane w użytkowaniu. Najgroźniejsze chwasty pastwiskowe to rośliny trujące. Mogą być trujące czasowo, tj. w stanie zielonym albo stale - w stanie zielonym i jako siano.

Za chwasty trujące uważa się rośliny powodujące naruszenie równowagi biologicznej organizmu, a nierzadko nawet śmierć zwierzęcia. Związki chemiczne występujące w tych roślinach to m.in. alkaloidy, glikozydy cyjanotwórcze, saponiny, olejki eteryczne, kwasy organiczne, laktony, kwas pruski i inne.

Kolczaste, cierniste, ciężkostrawne

Oprócz chwastów trujących, w runi pastwiskowej mogą występować rośliny kolczaste i cierniste oraz trudno strawne, także szkodliwe dla zdrowia zwierząt. Istnieje wiele gatunków o tnących, ostrych liściach, z dużym udziałem krzemionki lub włóknai krzemionki. Należą do nich skrzypy, sity, turzyce i inne rośliny ciborowate, mało strawne trawy, jak śmiałek darniowy, bliźniczka psia trawka, trzcinniki, z gatunków dwuliściennych ostrożeń błotny, lancetowaty i polny, oset kędzierzawy, wilżyna ciernista. Niepożądane w runi są również chwasty, pasożyty bezzieleniowe, które wszystkie pokarmy czerpią z rośliny żywicielskiej. Należą do nich kanianka macierzankowa, kanianka koniczynowa i lnowa.

Do półpasożytów zieleniowych należy gnidosz błotny i królewski, świetlik łąkowy i wyprężony, szelężnik mniejszy i większy, zagorzałek późny. Półpasożyty, będące roślinami zielonymi mogą asymilować, ale pokarmy, głównie mineralne, czerpią za pomocą ssawek z korzeni żywiciela i w ten sposób osłabiają roślinę trawiastą, która w efekcie wypada z runi pastwiskowej. Te rośliny są charakterystyczne dla trwałych użytków zielonych użytkowanych ekstensywnie, przy opóźnionych zbiorach paszy.

Niewrażliwe przeżuwacze

Zwierzęta przeżuwające są zwykle mniej wrażliwe na działanie roślinnych substancji toksycznych, dzięki specjalnej budowie żołądka. Zjadają one bez szkody dla zdrowia znaczne ilości słabiej trujących roślin, jednakże niepokojącym zjawiskiem jest przechodzenie substancji toksycznych z tych roślin do mleka lub mięsa zwierząt. Zatrucia ludzi takim mlekiem i mięsem są trudne do rozpoznania, gdyż ujawniają się po kilku- lub kilkunastotygodniowym okresie utajenia. Wiele roślin posiada substancje nietoksyczne, ale wpływające niekorzystnie na właściwości organoleptyczne mleka.

Krwawnik pospolity zawiera goryczkę i składniki olejku, nadające krowiemu mleku gorzki smak i niemiłą woń, czosnek pospolity z powodu zawartości siarczków alkilowych również zmienia woń i smak mleka, turzyce i skrzypy powodują wodnistość i silne zabarwienie mleka.

Szczawie (zwyczajny i polny) są odpowiedzialne za zakwaszenie mleka krowiego, a wilczomlecze za składniki soku mlecznego znajdowanego w mięsie owczym i kozim. Wiele z tych roślin można usunąć z runi lub ograniczyć ich ilość, przede wszystkim przez uregulowanie stosunków wodnych i racjonalne użytkowanie pastwisk.

Rośliny silnie trujące

Szczególną uwagę należy zwrócić na rośliny silnie trujące, takie jak ciemiężyca, zimowit jesienny, szalej jadowity i marek szerokolistny, których nawet niewielka liczba może spowodować śmierć zwierząt. W przypadku roślin mniej trujących trzeba pamiętać, że ich spasanie przez dłuższy okres może być również niebezpieczne.

Wykaz roślin trujących najczęściej występujących na pastwiskach:

* Jaskier jadowity = Miejsce występowania - łąki bagniste, torfowe, bagna, brzegi rzek, stawów, doły potorfowe, miejsca udeptywane. Związki toksyczne - protoanemoniny, anemoniny, ranunculina, cholina, garbniki, flawonoidy. Szkodliwość - silnie trujący dla bydła, koni i owiec. Ujemny wpływ na produkty - protoanemonina przedostaje się do mleka.

* Jaskier ostry = Miejsce występowania - łąki okresowo podmokłe, wilgotne pastwiska. Związki toksyczne - saponiny, olejek eteryczny, glikozyd, protoanemonina, związki cyjanogenne, ranunculina. Szkodliwość - bydło, owce, konie i świnie. Ujemny wpływ na produkty - protoanemonina przedostaje się do mleka - zatrucia ssących cieląt, umiejscawia się w hemoglobinie i krwinkach.

* Jaskier płomiennik = Miejsce występowania - moczary, bagna, brzegi rzek, stawów, łąki zabagnione lub okresowo zabagnione, łęgi zastoiskowe. Związki toksyczne - anemoniny. Szkodliwość - bydło, owce, konie, szkodliwy przy spasaniu przez dłuższy czas. Ujemny wpływ na produkty - jak wyżej.

* Jaskier rozłogowy = Miejsce występowania - rozpowszechniony na niżu i w górach, łąki podmokłe i wilgotne, okresowo zalewane, bagna, zarośla leśne. Związki toksyczne - protoanemonina - zawiera jej mniej niż jaskier ostry. Szkodliwość - bydło, owce - przy dłuższym spasaniu szkodliwy. Ujemny wpływ na produkty - może przedostać się do mleka.

* Knieć błotna = Miejsce występowania - bagna, bagniste łąki, brzegi rzek, stawów. Związki toksyczne - berberyna, heleboryna, protoanemonina, saponiny, eloksantyna przy dłuższym spasaniu wrażliwe szczególnie. Szkodliwość - młode bydło, owce i kozy. Ujemny wpływ na produkty - obniżenie ilości dojonego mleka.

* Ciemiężyca biała = Miejsce występowania - wilgotne łąki, źródliska, w górach i gdzieniegdzie na niż u Związki toksyczne - weratryna, protoeratyna, germeryna, jerwina, pseudojerwina, kwas chelidonowy. Szkodliwość - bydło, konie, mniej owce i świnie, silnie trujący także w sianie. Ujemny wpływ na produkty - spadek mleczności.

* Ziemowit jesienny = Miejsce występowania - w górach, w Polsce Środkowej, wilgotne torfy, jednokośne łąki Związki toksyczne - alkaloid kolchicyna, demokolcyna. Szkodliwość - owce, konie, kozy. Ujemny wpływ na produkty - mleko niekiedy trujące.

* Manna mielec = Miejsce występowania - łąki mokre, żyzne łęgi rozlewiskowe. Związki toksyczne - glikozyd cyjanotwórczy - kwas pruski bydło, konie, owce - Kropidło wodne bagna olejki eteryczne, enantoksyna, enantyna, związki acetylenowe. Szkodliwość - bydło, owce, konie, świnie.

* Marek szerokolistny = Miejsce występowania - siedliska błotne olejki eteryczne, limonen, fenolokwasy, związki narkotyczne Szkodliwość - bydło. Ujemny wpływ na produkty - psucie mleka krowiego.

* Rdest ostrogorzki = Miejsce występowania - wilgotne łąki, rowy, starorzecza, przychacia. Związki toksyczne - hiperozyd, izoramnetyna, ramnazyna, peryksaryna, rutyna, kwas elagowy, saponiny, b-sytosterol. Szkodliwość - bydło, konie mleko.

* Skrzyp błotny = Miejsce występowania - mokre, wilgotne łąki, pastwiska końskie. Związki toksyczne - ekwisetyna, palustryna, tiaminaza. Szkodliwość - porażenie zadu końskiego, bydło, owce. Ujemny wpływ na produkty - spadek mleczności.

* Szalej jadowity = Miejsce występowania - rowy, brzegi zarastających zbiorników, moczary, łąki zabagnione, zalewane i ekstensywnie użytkowane. Związki toksyczne - cykutoksyna,cykutol, olejki eteryczne, fenolokwasy, związki kumarynowe i acetylenowe. Szkodliwość - silnie trujący dla bydła, koni i owiec, objawy zatrucia występują już po 1-3 godzin po spożyciu. Ujemny wpływ na produkty - mleko.

* Szczwół plamisty = Miejsce występowania - przy drogach, rumowiska, wilgotne łąki, przy śródłąkowych zadrzewieniach. Związki toksyczne - alkaloid konina, koniceina, konhydryna, pseudokonhydryna. Szkodliwość - szkodliwy dla większości zwierząt domowych. Ujemny wpływ na produkty - mleko i mięso mogą być trujące.

* Starzec jakubek = Miejsce występowania - zaniedbane mokre i podmokłe, okresowo zalewane łąki, przy rowach, przydrożach. Związki toksyczne - jakobin, jakobina, jakodyna. Szkodliwość - może wywołać lekki paraliż u bydła. Ujemny wpływ na produkty - mleko krowie może być trujące.

* Świbka błotna = Miejsce występowania - łąki bagienne, wilgotne, torfowe, brzegi stawów, rowów, lokalne obniżenia wśród łąk. Związki toksyczne - kwas pruski, glikozyd podobny do linamazyny. Szkodliwość - bydło. Ujemny wpływ na produkty - mleko przy dłuższym spożyciu może być trujące.

* Wilczomlecz sosnka = Miejsce występowania - suche łąki i pastwiska, murawy bogate w węglan wapnia, piaski. Związki toksyczne - euforbon. Szkodliwość - bydło, owce mięso.

Tadeusz Czopor DODR we Wrocławiu

artykuł pochodzi z DODR Wrocław