• ROŚLINY TRUJĄCE I LECZNICZE

- wpływ na organizm ludzki;-postępowanie w zatruciach

• w tkankach roślin- bogactwo związków chemicznych

• niektóre, wyizolowane w stanie czystym, weszły do zestawu leków:

kodeina, chinina,papaweryna, digoksyna,winblastyna, ergotamina,rezerpina, kofeina,dikumarol, rutozyd

• substancje wykazujące silne działanie farmakologiczne na organizm ludzi i zwierząt traktuje się jak trucizny

• poziom toksyczności jest rzeczą względną, każda substancja stosowana w nadmiarze może wywołać niepożądane skutki

• związki chemiczne znane jako trucizny chronią roślinę przed szkodnikami,związki lotne służą do wabienia owadów zapylających, a być może również do niszczenia chorobotwórczych grzybów i bakterii

Alkaloidy- złożone związki azotu o charakterze zasadowym

• zwykle metabolizowane w wątrobie do glukuronianów wydalanych z moczem- szczególnie toksyczne

• zawierające fenyloalaninę: kolchicyna w zimowicie jesiennym

• izochinolinowe: morfina, etylomorfina, kodeina i papaweryna zawarte w opium

• indolowe: ergometryna, ergotamina, ergotoksyna zawarte w sporyszu

• pirydynowe i piperydynowe : rycynina w rączniku, trygonelina w kozieradce pospolitej,

koniina w szczwole plamistym

• tropanowe: skopolamina i atropina w pokrzyku wilczej jagodzie;

• steroidowe: w korzeniu ciemięrzycy, w pędach psianki słodkogórz w bulwach tojadu mocnego (akonityna)

Toksoalbuminy = fitotoksyny

• białka o dużych cząsteczkach, wrażliwe na temperaturę, niedializujące, o właściwościach antygenowych (UCZULENIA)

np.: fazyna, rycyna, krotyna, abryna, robina

• szkodliwe działanie dotyczy oskrzeli, wątroby, nerek oraz przewodu pokarmowego; może być śmiertelne

Glikozydy - produkty metabolizmu wtórnego roślin

• CZĄSTECZKA TO cukier prosty, np. glukoza (decyduje o rozpuszczalności glikozydu i jego wchłanianiu) + aglikon (decyduje o aktywnym działaniu całej cząsteczki)

1. tioglikozydy (zawierają związaną organicznie siarkę oraz enzym mirozynazę, który rozkłada je na glukozę i izotiocyjaniany) – korzeń chrzanu, nasiona gorczycy białej i czarnej, nasiona nasturcji

2. glikozydy cyjanogenne

(aglikon cyjanowy, wskutek rozkładu enzymatycznego w ślinie ludzkiej powstaje wolny kwas cyjanowy-cyjanowodór- HCN),

• zaburzenia oddychania tkankowego ,niedobór tlenu w układzie nerwowym.

Objawy zatrucia to niepokój, lęki, bóle głowy, zaczerwienienie skóry, obrzęk śluzówek jamy ustnej.

obecne w gorzkich migdałach, nasionach brzoskwiń, moreli, wiśni, śliw, owocach pigwy i jarząbu.

3. glikozydy antrachinonowe - nietrwałe barwniki krystaliczne, działają przeczyszczająco po 6-8h od zastosowania – kłącze rzewienia, kora kruszyny pospolitej - wzmagając perystaltykę jelit, po znacznym przedawkowaniu powodują krwawe biegunki; mogą wywołać poronienie.

4. glikozydy nasercowe- w bardzo małych dawkach regulują pracę serca; chemicznie:

kardenolidy – w naparstnicy, miłku, konwalii

bufadienole – w korzeniu ciemiernika

leki o silnym działaniu, wydalane z moczem i żółcią

5. glikozydy fenolowe- różnorodne działanie, często charakterystyczny zapach (substancje aromatyczne) – pochodne salicylanowe w korze wierzby, w wiązówce i w pączkach topoli, arbutyna i metyloarbutyna w liściach mącznicy lekarskiej i borówki oraz w zielu wrzosu

6. gorycze- gorzki smak, drażnią kubki smakowe, pobudzają apetyt i zwiększająwydzielanie soku żołądkowego;farmakologia obejmuje tą nazwą

seskwiterpeny – gorzkie soki bylicy piołunu,drapacza lekarskiego oraz glikozydy o różnejbudowie chemicznej –soki goryczki, bobrka trójlistnego, chabru.

7. saponiny- budowa triterpenowa lub steroidowa; silnie obniżają napięcie powierzchniowe, zdolne do hemolizy krwinek czerwonych, drażnią błony śluzowe, obniżają napięcie naczyń krwionośnych jelit, zwiększają czynność wydzielniczą błony śluzowej oskrzeli – środki wykrztuśne z kwiatów dziewanny, korzenia lukrecji i mydlnicy; trucizny komórkowe- powodują obumieranie komórek stosowane również jako środki moczopędne i dezynfekujące drogi moczowe – ziele połonicznika, liście brzozy, korzeń wilżyny ciernistej

Garbniki

• koagulują białko, tworzą nierozpuszczalne połączenia z solami metali ciężkich i z alkaloidami,rozpuszczalne w wodzie

• zastosowane leczniczo koagulują białka błony śluzowej i tkanek, tworzą warstwę izolacyjną i ochronną

zmniejszają ból i podrażnienia; hamują drobne krwawienia

• stosowane zewnętrznie w stanach zapalnych jamy ustnej, nieżytach błony śluzowej, zapaleniach oskrzeli, ranach, oparzeniach i odmrożeniach

• wewnętrznie w przypadkach nieżytu jelit, biegunkach i schorzeniach pęcherzyka żółciowego, a także jako antidotum na zatrucia alkaloidami roślinnymi

używa się kory dębu, liści maliny i jeżyny, ziela rzepiku pospolitego, korzenia pięciornika kurzego ziela, korzenia rdestu wężownika, korzenia krwiściągu lekarskiego.

Substancje aromatyczne

• substancje lotne o zapachu świeżego siana: kumaryna, ksantotoksyna, umbeliferon (w nostrzyku i marzance wonnej) mogą uszkadzać nerki i wątrobę, wywoływać uczulenia skóry i powodować zaburzenia pokarmowe

• eskulina z kory kasztanowca zwiększa elastyczność naczyń krwionośnych, absorbuje promienie nadfioletowe (filtry słoneczne, kremy ochronne), podobnie- kora kaliny

• acetogeniny- produkty kondensacji cząsteczek kwasu octowego; w tej grupie flawonoidy, np. rutyna (ruta, liście i kwiaty gryki, perełkowca)

najczęstsze źródło flawonoidów: kwiaty, liście i owoce głogu, kwiaty i owoce bzu czarnego, również kwiat lipy, ziele dziurawca, kwiaty kocanki piaskowej i ukwapu dwupiennego; ostropest plamisty jest bogaty we flawonolignany; substancje czynne konopi, naftochinony liści orzecha włoskiego, związki zawarte w rosiczce.

zgony w wyniku działania trucizn roślinnnych odnotowano w przypadku: wawrzynka wilczełyko, pokrzyku wilczej jagody, żywotnika zachodniego, rącznika, piołunu, szaleju jadowitego, difenbachii, wilczomleczu sosnka i pięknego (po 2-3 dniach), szczwołu plamistego, łubinu, ostrokrzewu, kaliny koralowej, zimowita jesiennego, konwalii majowej i innych.

• pokrzyk wilcza jagoda(8-12% śmiertelnych zatruć)

• wawrzynek wilczełyko (30% śmiertelnych zatruć)

• zatrucie zimowitem jesiennym aż w 90% wiąże się ze śmiercią

• nasiona rącznika powodują śmierć osoby dorosłej po zjedzeniu 10-20, a dziecka – 6 sztuk

• podobnie- 20 owoców ostrokrzewu lub 2-3 gświeżego szaleju jadowitego

• do śmiertelnego zatrucia człowieka wystarczy 50 mg nikotyny, 3-4 g łodygi difenbachii

lub tylko 1 liść wilczomlecza pięknego

Podział zatruć zależnie od okoliczności

1. Zatrucia pomyłkowe, niezamierzone- wynikają z podobieństwa roślin trujących i jadalnych

- cebulę jadalną można pomylić z bulwami zimowita jesiennego, korzeń tojadu mocnego z brukwią,

pietruszkę z szalejem jadowitym albo szczwołem plamistym

-zestarzały czosnek lub banany mogą powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe; niedojrzałe bakłażany, zielone pomidory – zatrucie atropinowe

przypadkowe zatrucia roślinami trującymi stwierdza się najczęściej u dzieci do lat 10

- spożycie owoców wawrzynka wilczełyko, konwalii majowej, pokrzyku wilczej jagody czy żucie pestek czereśni, wiśni, śliwek /zawierających amygdalinę/ może spowodować wystąpienie objawów zależnych od rodzaju i ilości wchłoniętej substancji

wśród grzybów- muchomor sromotnikowy mylony jest z jadalnym gołąbkiem lub czubajką kanią, piestrzenica kasztanowata ze smardzem jadalnym oraz białe muchomory z pieczarkami.

5. Zatrucia zamierzone, samobójstwa i zabójstwa przez spożycie roślin trujących wyjątkowo rzadko śmierć samobójcza po spożyciu nalewki z muchomora czerwonego, po zjedzeniu owoców pokrzyku wilczej jagody czy nasion bielunia dziędzierzawy.

W czasach starożytnych szczwół plamisty i szalej jadowity (cykuta) były używane do wykonywania wyroków śmierci. Puchary z drewna cisu napełniane alkoholem, powoli wypłukującym truciznę, służyły do celów skrytobójczych- trudno było znaleźć przyczynę zgonu wskutek zatrzymania akcji serca.

Trucizny roślinne często stosowano w celu pozbycia się konkurenta do tronu na wielu dworach średniowiecznej Europy.

Rodzaj objawów decyduje o postępowaniu

• nudności, wymioty i biegunka- pospolity objaw zatruć roślinami, należy je różnicować przede wszystkim z ostrymi nieżytami żołądkowo-jelitowymi po zatruciach pokarmowych wywołanych pokarmem nieświeżym lub zanieczyszczonym bakteriami, wirusami, grzybami pleśniowymi i innymi oraz liczną grupą biegunek czynnościowych

• trzeba uwzględnić uszkodzenia narządowe – wątroby, nerek, serca, ośrodkowego układu nerwowego oraz stany alergiczne

• wywiad przeprowadzony z osobami z otoczenia może wskazywać na zatrucie roślinami, grzybami czy też zatrucie chemiczne.

WAŻNE ustalenie rodzaju rośliny, miejsca zbioru, która jej część i w jakiej ilości została spożyta, w jakim czasie po spożyciu wystąpiły pierwsze objawy

Pierwsza pomoc =usunięcie toksyn z organizmu i opóźnienie ich wchłaniania

• Pacjent przytomny: zbadać tętno, ciśnienie tętnicze, częstość oddechów. Ustalić :- czy pacjent wymiotował od czasu połknięcia trucizny,- jakie są obecne dolegliwości,- czy współistnieją inne choroby.

• Pacjent nieprzytomny: oczyścić drogi oddechowe, podać tlen,- założyć wkłucie do żyły obwodowej, - podłączyć monitor ekg.

Dokładne badanie fizykalne – objawy kliniczne mogą stanowić istotna wskazówkę w rozpoznaniu substancji trującej.

• jeśli przyczyna zatrucia nie jest znana, należy zabezpieczyć:

osocze /10ml/,

mocz /50ml/,

oraz wymiociny lub treść odessaną z żołądka w temperaturze – 4⁰C

do dalszych analiz

płukanie żołądka:

• wskazane, jeżeli spożycie potencjalnie szkodliwej dawki nastąpiło w ciągu ostatnich 4 godzin, lub gdy pacjent jest nieprzytomny, a czas zażycia środka nieznany.

• nie powinno być wykonywane

- w przypadku równoczesnego zatrucia substancjami żrącymi (kwasy, zasady, wybielacze, środki do odkamieniania czajników) lub pochodnymi ropy naftowej- parafina;

- u pacjentów z żylakami przełyku lub zwężeniem przełyku, po przebytych operacjach żołądka.

Jeżeli pacjent jest przytomny, konieczna jest jego zgoda na wykonanie zabiegu

1-jeżeli pacjent jest nieprzytomny, należy go przed zabiegiem zaintubować rurką dotchawiczą z mankietem uszczelniającym w celu zabezpieczenia dróg oddechowych /wykonuje anestezjolog/

2-obniżyć podgłówek, ułożyć chorego na lewym boku

3-zgłębnik dużego kalibru zwilżyć odpowiednim żelem

4-wprowadzić zgłębnik; sprawdzić, czy znajduje się w żołądku przez zbadanie zaaspirowanej treści; (u osoby dorosłej wpust znajduje się około 40 cm od siekaczy)

5-wlać, a następnie odprowadzić 300-600 ml wody, ogrzanej do temp. 38 0C, powtórzyć zabieg 3-4-krotnie lub więcej razy, jeżeli popłuczyny stale zawierają resztki pokarmu

6- ewentualnie podać węgiel aktywowany do żołądka.

Grzyby

• 3 000 gatunków w Europie,

przepisy międzynarodowe do spożycia dopuszczają 6 gatunków

w Polsce - rozporządzenie MZiOS z 1993r., gdzie wymienione są 34 grzyby jadalne

Zatrucia grzybami

1. zatrucie toksynami grzybów

2. niestrawność, czyli podrażnienie przewodu pokarmowego nieswoiste i bez udziału toksyn

nie dochodzi do zmian narządowych, wymioty, bóle brzucha i biegunka, niekiedy burzliwe, cofają się po kilkunastu godzinach

spożycie zbyt dużej porcji, połączenie spożycia z innymi ciężko strawnymi pokarmami, zjedzenie grzybów niedogotowanych, bądź zawierających wchłonięte związki chemiczne z odpadów przemysłowych czy zanieczyszczeń komunikacyjnych

• obecnie 1-2% ostrych zatruć w Polsce.

• późnoobjawowe- od 6 do 48h po spożyciu, złe rokowanie

spożycie muchomorów – sromotnikowego, jadowitego i wiosennego, piestrzenicy kasztanowatej, zasłonaka rudego

• wczesnoobjawowe- czasem od 30min. do 3 – 6h, rokowanie nieco lepsze

spożyciem muchomora czerwonego lub plamistego, krowiaka podwiniętego, czernidłaka pospolitego

trzy fazy choroby:

1)-faza jelitowa - od kilku godzin do 3-4 dni; toksyny uszkadzają komórki błony śluzowej jelita

ogniskowa martwica krwotoczne zapalenie śluzówki żołądka i jelit

2)-faza tzw. ”zacisza”;

3)- faza zmian narządowych kilkanaście h - kilka dni,

Związki toksyczne – faloidyna, amanityny, orelaniny oraz giromitryna wychwytywane głównie przez wątrobę; uszkodzenie nerek możliwe zarówno w fazie 1) jak i 3); zmiany naczyniowe, zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (zmiany krwotoczne, obrzęk mózgu), uszkodzenie mięśnia sercowego i zmiany w układzie oddechowym

nie ma sposobu inaktywacji toksyn grzybów wchłoniętych i związanych z tkankami

• jak najwcześniej płukanie żołądka

• wskazane nawet do 72h od zatrucia- toksyny grzybów zalegają w żołądku dłużej niż pokarmy.

• WAŻNE- zabezpieczenie popłuczyn żołądkowych do badań toksykologicznych

• gdy toksyny muchomora – amatoksyny- po 4-6h znikają z krwi, w ok. 60% nie zostają pierwotnie zatrzymane przez wątrobę, lecz wydalane do jelit wraz z żółcią i wchłaniane ponownie

• odsysanie treści dwunastniczej nawet do 4 dnipo zatruciu w celu przerwania krążenia wątrobowo- jelitowego amanityny

Sporysz -przetrwalnik grzyba – buławinki czerwonej

• pasożytuje na życie; pozostające w kłosach przetrwalniki zawierają alkaloidy

mogą znaleźć się w mące żytniej.

• dawka śmiertelna sporyszu dla człowieka = 5-10g

• działanie alkaloidów pobudza mięśnie gładkie jelit, macicy, drobnych naczyń, powoduje przekrwienie nerek i przewodu pokarmowego, zgorzel palców rąk i nóg oraz drgawki.

• zatrucie sporyszem ergotyzm

Ziemniaki

• zzieleniałe bulwy lub zielone części łodyg zawierają solaninę- hemolizuje krwinki czerwone

najwięcej -kuliste, zielone jagody ziemniaka; kwiaty i łupiny bulw - ilości śladowe

• dawka toksyczna wynosi dla człowieka 0,3-0,4 g.

Objawy dotyczą przewodu pokarmowego -nudności, wymioty, biegunki, bóle brzucha- i układu nerwowego- niepokój, rozszerzenie źrenic, zniesienie odruchów, otępienie- jak również układu krążenia i oddechowego; może wystąpić krwotoczne zapalenie nerek

Zatrucia zdarzają się najczęściej wśród dzieci!