Zasady wykonywania ćwiczeń leczniczych
Rodzaje ćwiczeń wchodzących w skład kinezyterapii
Obecnie kinezyterapię dzieli się na:
miejscową, w której wszystkie oddziaływania dotyczą bezpośrednio narządu zmienionego chorobowo, a ich dobór zależy od stanu funkcjonalnego i zamierzonego celu:
ćwiczenia bierne
ćwiczenia czynno-bierne
ćwiczenia samowspomagane
ćwiczenia w odciążeniu
ćwiczenia czynne
ćwiczenia z oporem
ćwiczenia prowadzone
redresje (usuwanie przykurczów stawowych)
wyciągi
ćwiczenia synergistyczne
ćwiczenia oddechowe
ćwiczenia relaksacyjne
pionizacja i nauka chodzenia
ogólną - ćwiczenia nie objętych chorobą części ciała
ćwiczenia ogólnokondycyjne
ćwiczenia gimnastyki porannej
ćwiczenia w wodzie
sport inwalidów
ĆWICZENIA BIERNE
cele:
zamiana ruchu biernego na czynny
wzmożenie torowania proprioceptywnego
wzmożenie torowania exteroceptywnego (czucie dotyku)
wzmożenia torowania ideomotorycznego (automatyczne następstwo bodźca myślowego)
poprawa trofiki tkanek miękkich objętych porażeniem
zapobieganie odleżynom (poprawa trofiki, działanie pompy mięśniowej)
utrzymanie fizjologicznych zakresów ruchu
utrzymanie prawidłowej elastyczności i plastyczności mięśni, więzadeł i torebek
zapobieganie procesom osteomalacjiinaczej (rozmiękanie kości lub krzywica dorosłych, to niedostateczna mineralizacja kości).
zachowanie czucia proprioceptywnego i pamięci ruchowej.
ĆWICZENIA BIERNE
Wskazania:
porażenia i niedowłady mięśni zarówno wiotkie jak i spastyczne
początkowy okres uruchomiania stawu po zabiegu operacyjny
stan po długotrwałym unieruchomieniu kończyn
zła trofika tkanek miękkich (pacjenci nieprzytomni)
Przeciwwskazania:
przypadki pourazowe po złamaniach z niepełnym zrostem (zrost po 3-4 miesiącach)
stany zapalne stawów i tkanek okołostawowych
stany bezpośrednio po zwichnięciach i innych urazach stawowych
stany zapalne żył
rany skóry, mięśni i tkanek miękkich
stany po zabiegach operacyjnych przed wyjęciem szwów (konsultacja z lekarzem)
występowanie bólu przy ćwiczeniach (silne nie ustępujące dolegliwości)
temperatura powyżej 38°
ciśnienie rozkurczowe powyżej 100 skurczowe powyżej 160 (spoczynkowe)
ogólny ciężki stan pacjenta
stan po tomografii komputerowej z kontrastem
stan po nakłuciu dolędźwiowym (np. pobieranie płynu mózgowo-rdzeniowego)
ĆWICZENIA BIERNE
Zasady wykonywania ruchu:
Odcinek bliższy ćwiczonego stawu musi być ustabilizowany tak, aby ruch odbywał się tylko w tym stawie i nie był wspomagany przez ruch w innych stawach.
Stabilizację uzyskuje się przez odpowiednio dobraną pozycję wyjściową lub przez zastosowanie pasów stabilizujących.
Chwyt stosowany przy ćwiczeniach biernych musi być pewny - nie może jednak sprawiać choremu bólu.
ruchy w stawach pacjenta wykonuje fizjoterapeuta
płynnie we właściwej płaszczyźnie i wokół fizjologicznej osi stawu
w pełnym fizjologicznym zakresie ruchu zgodnym z normą dla danego stawu
w stawach bolesnych nie należy nigdy przekraczać granicy bólu
Wykonując ruchy bierne w stawie trzeba odciągać od siebie kości tworzące staw, aby zmniejszyć nacisk i tarcie powierzchni stawowych o siebie.
Wszystkie ruchy w ćwiczonym stawie powtarza się 20-30 razy w czasie jednego zabiegu, z uwzględnieniem fazy ruchu, powrotu do pozycji wyjściowej i krótkiej przerwy.
ćwiczenia bierne wykonuje się 2-3 razy dziennie (im cięższy stan pacjenta tym częściej
tempo ćwiczeń wolne i rytmiczne
ĆWICZENIA CZYNNO-BIERNE
Wskazania:
stany po chirurgicznych zabiegach rekonstrukcyjnych głównie w obrębie narządu ruchu
stany po unieruchomieniu w opatrunkach gipsowych
choroby gośćcowe, reumatoidalne
unieruchomienie kończyn za pomocą wyciągów
stany atrofii tkankowej
demineralizacja kości
oparzenia większych części ciała
inne zabiegi operacyjne nie koniecznie w obrębie narządu ruchu (np.: stan po mastektomii)
Przeciwwskazania: jak w ćwiczeniach biernych.
ĆWICZENIA CZYNNO-BIERNE
Zasady wykonywania ruchu:
ruchy w stawach pacjenta wykonuje fizjoterapeuty
zadaniem pacjenta jest rozluźnienie nadmiernie napiętych mięśni
ruch prowadzony w niepełnym zakresie, płynnie we właściwej płaszczyźnie i wokół fizjologicznej osi stawu
ruch prowadzimy do granicy bólu a nawet lekko ją przekraczamy
liczba powtórzeń indywidualna dla każdego pacjenta (optymalne jest 3-5 serii po 10 powtórzeń, przerwa między seriami 30s
w czasie przerwy między seriami wykonywać należy masaż, potrząsania, wibracje
ćwiczenia czynno-bierne powinny być wykonywane3-5 razy dziennie
tempo ćwiczeń bardzo wolne i rytmiczne pozwalające pacjentowi na koncentrację i rozluźnienie
przez cały czas trwania ćwiczeń fizjoterapeuta musi mieć kontakt wzrokowy z pacjentem
ĆWICZENIA SMOWSPOMAGANE
cele:
zwiększenie zakresu ruchu w stawach
uzyskanie rozluźnienia nadmiernie napiętych mięśni
poprawa trofiki tkanek przez zwiększenie działania pompy mięśniowej
zapobieganie niekorzystnym zmianom wynikającym z akinezji
Wskazania:
ograniczenie zakresu ruchu w stawach
przygotowanie do redresji wykonywanych przy współudziale fizjoterapeuty
przygotowanie do ćwiczeń czynnych wolnych
Przeciwwskazania: jak w ćwiczeniach biernych.
ĆWICZENIA SMOWSPOMAGANE
Zasady wykonywania ruchu:
na ćwiczona kończynę zakłada się podwieszkę połączoną z linką, która biegnie przez bloczek kierunkowy, drugi jej koniec zakładany jest na zdrową kończynę
pacjent wykonując ruch jedna kończyna wspomaga wykonanie ruchu w stawach drugiej kończyny
jest to rodzaj redresji którą chory sam wykonuje
fizjoterapeuta kontroluje czy ruch wykonywany jest płynnie we właściwej płaszczyźnie, wokół fizjologicznej osi stawu
przy osłabieniu siły mięśniowej nie dopuszczamy do pełnego zmęczenia
ćwiczenia samowspomagane mogą być również wykonywane za pomocą laski gimnastycznej
liczba powtórzeń jednego ćwiczenia wynosi przeciętnie 30
ćwiczenia samowspomagane wykonuje się 1 raz dziennie, kilka serii
ĆWICZENIA CZYNNE W ODCIĄŻENIU
cele:
przeciwdziałanie zanikom mięśniowym
uzyskanie przyrostu siły mięśniowej do wartości umożliwiających swobodne poruszanie kończyną lub jej częścią (doprowadzenie jej do poziomu na 3 wg. Lowetta)
utrzymanie fizjologicznego zakresu ruchów w stawach poprzez systematyczne odżywianie chrząstki stawowej
umożliwienie wykonywania ruchu w stawach w pełnym zakresie , podtrzymując tym samym prawidłową dotychczasową elastyczność mięśni zawiadujących danym stawem, więzadeł i innych struktur
Wskazania:
zaniki i znaczne osłabienie siły mięśniowej
niepełny zrost kostny
zmiany zwyrodnieniowe stawów
ograniczenia ruchomości w stawach
stany po unieruchomieniu
zespoły bólowe w obrębie aparatu ruchu
Przeciwwskazania: jw.
ĆWICZENIA CZYNNE W ODCIĄŻENIU
Podwieszenie ćwiczonej kończyny
1.podwieszenie osiowe
punkt zawieszenia ćwiczonej kończyny znajduje się prostopadle nad osią ruchu
podwieszki zakładamy tak, aby ćwiczona kończyna była w pełni odciążona
ruch powinien się zaczynać od momentu bezwładności kończyny, tzn. że po każdym wykonaniu ruchu kończyna pozostaje przez chwilę w pozycji wyjściowej
2.podwieszenie pozaosiowe
punkt zaczepienia linek połączonych z podwieszkami znajduje się poza osią ruchu
podwieszenie takie daje pełne odciążenie ćwiczonej kończyny, lecz bez jej zrównoważenia
ruch odbywa się jakby po odcinku koła mając moment wznoszenia (utrudnienie) oraz moment opadania (wspomaganie)
Dla uzyskania zwiększenia lub zmniejszenia tych momentów należy punkt zawieszenia przesuwać dogłowowo, odgłowowo lub dobocznie w stosunku do osi ruchu
W celu uzyskania utrudnienia ruchu punkt zawieszenia należy przesunąć w kierunku przeciwnym do wykonywania ruchu
W celu wspomaganie ruchu punkt zawieszenia należy przesunąć w kierunku wykonywania ruchu
Pozycje wyjściowe i miejsce zakładania podwieszek są takie same jak przy zawieszeniu osiowym
Odciążenie uzyskujemy również przez: zmniejszenie tarcia o podłoże uzyskuje się poprzez:
wytalkowanie gładkiej powierzchni, po której odbywa się ruch
podłożenie pod ćwiczoną kończynę sukna lub krążków z waty
przymocowanie wrotek do ćwiczonej kończyny
ĆWICZENIA CZYNNE W ODCIĄŻENIU
Zanurzenie chorego w wodzie
Zanurzenie chorego w wodzie stwarza najlepsze warunki dla pracy słabych mięśni.
Środowisko wodne powoduje nie tylko odciążenie i rozluźnienie mięśni, lecz również umożliwia wykorzystanie siły unoszącej ciało (dynamiczna siła parcia) dla wspomagania ruchów.
Ćwiczenia mięśni rąk i stóp jest dogodnie wykonywać w naczyniu z ciepłą wodą.
Podtrzymywanie ćwiczonej kończyny przez kinezyterapeutę
Odciążenie uzyskuje się wówczas, kiedy kinezyterapeuta podtrzymuje ćwiczony odcinek ciała w czasie ruchu.
Sposób ten stwarza również możliwość wspomagania lub utrudnienia ruchu.
Zasady wykonywania ruchu:
pacjent wykonuje ruch samodzielnie w warunkach odciążenia
ruch prowadzony jest płynnie we właściwej płaszczyźnie, wokół fizjologicznej osi stawu i w pełnym fizjologicznym zakresie ruchu zgodnym z normą dla danego stawu
w stawach bolesnych nie należy nigdy przekraczać granicy bólu
czas trwania serii 5-15 minut (bez bólu)
ćwiczenia czynne w odciążeniu wykonuje się 1 razy dziennie
raz w tygodniu wykonujemy pomiar zakresu ruchomości i siły mięśniowej
tempo ćwiczeń zależy od aktualnej siły mięśni
ĆWICZENIA CZYNNE WOLNE
cele:
zwiększenie siły i wytrzymałości przede wszystkim określonej grupy mięśniowej
utrzymanie i zwiększenie zakresów ruchu w stawach
poprawa koordynacji ruchowej
Wskazania:
osłabienie siły mięśniowej (minimum 3)
ograniczenia zakresu ruchomości
wzmożone spoczynkowe napięcie mięśni
zaburzenia koordynacji nerwowo-mięśniowej
Kinezyterapia
ĆWICZENIA CZYNNE Z OPOREM
cele:
uzyskanie przyrostu siły mięśniowej
poprawa wytrzymałości mięśni
zmniejszenie do minimum zaników mięśniowych, szczególnie powstałych w wyniku unieruchomienia
zmniejszenie do minimum zaników mięśniowych, powstałych w następstwie procesów patologicznych
opóźnienie występowania zaników mięśniowych
uzyskanie kompensacyjnych przerostów siły
uzyskiwanie przerzutów napięć kontralateralnych do części ciała znajdujących się czasowo w unieruchomieniu
uzyskanie poprawy koordynacji nerwowo-mięśniowej
zwiększanie sygnalizacji aferentnej w celu rozszerzenia pól pobudzenia w korze mózgu
Wskazania:
osłabienie siły mięśniowej
stany unieruchomienia (np.: opatrunek gipsowy)
WYCIĄGI REDRESYJNE
Zastosowanie:
przykurcze tkanek miękkich
cele:
zniesienie ograniczenia zakresu ruchów w stawie spowodowanego przykurczem tkanek miękkich
uzyskanie pełnej biernej ruchomości w stawie
Wskazania:
ograniczenia ruchomości stawu na skutek przykurczu tkanek miękkich
Przeciwwskazania:
przypadki pourazowe po złamaniach z niepełnym zrostem (zrost po 3-4 miesiącach)
stany zapalne stawów i tkanek okołostawowych
stany bezpośrednio po zwichnięciach i innych urazach stawowych
stany zapalne żył
rany skóry, mięśni i tkanek miękkich
stany po zabiegach operacyjnych przed wyjęciem szwów (konsultacja z lekarzem)
zła tolerancja na ból
temperatura powyżej 38°
ciśnienie skurczowe powyżej 160 rozkurczowe powyżej 100
ogólny ciężki stan pacjenta
ĆWICZENIA IZOMETRYCZNE
Zastosowanie:
osłabienie siły mięśniowe
cele:
przeciwdziałanie zanikom mięśniowym
uzyskanie przyrosty masy i siły mięśni
utrzymanie aktywności mięśni w obrębie unieruchomionych odcinków ciała
Wskazania:
Unieruchomienia
proste zaniki mięśni
przypadki w których ruch w stawach nie jest wskazany
przeciwwskazania:
brak
ĆWICZENIA IZOMETRYCZNE
Metodyka:
chorego trzeba nauczyć wykonywania skurczów izometrycznych mięśni
chory uczy się łatwiej napinania mięśni najpierw kończyny zdrowej, potem równocześnie kończyny zdrowej i chorej,
w końcu napinani mięśni kończyny chorej
przewidując konieczność unieruchomienia kończyny należy nauczyć chorego napinania mięśni przed założeniem unieruchomienia
ćwiczenia izometryczne może chory wykonywać przy pomocy fizjoterapeuty lub sam
czas trwania skurczu izometrycznego - około 5 sekund,
czas odpoczynku pomiędzy kolejnymi skurczami - 10 sekund
okres odpoczynku mięśnia po pracy statycznej mięśnia musi być dłuższy aby zapewnić dostateczne jego ukrwienie, które jest znacznie upośledzone w czasie skurczu izometrycznego.
Liczba powtórzeń od 6 - 10.
ĆWICZENIA SYNERGISTYCZNE:
kontralateralne - czynne, polegające na wykonywaniu ruchów z pokonywaniem oporu, dość intensywnie, kończyną przeciwną do kończyny niedowładnej, z urazem lub unieruchomionej w opatrunku gipsowym.
ipsilateralne - czynne, polegające na wykonywaniu ruchów z pokonywaniem oporu, kończyną wykazującą stan dysfunkcji ruchowej spowodowanej stanem chorobowym, np. niedowładem neurogennym.
Wskazania:
unieruchomienie kończyny całkowite lub częściowe w opatrunku gipsowym
ćwiczenie przeszczepionych mięśni
Przeciwwskazania:
niewydolność krążenia
niewydolność układu oddechowego
zły ogólny stan pacjenta
wysoka temperatura ciała
ĆWICZENIA ODDECHOWE
Zastosowanie:
należą do podstawowych ćwiczeń w kinezyterapii, ponieważ sprawność układu oddechowego ma decydujący wpływ na prawidłowe funkcjonowanie wszystkich układów naszego organizmu
wchodzą w skład niemalże wszystkich programów usprawniania leczniczego
cele:
nauczenie prawidłowego oddychania
umiejętność prawidłowego oddychania pożądana jest podczas wykonywania wszystkich ćwiczeń i czynności
najczęściej spotykanym błędem jest zatrzymywanie oddechu i napinanie pomocniczych mięśni oddechowych podczas wykonywania ćwiczeń i czynności wymagających większego wysiłku oraz brak pełnego wydechu
Bezdech powoduje:
wzrost ciśnienia
spadek tętna
utrudniony dopływ tlenu do narządów
zwiększenie wydolności narządu oddechowego
przed przystąpieniem do ćwiczeń oddechowych możemy przeprowadzić ocenę stanu i sprawności układu oddechowego
Wskazania:
podczas wszystkich ćwiczeń leczniczych
choroby układu oddechowego
stan przed i po zabiegach chirurgicznych
Przeciwwskazania:
ostry okres chorób narządu oddechowego i krążenia