1. ROZTWORY SPIRYTUSOWE I SPIRYTUSY LECZNICZE

1.1 SPIRYTUS SALICYLOWY (Spiritus salicylatus)

• Syn: Solutio Acidi salicylici spirituosa

• Skład:

  • Acidum salicylicum 2,0 cz.

  • Ethanolum 760g/l 68,0 cz.

  • Aquae 30,0 cz.

• Stężenie kwasu salicylowego w spirytusie salicylowym wynosi 2%

• Sposób przygotowania: kwas salicylowy (2 cz.) należy rozpuścić w etanolu 95° (68 cz.) i uzupełnić wodą do 100cz.

• Działanie :środek odkażający o słabym działaniu

• Wskazania : Odkażanie skóry, otarcia naskórka, trądzik, łojotok, pielęgnacja skóry osób unieruchomionych

• Sposób użycia: Przecierać skórę tamponem lub wacikiem nasączonym preparatem.

1.2 SPIRYTUS KAMFOROWY(Camphorae spiritus )

• Syn. Spiritus camphoratus

• Skład:

  • Camphorae 10,0cz.

  • Ethanolum 760g/l 65,0 cz.

  • Aquae 25,0 cz.

• Stężenie kamfory w spirytusie kamforowym wynosi 10%

• Sposób przygotowania: kamforę (10,0 cz.) należy rozpuścić w etanolu 95° (65,0cz.) a następnie powoli wlewać wodę gdyż kamfora może się wytrącać, jeśli się wytrąci to roztwór należy ogrzać

• Działanie: rozgrzewające i antyseptyczne

• Wskazania : Jako środek rozgrzewający w przeziębieniach, bólach stawowych i mięśniowych; również jako środek odkażający skórę

• Sposób użycia: Zewnętrznie, wcierać w bolące miejsca. Przy przeziębieniu wcierać w skórę klatki piersiowej i pleców.

• Możliwe skutki uboczne: Zaczerwienienie i podrażnienie skóry.

• Przeciwwskazania: Nie stosować w obrębie twarzy, błon śluzowych, na uszkodzona skórę oraz u osób nadwrażliwych na kamforę. Nie stosować u dzieci do 6 roku życia. U dzieci starszych stosować po konsultacji z lekarzem i unikać stosowania w obrębie nosa, szyi i głowy.

1.3 SPIRYTUS MRÓWCZANY (Spiritus formicucus)

• Syn: spirytus mrówkowy, mrówczanowy

• Skład:

  • Acidum formicum 25% 5,0cz.

  • Ethanolum 760g/l 70,0 cz.

  • Aquae 25,0 cz.

• Ostateczne stężenie kwasu mrówkowego w preparacie wynosi 1,2%

• Sposób przygotowania :lek przygotowuje się przez zmieszanie kwasu mrówkowego z etanolem 95° (70,0cz.) i wodą (25,0 cz.)

• Nie należy sporządzać większych ilości tego spirytusu, ponieważ podczas przechowywania zawartość kwasu mrówkowego stopniowo maleje w miarę tworzenia się mrówczanu etylu, jako produktu reakcji kwasu mrówkowego z etanolem

• Działanie : Preparat do użycia zewnętrznego o działaniu drażniącym, powodującym przekrwienie skóry. Ma również działanie ściągające i odkażające

• Wskazania: Do nacierania w bólach mięśniowych i stawowych pochodzenia gośćcowego, nerwobólach (rwie kulszowej, bólach lędźwiowo-krzyżowych) i naderwaniach mięsni

• Sposób użycia: Wcierać w bolące miejsca

1.4 SPIRYTUSOWY ROZTWÓR JODU (Iodi solutio spirituosa)

• Syn: Solutio Iodi Spirituosa,Jodyna,Tinctura Iodi

• Skład:

  • Kalii iodidum 1,0 cz.

  • Iodum 3,0 cz.

  • Aquae 6,0 cz.

  • Ethanolum 760 g/l 90,0 cz

• Jest to 3% roztwór jodu w etanolu

• Sposób przygotowania: otrzymanie preparatu polega na rozpuszczeniu 1,0cz. jodku potasu w 6,0cz. wody , dodaniu 3,0cz. jodu i stopniowo 90,0cz. etanolu 95 °

• Jod wprawdzie rozpuszcza się w etanolu o takiej mocy, ale roztwór ma ograniczona trwałość; jod reaguje z wodą i powstaje jodowodór i kwas podjodowy, który z kolei utlenia etanol do aldehydu i kwasu octowego, jodowodór działa drażniąco, dlatego też w celu zwiększenia trwałości preparatu wprowadza się jodek potasu , w wyniku reakcji jodu cząsteczkowego z jonem jodkowym powstaje jon kompleksowy I3-, co zapobiega tworzeniu się większych ilości jodowodoru

• Działanie :bakteriobójcze, preparat niszczy bakterie, grzyby, toksyny. Jodyna denaturuje białka stanowiące składnik plazmy drobnoustojów, co uniemożliwia mikroorganizmom ich przetrwanie, bakteriobójcze działanie jodyny jest wzmocnione również przez jodowodór, który wytwarza się w zetknięciu jodu z wodą

• Wskazania: Miejscowa dezynfekcja ran i otarć naskórka

• Sposób użycia: Przemywać preparatem otarte miejsca i okolice ran. Nie dotykać otwartych ran

• Przechowywanie :opakowanie szczelnie zamknięte chronić od światła

1.5 SPIRYTUSY AROMATYCZNE (Spirituosa aromatica)

• Są to spirytusowe roztwory olejków eterycznych

• Otrzymuje się je zwykle przez rozpuszczenie olejków eterycznych w etanolu, rzadziej metodą tradycyjną przez destylację olejkowych surowców roślinnych

• Wykorzystuje się je jako środki poprawiające smak i zapach lub jako preparaty do nacierań

• Przykładem takiego spirytusu jest SPIRYTUS GORCZYCZNY (Spiritus sinapis)

• Przygotowanie tego leku polega na rozpuszczeniu 2 cz. olejku gorczycznego w 90 cz. etanolu 95° i dodaniu 8cz. wody

• Preparat jest stosowany do nacierań jako drażniący i rozgrzewający

2. MIODY

2.1 WIADOMOŚCI OGÓLNE

• Miód jest syropowatą cieczą składaną przez pszczoły w komórkach plastrów woskowych

• Miód naturalny w stanie świeżym jest gęstą cieczą jasnożółtą lub żółtobrunatną o charakterystycznym zapachu

• Po pewnym czasie przechowywania w temp. pokojowej zestala się na skutek wykrystalizowania glukozy

• Miód zawiera 70-80% glukozy i fruktozy, niewielka ilość sacharozy, dekstryny, białka, wosk, enzymy, kwasy organiczne, substancje aromatyczne, barwniki i pyłki kwiatowe

• Wodne roztwory miodu są mętne ze względu na obecność białka, wosku i pyłku kwiatowego

• Dlatego też w preparatyce farmaceutycznej na ogół stosuje się miód oczyszczony, otrzymywany z miodu naturalnego

• Wyróżniamy miody: oczyszczony, koprowy, prawoślazowy.

• Nazwy powyższe są nazwami tradycyjnymi, obecnie miodami leczniczymi zaleca się nazywać preparaty zawierające powyżej 60 % miodu

• Natomiast preparaty zawierające wyciągi roślinne i odpowiednie substancje lecznicze oraz 25-60% miodu nazywane są syropami miodowo-ziołowymi

2.2 MIÓD OCZYSZCZONY (Mel depuratum)

• W celu oczyszczenia miodu naturalnego należy 40,0cz. miodu rozpuścić w 60,0 cz. wody, następnie otrzymany roztwór zmieszać z 3,0cz. glinki białej i ogrzewać na łaźni wodnej przez 30 min. Po przestudzeniu gorący jeszcze roztwór przesączyć, przesącz odparować na łaźni wodnej do uzyskania płynu o gęstości 1,33-1,36 g/ml

• Podczas ogrzewania substancje nierozpuszczalne zostają zaadsorbowane na glince białej, enzymy ulegają inaktywacji, a białka koagulacji

• Miód oczyszczony ma działanie wzmacniające i tonizujące, w większych dawkach może działać przeczyszczająco, ponadto jest środkiem osłaniającym górne drogi oddechowe oraz poprawiającym smak leków

• Służy do otrzymywania miodów leczniczych; sporządza się je z dodatkiem sacharozy, używając jej w większej ilości niż miodu, ze względu na lepszą rozpuszczalność

2.3 MIÓD PRAWOŚLAZOWY (Mel depuratum)

• Do otrzymywania preparatu stosowane są korzeń prawoślazu i korzeń lukrecji po 3,0 cz. , woda 40,0 cz. i benzoesan sodu 0,5cz.

• Rozdrobnione surowce należy wytrawiać przez 48h metodą maceracji wodą z benzoesanem sodu, po 48h. macerat zlać znad surowca i rozpuścić w nim 40,0 cz sacharozy i 25,0 cz miodu oczyszczonego. Mieszaninę należy ogrzewać do zagotowania, podczas ogrzewania substancje balastowe wypływają na powierzchnie i należy je zebrać. Otrzymany płyn przesączyć, po ostudzeniu dodać 5,0 cz etanolu 95° i uzupełnić wodą do 100,0cz

• Miód prawoślazowy jest stosowany jako lek osłaniający, wykrztuśny i łagodzący kaszel

2.4 MIÓD KOPROWY (Mel Foeniculi)

• Owoce kopru włoskiego 10,0 cz. macerować przez 48h 40,0 cz. wody z dodatkiem 0,5cz. benzoesanu sodu. Po upływie 48 h płyn wyciągowy zlać, a surowiec wycisnąć. W połączonych cieczach rozpuścić 40,0cz. sacharozy i 25,0 cz. miodu oczyszczonego. Mieszaninę ogrzewać do krótkotrwałego zagotowania i przesączyć. Po ostudzeniu dodać 5,0cz. etanolu 95 ° i uzupełnić wodą do 100,0cz.

• Miód koprowy jest stosowany głównie u dzieci w przypadkach nieżytu dróg oddechowych , zapaleniu oskrzeli i suchego kaszlu, ponadto preparat zwiększa w niewielkim stopniu wydzielanie soków trawiennych , wzmaga ruchy perystaltyczne jelit oraz wykazuje działanie wiatropędne

3. ROZTWORY WODNE

3.1 DEFINICJA

Roztwory wodne otrzymuje się przez rozpuszczenie jednego lub kilku składników w wodzie oczyszczonej (Aqua purificata)

3.2 WODA WAPIENNA (Aqua Calcis)

• Jest to nasycony roztwór wodorotlenku wapnia zawierający 0,15-0,17% wodorotlenku wapnia

• Ponieważ jest to roztwór nasycony przechowuje się go z osadem nierozpuszczonego tlenku i wodorotlenku wapnia , zlewa się i sączy dopiero krótko przed użyciem

• Otrzymywanie: Wodę wapienną otrzymuje się z tlenku wapnia w dwóch etapach. Tlenek wapnia 1cz mieszamy w parownicy z 5 cz. wody , tworzy się wodorotlenek wapnia; proces ten jest wysoce egzotermiczny , zawartość parownicy silnie się rozgrzewa, reakcja tlenku wapnia z wodą nazywa się gaszeniem wapna. Powstałą w parownicy papkę zalewamy 100 cz. wody, przelewamy do butelki, mieszamy, szczelnie zamykamy i odstawiamy do opadnięcia osadu. Płyn znad osadu zlewamy i odrzucamy, postępuje się tak, aby usunąć łatwo rozpuszczalny w wodzie wodorotlenek potasu , występujący jako zanieczyszczenie tlenku wapnia. Po tej czynności osad zalewa się ponownie 100 cz. wody, miesza się i tak otrzymaną wodę wapienną pozostawia się do odstania. Jeżeli potrzebujemy wodę wapienną do przygotowania leku zlewamy potrzebną ilość wody wapiennej znad osadu, sączymy ją i dopiero wtedy możemy ją używać. Wody wapiennej nie wstrząsamy przed odlewaniem do ważenia.

• Zastosowanie: Woda wapienna wykazuje działanie właściwe dla soli wapniowych: alkalizujące, antyseptyczne, przeciwwysiękowe, słabe przeciwzapalne, ściągające i wysuszające. Hamuje silnie wydzielanie sebum, korzystna w miejscowym leczeniu trądziku (acne), zwłaszcza odmiany trądziku różowatego (acne rosacea) oraz wypryskach skórnych. Woda wapienna była powszechnie (obecnie rzadko) stosowana doustnie, jako antidiarrhoicum, głównie w praktyce pediatrycznej, a także niekiedy w nieżytach przewodu pokarmowego. Dawniej stosowano preparat także jako płukankę do jamy ustnej i gardła, przy stanach zapalnych, oraz jako środek likwidujący „zgagę”- uczucia pieczenia przełyku. Jednak z tych wskazań woda wapienna została wyparta bardziej praktycznymi lekami, głównie z grypy terapeutycznej antacidum. Nadal woda wapienna jest stosowana miejscowo w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych, owrzodzeniach itp. Niekiedy stosowana doodbytniczo, jako lewatywa (enema) w stanach zapalnych jelita grubego. Jest powszechnie stosowanym surowcem farmaceutycznym w praktyce receptury aptecznej. Często wchodzi w skład recepturowych roztworów złożonych do użytku zewnętrznego, przeważnie jako rozpuszczalnik. Stanowi także składową papek, emulsji, mazideł oraz czasami maści emulsyjnych (jako faza wodna).

3.3 NADTLENEK WODORU 3% (Hydrogenii peroxydum 3%)

• Synonimy: woda utleniona, Hydrogenium peroxydatum 3%

• Jest to 3 % roztwór nadtlenku wodoru w wodzie przygotowany przez rozcieńczenie (10-krotne) 30% nadtlenku wodoru (perhydrol, Hydrogenii peroxydum 30%); nadtlenek wodoru w stężeniu 30% jest silnym środkiem drażniącym skórę i błony śluzowe, stosowany jest tylko jako środek przyżegający.

• Woda utleniona jest przezroczystym, bezbarwnym roztworem

• Działa p/ bakteryjnie

• Jest to antyseptyk stosowany głównie na rany, na błony śluzowe poleca się stosować roztwory bardziej rozcieńczone- 0,3-1,5%

• W zetknięciu z tkanką nadtlenek wodoru rozkłada się do tlenu i wody, wydzielający się tlen działa bakteriobójczo, będąc czynnikiem utleniającym białka komórek bakteryjnych

• Obserwowane w zetknięciu z uszkodzoną tkanką pienienie wspomaga oczyszczanie rany

• Woda utleniona łatwo rozkłada się podczas przechowywania, zwłaszcza pod wpływem zanieczyszczeń organicznych lub pod wpływem światła

• Należy przechowywać ją w zamkniętych naczyniach, nie przepuszczających światła, w chłodnym miejscu

3.4 ROZTWÓR ZASADOWEGO OCTANU GLINU (Aluminii subacetatis solutio)

• Synonimy: Płyn Burowa, Aluminum subaceticum solutum

• Roztwór ten zawiera 8,5% zasadowego octanu glinu w wodzie destylowanej o składzie: 100 części siarczanu glinowego , 47 części strąconego węglanu wapniowego, 120 części kwasu octowego

• Otrzymywanie: Siarczan glinu rozpuszczamy na zimno w 250,0 cz. wody. Po rozpuszczeniu rozcieńczamy dalej wodą do uzyskania roztworu o gęstości 1,138-1,140 g/l. Do roztworu dodajemy porcjami ciągle mieszając strącony węglan wapnia utarty z 70,0 cz. wody. Dalej dodajemy 120,0 cz. kwasu octowego. Mieszaninę zostawiamy na 72h w otwartym naczyniu co pewien czas mieszając, do czasu aż przestanie wydzielać się dwutlenek węgla. Zlewamy ciecz znad osadu, sączymy i w razie potrzeby rozcieńczamy wodą do uzyskania stężenia 8,5% octanu glinu

• Zastosowanie: Płyn Burowa jest lekiem do stosowania miejscowego o właściwościach ściągających, p/zapalnych, p/obrzękowych stosowanym w stłuczeniach i obrzękach, w rozcieńczeniu z wodą 1:5 stosuje się go do okładów. Szeroko stosowaną solą glinu o tym samym działaniu jest octanowinian glinu(Altacet), otrzymuje się go działając kwasem winowym na zasadowy octan glinu , związek ten jest trwalszy niż zasadowy octan glinu i można jego roztwór odparować do sucha , a pozostałość tabletkować.

3.5 WODNY ROZTWÓR JODU (Jodi solutio aquosa)

• Synonimy: Płyn Lugola

• Roztwór ten zawiera 1% jodu oraz 2% jodku potasu

• Jest to przykład roztworu solubilizowanego jodu, który w wodzie jest nierozpuszczalny

• Skład:

  • Kali Jodidi 2,0

  • Jodi 1,0

  • Aquae 97,0

• Otrzymywanie: Jodek potasu (2cz.) należy rozpuścić w niewielkiej ilości wody (4cz.) i w tym stężonym roztworze jodku potasu rozpuszcza się jod (1,0cz.). Po całkowitym rozpuszczeniu uzupełnia się wodą do 100,0 cz. Płyn Lugola przechowuje się w naczyniach z korkiem szklanym chroniąc od światła

• Zastosowanie: płyn Lugola ma działanie odkażające. Jest stosowany w leczeniu pewnych schorzeń tarczycy, w zależności od dawki pobudza lub hamuje czynność tego gruczołu w postaci rozcieńczonej (kilka kropel na 100 ml wody) ma zastosowanie jako antyseptyk do płukania gardła. Poza medycyną, płyn Lugola służy do wykrywania skrobi. Dodany do płynów zawierających skrobię zmienia ich barwę na fioletowoczarną, przy niewielkich stężeniach na niebieskofioletową.

ROZTWORY (Solutiones)

DEFINICJA

roztwory są płynną postacią leku, przeznaczoną do stosowania wewnętrznego lub zewnętrznego , otrzymaną przez rozpuszczenie jednej lub kilku substancji leczniczych w odpowiednich rozpuszczalnikach. Roztworem nazywa się jednofazową kilkuskładnikową mieszaninę, w której poszczególne składniki znajdują się w rozproszeniu cząsteczkowym.

ROZPUSZCZALNIK I SUBSTANCJA ROZPUSZCZONA

pojęciem ROZPUSZCZALNIK (solvens) określa się składnik roztworu występujący w największej ilości lub składnik charakteryzujący się tym samym stanem skupienia co roztwór. Składnik występujący w mniejszej ilości określa się jako SUBSTANCJĘ ROZPUSZCZONĄ (solvendum).

Jako rozpuszczalnik stosuje się m.in. wodę, etanol, glicerol, glikol propylenowy i ich mieszaniny, glikole polioksyetylenowe oraz oleje roślinne i parafinę płynną.

PODZIAŁ

roztworami mogą być układy fizyczne różnego typu, lecz podstawowe, z punktu widzenia technologii farmaceutycznej to:

• Roztwory rzeczywiste (ciał stałych w cieczy lub cieczy w cieczy)-są to układy fizyczne, których składniki osiągają wymiary mniejsze niż 1nm

• Roztwory koloidalne –są to układy dyspersyjne, w których średnica cząstek rozproszonych jest rzędu 1-100 nm, a czasami nawet do kilkuset nm

W zależności od rodzaju użytego rozpuszczalnika rozróżniamy

• Roztwory wodne (solutiones aquosae) otrzymane przez rozpuszczenie jednego lub kilku składników w wodzie oczyszczonej

• Roztwory etanolowe (solutiones spirituosae) otrzymane przez rozpuszczenie jednego lub kilku składników w etanolu o stężeniu poniżej 40%, roztwory sporządzone w etanolu o wyższym stężeniu noszą nazwę spirytusy lecznicze- Spirituosa medicata

• Roztwory glicerolowe (solutiones glycerinatae) otrzymane przez rozpuszczenie składników w glicerolu o różnym stężeniu

• Roztwory olejowe (solutiones oleosae) otrzymana przez rozpuszczenie składników lipotropowych w używanych w lecznictwie olejach roślinnych lub parafinie

W zależności od drogi podania wyróżniamy roztwory:

• Do podania doustnego

• Do stosowania na skórę i błony śluzowe

• Do irygacji

• Do ucha, nosa, oka

• Do podania pozajelitowego

ROZPUSZCZALNOŚĆ

• Rozpuszczalność określa powinowactwo substancji rozpuszczonej do rozpuszczalnika

• Rozpuszczalność substancji leczniczej zazwyczaj określa się podając ile części rozpuszczalnika koniecznych jest do rozpuszczenia 1 cz. substancji rozpuszczanej , lub też podając maksymalne stężenie substancji jakie można uzyskać rozpuszczając ją w danym rozpuszczalniku

• FP VI określa rozpuszczalność substancji leczniczych orientacyjnie za pomocą następujących pojęć:

Bardzo łatwo rozpuszczalny	1 cz. rozpuszcza się w mniej niż 1 cz. rozpuszczalnika
Łatwo rozpuszczalny	1 cz. rozpuszcza się w 1-10 cz rozpuszczalnika
rozpuszczalny	1 cz. rozpuszcza się w 10-30 cz rozpuszczalnika
Dość trudno rozpuszczalny	1 cz. rozpuszcza się w 30-100 cz rozpuszczalnika
Trudno rozpuszczalny	1 cz. rozpuszcza się w 100-1000 cz rozpuszczalnika
Bardzo trudno rozpuszczalny	1 cz. rozpuszcza się w 1000-10000 cz rozpuszczalnika
Praktycznie nierozpuszczalne	1 cz. rozpuszcza się w więcej niż 10000 cz rozpuszczalnika

SZYBKOŚĆ ROZPUSZCZANIA

• Zdolność przechodzenia substancji stałej do roztworu jest charakteryzowana nie tylko przez wartość rozpuszczalności, lecz także przez SZYBKOŚĆ ROZPUSZCZANIA

• Szybkość rozpuszczania opisuje kinetykę tego procesu, a określa się ją jako stosunek zmiany stężenia substancji rozpuszczonej w roztworze do czasu, w którym ta zmiana zachodzi

• Szybkość rozpuszczania można zwiększyć przez podwyższenie temperatury lub zmniejszenie lepkości roztworu, rozdrobnienie substancji rozpuszczanej, mieszanie (ruch cieczy)

• Szybkość rozpuszczania maleje wówczas, gdy stężenie roztworu zbliża się do stężenia nasycenia

WPŁYW TEMPERATURY

• W przypadku roztworów ciał stałych rozpuszczalność z reguły zwiększa się wraz z podwyższeniem temp.

• W praktyce farmaceutycznej przygotowuje się wiele roztworów w wyższych temp. , np. „na ciepło” rozpuszcza się kwas borny(kwas borowy) lub mleczan etakrydyny (Rivanol)

• Istnieją jednak przypadki, że rozpuszczalność ze wzrostem temp. praktycznie się nie zmienia (NaCl) lub nawet maleje, np. metyloceluloza rozpuszcza się lepiej w niższej temp. ; w temp powyżej 50 stopni C na skutek zmniejszenia hydratacji następuje jej wytrącenie, natomiast po oziębieniu roztworu uzyskuje się ponowne rozpuszczenie

WPŁYW STOPNIA ROZDROBNIENIA SUBSTANCJI

• Zwiększenie szybkości rozpuszczania przez mikronizację substancji rozpuszczanej jest bardzo często stosowanym zabiegiem w technologii farmaceutycznej; zwłaszcza substancje trudno rozpuszczalne powinny być przed rozpuszczeniem rozdrobnione (moździerz)

• Szczególnie łatwo rozpuszcza się substancje otrzymane metodą suszenia rozpyłowego , ponieważ w wyniku tego procesu otrzymuje się produkt zmikronizowany o bardzo rozwiniętej powierzchni

ROZPUSZCZALNIKI POLARNE I NIEPOLARNE

• Przewidywanie rozpuszczalności substancji leczniczych można oprzeć na ogólnej zasadzie „podobne rozpuszcza podobne”, tzn w rozpuszczalnikach polarnych rozpuszczają się dobrze substancje polarne, w niepolarnych –niepolarne

• Polarność związku zależy od istnienia grup o charakterze hydrofilowym lub hydrofobowym, w tabeli przedstawiono klasyfikację grup z uwzględnieniem ich wpływu na rozpuszczalność

Zjonizowane	Hydrofilowe	Słabo hydrofobowe	Silnie hydrofobowe
-O-	-OH	-NO2	Grupy alkilowe
-COO-	-COOH	-Cl	-CH2-
-SO3-	-NH2	-Br	-CH3
-NH3+	-F	-(CH2)3O-	=CH-
	-C=O		-CF2-
	-CH2CH2O-		Pierścień benzenu

• Substancja dobrze rozpuszcza się w rozpuszczalniku jeżeli należy on do tej samej klasy (w tabeli-kolumny)

• Woda ma grupy zdolne do dysocjacji (klasa I), ma też zdolność tworzenia wiązań wodorowych (klasa II), rozpuszcza więc zarówno substancje mające grupy zdysocjowane, jak i hydrofilowe

ROZPUSZCZALNIKI POLARNE

• Do tej grupy należy najważniejszy rozpuszczalnik stosowany w preparatyce farmaceutycznej tzn. woda, a także glicerol

• Odrębną grupę wśród rozpuszczalników polarnych tworzą ciecze organiczne : alkohole, glikole, etery, estry

• Woda jest najważniejszym rozpuszczalnikiem w technologii postaci leku ze względu na zgodność fizjologiczną, jak również z powodu zdolności rozpuszczania wielu substancji leczniczych nie tylko jonowych, lecz także niektórych organicznych niejonowych; woda nie jest jednak rozpuszczalnikiem uniwersalnym

• Etanol jest dobrym rozpuszczalnikiem dla wielu związków organicznych, zwłaszcza takich które mają zdolność tworzenia wiązań wodorowych, rozpuszczają się w etanolu związki, które nie rozpuszczaja się w wodzie np. kamfora, chloramfenikol, estry kwasu p-hydroksybenzoesowego; zwykle w etanolu dobrze rozpuszczają się związki o charakterze słabych kwasów lub słabych zasad

ROZPUSZCZALNIKI NIEPOLARNE

• Przykładami rozpuszczalników niepolarnych stosowanych w preparatyce farmaceutycznej są : węglowodory nasycone (parafina, eter naftowy), oleje roślinne, heksan, chloroform

• Nie rozpuszczają one związków polarnych

• Dobrze natomiast rozpuszczają się w takich rozpuszczalnikach substancje niepolarne np. kamfora, testosteron, witamina A, D, E

SPOSOBY ZWIĘKSZANIA ROZPUSZCZALNOŚCI SUBSTANCJI LECZNICZYCH W WODZIE

• Bardzo często ze względów technologicznych i biofarmaceutycznych dąży się aby substancja lecznicza dobrze rozpuszczała się w wodzie lub płynach ustrojowych

• Ważne jest więc zwiększenie rozpuszczalności substancji trudno rozpuszczalnych w wodzie co można osiągnąć kilkoma sposobami:

  • Zmieniając ph roztworu

  • Modyfikując cząsteczkę chemicznie

  • Kompleksując z substancjami hydrofilowymi,

  • Tworząc mieszaniny fizyczne z hydrofilowymi substancjami

  • Dodając współrozpuszczalników

  • Wprowadzając do roztworu „pośrednik rozpuszczania”-solubilizacji

ZMIANA PH ROZTWORU

• Wiele substancji leczniczych to słabe kwasy lub słabe zasady, ich rozpuszczalność w wodzie zależy więc od pH, przez dobór odpowiedniego pH, a w konsekwencji tworząc ich sole, można zwiększyć rozpuszczalność tych substancji nawet 1000-krotnie

• Fenobarbital bardzo trudno rozpuszcza się w środowisku kwaśnym lub obojętnym, natomiast łatwo w zasadowym , gdyż tworzy się sól –fenobarbital sodu

MODYFIKACJA CHEMICZNA

• Wprowadzenie do cząsteczki substancji leczniczej grup hydrofilowych takich jak :karboksylowa, aminowa, amidowa, hydroksylowa zwiększa jej rozpuszczalność w wodzie

• Warunkiem takiej modyfikacji jest oczywiście zachowanie aktywności farmakologicznej zmodyfikowanej w ten sposób cząsteczki leku

KOMPLEKSOWANIE

• Metoda ta polega na tworzeniu kompleksów chemicznych substancji leczniczej ze związkami hydrofilowymi

• Kompleksy te mogą być tworzone z substancjami zarówno małocząsteczkowymi jaki i wielkocząsteczkowymi takimi jak np. pochodne celulozy

NOŚNIKI HYDROFILOWE

• Zwiększenie rozpuszczalności substancji trudno rozpuszczalnych można także uzyskać nanosząc je na hydrofilowe nośniki

• Substancje trudno rozpuszczalną topi się w mieszaninie z nośnikiem, a następnie zestala

WSPÓŁROZPUSZCZALNIKI