roztwór

–

jednofazowa,

kilkuskładnikowa

Roztwory lecznicze

mieszanina, w której poszczególne składniki

znajdują się w rozproszeniu molekularnym

Solutiones medicinales

Składowe roztworu

substancja rozpuszczona (solvendum)

–

Podział roztworów ze względu na wielkość

substancja występująca w najmniejszej ilości lub

cząsteczek substancji rozpuszczonej

charakteryzująca się innym stanem skupienia

niż roztwór

roztwory rzeczywiste

rozpuszczalnik (solvens) – składnik roztworu

roztwory koloidalne

występujący

w

największej

ilości

lub

charakteryzujący się

tym samym stanem

skupienia co roztwór (jak w przypadku syropu

prostego, który jest 64% roztworem wodnym

sacharozy, mimo iż substancją występującą w

największej ilości jest sacharoza)

1

Cechy roztworów koloidalnych

roztwory rzeczywiste (roztwory ciał stałych w

cieczach, lub cieczy w cieczach) są układami

roztwory koloidalne można zdefiniować jako układy

fizycznymi, w których składniki osią gają wymiary dyspersyjne, w których cząstki rozproszone mają

poniż ej 1 nm., np.

wymiary rzędu 1 – 200 nm

Sol. Kalii iodidi, Sol. Acidi borici, Sol. Dextrosi

w

przeciwieństwie

do

roztworów

rzeczywistych

(rozproszeń

molekularnych)

koloidy

to

roztwory

związków o dużej masie cząsteczkowej lub rozproszenia

roztwory

koloidalne

są

układami

agregatów cząsteczek (cząstek)

dyspersyjnymi, w których średnica cząstek lub

zajmują

miejsce

pośrednie

pomiędzy

dyspersją

cząsteczek mieści się najczęściej w zakresie

cząsteczkową a zawiesinową

1 – 200 nm (niekiedy kilkaset), np .

można je traktować zarówno jako układy jednofazowe,

Sol. Argenti proteinici, Sol. Targesini,

jak i dwufazowe

Sol. Ammonii sulfobituminatis,

Sol. Argentum colloidale

Wła

Podział rozpuszczalników ze względu na polarność

ściwości roztworów koloidalnych

rozpuszczalniki polarne

- to znaczy takie, które

dyfuzja cząstek lub cząsteczek zachodzi z niewielką

posiadają w swej strukturze cząsteczkowej ugrupowania

prędkością

o charakterze hydrofilowym -

z rozpuszczalników

nie przechodzą przez błony półprzepuszczalne

stosowanych w recepturze zaliczamy tutaj: wodę,

wykazują słabe zjawiska osmotyczne

etanol, glicerol - zgodnie z zasadą, że podobne

wykazują efekt Tyndalla – wiązka intensywnego światła,

rozpuszcza się

w podobnym będą

one dobrymi

przechodząc przez roztwór koloidalny zaznacza swą

rozpuszczalnikami dla substancji polarnych

drogę wyraźną opalescencją roztworu

rozpuszczalniki niepolarne - posiadające w swojej strukturze ugrupowania hydrofobowe, będą one dobrymi

rozpuszczalnikami dla substancji lipofilnych -

do

rozpuszczalników

niepolarnych

zaliczamy

między

innymi: parafinę

ciekłą, oleje roślinne, heksan,

chloroform,

2

Definicje rozpuszczalności

Szybkość rozpuszczania

rozpuszczalność (def. chemiczna) – jest to

Szybkość rozpuszczania

- jest to stosunek

maksymalna ilość danej substancji (wyrażona w

zmiany stężenia substancji rozpuszczanej w

gramach),

którą

można

rozpuścić

w

roztworze do czasu, w którym ta zmiana

100,0 gramach danego rozpuszczalnika w

zachodzi

określonej temperaturze

ze względu na podstawowe znaczenie dyfuzji w

rozpuszczalność (def. farmakopealna) – ilość

procesie rozpuszczania ciała stałego wzór na

części

rozpuszczalnika

potrzebna

do

szybko

rozpuszczenia 1 cz. substancji

ść rozpuszczania oparty jest na I prawie

dyfuzji Ficka i przyjmuje postać:

Podział roztworów

Szybkość rozpuszczania

(ze wzglę du na ilość substancji rozpuszczonej)

dc

KDS( C − Ct

roztwór nasycony

–

roztwór, w którym

s

)

=

cząsteczki substancji rozpuszczonej znajdują się

dt

Vh

w stanie równowagi dynamicznej z fazą stałą

K -

stała rozpuszczania zależna od:

roztwory nasycone otrzymuje się przez dodanie

S -

powierzchnia, z której następuje rozpuszczanie

do rozpuszczalnika substancji w nadmiarze,

D -

współczynnik dyfuzji zależny od:

ogrzanie,

a

następnie

ochłodzenie

do

temperatury pokojowej, a następnie oddzielenie

temperatury

nie rozpuszczonej pozostałości od roztworu

rodzaju substancji rozpuszczanej

wielkości cząstki substancji rozpuszczanej

właściwości rozpuszczalnika (np. lepkość)

przykładem nasyconego roztworu stosowanego

C -

stężenie roztworu nasyconego

s

w recepturze jest Aqua Calcis (metodyka jej

C -

stężenie roztworu po czasie „t”

t

otrzymywania jest nieco inna niż

podana

V -

objętość roztworu

powyżej)

h -

grubość warstwy dyfuzyjnej

3

roztwór przesycony

–

roztwór, w którym

Czynniki wpływające procesy

stężenie substancji rozpuszczonej jest wyższe,

rozpuszczania

niż

stężenie roztworu nasyconego w tej

temperaturze

temperatura

roztwory

przesycone

można

uzyskać

z

mieszanie roztworu

substancji, które wykazują wyraźną tendencję do

wzrostu rozpuszczalności wraz ze wzrostem

ilość rozpuszczalnika

temperatury - są one układami mało stabilnymi,

rodzaj rozpuszczalnika

podczas ich wolnego ochładzania, poruszenie

naczyniem,

bądź

wrzucenie

zarodnika

rodzaj substancji rozpuszczanej

krystalizacji powoduje gwałtowne wydzielenie

nadmiaru substancji w formie osadu

temperatura

generalnie ze wzrostem temperatury rozpuszczalność

w temperaturze pokojowej tworzy z wodą roztwory do

substancji rośnie (kwas borowy lub mleczan etakrydyny

8% lub powyżej 72%, natomiast w zakresie 8% – 72 %

rozpuszczane są na ciepło)

następuje rozdzielenie na dwie fazy

istnieją przypadki, że rozpuszczalność wraz ze wzrostem

ogrzanie do temperatury 66°C powoduje utworzenie

temperatury się nie zmienia (np. NaCl)

homogennej mieszaniny

przykładem specyficznego zachowania się substancji w

2% roztwór wodny fenolu to tzw. Aqua phenolata –

roztworze wraz ze zmieniającą się temperaturą jest

pierwszy antyseptyk

fenol:

89% - 92% - Phenolum liquefactum (fenol płynny)

powyżej 95% roztwór przechodzi w postać krystaliczną

4

Metody zwiększania rozpuszczalności

zmiana pH ś rodowiska

substancji stosowane w technologii

recepturowej

ma istotny wpływ na rozpuszczalność, szczególnie

substancji o charakterze słabych kwasów lub słabych

zasad, które zazwyczaj są lepiej rozpuszczalne w formie

zmiana pH ś rodowiska

soli z mocnymi elektrolitami, np.

modyfikacja chemiczna

kompleksowanie

fenobarbital w formie kwasowej rozpuszcza się

w

wodzie w stosunku 1:1000, natomiast jego sól

solubilizacja

sodowa w stosunku 1:2

papaweryna zasada w stosunku 1:50000, natomiast

chlorowodorek papaweryny rozpuszcza się w wodzie

w stosunku minimum 1:100

możemy więc zaobserwować, że słabe kwasy lepiej

ROZPUSZCZALNOŚĆ NIEKTÓRYCH SŁABYCH KWASÓW I ZASAD

rozpuszczają się w środowisku alkalicznym, natomiast

ZALEŻNIE OD ODCZYNU ROZPUSZCZALNIKA

słabe zasady w środowisku kwaśnym

pH potrzebne do rozpuszczenia substancji

w ilości

substancja

rozpuszczalność

a [g/l]

a

2a

11a

101a

w praktyce farmaceutycznej, zamiast alkalizować lub

zakwaszać

środowisko stosujemy do sporządzania

Efedryna

50,0

10,6

9,6

8,6

-

Z

leków związki w formie dobrze rozpuszczalnych soli

ASA

Kodeina

8,0

9,0

8,0

7,0

-

DY

Papaweryna

0,02

7,4

6,4

5,4

4,4

wykonując roztwory tychże soli należy zawsze pamiętać,

że wprowadzenie innego związku, który będzie zmieniał

Fenobarbital

0,9

6,3

7,3

8,3

9,3

K

odczyn roztworu może spowodować

przesunięcie

W

A

stopnia dysocjacji soli, odtworzenie si

K. salicylowy

2,0

2,4

3,2

4,1

5,1

ę odpowiednio

SY

słabego kwasu lub zasady, które są formami znacznie

Teofilina

5,0

7,6

8,6

9,6

-

trudniej rozpuszczalnymi i w efekcie – wypadnięcie ich z

roztworu w formie osadu

5

modyfikacja chemiczna

hydrokortyzon jest praktycznie nierozpuszczalny w

wodzie, natomiast estryfikacja grupy hydroksylowej w

wprowadzenie odpowiednich grup hydrofilnych lub lipofilnych w zależności od tego czy chcemy poprawić rozpuszczalność w wodzie

pozycji 21 za pomocą kwasu bursztynowego prowadzi

czy tłuszczach

do

uzyskania

wodorobursztynianu hydrokortyzonu,

którego sól sodowa (utworzona przez drugą grupę

modyfikację chemiczną wykorzystuje się głównie w celu zmiany karboksylową

kwasu

bursztynowego)

jest

łatwo

rozpuszczalności leków w płynach ustrojowych, zależnie od efektu, jaki chcemy uzyska

rozpuszczalna w wodzie i w tej postaci hydrokortyzon

ć

może być podawany jako roztwór do wstrzykiwań

np. wprowadzając podstawniki będącymi atomami chlorowców

uzyskujemy lepszą

rozpuszczalność

w

tłuszczach i lepszą

penetrację do OUN – np., antybiotyki z grupy fluorowanych

warunkiem

sensowności

przeprowadzenia

takiej

chinolonów stosowane w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych,

modyfikacji jest fakt, że zmieniona cząsteczka nie może

stracić swoich właściwości farmakologicznych

leki przeciwhistaminowe nowej generacji odznaczają się natomiast dużą hydrofilnością, w związku z czym słabo przenikają przez barierę krew-mózg i stąd pozbawione są praktycznie działania sedatywnego

kompleksowanie

solubilizacja

substancji leczniczych ze związkami hydrofilowymi,

jest to zjawisko zwiększania rozpuszczalności substancji

zarówno mało- jak i wielkocz

leczniczych

przez

inne

związki

o

charakterze

ąsteczkowymi

hydrofilowym, jednak oddziaływanie pomiędzy nimi nie

przykładem

takiego działania jest przygotowanie

jest tak ścisłe jak w przypadku połączeń kompleksowych

roztworu Lugola – czyli wodnego roztworu jodu w

obecności jodku potasowego

przygotowując

roztwór

substancji

trudno

rozpuszczalnej z użyciem solubilizatora należy w

sam jod cząsteczkowy jest w wodzie nierozpuszczalny,

pierwszej kolejności przygotować stężony roztwór

natomiast w obecności jodku potasu powstaje związek

solubilizatora i w nim rozpuszczać

substancję

kompleksowy:

leczniczą, a następnie rozcieńczyć

roztwór do

odpowiedniej masy lub objętości

J + KJ → K+[I ]-

2

3

6

Rozpuszczalniki stosowane w

rozpuszczalność

teofiliny

(substancji

czynnej)

zwię ksza

się

w

obecnoś ci

technologii postaci leku

etylenodwuaminy (solubilizatora), w praktyce

do sporzą dzania roztworów stosuje się

stechiometryczne

połą czenie

teofiliny

woda

z etylenodiaminą pod nazwą aminofiliny

etanol

kolejnym

przykładem

jest

połą czenie

glicerol

kofeino-benzoesanu sodu (Coffeinum Natrii

benzoas)

lub

kofeino-salicylanu

sodu

oleje (mineralne, roślinne)

(Coffeinum Natrii salicylas)

Woda jako podstawowy rozpuszczalnik w

Aqua purificata (FP VI, str. 237)

technologii recepturowej

Woda oczyszczona

parametry jakościowe wody stosowanej do wytwarzania

Określenie: rozróżnia się dwa rodzaje wody oczyszczonej:

leków, oraz metody ich określania precyzują

odpowiednie monografie FP VI.

wodę

oczyszczoną do bezpoś redniego uż ycia –

przeznaczoną do bezpośredniego użycia do produkcji

Farmakopea rozróżnia trzy typy wody przeznaczonej do

preparatów farmaceutycznych

produkcji leków:

wodę oczyszczoną w pojemnikach – przeznaczoną do

Aqua purificata – woda oczyszczona

użycia w czasie nie dłuższym niż 16 godzin od momentu

otwarcia pojemnika

Aqua pro usu ophtalmico – woda do wytwarzania

leków ocznych

Otrzymywanie: z odpowiedniej jakości wody do picia metodą

Aqua pro iniectione – woda do wstrzykiwań

destylacji, wymiany jonowej lub odwróconej osmozy lub inną,

bądź też stosując metody łączone

7

Postać i właściwości: bezbarwna, przezroczysta ciecz bez Woda oczyszczona do bezpośredniego użycia

zapachu,

nie

może

zawierać

dodatku

środków

(wymagania dodatkowe)

konserwujących

Badanie czystości: obejmuje próby na:

powinna

spełniać

wymagania

mikrobiologiczne

dotyczące

ogólnej

liczby

drobnoustrojów

oraz

zanieczyszczenia kwasowo-zasadowe

nieobecności wybranych grup drobnoustrojów,

obecność fenoli

wolny chlor

ogólna,

najwyższa

dopuszczalna

liczba

bakterii

jony chlorkowe, siarczanowe, azotanowe, amonowe

(oznaczona jako liczba jednostek zdolnych do tworzenia

związki wapnia i magnezu

kolonii – [cfu]) w próbce wody o objętości 1,0 ml powinna

zawartość metali ciężkich

wynosić:

pozostałość po odparowaniu i suszeniu (nie większa

20 dla bakterii wyhodowanych w temp. 37° C przez 48 godzin

niż 10 µg/ml)

100 dla bakterii wyhodowanych w temp. 22° C przez 72 godziny

ponadto nieobecność:

bakterii grupy Coli w próbce o objętości 250,0 ml

przechowywanie – woda do bezpośredniego użycia

paciorkowców kałowych w próbce o objętości 250,0 ml

powinna być zużyta w ciągu 24 godzin lub po czasie

Pseudomonas aeruginosa w próbce o objętości 250,0 ml

dłuższym, jeżeli przechowywana jest w warunkach

Clostridia redukujące siarczyny w próbce o objętości 100,0 ml zapewniających jej właściwą jakość

kontrola jakości

wody do bezpośredniego użycia

powinna być przeprowadzana z częstotliwością zależną

zastosowanie:

do

wytwarzania

preparatów

od obj

farmaceutycznych nie obj

ętości wody wytwarzanej przez urządzenie:

ętych wymogiem jałowości

oraz do produkcji wody do wstrzykiwań i do produkcji

do 25 litrów/dobę – nie rzadziej niż co 90 dni

wody do sporządzania leków do oczu

25 – 250 litrów/dobę – nie rzadziej niż co 30 dni

ponad 250 litrów/dobę – zgodnie z odpowiednimi

zasadami GMP

8

Woda oczyszczona w pojemnikach

Aqua pro iniectione

(wymagania dodatkowe)

Woda do wstrzykiwań

wymagania mikrobiologiczne: jałowość

przeznaczona do sporządzania leków pozajelitowych:

płynów do wstrzyknięć i do wlewów

oznakowanie:

musi posiadać

etykietę

z napisem:

Wymagania:

„Produkt jałowy, nie stosować do wstrzykiwań . Po otwarciu pojemnika wodę należ y zuż yć w cią gu 16

jałowa – pozbawiona zanieczyszczeń mikrobiologicznych (bakterii i ich przetrwalników, pleśni, grzybów)

godzin.”

apirogenna – pozbawiona substancji gorączkotwórczych

pozbawiona zanieczyszczeń nierozpuszczalnych

nie może zawierać środków konserwujących

pod względem zanieczyszczeń chemicznych musi odpowiadać

wymaganiom stawianym wodzie oczyszczonej (Aqua purificata)

Aqua pro usu ophtalmico

Etanol

Woda do przyrzą dzania kropli do oczu

nie ulega dysocjacji

ma stosunkowo małą stałą dielektryczną

charakteryzują

się

małą

zdolnością

rozpuszczania

Do przyrzadzania kropli do oczu używa się

elektrolitów

wody do wstrzykiwań Aqua pro iniectione.

jest dobrym rozpuszczalnikiem dla wielu związków

organicznych, zwłaszcza takich, które mają zdolność

tworzenia wiązań wodorowych

Nie jest wymagane wykonanie badania

w etanolu mogą rozpuszczać się związki o charakterze

„Endotoksyny bakteryjne – pirogeny”

słabych kwasów lub zasad

węglowodany nie rozpuszczają się w etanolu

9

Roztwory lecznicze – Solutiones medicinales

(FP VI, str. 178)

dodatki te, w zastosowanych ilościach, nie mogą wywiera

roztwory

lecznicze

są

płynną

postacią

leku,

ć własnego działania farmakologicznego, ani

przeznaczoną

do

stosowania

wewnętrznego

lub

też

wpływać

negatywnie

na

trwałość,

oraz

zewnętrznego, otrzymywaną przez rozpuszczenie jednej

dostępność

farmaceutyczną

lub

biologiczną

lub kilku substancji leczniczej w

odpowiednich

preparatu

rozpuszczalnikach.

roztwory lecznicze mogą zawierać dodatki substancji

roztwory lecznicze mogą być stosowane bezpośrednio

pomocniczych np.:

lub po ich rozcieńczeniu, ewentualnie po zmieszaniu z

innymi preparatami

konserwujących np.: etanol 760g/l, beznoesan sodu,

pirosiarczyn sodu, p-hydroksybenzoesan etylu

roztwory lecznicze zapisywane są

w ilościach od

przeciwutleniaczy

50,0 do 250,0 g

stabilizatorów

poprawiających smak lub zapach

Podział roztworów ze względu na

Sposoby wyrażania stężeń w roztworach

zastosowany rozpuszczalnik

w recepturze stężenia wyraża się w stosunkach wagowych:

woda (Solutiones aquosae)

procent – [%] – 1% Sol. Atropini – tzn. 1,0 g atropiny

etanol (Solutiones spirituosae – do 40° ,

w 100,0 g roztworu

powyż ej 40° - Spirituosa medicata – spirytusy lecznicze)

promil - [‰] – 1‰ Sol. Rivanoli – tzn. 1,0 g rivanolu

glicerol (Solutiones glycerinatae)

w 1000,0 g roztworu

oleje roślinne (Solutiones oleosae)

prosty stosunek wagowy – Sol. Kalii iodidi 4,0/120,0

parafina płynna

– tzn. 4,0 g jodku potasu w 120,0 g roztworu

glikol propylenowy i ich mieszaniny

glikole polioksyetylenowe

10

przez podanie iloś ci składników oraz rozpuszczalnika

Rp.

Codeini phosphatis

0,2

w odróżnieniu od roztworów recepturowych

Ephedrini hydrochloridi

0,3

stężenia roztworów przeznaczonych do iniekcji

Sir. Thymi

30,0

lub wlewów są zawsze wyrażane w stosunkach

Aquae destillatae 69,5

wagowo-objętościowych np:

przez podanie iloś ci składników oraz iloś ci gotowego leku

Sol. Glucosi 10,0 g/100,0 ml

Rp.

Sol. Natrii chloridi 0,9 g/100 ml

Codeini phosphatis

0,2

Ephedrini hydrochloridi

0,3

Sir. Thymi

30,0

Aquae destillatae ad 100,0

Wymagania stawiane roztworom

roztwory

rzeczywiste

muszą

być

przezroczyste,

pozbawione

osadów

oraz

zanieczyszczeń

mechanicznych

roztwory

rzeczywiste

po

sporządzeniu

należy

przesączyć przez sączek bibułowy

roztworów koloidalnych nie sączymy, natomiast do ich

przygotowania

używamy

rozpuszczalników

pozbawionych zanieczyszczeń mechanicznych

zależnie od przeznaczenia, roztwory lecznicze muszą

spełniać

określone

wymogi

co

do

czystości

mikrobiologicznej (FP VI, str. 118-119)

11

odchylenia od deklarowanej masy gotowego roztworu, jak Dawkowanie roztworów doustnych

i zawartości poszczególnych substancji leczniczych nie

dawkowanie roztworów doustnych – roztwory i wszystkie inne mogą przekraczać określonych farmakopealnie norm:

płynne postacie leków doustnych (z wyjątkiem kropli) dawkuje się odmierzając je miarami domowymi:

Wymagania stawiane lekom płynnym

Miary domowe

zawartość substancji

odchylenie od

masa płynu w gramach

odchylenie od masy

leczniczej w gramach

zawartoś ci w %

płynu w %

Woda

Nalewki

Syropy

5,0 – 10,0

± 10

Rodzaj miary

r-ry olejowe

do 1,0

w gramach

10,0 – 20,0

± 8

± 10

Łyż ka

~ 15

~ 12

~ 20

20,0 – 50,0

± 5

stołowa

50,0 - 200

± 3

Łyż eczka do

~ 5

~ 4

~ 6

± 5

powyż ej 1,0

herbaty

powyż ej 200,0

± 1

Szklanka

200 – 250

-

-

Roztwory oficynalne i rozcień czenia

Acidum hydrochloricum concentratum

roztwory oficynalne – są to roztwory przygotowywane

(Acidum hydrochloricum 36%) – kwas solny stęż ony

według przepisów podanych w farmakopei, ich skład,

stężenie oraz sposób przygotowania musi być zawsze

Acidum hydrochloricum dilutum

jednakowy i musi odpowiadać wymogom obowiązującej

(Acidum hydrochloricum 10%) – kwas solny rozcień czony

farmakopei

Aluminii subacetatis solutio

rozcień czenia (Dilutiones) – są to roztwory o stęż eniu

(7,5% Sol. Aluminii subacetatis) – r-r zasadowego octanu glinu

niż szym od stęż enia wyjś ciowego

Sol. Iodi aquosa – Sol. Iodi Lugoli - Płyn Lugola

stężenia

roztworów oficynalnych lub rozcieńczeń

(Iodum – 1 cz, Kalii iodidum – 2 cz, Aqua – 97 cz.)

wyraża się w procentach (%) lub gramach na litr (g/l)

Solutio Iodi spirituosa pro usu interno

spotyka się także tradycyjne, zwyczajowe określenia,

(Tinctura Iodi pro usu interno)

takie jak: concentratus, dilutus, aqua, liquor, którym odpowiadają ściśle określone stężenia procentowe, np:

12

Solutio Iodi spirituosa – Tinctura Iodi – Jodyna –

(Iodum – 3 cz, Kalii iodidum 1 cz.)

ROZTWORY ZAPASOWE

Perhydrol

Hydrogenium peroxydatum concentratum

(30% Sol. Hydrogenii peroxydati)

roztwory zapasowe (roztwory pomocnicze) -

sporzą dzane

są

w

celu

ułatwienia

Hydrogenium peroxydatum dilutum

i przyspieszenia pracy w recepturze

(3% Sol. Hydrogenii peroxydati)

są

to

roztwory

substancji

najczęś ciej

Formalinum – (40% Sol. Formaldehydi)

stosowanych w technologii recepturowej leków

płynnych w st

Pabialginum liquidum - (Pabialgini solutio 25%)

ęż eniach wyż szych niż przecię tnie

stosowane

Cardiamidum solutum - (Solutio Nicetamidi 25%)

Zasady sporządzania roztworów zapasowych

jeżeli jest to możliwe, roztwory zapasowe należy

przygotowywać na zimno (istnieją wyjątki – np. na ciepło

roztwory zapasowe przygotowuje się

tylko z tych

rozpuszcza się aminofenazon)

substancji, które

nie

ulegają

szybkim zmianom

stężenie tych roztworów wyraża się

w prostych

chemicznym w roztworach wodnych i nie stanowią

stosunkach wagowych 1:5, 1:10, 1:20, lub procentach

dobrej pożywki dla drobnoustrojów

wagowych: 20%, 10%, 5%

nie można sporządzać roztworów zapasowych z:

przygotowany roztwór pomocniczy należy oznaczyć

etykietą z podaniem:

fenobarbitalu sodu – roztwór wodny pochłania dwutlenek węgla

z powietrza, co powoduje zakwaszenie roztworu i wytrącenie

nazwy

wolnego kwasu fenobarbiturowego, który w dalszej kolejności ulega

hydrolizie

w

miejscu

wiązania

amidowego

stężenia

z rozszczepieniem pierścienia

daty wykonania

ewentualnie daty przydatności

aminofiliny – podobnie jak w przypadku fenobarbitalu sodu w obecności dwutlenku węgla dochodzi do zakwaszenia roztworu

i wytrącenia teofiliny

13

roztwory zapasowe muszą

odpowiadać

określonym

Dopuszczalny

Nazwa substancji

wymogom:

rozpuszczonej

Grupa

czas

Stęż enie

przechowywania

I

3 dni

Natrii iodidum

25%

1:4

muszą

być przezroczyste – gotowy roztwór

Natrii salicylas

25%

1:4

sączymy,

II

5 dni

Aminophenazonum

5%

1:20

muszą zawierać deklarowaną ilość substancji

Codeini phosphas

10%

1:10

czynnej z dopuszczalnym odchyleniem ± 5%,

Coffeini Natrii benzoas

25%

1:4

Kalii iodidum

25%

1:4

Natrii benzoas

25%

1:4

roztwory zapasowe przechowujemy w szczelnie

III

10 dni

Ammonii bromidum

25%

1:4

Kalii bromidum

25%

1:4

zamkniętych naczyniach, chroniąc od światła

Natrii bromidum

25%

1:4

Sal Erlenmayeri

25%

1:4

IV

30 dni

Calcii chloridum

50%

1:2

Ogólne zasady sporządzania roztworów

metoda I

w pierwszej kolejności należy sprawdzić poprawność

zapisanej recepty:

wytarować zlewkę na wadze tarowej i odważ yć do niej część przepisanego rozpuszczalnika

czy substancja jest rozpuszczalna w zapisanym

na wadze proszkowej odważ ać kolejno stałe składniki rozpuszczalniku

zapisane do roztworu poczynają c od substancji

czy nie przekroczono rozpuszczalności

wystę pują cych w najmniejszej iloś ci

dokonać niezbędnych obliczeń farmaceutycznych

substancje rozpuszczać

kolejno, dodają c nastę pnej

dopiero po całkowitym rozpuszczeniu poprzedniej

dobrać

właściwy sprzęt potrzebny do wykonania

roztworu (zlewka, lejek, sączek) oraz odpowiednie

jeż eli dokonujemy rozcień czenia substancji płynnej opakowanie (butelka z nakrętką)

odważ yć

ją

do wytarowanej zlewki w

pierwszej

przystąpić do wykonania leku

kolejnoś ci

14

metoda II

(polecana raczej przy sporzą dzaniu mieszanek)

uzupełnić rozpuszczalnikiem do przepisanej masy

wytarować zlewkę na wadze tarowej

przygotować lejek z sączkiem

przesą czyć

do

cylindra

miarowego

odmierzyć

przepisany

przenieść do czystej butelki, zamknąć nakrę tka, opatrzyć rozpuszczalnik

właś ciwą etykietą :

na wadze proszkowej odważać kolejno substancje

lecznicze poczynając od zapisanej w najmniejszej ilości i

kolejno

rozpuszczać

w

osobnej,

małej

zlewce

białą – dla roztworów do użytku wewnętrznego

wykorzystując stopniowo rozpuszczalnik z menzurki

pomarań czową - dla leków stosowanych zewnętrznie

każdorazowo otrzymany roztwór sączyć przez ten sam

sączek do wytarowanej zlewki

w takich przypadkach (po wykonaniu odpowiednich

uzupełnić rozpuszczalnikiem do przepisanej masy

obliczeń pozwalających na stwierdzenie czy wykonanie

leku jest w ogóle możliwe) należy sporządzić dwa

przenieść do czystej butelki, zamknąć nakrętką, opatrzyć

oddzielne roztwory obydwu substancji i dopiero w takiej

właściwą etykietą

formie dokonać ich połączenia

istnieją przypadki, kiedy trzeba zastosować pewne

modyfikacje w metodach wykonania, np. kiedy zapisano

roztwory rzeczywiste zasadniczo należy przesączać,

składniki wykazujące wzajemną niezgodność z powodu

istnieją jednak przypadki, kiedy odstępujemy od tej

odczynu – np. roztwór zawierający fosforan kodeiny i sól

reguły:

sodową fenobarbitalu

roztwory zawierające składniki, które mogą wchodzić w reakcję z

sól sodowa fenobarbitalu powoduje alkalizację

materiałem sączka (woda utleniona, roztwór nadmanganianu potasu) środowiska i przy pewnych stężeniach wytrącenie

zasady alkaloidu

roztwory barwne (rivanol, nadmanganian potasu, fiolet krystaliczny, roztwory jodu)

15