Krzysztof Kolumb urodził się w Genui w 1451 r. Jego rodzina to ubodzy rzemieślnicy, ojciec - człowiek cechu sukienników chciał przekazać swe umiejętności synowi, który jednak wybrał inną drogę w życiu. Dane biograficzne o Kolumbie są bardzo skąpe, wiemy, że jako dwudziestokilkuletni człowiek, zetknął się bezpośrednio z morzem. W latach 1473-75, brał udział w wyprawach handlowych na Morzu Egejskim, pływał także do Portugalii, jako urzędnik jednego z genueńskich domów handlowych.
Przez pewien czas Kolumb z rodziną mieszkał na wyspie Porto Santo, którą dość często odwiedzały statki portugalskie. Żyjąc wśród marynarzy, niejednokrotnie słyszał o wyprawach morskich za Ocean i prawdopodobnie począwszy od tego momentu zasadniczym celem życia Kolumba stały się podróże morskie, odkrycia lądów w nieznanej części oceanu.
Kolumb stworzył projekt wyprawy morskiej, której celem miało być odkrycie nowej drogi morskiej do Indii - krainy różnorodnych bogactw (zdobycie przez Turków w 1453 r. Konstantynopola - znacznie utrudniło Europejczykom korzystanie ze starego szlaku do Azji Wschodniej. Kolumb wyruszył do Hiszpanii, aby przedstawić swój projekt władcom (Izabeli i Fryderykowi) i namówić ich do wsparcia organizacji wyprawy. Królowa Izabela skierowała (1486 r.) prośbę Kolumba do rozpatrzenia przez specjalną komisję, w skład, której wchodzili zakonnicy i dworzanie. W latach 1487-89 Kolumb otrzymywał wsparcie z królewskiego skarbca, ale jego sprawa nie posuwała się naprzód. W 1490 r. , po czterech latach prac, komisja wydała orzeczenie niekorzystne dla Kolumba - odrzucając plan wyprawy. Kolumb poszukiwał sprzymierzeńców dla wyprawy wśród wyższych urzędników, kupców, bankierów.
Pod koniec 1491 r. projekt był rozpatrywany ponownie, lecz z takim samym skutkiem, a na domiar złego z orzeczeniem komisji zgodził się Król i Królowa. Zrezygnowany Kolumb wyruszył do Francji w poszukiwaniu pomocy. Jednak najbliższy doradca finansowy hiszpańskiej pary królewskiej, Luis Santangel przekonał ich, co do słuszności i opłacalności wyprawy.
W kwietniu 1492 r. Król i Królowa wyrazili zgodę na piśmie. Ekspansja zamorska leżała w interesie zarówno pary królewskiej i burżuazji, dążących do powiększenia źródła swych zysków. Kościół katolicki pragnął zaś rozszerzenia swoich wpływów na państwa pogańskie. Szlachta feudalna również szukała możliwości powiększenia swego znaczenia w wyprawach zamorskich. Król i Królowa Hiszpanii nadali Kolumbowi tytuł szlachecki - "don" (warunkowo, tylko w przypadku powodzenia wyprawy), mianowali go admirałem wysp i kontynentów, które odkryje oraz Wicekrólem i gubernatorem tych terytoriów. Przyznano mu także prawo do pensji odpowiadającej tym tytułom i dziesiątą część zysków uzyskanych z handlu na nowo odkrytych lądach. Para królewska ograniczyła do minimum wydatki związane z organizacją wyprawy. Kolumbowi oddano do dyspozycji dwie karawele, załogi skompletowano z mieszkańców Palos, skazanych na więzienie za obrazę majestatu, uzupełnionych o przestępców kryminalnych. Trzecią karawelę wyposażył sam Kolumb, Santa Maria stała się statkiem flagowym, którym Kolumb dowodził osobiście. Kapitanami pozostałych dwóch statków, Pinty i Nini byli bracia Pinzonowie - Martin Alonso i Vincente Yanez. Załoga wszystkich trzech statków liczyła 90 osób. Podstawowym celem pierwszej wyprawy Kolumba było nawiązanie kontaktów handlowych z Indiami, do których miano dotrzeć nową drogą morską.
Flota Kolumba wyruszyła w rejs 6 września 1492 roku, 16 września dopłynęła do Morza Saragassowego - akwenu wody będącego skupiskiem dryfujących wodorostów, połażonych w strefie podzwrotnikowej oceanu. Przedłużający się rejs, zaczął wywoływać niepokój wśród załogi, która domagała się powrotu do domu. Admirałowi udało się uspokoić marynarzy (perswazją lub obietnicą nagrody) i nakłonić ich do dalszego rejsu.
Po trzydziestu sześciu dniach żeglugi, 12 października 1492 roku marynarz z Pinty , która płynęła jako pierwsza, zawołał, że w oddali widać ląd. Flota dopłynęła do wyspy w archipelagu wysp Bachama, której Kolumb nadał nazwę "San Salwador" - (Zbawiciel). Na wyspie Hiszpanie zobaczyli nagich ludzi, nazwanych przez podróżników Arawakami byli przyjaźnie nastawieni do marynarzy i doszło między nimi do handlu wymiennego. Kolumb zwrócił uwagę na złote ozdoby mieszkańców wyspy - chciał odnaleźć miejsce, gdzie "rodzi się" złoto. Popłynął po wodach archipelagu na południe, odkrywając nowe wyspy.
28 października Kolumb dotarł do Kuby, której wybrzeża były słabo zaludnione i nie atrakcyjne handlowo. 6 grudnia Kolumb natknął się na dużą wyspę (Haiti), którą nazwał Hispaniola (wyspa Hiszpańska), gdyż kształt wybrzeży przypominał mu Kastylię.
25 grudnia Santa Maria uległa rozbiciu. Kolumb Podjął decyzję o powrocie do Hiszpanii, część ludzi pozostawił na Hispanioli, gdzie zbudowano port.
15 marca 1493 roku Kolumb dopłynął do portu w Palos, przywiózł do Hiszpanii pomyślne wieści o odkrytych przez siebie lądach, pewną ilość złota, tytoń, bawełnę, nieznane owoce i ptaki, oraz kilku tubylców nazwanych Indianami - Kolumb był pewien, że dotarł do Indii.
Ferdynand i Izabela potwierdzili uroczyście wszystkie prawa i przywileje nadane don Cristobal Colonowi (tak zwali go Hiszpanie).
Powodzenie pierwszej wyprawy spowodowało natychmiastowe przystąpienie do organizowania drugiej ekspedycji o charakterze handlowo-wojskowym. Głównym celem, w myśl instrukcji, było również wprowadzenie "wiary świętej" na nowych terytoriach. Kolumb został wyposażony w przywileje i prerogatywy dające mu pełną swobodę działania.
Nowa flota składała się z 17 okrętów, w tym z trzech dużych karawel. Na największej Marii Galnte podniósł banderę admiralską. W pierwszej wyprawie nie stwierdzono, aby Indianie hodowali bydło lub uprawiali znane Europejczykom rośliny, np. zboża, dlatego zabrano na statki bydło, krzewy winogron i nasiona zbóż, które miały służyć przyszłym kolonistom na Hispanioli. Razem z Kolumbem na poszukiwanie szczęścia w Nowym Świecie wybrało się około 20 przedstawicieli szlachty, kilkunastu urzędników królewskich, oraz 6 zakonników i księży, którzy mieli za zadanie nawracać krajowców na wiarę chrześcijańską. Ogółem cała załoga liczyła około 2-2,5 tysiąca ludzi.
25 września 1943 roku flota wypłynęła z Kadyksu. 3 listopada wyprawa osiągnęła wyspę nazwaną Dominikaną, lecz wobec dogodnej przystani, pożeglowano dalej, dopływając między innymi do Gwadelupy. Spotkani tam krajowcy, z racji na swój wojowniczy charakter, nie byli już tacy przyjaźni jak Arawakowie z pierwszej ekspedycji.
Hiszpanie spotkali się z przykładami ludożerstwa mieszkańców Karaibów - od których powstała nazwa "kanibal". Z Gwadelupy Kolumb popłynął na Hispaniolę, po drodze nadawał napotkanym wyspom nazwy np.: Montserrat , Antigua. U wybrzeży wyspy Santa Crus, doszło do pierwszej potyczki z Karaibami, którzy odpowiedzieli walką na próbę pojmania kobiet i dzieci przez Hiszpanów.
19 listopada flota dotarła do dużej wyspy, którą Kolumb nazwał Puerto Rico (bogaty port). Dotarłszy do Hispanioli Kolumb nie znalazł tam ani twierdzy, ani Hiszpanów, których pozostawił przed 10-miesiącami. Jedynym śladem hiszpańskiej kolonii były resztki pogorzeliska i znalezione ciała kolonistów. Okoliczności zagłady garnizonu, były wielorakie: zachowanie kolonistów, grabieże i gwałty. Spowodowało to niechęć miejscowych, którzy wymordowali Hiszpanów. Kolumb założył miasto po drugiej stronie wyspy - w miejscu odznaczającym się naturalnymi walorami obronnymi. Miasto to nazwano Isabela. Zwiad wysłany przez Kolumba w głąb wyspy, wrócił z wiadomościami o napotkanych przyjaznych plemionach Indian i o znalezieniu bogatych złóż złota.
Hiszpanie nie potrafili przechowywać żywności w ciepłym i wilgotnym klimacie - znaczna część zapasów uległa zniszczeniu, groził głód, doszły zachorowania na żółtą febrę. Admirał zadecydował o zmniejszeniu liczby kolonistów do 5 statków z około 500 ludźmi. Pozostałych 12 okrętów odesłał do Hiszpanii.
W kwietniu 1494 roku pozostawił w Isabeli silny garnizon pod dowództwem swojego brata Diego, a sam popłynął odkrywać "Kontynentalne obszary Indii". Po kilku dniach żeglugi Kolumb dotarł do wyspy, którą nazwał Santiago (Jamajka). Na wyspie nie znaleziono ani złota, ani innych bogactw. Zawrócono w kierunku Kuby. Żegluga nie była łatwa, odbywała się w okresie burz i sztormów.
W czasie wielu miesięcy rejsu statki Kolumba zbadały wybrzeże Kuby i okoliczne wyspy.
29 września Kolumb powrócił na Isabelę zmęczony i ciężko chory. Chorował prawie pół roku. W 1495 roku Kolumb rozpoczął eksterminację Hispanioli, mimo iż dysponował małą liczbą żołnierzy to stosowna taktyka, przewaga uzbrojenia, pozwoliła mu osiągnąć sukces w postaci podbicia wyspy. Kolumb jako wicekról - gubernator wprowadził podatki zbierane od Indian, płatne w złocie lub bawełnie. Hiszpanie ujarzmioną ludność zmuszali do prac w kopalniach złota i na plantacjach.
W 1496 roku wybuch epidemii żółtej febry był powodem opuszczenia Isabeli przez kolonistów i przesiedleniem się w zdrowsze (suche) rejony wyspy. Założono miasto San Domingo, które stało się politycznym i gospodarczym centrum Hispanioli (obecnie stolica Dominikany).
Wysłane przez Kolumba do Hiszpanii niewielkie ilości złota, miedzi, bawełny, tytoniu i niewolników indiańskich nie pokrywały wydatków poniesionych przez króla na ekspedycję. W 1495 roku władcy Hiszpanii złamali umowę z Kolumbem i w wydanym edykcie pozwolili wszystkim chętnym na osiedlenie się w koloniach, pod warunkiem płacenia królowi podatków. Zaniepokojony Kolumb wrócił w 1496 roku do Hiszpanii, aby osobiście walczyć o swoje prawa. Udało mu się odzyskać zaufanie Izabeli i Ferdynanda, którzy przywrócili mu prawo do wyłączności na terenie Nowego Światu.
W Hiszpanii było mało chętnych, którzy chcieli dobrowolnie wyruszyć na niepewny rejs. Za Kolumbem zaczęła się ciągnąć fama - "pechowego admirała" , który tylko obiecuje wielkie bogactwa i zdobycze.
Kolumb z wielkim trudem zdołał zdobyć środki na organizację trzeciej wyprawy. Flota była bardzo mała, liczyła 6 małych okrętów i około 300 ludzi - załogi.
30 maja 1498 roku ekspedycja wyruszyła w kierunku Wysp Kanaryjskich. Jedynym osiągnięciem tej wyprawy było odkrycie wyspy nazwanej Trinidat , oraz dostrzeżenie fragmentu kontynentu Ameryki Południowej - (Tierra Gracia) - ujścia rzeki Orinoko. Choroba Kolumba i małe zapasy żywności, która bardzo szybko się psuła, nie pozwoliły na pełne zbadanie Tierra Gracia i udowodnienie, że to jest kontynent a nie wyspa.
W sierpniu 1498 roku admirał powrócił na Hispaniolę. Zastał tam zbuntowanych kolonistów, którzy nie chcieli podporządkować się władzy zarządów wyznaczonych przez niego. Otwarty bunt zakończył się porażką Kolumba, który podpisał ugodę, uznając w niej prawa buntowników.
Skarbiec królewski w dalszym ciągu otrzymywał znikome zyski z kolonii. Tymczasem, gdy Vasco Da Gama dotarł rzeczywiście do Indii i powrócił w 1499 roku do Portugalii z bogatym ładunkiem, zaczęto Kolumba posądzać o oszustwo i zatajanie dochodów.
W 1499 roku władcy Hiszpanii znieśli monopol Kolumba na odkrycia nowych lądów, a wysłany przez nich namiestnik orzekł, że Kolumb jest niezdolny do kierowania koloniami i odesłał go do Hiszpanii.
W październiku 1500 roku Kolumb z braćmi wpłynął do Kadyksu. Protektorowie Kolumba zdołali "zmobilizować opinię publiczną" na korzyść zdymisjonowanego i poniżonego admirała. Przywróconemu do łask Kolumbowi obiecano odzyskanie należnych mu praw, lecz skończyło się tylko na obietnicach. Namiestnikiem królewskim został Nicolas De Orando. Kolumb zwrócił się z prośbą do króla o wyrażenie zgody na zorganizowanie nowej wyprawy, której celem miało być podróż dookoła świata. Król chcąc się pozbyć z dworu nalegającego, drażliwego człowieka, wyraził zgodę.
Wiosną 1502 roku flota czterech małych karawel z 150 osobową załogą wyruszyła w morze. Czwarta wyprawa Krzysztofa Kolumba była podróżą wzdłuż wybrzeży Ameryki Środkowej. Wielomiesięczna żegluga, zła pogoda - huragany, sztormy, znacznie wyeksploatowały karawele. Kolumb zdecydował o rejsie na Jamajkę, gdzie udało mu się dopłynąć w czerwcu 1503 roku. Tonące statki osadził na mieliźnie, tworząc wokół nich fort obronny. W takich warunkach przyszło Kolumbowi żyć ponad rok. Wówczas to w czerwcu 1504 roku okrętem przysłanym przez namiestnika Orando, opuścił Jamajkę i dotarł na Hispaniolę.
Kolumbowi nie udała się pierwsza wyprawa dookoła świata, a także odnalezienie zachodniego przejścia na "Morze Południowe". Jednak podczas swej ostatniej podróży odkrył kontynent na południe od Kuby - czyli - Karaibskie Wybrzeże Ameryki Środkowej. Opływając wybrzeże udowodnił, że Atlantyk od "Morza Południowego" (tj. Oceanu Spokojnego) , oddzielony jest kontynentem.
Śmierć Izabeli, która była przychylna Kolumbowi, przekreśliła nadzieje na przywrócenie mu należnych praw. Próbował ich dochodzić na drodze sądu polubownego z Ferdynandem, lecz przez ponad rok sprawa Kolumba nie ruszyła z miejsca.
20 maja 1506 roku, wielki żeglarz, zapomniany i opuszczony, choć zamożny, zmarł.
Kolumb nie odznaczał się jakimiś godnymi podziwu cechami charakteru. Był chciwy, Indian traktował w sposób wyjątkowo okrutny, sprowadzając ich rolę do poziomu przedmiotu lub narzędzia.
Krzysztof Kolumb należy do dnia dzisiejszego do grona największych żeglarzy-odkrywców. Ten genialny samouk (władał biegle językiem włoskim, hiszpańskim, portugalskim i łacińskim) , wielki talent żeglarski i choć marny organizator i zarządca, w wyniku swoich czterech wypraw, jako pierwszy przepłynął Atlantyk w strefie podzwrotnikowej i zwrotnikowej półkuli północnej, jako pierwszy Europejczyk żeglował po "Amerykańskim Morzu Śródziemnym" tj. Morzu Karaibskim. Zainicjował odkrycie kontynentu Ameryki Południowej i przesmyku Ameryki Środkowej. Odkrył wszystkie wyspy Wielkich Antyli - Kubę, Haiti, Jamajkę, Puerto Rico, większość Małych Antyli od Dominiki do Wysp Dziewiczych, Środkową część archipelagu wysp Bahama, Trynidat i wiele mniejszych wysp. Opłynął półwysep Jukatan i ujście rzeki Orinoko.
Przetarcie przez Kolumba i jemu podobnych żeglarzy szlaków morskich, przyczyniły się do rozwoju Europy. Zapoczątkował epokę badań i kolonizacji Nowego Świata, było to jednym z najważniejszych punktów zwrotnych w historii. Dało ono ludom Europy, dostęp do dwóch nowych kontynentów, gdzie mogła osiedlić się część rosnącej populacji. Nowe źródło bogactw mineralnych i surowców zmieniło gospodarkę Europy.
Nieszczęściem Kolumba było to, że do śmierci nie wiedział, co odkrył. Ziemie, które odkrył, były dla niego samego i mu współczesnym - częścią Azji, a nie nowym kontynentem. Świadomość ta (czy nieświadomość rzeczywistości), była powodem niespełnienia i wielu frustracji Kolumba.
KOLUMB KRZYSZTOF (wł. Cristoforo Colombo, hiszp. Cristóbal Colón), 1451-1506, żeglarz wł. (wg niektórych źródeł portug.), w służbie hiszp., odkrywca Ameryki. Jedna z najwybitniejszych postaci w dziejach odkryć geogr. i żeglugi. Urodzony w Genui, od 1476 przebywał w Portugalii, gdzie uczestniczył w dalekich rejsach mor. i interesował się kosmografią; przypuszczał, że Płw. Iberyjski leży niedaleko od wsch. wybrzeży Azji i był przekonany o możliwości znalezienia krótszej drogi mor. do Indii w kierunku zach., w czym utwierdziły go m.in. publikacje M. Polo i papieża Piusa II oraz prawdopodobnie listy i mapa P. Toscanellego; projekt wyprawy przedstawił 1484 na dworze portug., ale nie uzyskał poparcia; 1485 przeniósł się do Kastylii, gdzie po długich staraniach dwór hiszp. przyjął jego warunki (wyekwipowanie 3 statków, szlachectwo, dziedziczne godności admirała oceanu i wicekróla odkrytych ziem) i zawarł z K. umowę, zlecając kierownictwo wyprawy mor. na zachód. W wyprawie I (1492-93), z udziałem ok. 90 ludzi na statkach Santa Maria, Pinta i Niña, K. odkrył najpierw M. Sargassowe, następnie wylądował 12 X 1492 (ogólnie przyjęta data odkrycia Ameryki) na w. Guanahani w Bahamach, którą nazwał San Salvador (ang. Watling; wg niektórych przypuszczeń była to w. Samana Cay, leżąca ok. 130 km na pd.-wsch. od San Salvador), odkrył jeszcze Kubę oraz Haiti, którą nazwał Hispaniolą, a po zatonięciu Santa Marii powrócił do Hiszpanii. W wyprawie II (1493-96, 17 statków, ok. 1500 ludzi) K. odkrył m.in.: Dominikę, Marie-Galanté, Gwadelupę, Antiguę, W. Dziewicze, Puerto Rico i Jamajkę; wyprawa ta zapoczątkowała konkwistę hiszp. w Ameryce; w wyprawie III (1498-1500, 6 statków, ok. 300 ludzi) K. dotarł 1 VI 1498 do stałego lądu Ameryki Pd. (w pobliżu delty Orinoko) i odkrył w. Trynidad; w wyprawie IV (1502-04, 4 statki, ok. 150 ludzi) opłynął wsch. brzegi Ameryki Centr., od ob. Hondurasu do Przesmyku Panamskiego. Wskutek intryg tracił stopniowo przyznane przywileje i 2 lata po powrocie z ostatniej wyprawy zmarł w zapomnieniu w Valladolid, do końca przekonany, że dotarł do wsch. wybrzeży Azji; mimo tej omyłki odkrycie Ameryki przez K. należy do najdonioślejszych i najbardziej owocnych w skutki wydarzeń w historii świata. Listy i dzienniki podróży K. są zawarte w Raccolta di documenti e studi pubblicati dalla Reale commissione Colombiana (t. 1-15, Rzym 1892-96), a ich fragmenty w Pismach (wyd. pol. Warszawa 1970).
S. KRZEMIŃSKI Krzysztof Kolumb. Przypomnienie życia i zasług, Warszawa 1893; S.E. MORISON Krzysztof Kolumb, Warszawa 1963.