Kultura starożytnej Grecji. , podr., s. 98 - 106, 118 - 122, 124 - 125 Oprac. RM
Zob. trzy książki Zygmunta Kubiaka (Mitologia Greków i Rzymian, Literatura Greków i Rzymian, Historia Greków i Rzymian)
1. Kultura minojska i mykeńska (zob. odrębną notatkę oraz podr. s. 60 - 67)
2. Greckie pismo alfabetyczne - opanowanie przez Greków pisma alfabetycznego u schyłku IX w. pne
pismo greckie jest pismem alfabetycznym, powstało pod wpływem alfabetu fenickiego, składa się z 24 znaków, Grecy wprowadzili do alfabetu samogłoski, których nie było jeszcze w alfabecie fenickim, najstarszy znany zapis w alfabecie greckim pochodzi z ok. 800 r. pne, od Greków pismo alfabetyczne przejęliEtruskowie, od nich Rzymianie, od Rzymian średniowieczna Europa, zob. tabelę ukazującą ewolucję pisma - podr., s. 68
3. Religia starożytnych Greków
- najważniejsze cechy religii greckiej: politeizm, antropomorfizm bogów (nadawanie im cech ludzkich,
zarówno pod względem wyglądu zewnętrznego jak i cech charakteru)
- najważniejsze świątynie: świątynia Ateny na Akropolu (Partenon), świątynia Apollina w Delfach,
świątynia Zeusa w Olimpii
- najważniejsi bogowie w religii greckiej, związki religii greckiej w mitologią
4. Filozofia starożytnych Greków (odrębna notatka, zob. temat: Filozofia starożytnych Greków)
5. Literatura i teatr (podr. s. 98 - 99)
Homer (Iliada, Odyseja) i Hezjod (Teogonia), poematy Homera jako zmitologizowany opis świata kultury
mykeńskiej, wojna trojańska jako archetyp wojny
teatr grecki (początki teatru greckiego należy wiązać z kultem Dionizosa, pierwszego aktora wprowadził Tespis) ▪ najwybitniejsi dramatopisarze (Ajschylos, Sofokles, Eurypides)
▪ polityczny wydźwięk Antygony Sofoklesa (dramat ten wystawiany w Atenach miał wydźwięk antytebański,
bowiem Kreon, który skazał Antygonę na śmierć był królem Teb)
▪ najwybitniejszym komediopisarzem był Arystofanes, - retoryka grecka:
▪ Demostenes (Filipiki - mowy Demostenesa przeciwko Filipowi II), miał pokonać wadę wymowy
długotrwałym ćwiczeniami nad brzegiem morza, przekrzykując z kamykami w ustach sum fal, podr. Operonu, s. 102
▪ Arystoteles (Retoryka)
6. Historiografia grecka (podr. Operonu, s. 122 - 127)
- „logografowie”: pierwsi historycy w starożytnej Grecji
- Herodot z Halikarnasu (485 - 425) jako „ojciec historiografii” „Sądząc po sposobie, w jaki widział i opisywał
ludzi i świat, musiał to być człowiek wyrozumiały i przychylny, pogodny i serdeczny (...) Nie ma w nim złości, nie ma nienawiści.
Stara się wszystko zrozumieć, dociec, dlaczego ktoś postępuje tak, a nie inaczej. Nie wini człowieka jako osoby, wini system, nie
jednostka jest z natury zła, zdeprawowana, nikczemna, zły jest system w jakim przyszło jej żyć. Dlatego jest żarliwym rzecznikiem
wolności i demokracji i przeciwnikiem despotyzmu, jedynowładztwa i tyranii, gdyż uważa, że tylko w tym pierwszym wypadku człowiek
ma szansę zachowywać się godnie, być sobą, być ludzki” (zob. książkę Ryszarda Kapuścińskiego, Podróże z Herodotem, 245 - 246),
zob. np. charakterystykę tyrana Miletu Trazybula w świetle relacji Herodota (cyt. za: R. Kapuściński, Podróże z Herodotem, s. 10
Herodot o wojnach Greków z Perami (podr., s. 91 - 92), o Egipcie (podr., s. 41, 43, 46), Persji, s. 55, Mezopotamii (temat: Mezopot
Tukidydes (ok. 460 - 396) jako najwybitniejszy historyk w starożytności, autor Wojny peloponeskiej, „Państwo tworzą bowiem ludzie, a nie mury czy pozbawione załogi okręty”, ”Narody tracąc pamięć tracą życie”, o Tukidydesie więcej (podr. Operonu, s. 124 - 125), Tukidydes o pracy historyka (podr. s.106): „Jeśli chodzi o słuchaczy, to dzieło moje, pozbawione baśni, wyda im się może mniej interesujące, lecz wystarczy mi, jeśli uznają je za pożyteczne ci, którzy będą chcieli poznać dokładnie przeszłość i wyrobić sobie sad o takich samych lub podobnych wydarzeniach, jakie zgodnie ze zwykłą koleją spraw ludzkich mogą zajść w przyszłości. Dzieło moje jest bowiem dorobkiem o nieprzemijającej wartości, a nie utworem dla chwilowego popisu”, podr., s. 106 Wojna peloponeska Tukidydesa jako opis archetypu wojny domowej
Ksenofont (ok. 430-355), Ustrój spartański, Historia grecka, Anabaza (Wyprawa Cyrusa) - to swoisty pamiętnik wojenny, w którym „Ksenofont opisał swój udział w wyprawie Cyrusa Młodszego (401 - 400 pne) przeciwko swemu bratu, królowi Persji Artakserksesowi II, wzięło w niej udział ok. 10 tys. greckich najemników, Ksenofont w Anabazie (z gr. „wyprawa”) poświecił wiele uwagi opisowi zachowania ludzi w sytuacjach ekstremalnych”, podr. Operonu, s. 125 - 126 fragment Wyprawy Cyrusa (Anabazy), podr., s. 105
- Polibiusz jako „historyk grecko - rzymski” (ok.200 - 118 pne), był Grekiem piszącym przede wszystkim o Rzymie i
jego wojnach. Historiae Polibiusza to ważne źródło do dziejów Rzymu w okresie wojen punickich (zwł. lat 264 - 216),
mimo że był Grekiem prezentował rzymski punkt widzenia na historię, w tym tzw. rzymską mentalność imperialną
- Strabon (ok. 68 pne - ok. 20 ne) - historyk i geograf grecki, uważany za twórcę geografii historycznej,
autor Geografii (wiarygodnego opisu geografii Europy, Azji i Afryki, zawierającego wiele wiadomości
historycznych), Strabon opisał m.in. wylewy Eufratu (podr. s. 22) oraz egipską Aleksandrię (podr., s. 122)
- Plutarch z Cheronei (ok.45 - 125 ne), Żywoty sławnych mężów (Żywoty równoległe - biografie słynnych
Greków zestawiał z biografiami słynnych Rzymian, np. Demostenesa z Cyceronem, Aleksandra z Cezarem), reprezentował
biografistykę historyczną, czasem idealizował opisywane postacie, przedstawiając je czasem jako wzory do
naśladowania, fragmenty żywotów: Likurga (podr., s. 83), Arystydesa (s. 85), Temistoklesa (s.91), Peryklesa (s. 96 - 97),
Aleksandra (s. 114, 116).
7. Myśl polityczna starożytnych Greków (wybrane zagadnienia)
- pochwała demokracji ateńskiej przez Peryklesa w jego słynnej mowie ku czci poległych Ateńczyków w
początkach wojny peloponeskiej (podr. s. 97) „Nasz ustrój polityczny nie jest naśladownictwem obcych praw, a my sami
raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas. Nazywa się ten ustrój demokracją, ponieważ opiera się na większości obywateli , a
nie na mniejszości”, „Przyszłe pokolenia będą nas podziwiać tak, jak podziwiają nas nasi współcześni”
- Arystoteles jako autor Polityki (zawarł w niej opis ustrojów greckich polis)
▪ Arystotelesa interesowała teoria państwa i systematyka ustrojów politycznych (napisał „Ustrój polityczny Aten”
oraz „Politykę”, w której przedstawił m.in. różnice między demokracją i oligarchią, nie opowiadając się jednoznacznie za
jednym z tych dwóch modeli ustrojowych)
▪ Arystoteles o cechach oligarchii i demokracji (fragment Polityki), podr., s. 76
- relacja Herodota: rozmowa trzech Persów o zaletach i wadach demokracji, oligarchii i tyranii, (podr. ,s. 125 - 126)
- poglądy polityczne Platona, napisał „Państwo”, był przeciwnikiem demokracji (w tym demokracji ateńskiej),
był przeciwnikiem idei równości obywateli, demokracja - zdaniem Platona - jest przejawem realizacji interesów rządzących,
Platon był zwolennikiem hierarchicznej struktury społeczeństwa, w którym powinny istnieć wyraźnie zarysowane przedziały
społeczne, rządy powinni sprawować najmądrzejsi, czyli filozofowie
▪ krytyka demokracji ateńskiej przez Platona - demokracja jako przejaw realizacji interesów
rządzących: „Każdy rząd ustanawia prawa dla własnego interesu. Demokracja ustanawia prawa demokratyczne, dyktatura
dyktatorskie, a inne rządy tak samo. A jak je ustanawia, wtedy ogłaszają rządzonym, że to jest sprawiedliwe dla rządzonych, co jest w
interesie rządzących, a kto się z tych przepisów wyłamuje, tego karzą za to, że niby prawo łamie i jest niesprawiedliwy. Więc to jest,
poczciwa duszo, to, co mam na myśli; że w każdym państwie sprawiedliwość polega na jednym i tym samym: interesie ustalonego
rządu. Rząd przecież ma siłę. Więc kto dobrze rachuje, temu wychodzi, że sprawiedliwość wszędzie polega na jednym i tym samym:
interesie mocniejszego” (cyt. za: podr. Operonu, s..91)
▪ Platon o państwie idealnym (platońska wizja idealnego państwa), podr. s. 124 - 125
▪ myśli Platona na temat polityki: cyt. Księgę aforyzmów, np. s.308
- poglądy Ksenofonta: zwolennik ustroju społecznego i politycznego Sparty, krytyk demokracji i ustroju Aten, podobnie jak
Platon był uczniem Sokratesa - krytyka demokracji ateńskiej przez tzw. Starego Oligarchę (tekst źródłowy w podr., Ziółkowskiego, s. 104
jedną z wad demokracji jest tyrania większości nad mniejszością
- charakterystyka przez Herodota tyranii jako formy rządów (cyt.za podr. Operonu, s,127) 8. Sztuki plastyczne w starożytnej Grecji (il. w podr., s. 64, 93, 95, 98, 99, 101,115, 119, 120, 121)
- okresy w historii greckiej sztuki starożytnej
▪ sztuka okresu mykeńskiego
▪ sztuka okresu archaicznego (ok. 1200 pne - ok. 480 pne)
▪ sztuka okresu klasycznego (od wojen grecko - perskich do Aleksandra Macedońskiego, zwłaszcza czasy Peryklesa)
Cechy sztuki okresu klasycznego: realizm z silnym pierwiastkiem idealizacji, ukazanie piękna, ładu,
harmonii, spokoju, dbałość o idealne miary i proporcje,
architektura (np. Partenon - podr., s. 95, Erechtejon z kariatydami - podr. ,s. 101),
zob. relację źródłową - budowle Peryklesa, podr., s. 96
rzeźba: np. Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Myron (Dyskobol), Kresilas
▪ sztuka okresu hellenistycznego (hellenistyczna) - odrębna notatka Hellenizm i kultura hellenistyczna
cechy sztuki okresu hellenistycznego: ekspresja i naturalizm dzieła sztuki, przepych i monumentalność formy w
architekturze jako przejaw wpływów orientalnych, styl koryncki w kapitelach kolumn, utraciła znaczenie rzeźba
sakralna, istotne jest aby artysta ukazał ruch, uczucie, stany emocjonalne postaci, czasem cierpienie
zabytki sztuki hellenistycznej, np. rzeźba: Wenus z Milo, Nike z Samotraki, grupa Laokona (podr., s. 117), umierający Gall
architektura: ołtarz Zeusa w Pergamonie (podr. s. 121),
- porządki architektoniczne: dorycki, joński, koryncki (podr. s. 95)
- rzeźba grecka: np. Fidiasz (np. kilkunastometrowy posąg Ateny w Partenonie), Myron (Dyskobol), Poliklet,
Praksyteles, Kresilas (np. głowa Peryklesa, podr., s. 93)
rzeźba okresu hellenistycznego: Wenus z Milo, Nike z Samotraki, grupa Laokona, Umierający Gall
9. Edukacja (podr. s. 98, 104) i sport w kulturze greckiej (podr. s. 102 - 103, 105)
polityczne i społeczne znaczenie igrzysk olimpijskich (od 776 r. pne)
były czynnikiem integrującym politycznie Greków (niezależnie od podziałów politycznych i rozbicia politycznego na państwa- miasta), w czasie ich trwania nie prowadzono wojen, ogłaszano „święty pokój”
gimnazjony: miejsca ćwiczeń fizycznych (boiska, bieżnie, sale do ćwiczeń i gier sportowych), a zarazem miejsce życia intelektualnego (wykłady, popisy mówców), gimnazjony realizowały ateński ideał wychowania, zakładając równomierny rozwój ciała i ducha
- teksty źródłowe (podr. s. 104 - 105)
10. Życie codzienne Greków, kobiety w Grecji: podr. s.72, 123, 124,125
zob. książkę: Lidia Winniczuk, Zwyczaje i obyczaje starożytnych Greków i Rzymian
11. Kultura hellenistyczna (odrębna notatka, zob. temat: Hellenizm i kultura hellenistyczna)
- relacje między pojęciem kultury helleńskiej (greckiej) a kultury hellenistycznej (istota pojęcia)
3