Wpływ starożytnej Grecji i Rzymu na kulturę europejską.
Kultura stanowi istotną cechę każdego społeczeństwa., a zdefiniować ja można jako "społecznie przekazywane dziedzictwo wytworów, wiedzy, wierzeń, wartości i normatywnych oczekiwań, które zapewnia członkom danego społeczeństwa narzędzia do rozwiązywania pojawiających się problemów". Kultura może być przy tym materialna oraz niematerialna. Do kultury materialnej zalicza się wszelkie materialne wytwory społeczeństwa, zaś do kultury niematerialnej zalicza się duchowe wytwory społeczeństwa czyli wiedzę, przekonania, wartości, symbole, normy. W szerokim zatem znaczeniu kultura obejmuje wszystko co jest wynikiem działalności ludzkiej. Kultura kształtowała się na przestrzeni wielu lat. Była bowiem kształtowana przez cywilizacje starożytne. Starożytność to bardzo długi okres w historii świata, obejmuje on bowiem w przypadku starożytnej Grecji lata od około 2000 roku przed naszą erą do czwartego wieku naszej ery oraz w przypadku starożytnego Rzymu od około ósmego wieku przed naszą erą do piątego wieku naszej ery. Ze wszystkich cywilizacji starożytnych szczególne znaczenie dla europejskiej kultury miały Grecja oraz Rzym. Dorobek kulturowy, literacki, filozoficzny tych starożytnych cywilizacji wpłynął na rozwój kultury w Europie. W czasach późniejszych niejednokrotnie sięgano po motywy czy toposy, mające swe źródło w starożytności. Szczególne znaczenie miły przede wszystkim: a) rozwój teatru; b) literatura starożytna; c) powstanie demokracji ateńskiej; d) rozwój prawa rzymskiego; e) rozpoczęcie olimpiady w Grecji; f) powstanie gimnazjum oraz liceum; g) rozwój filozofii greckiej; h) powstanie licznych budowli za czasów rzymskich; i) rozwój rzymskich cyfr oraz powstanie greckiego liczydła. Szczególne znaczenie ma tu powstanie oraz rozwój sztuki dramatycznej. Teatr grecki wywodzi się z obrzędów ku czci Dionizosa, zaś jego początki sięgają szóstego wieku przed naszą era. Za złoty wiek teatru greckiego uchodzi piąty wiek przed naszą erą. Tworzyli wówczas: Ajschylos (Oresteja), Sofokles (Antygona, Król Edyp), Eurypides (Medea, Elektra), Arystofanes (komedie Ptaki i Żaby). Dionizos był bogiem urodzajów, beztroskiego życia, wina oraz bogiem narodzin i śmierci. Ze świętem Dionizosa wiążą się różne święta i obrzędy. Organizowane były bowiem Dionizie Małe oraz Dionizie Wielkie. Dionizie Wielkie (Miejskie) dały początek tragedii, natomiast Dionizie Małe (Wiejskie) dały początek komedii. Śpiewane wówczas pieśni obrzędowe zwano dytyrambami. To właśnie z dytyrambu powstał dialog Koryfeusza (przewodnika chóru) z chórem. Pierwszego aktora do teatru wprowadził w szóstym wieku przed naszą erą Tespis. Drugi aktor został wprowadzony przez Ajschylosa, zaś trzeci przez Sofoklesa. W ten sposób powstała tragedia grecka, która ograniczała się do trzech aktorów. Trzy gatunki literackie, które są także właściwie dla czasów współczesnych powstały zatem w starożytnej Grecji. Współczesna literatura sięga także po wiele motywów mitologicznych. Mitologia to zbiór mitów czyli narracyjnych, krótkich opowieści o bogach, bohaterach, powstaniu świata. Mity obrazują także kondycję psychiczną człowieka i jego wartości. Mitologia starożytnych Greków oraz Rzymian miała duży wpływ na literaturę oraz sztukę europejską. Istnieje także legenda według, której sama nazwa Europa pochodzi od imienia pięknej, mitologicznej królewny, w której zakochał się Zeus. Także wielu polskich pisarzy czerpało z motywów mitologicznych. Wspomnieć tu można: wiersz Marii Jasnorzewskiej-Pawlikoweskiej "Nike", w którym pisarska pisze: "Ty jesteś jak paryska Nike z Samotraki,/ o miłości nieuciszona!/ Choć zabita, lecz biegniesz z zapałem jednakim/ wyciągając odcięte ramiona"; czy wiersz Zbigniewa Herberta "Nike, która się waha", w którym poeta pisze ""Najpiękniejsza jest Nike w momencie/ kiedy się waha/ prawa ręka piękna jak rozkaz/ opiera się o powietrze/ ale skrzydła drżą ". Ponad to w Grecji powstały dwie bardzo ważne kultury: mykeńska oraz minojska. Ponad to starożytni Grecy i Rzymianie rozwinęli rolnictwo, żeglugę, budownictwo oraz różne dziedziny rzemiosła. Na uwagę zwraca także starożytna poezja. To z tamtego bowiem czasu pochodzi, żywa także dziś sentencja wypowiedziana przez Horacego:" Non omnis moriar " (Nie wszystek umrę , będę żył w moich utworach). Starożytna poezja miała wpływ na określenie kanonu piękna w europie. Została bowiem uznana za wzór doskonały, klasyczny. Literatura starożytnej Grecji dzieli się na cztery okresy: a) okres dominacji epiki (8 wiek przed nasza erą) ; b) okres dominacji liryki (7-6 wiek przed naszą erą); c) okres dominacji dramatu (5 wiek przed naszą erą ), oraz d) okres dominacji epigramatu (3 wiek przed naszą erą). Literatura wzięła swój początek z ustnych opowieściach ludzi o różnych zdarzeniach mitycznych oraz historycznych. W początkowym okresie była ona śpiewana pieśnią, która sławiła czyny różnych bohaterów oraz bogów. Kiedy około ósmego wieku przed naszą erą Fenicjanie wynaleźli pismo, literatura rozwinęła się. Wtedy tez powstały różne poematy, które opowiadały o wojnach starożytnej Grecji, w tym o tej najsłynniejszej, która także dziś jest opowiadana przez książkę oraz przez film, o wojnie trojańskiej. O tym istotnym momencie historii starożytnej Grecji opowiada Iliada Homera. Współczesna literatura ponad to wykorzystuje inne motywy starożytne jak na przykład: motyw Dedala oraz Ikara, Demeter, motyw labiryntu. Wątki mitologiczne pojawiały się także w sztukach plastycznych, wystarczy tu wspomnieć chociażby dzieło Petera Bruegla "Upadek Ikara", czy Sandra Botticelli "Narodziny Wenus". Szczególnie ważną role odgrywa tu dzieło Homera "Odyseja" oraz "Iliada". Do eposu Homera nawiązywał w cywilizacji rzymskiej Wergiliusz w swojej słynnej "Eneidzie", oraz Tasso w utworze "Jerozolima wyzwolona " oraz Ariosta w dziele "Orland Szalony". W literaturze polskiej podobna rolę pełnił "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza. Także współczesne ustroje polityczne mają swe źródło w starożytności. Takim ustrojem jest między innymi demokracja. Początki demokracji sięgają aż starożytnych Aten. Bowiem w tym greckim polis narodziła się tak zwana "demokracja idealna". Demokracja ateńska miała charakter demokracji bezpośredniej. Oznacza to, że obywatele obecni na Zgromadzeniu tworzyli prawo oraz wybierali urzędników. Gwarancją demokracji były: zasada wolności przemówień, zasada równości w zajmowaniu urzędów, dostępności do urzędów, zasada równości wszystkich wobec prawa. Do głównych zasad demokracji ateńskiej zalicza się z kolei: wolność, równość obywateli wobec prawa i w dostępie do udziału we władzy, praworządność oraz zgoda (jednomyślność) rozumiana jako poddanie interesów jednostkowych doboru całej społeczności. Początki demokracji sięgają powstania miast-państw czyli greckich polis. W takim polis wszyscy obywatele mieli prawo uczestnictwa w życiu publicznym oraz społecznym. Demokracje zapoczątkowały reformy przeprowadzone w 510 roku przed naszą era przez Klejstenesa. Celem tych reform było zmniejszenie roli arystokracji, zatarcie różnic majątkowych oraz wymieszanie społeczeństwa. Za ojca demokracji uważa się jednak Peryklesa, który żył w piątym wieku przed nasza erą. Był on wielokrotnym strategiem i jednym z wybitniejszych wodzów ateńskich. Stał się protektorem i przyjacielem wielu uczonych i artystów, uczynił Ateny ośrodkiem kulturowym. To właśnie w czasach Peryklesa tworzyli w Atenach Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Sokrates, Fidiasz, Herodot. Za czasów Peryklesa Ateny rozwijały się pod wieloma względami: pod względem społecznym, kulturalnym oraz gospodarczym. Ustrój demokratyczny ówczesnych Aten wyglądał następująco: głosować mogli tylko mężczyźni, którzy ukończyli osiemnaście lat. Do najważniejszych obowiązków obywateli należały: obowiązki wojskowe, finansowe, łożenie na państwo i udział w świętach religijnych państwa. Podstawowymi organami władzy były Zgromadzenie Ludowe oraz Rada Pięciuset. Sprawy sporne rozstrzygał sąd przysięgłych, który był zwany heliają. Członkowie Zgromadzenia spotykali się około dziesięciu razy w roku na rynku, zwanym agorą. Agora była wówczas uważana za główny ośrodek życia politycznego i handlowego. Obrady trwały zwykle przez cały dzień od rana do wieczora. Decydowano wówczas o wojnie i pokoju, ustalano prawa, wybierano i kontrolowano urzędników i dowódców (strategów), wybierano sędziów na okres jednego roku, decydowano o budowie świątyń, budowli publicznych, jak również ustalano podatki. Rada Pięciuset złożona była z pięciuset obywateli wyłonionych w drodze losowania na okres jednego roku. Działała ona na równi ze Zgromadzeniem Ludowym. Do zadań Rady należało: proponowanie ustaw, kierowanie urzędnikami, przygotowywanie obrad i wcielanie w życie uchwał Zgromadzenia. Do historii przeszły także wypowiedziane przez Peryklesa słowa: "Nasz ustrój polityczny nie jest naśladownictwem obcych praw, a my sami raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas. Nazywa się ten ustrój demokracją, ponieważ opiera się na większości obywateli, a nie na mniejszości. W sporach prywatnych każdy obywatel jest równy w obliczu prawa; jeśli zaś chodzi o znaczenie, to jednostkę ceni się nie ze względu na jej przynależność do pewnej grupy, lecz ze względu na talent osobisty, którym się wyróżnia; nikomu też, kto jest zdolny służyć ojczyźnie, ubóstwo albo nieznane pochodzenie nie przeszkadza w osiągnięciu zaszczytów. W naszym życiu państwowym kierujemy się zasadą wolności. W życiu prywatnym nie wglądamy z podejrzliwą ciekawością w zachowanie się naszych współobywateli, nie odnosimy się z niechęcią do sąsiada, jeśli zajmie się tym, co sprawia mu przyjemność, i nie rzucamy w jego stronę owych pogardliwych spojrzeń, które wprawdzie nie wyrządzają szkody, ale ranią. Kierując się wyrozumiałością w życiu prywatnym, szanujemy prawa w życiu publicznym; jesteśmy posłuszni każdoczesnej władzy i prawom, zwłaszcza tym niepisanym, które bronią pokrzywdzonych i których przekroczenie przynosi powszechną hańbę. Myśmy też stworzyli najwięcej sposobności do wypoczynku po pracy, urządzając przez cały rok igrzyska i uroczystości religijne oraz pięknie zdobiąc nasze prywatne mieszkania, których urok codzienny rozprasza troski. Z powodu zaś wielkości miasta zwozi się tu towary z całej ziemi; możemy tedy na równi rozkoszować się wytworami obcych narodów, co i naszymi własnymi." Europejczycy oraz inni mieszkańcy świata współczesnego zawdzięczają starożytnym Grekom ustrój demokratyczny, natomiast starożytnym Rzymianom prawo. Wielu humanistów uważa, że myśl prawnicza starożytnego Rzymu, obok greckiej filozofii i chrześcijaństwa, jest tym elementem, który odcisnął największe piętno na historii ludzkiej cywilizacji. Prawo rzymskie obowiązywało od siedemset pięćdziesiątego trzeciego roku przed naszą erą do czasów upadku cesarstwa bizantyńskiego w roku tysiąc czterysta pięćdziesiątym trzecim, czyli przez dwadzieścia dwa wieki. Były dwa źródła prawa rzymskiego: leges czyli prawa oraz mores czyli obyczaje. Prawo rzymskie kształtowało się zatem w wyniku zwyczaju. W roku 450 przed naszą erą powstała pierwsza kodyfikacja prawa zwyczajowego - bardzo ważna dla prawa rzymskiego tak zwana ustawa XII tablic. Nazwa wzięła się stąd, że spisane na dwunastu tablicach prawo wystawiono na widok publiczny na Forum. Ustawy XII Tablic wprowadziły po raz pierwszy w dziejach rzymskich obowiązującą procedurę sądową. Jednak kodyfikacja prawa rzymskiego nastąpiła stosunkowo późno, gdyż dopiero w II i na początku III wieku naszej ery. Po dziś dzień uchodzi ona za najcenniejsze dziedzictwo kulturowe średniowiecznej Europy. Do najważniejszych rzymskich znawców prawa zalicza się następujące osoby: Tiberius Coruncanius, Publiusz Mucjusz Scewola, Kwintus Mucjusz Scewola, Marek Antistiusz Labo, Emiliusz Papinian, Domicjusz Ulpianus. Jednym z głównych źródeł, które prowadzą do poznania prawa rzymskiego jest "Corpus iuris civitis", czyli tak zwana "Kodyfikacja Justyniańska" z roku 529. "Kodyfikacja" gromadzi i porządkuje wszystkie przepisy prawne starożytnego Rzymu i stanowi podstawę przepisów prawnych, przyjętych przez cywilizacje zachodnie. Prawu rzymskiemu zawdzięczamy między innymi odróżnienie takich pojęć jak: własność i posiadanie (rzymianie, bowiem rozumieli własność, jako prawo do wyłącznego rozporządzania rzeczą wraz z czerpaniem z niej pożytków, natomiast posiadanie jako stan faktyczny, w którym rzecz znajduje się we władztwie danej osoby), prawo względne i bezwzględne, odpowiedzialność odszkodowawcza, kontraktowa i deliktowa, kupno, sprzedaż, pożyczka, najem, zlecenie. Prawie wszystkie współczesne systemy prawa cywilnego swymi korzeniami sięgają prawa rzymskiego, wzorując się na jego systematyce, koncepcji, a nawet sformułowaniach. W związku z tym prawo rzymskie, a zwłaszcza wykształcona w nim i przejęta do współczesnego prawa terminologia prawnicza, stanowi podstawę prawa współczesnego. Nie można więc studiować współczesnego prawa bez znajomości prawa rzymskiego. Obrazują to zwłaszcza starożytne sentencje prawnicze, które aktualne są także i dziś, należą do nich: "Dura lex, sed lex"- surowe prawo, ale prawo; "Lex retro non agit"- prawo nie działa wstecz; "Ignoranta iuris nocet"- nieznajomość prawa szkodzi; "Consensus facit legem"- zgoda tworzy prawo. Do dzisiejszego prawa przeniknęło zatem wiele terminów i zwrotów mających swe źródło w prawie rzymskim. Ponad to na podstawie prawa rzymskiego można zauważyć, iż prawa nie należy oddzielać od etyki oraz moralności. Prawo rzymskie jest zatem punktem wyjścia dla badań nad źródłami współczesnej kultury prawnej oraz punktem wyjścia studiowania prawa, które obowiązuje współcześnie. Kolejnym ważnym tworem starożytnym, który odgrywa po dziś dzień istotna role jest olimpiada. Pierwsze igrzyska olimpijskie odbyły się w starożytnej Grecji w roku 776 przed naszą erą. Były one początkiem współczesnych olimpiad oraz początkiem wielu dyscyplin sportowych jak na przykład: rzut dyskiem, biegi,. Skoki w dal czy zapasy. Starożytne igrzyska olimpijskie podobnie, jak te dzisiejsze odbywały się co cztery lata. A na czas trwania Igrzysk Olimpijskich zaprzestawano wszelkich wojen i konfliktów zbrojnych. Dlatego tez igrzyska olimpijskie uchodzą za najstarszą międzynarodową imprezę o charakterze sportowym. Ostatnie starożytne igrzyska odbyły się w roku 395. Wznowił je dopiero w roku 1896 Pierre de Coubertin. Czasów starożytnych sięgają również dwa współczesne typy szkół a mianowicie liceum oraz gimnazjum. Gimnazjum to dawne gimnazjon czyli park, w którym odbywały się różne ćwiczenia fizyczne. Po pewnym czasie stał się on także miejscem różnych spotkań towarzyskich oraz politycznych i filozoficznych dysput. Natomiast od czasu hellenistycznego gimnazjon zaczął pełnić rolę publicznej szkoły średniej. Jeżeli zaś chodzi o liceum to w ateńskim liceum uczono historii, nauk politycznych, retoryki, poezji, astronomii oraz medycyny. Nazwa liceum pochodzi od słowa Lykeion, czyli szkoły filozoficznej, która została założona przez Arystotelesa, ucznia Platona. Arystoteles uczynił ją instytutem zespołowych i planowych badań naukowych w dziedzinie humanistyki i przyrodoznawstwa. Kolejna była Akademia. Akademia jednak w przeciwieństwie do liceum koncentrowała się na naukach szczegółowych. Na obszarze post aleksandryjskim funkcjonowały trzy istotne wówczas ośrodki kulturowe oraz naukowe, były to: Aleksandria , Antiochia i Pergamon. W Aleksandrii działało tak zwane Muzeum, które stanowiło po prostu Akademie Nauk. Kolejnym istotnym elementem kultury starożytnej, który przetrwał do czasów dzisiejszych jest biblioteka. Pierwsze biblioteki powstały w Aleksandrii. Wśród nich najsłynniejsza jest biblioteka Ptolemeuszy. Na kulturę i cywilizację europejskiej ogromny wpływ miała filozofia starożytnej Grecji. Za jej pierwszych przedstawicieli uchodzą: Tales , Anaksymander oraz Anaksymenes. Ich badania filozoficzne polegały na poszukiwaniu początku-zasady (arche) natury. Tales uważał, że pramateria jest woda, i że wszystko z niej powstało. "Wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa" - tak mawiał Tales. Anaksymenes twierdził iż tą rolę pełni powietrze, zaś Anaksymander twierdził, że wszystko powstało z apeironu czyli bezkresu i chaosu. Ci trzej filozofowie byli przedstawicielami tak zwanej myśli jońskiej. Inni słynni i bardzo ważni greccy oraz rzymscy filozofowie to: Heraklit z Efezu (ok.540-580p.n.e.), Sokrates (470/469-399p.n.e.), Platon (427-347 p.n.e), Arystoteles (384-322 p.n.e.) Epikur (341-270p.n.e), Marek Aureliusz (121-180), Augustyn Aureliusz (354-430 ), Euklides, Archimedes, Eratosteles. Na uwagę zwraca także wytworzona przez starożytnych architektura. Dzieła takie jak Akropol z posagiem Ateny czy też olbrzymia świątynia Artemidy w Efezie, są tego świadectwem. Ponad to warto także wspomnieć o dziełach malarskich owego czasu. Oprócz tego starożytnym Rzymianom dzisiejsza cywilizacja zawdzięcza kanalizację oraz wodociągi, jak również pierwsze budowle z cegły. Rzymianie byli także tymi, którzy wynaleźli cement oraz tymi, którzy udoskonalili sztukę budowy mostów i portów. Cywilizacje starożytne stanowiły zwykle przestrzeń, w której społeczeństwa kształtowały i rozwijały swe kultury. Przejawiało się to między innymi w wytworach kultury materialnej (literaturze, architekturze, ikonografii). Bogactwo kultury materialnej jak również niematerialnej stanowiła starożytna Grecja. Tam bowiem tworzyli pierwsi filozofowie, tam powstał teatr, poezja epicka oraz komedia; tam tez rozwijała się sztuka: rzeźba, architektura. W starożytnej Grecji zrodziła się także idea humanizmu oraz podstawy współczesnego ustroju demokratycznego. Najbardziej ceniona wartością była bowiem, podobnie jak we współczesnym świecie, wolność. Również w starożytnej Grecji powstała idea igrzysk olimpijskich, która podtrzymywana jest po dzień dzisiejszy. Z czasów antycznych pochodzą także szkoły: gimnazjum czy liceum. . Obok starożytnej Grecji oraz wymienionych cywilizacji, bardzo istotną rolę odegrał także starożytny Rzym. Przede wszystkim do historii przeszedł on jako wzór organizacji państwowej, która jest oparta na prawie stanowionym. Prawo Rzymian uważane jest przez wielu ekspertów za najdoskonalsze osiągnięcie tego społeczeństwa. Są również tacy, którzy uważają, iż prawo rzymskie, obok filozofii starożytnej Grecji i chrześcijaństwa, wywarło istotny wpływ na historię ludzkiej cywilizacji. Starożytni Rzymianie byli ponad to doskonałymi budowniczymi i inżynierami, a z ich pomysłów czerpała przez wieki architektura oraz inżynieria sanitarna. Ponad to dzięki kulturze starożytnego Rzymu duża część narodów świata posługuje się tym samym pismem, a język rzymian - łacina, przez wiele wieków uważany był za uniwersalny język krajów europejskich. Powyższe przykłady wskazują, iż obecna cywilizacja europejska przejęła bardzo wiele od antycznych cywilizacji. Przykładem jest także składana po dziś dzień przez młodych lekarzy przysięga Hipokratesa, którego słynna teza "Primum non nocere", stanowi główną zasadę leczenia chorych. Kultura europejska kształtowała się na przestrzeni wielu lat i wieków, nie mniej jednak elementem, który wpłyną na jej oryginalność oraz niezwykłość było właśnie dziedzictwo starożytne