Martyna Urbańska, ZZI1

Wpływ kultury na życie społeczne

Znany socjolog, prof. Piotr Sztompka, wyróżnia siedem perspektyw, z których socjologowie analizują społeczeństwo. Wśród nich wymienia perspektywę „kulturową”, która ma ogromne znaczenie dla życia społecznego. Zanim jednak rozpocznę analizę tego w jaki sposób kultura wpływa na społeczeństwo, postaram się przybliżyć najważniejsze pojęcia związane z kulturą, które pomogą lepiej zrozumieć temat naszych głównych rozważań.

Pojęcie kultury ma charakter interdyscyplinarny, po raz pierwszy użyto go w starożytnym Rzymie – łac. culture, oznaczało uprawę ziemi. Dopiero Cyceron uznał, że człowiek uprawia nie tylko ziemię, ale także samego siebie, traktując siebie jako zadanie do spełnienia. Dziś mówimy, że kultura jest to całokształt dorobku materialnego i niematerialnego przekazywanego w kolejnych pokoleniach, w tzw. pamięci poza zbiorowej.

Proces zakorzenienia człowieka w kulturze nazywamy socjalizacją. Kulturę dziedziczymy za pośrednictwem jej nosicieli, którzy internalizując treści kulturowe, są zdolni przekazywać je innym w drodze socjalizacji, bądź będą ją egzekwować od innych w procesie kontroli społecznej.

Według amerykańskiej socjolog, Margaret Mead, istnieją trzy modele przekazu kulturowego. Do swoich przekonań doszła, opierając się na przykładzie rodziny wielopokoleniowej (studium dystansu międzypokoleniowego), badając trzy pokolenia.

Wyróżnione przez nią modele to: model postfiguratywny, kofiguratywny i prefiguratywny.

Model postfiguratywny jest modelem najstarszym. Pierwszoplanowe role odgrywane są przez pokolenia najstarsze – dziadków. Dominuje tu silne przywiązanie do tradycji, religii i uniwersaliów kulturowych. Role społeczne są zdeterminowane płciowo – kultura patriarchalna – mężczyzna jest głową rodziny, jego zadaniem jest utrzymanie domu. Kobieta powinna być piastunką domowego ogniska.

Model ten charakteryzuje się kultem starca. Starość oznaczała doświadczenie, a co za tym idzie - mądrość. Zaletą tego modelu był niski wskaźnik rozpadu rodzin, ponieważ rozwód oznaczał dyshonor.

Najważniejsza jest siła tradycji i kultury, których trzeba przestrzegać.

Model kofiguratywny, zwany inaczej „odkrycie rówieśnictwa”, przypadł na wiek XX, kiedy nastąpił czas rozwoju kultury masowej, którą zdeprymował model postfiguratywny. Społeczeństwo zaczęło się zeświecczać. Ludzie zdobyli nowych mentorów, np. telewizor. Zamiast uczyć się od siebie, uczą się z telewizji. Nowe technologie zmieniają tryb życia ludzi, a ludziom starszym jest ciężko za tym wszystkim nadążyć.

Nastąpiła utrata autorytetów, a kompetencje cywilizacyjne przestały być łączone wraz z wiekiem.

Maleje więź między ludźmi, na rzecz indywidualnego życia w rodzinie, społeczeństwie. Żyjemy razem, ale osobno. Przemiany cywilizacyjne spowodowały przemiany obyczajowe. Wyzwolenie się kobiet. Ruch emancypacyjny doprowadził do tego, że kobieta jest nie tylko partnerem, ale także rywalem dla mężczyzny na rynku pracy, np. Margaret Thatcher.

Nastąpił rozrost instytucji rodzinnych: żłobek, przedszkola, świetlice popołudniowe itp. Dziecko bardzo szybko wchodzi w okres grup rówieśniczych. Rośnie wskaźnik rozpadów małżeństw. Zmniejsza się dzietność, pojawia się tabletka antykoncepcyjna, która ma wpływ na planowanie rodziny. Dominuje model rodziny 2+2 lub 2+1.

Funkcja seksualna wyzwoliła się z funkcji prokreacyjnej. Pojawia się pojęcie „kobiety wyzwolonej seksualnie”. Człowiek masowej zabawy. Traktowanie rodziny jako zło konieczne, albo coś co można wypowiedzieć. Coraz częściej można spotkać związki niesformalizowane. Nastąpiła komercjalizacja sfery sacrum. Największą rolę odgrywają pokolenia rodziców. Nie mają oni wzorca do uczenia się, wobec tego uczą się po omacku – nawzajem od siebie.

Model prefiguratywny, (wyprzedzający) we współczesnym życiu społecznym, zdecydowanie największą rolę odgrywają pokolenia młodych dorosłych. Są oni najbardziej kompetentni. Media, komunikaty, wszystko jest skierowane głównie dla tych co mają najwięcej wspólnego z kultem młodości.

Charakterystyczne jest wyprzedzenie pokoleniowe. Człowiek wykreowany przez rodzinę (niczego nie musi, a wszystko dostaje na talerzu).

Życie przebiega w natychmiastowym zaspokajaniu swoich potrzeb. Model ten charakteryzuje się kultem konsumpcjonizmu i roszczeniowości oczekiwań. Nastąpił zanik cierpliwości i bliskości. Maleje też krzywa zawartych związków, rośnie za to krzywa rozwodów. Rozwód jest jak nowe rozdanie, nowe życie. Tworzą się alternatywne formy grup pierwotnych. Zmienia się definicja rodziny, (np. w Hiszpanii) rodzina nie oznacza już związku tylko kobiety i mężczyzny, ale prawo dopuszcza także na zawieranie małżeństw homoseksualnych. Często spotykanym modelem rodziny jest rodzina monoparentalna – matka lub ojciec samotnie wychowujący dziecko.

We współczesnym świecie żyjemy na skrzyżowaniu kultur. Najbardziej jest to widoczne w przypadku ludzi mieszkających na terenach wymieszanych etnicznie. 

Wielość kultur sprawia, że kultury się na siebie nakładają i przenikają. Zatem sposób życia każdej jednostki znajduje się pod presją wielu kultur równocześnie.

Twórca oryginalnej teorii społeczeństwa, Pierre Bourdieu, twierdził, że społeczeństwo składa się z praktyk. Praktyki, są to obserwowalne sposoby działania jednostek i zbiorowości; działania strategiczne które są efektem pośrednim między realizacją reguł kulturowych, a efektem indywidualnej improwizacji.

Ludzie działają w ramach różnych „pól instytucjonalnych”, a wszystkie z tych pól cechują swoiste reguły kulturowe. Na każdym polu, człowiek chce osiągać cele i wyróżnienia.

Przykładem może być student, który przychodzi na egzamin. Żeby być pozytywnie ocenionym i postrzeganym, musi się dostosować do zasad narzuconych przez uczelnię, gdzie należy na egzamin przychodzić w białej koszuli. Natomiast kiedy wieczorem spotka się ze znajomymi w klubie, będzie postępował zupełnie inaczej, zmieni ciuchy i sposób zachowania na odpowiedni dla środowiska, w którym będzie przebywać, tak aby czuć się dobrze i swobodnie.

Możemy wyróżnić trzy segmenty kultury.

• Pierwszy to kultura normatywna. Określa wszystko to co ludzie czynią; wszelkie normy, wartości i reguły. W obrębie kultury normatywnej, znajdują się opisy działań właściwych, niewłaściwych oraz zabronionych w danej kulturze.

• Drugi segment to kultura idealna. Określa wszystko to co ludzie myślą; wszelkie uznania, przekonania, poglądy, idee, symbole, muzyka, literatura, sztuka, filozofia. Należy uznawać to co stanowi wspólną mądrość społeczności, nie godzi się myśleć odmiennie.

• Trzeci to kultura materialna. Określa wszystko to, co ludzie posiadają; przedmioty i urządzenia wymyślone bądź skonstruowane przez człowieka, a także przetworzone obiekty przyrody (np. pola uprawne, sady, uregulowane rzeki).

Wobec różnorodności kultur, możemy przyjmować odmienne postawy. Ludzie, którzy stykają się z odmiennością, przyjmują postawę etnocentryczną. Są przekonani o szczególnej wartości własnej kultury, a także uważają, że ma ona znaczną przewagę nad innymi. Człowiek koncentruje się tylko na własnej grupie i odnosi wszystko co się dzieje w świecie, do własnych grupowych interesów, aspiracji i dążeń.

Przeciwną postawą jest relatywizm kulturowy, gdzie uznaje się, że żadna praktyka kulturowa nie jest ani dobra, ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje.

Podstawowym sposobem wytwarzania się kultury są działania masowe. Przykładem może być zagrożenie chorobą AIDS, które skłania wielu ludzi do ograniczenia swobody seksualnej. Ludzie czynią to motywowani własną obawą, co w skali masowej prowadzi do zmiany stylu życia, a w związku z tym, z biegiem czasu tworzą się nowe wzory lub nakazy moralne.

Zmiany kulturowe mogą także rodzić się w toku zachowania zbiorowego. To że publiczność na koncercie rockowym trzyma ręce w górze, ma rozkołysane ciała itp., jest dobrym tego przykładem. Ktoś kiedyś pierwszy, spontanicznie wykonał taki ruch, następnie inni to powtórzyli, aż się to utarło i przeszło do normalności. Każdy kto będzie zachowywał się inaczej, dozna poczucia społecznej presji.

Tak samo, jak różnorodne są kultury różnych społeczeństw, tak możliwe są różnice między grupami wewnątrz jednego społeczeństwa. Takie grupy nazywa się subkulturowymi lub kontrkulturowymi. Subkultura to system kulturowy odmienny od przyjętych w danym społeczeństwie, nie wyrządzającym szkody innym. Kontrkultura to system kulturowy, który jest samodzielny i sprzeczny z powszechnie przyjętymi wartościami. Młodzież uczestniczy w subkulturach, ponieważ chce by zwrócono na nią uwagę. Różnice, jakie pojawiają się w ideologii są odbiciem różnic, które wynikają z czasu i miejsca, w którym żyją młodzi ludzie.

Ciekawym zagadnieniem obrazującym wpływ kultury na społeczeństwo, jest pojęcie kultury masowej, która powstała na bazie rozwoju przemysłowego. Według G. Friedmana kultura masowa to „ogół dóbr konsumpcyjnych oddanych do dyspozycji szerokiej publiczności za pomocą środków masowej komunikacji w warunkach cywilizacji technicznej”. Skutkiem kultury masowej jest zanik analfabetyzmu, związany z tym, że ludzie są nastawieni na rozumienie komunikatów. Rozwinęły się także wielkie ideologie komunistyczne i faszystowskie. Pracę ludzi zastąpiono pracą maszyn, a kultura stała się produktem, który ma się sprzedać. Stopniowo, kultura masowa zaczęła się przekształcać w kulturę popularną. Celem kultury popularnej jest konsumowanie, a nie przeżywanie. Jest oparta na podaży i popycie. Dopóki jest odbiorca jest i produkt. Nastawiona na wywoływanie potrzeb na lansowane treści, aby wzbudzić potrzebę na posiadanie danego produktu kulturowego. Dzisiaj każdy z nas podlega temu w mniejszym lub większym stopniu i nie da się od tego uwolnić, z każdej strony otaczają nas reklamy, w tramwajach, w telewizji, w kinie. Kultura masowa udaje sztukę, a sztuką nie jest. Nie istnieje jeżeli nie ma audytorium, liczy się sprzedaż i w związku z tym opakowanie jest częściej ważniejsze niż produkt w środku.

Cechą kultury masowej jest homogenizacja - spłycenie treści sztuki życia do możliwości percepcji przeciętnego odbiorcy. Chce kupić każdego i w związku w tym nie może być przeintelektualizowana, przemądrzała, wymagająca, tylko musi być prosta.

W znacznym stopniu spłyca nam wartości.

Pod wpływem kultury, jednostka jest od narodzin aż do śmierci. To kultura wpływa na naszą osobowość, działalność i postać struktury społecznej. Warunkuje istnienie i funkcjonowanie społeczeństwa. Dlatego jej wpływ na życie społeczne jest bardzo znaczący.

Bibliografia:

Piotr Sztompka „Analiza społeczeństw”

Zygmunt Bauman „Socjologia”

Barbara Szacka „Wstęp do socjologii”

+ wykłady z Socjologii Ogólnej prowadzone przez dr. A. Rotera