dr n. hum. inż. Ryszard Bednarski
Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa i Ochrony w Warszawie
Czym jest dla nas ludzkie szczęście?
Stabilnością i bezpieczeństwem.
S. Łazariew
Zagrożenia dla bezpieczeństwa kulturowego RP
W Polsce, zainteresowanie bezpieczeństwem w jego współczesnym, szerokim rozumieniu, jest zjawiskiem nowym. Trzeba pamiętać, że jeszcze kilka lat temu, bezpieczeństwo było postrzegane wyłącznie przez pryzmat działalności sił zbrojnych, policji, czy też służb specjalnych, a więc w sposób niewystarczający i mocno uproszczony. Wieloaspektowość współczesnych sposobów rozumienia terminu „bezpieczeństwo” lepiej odzwierciedla obecny kształt stosunków międzynarodowych.
Bezpieczeństwo i jego zagrożenia
Można powiedzieć, że bezpieczeństwo (w znaczeniu ogólnym) jest wewnętrzną ufnością, spokojem ducha i pewnością, właściwie lub fałszywie uzasadnioną w okolicznościach rodzących podstawy do obaw. Bezpieczeństwo może być również przekonaniem, że w obliczu rozmaitych trudności, wyzwań, czy zagrożeń dla określonego podmiotu, pozwala mu się czuć bezpiecznie. Czuć się bezpiecznie to znaczy być wolnym przed potencjalnym lub realnym zagrożeniem, być pewnym niezakłóconego rozwoju, wykorzystując do osiągnięcia tego celu wszelkie dostępne środki, a także działając dla osiągnięcia takiego stanu. Bezpieczeństwo może być również definiowane, jako obiektywna pewność gwarancji nienaruszalnego przetrwania i swobód rozwojowych. Brak bezpieczeństwa jest więc definiowany, jako zagrożenie dla danego podmiotu.
Stan bezpieczeństwa w swej istocie jest niemierzalny. W ujęciu szwajcarskiego politologa D. Frei, może on przybrać następujące postacie:
1. stan braku bezpieczeństwa - wówczas, gdy występuje duże rzeczywiste zagrożenie, a postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe,
2. stan obsesji występuję wtedy, gdy nieznaczne zagrożenie postrzegane jest jako duże,
3. stan fałszywego bezpieczeństwa ma miejsce wówczas, gdy zagrożenie jest poważne, a postrzegane bywa jako niewielkie,
4. stan bezpieczeństwa występuje wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne, a jego postrzeganie prawidłowe.
W literaturze funkcjonuje wiele klasyfikacji zagrożeń bezpieczeństwa. Można podzielić je w oparciu o następujące kryteria:
przedmiotowe (polityczne, militarne, ekonomiczne, społeczne, ekologiczne)
skali zagrożeń (światowe, międzynarodowe, państwa, jednostki administracyjnej)
źródeł zagrożeń (naturalne, techniczne, ustrojowe, demograficzne, ideologiczne, gospodarcze, edukacyjne, psychologiczne, kulturowe, inne)
skutków zagrożeń (fizyczne, psychiczne)
środowiska (przyrodnicze, społeczne, polityczne, gospodarcze, naukowo-techniczne)
charakteru stosunków społecznych (konfliktowe, niekonfliktowe)
charakteru zagrożeń (wewnętrzne, zewnętrzne, globalne, kontynentalne, regionalne, subregionalne, lokalne).
Najstarszą kategorią bezpieczeństwa w stosunkach międzynarodowych jest pojęcie bezpieczeństwa narodowego. Może ono być zdefiniowane jako zdolność narodu do ochrony wewnętrznych wartości przed zagrożeniami zewnętrznymi.
Inna definicja mówi, że bezpieczeństwo narodowe to proces lub stan zapewniający funkcjonowanie (aktywność), państwa w podstawowych dziedzinach, umożliwiające przetrwanie, rozwój i swobodę realizacji interesów narodowych w konkretnym środowisku (warunkach) bezpieczeństwa, poprzez podejmowanie wyzwań, wykorzystywanie szans, redukowanie ryzyk oraz przeciwdziałanie wszelkiego rodzaju zagrożeniom dla jego interesów.
Bezpieczeństwo narodowe jest często utożsamiane z bezpieczeństwem państwa, ponieważ wywodzi się z egzystencjalnych potrzeb ludzkich społeczności zorganizowanych w państwa. Zapewnienie bezpieczeństwa narodowego jest naczelnym zadaniem polityki państwa.
Wysoki poziom bezpieczeństwa w odniesieniu do państwa, czyli bezpieczeństwa narodowego, pozwala na utrzymanie tożsamości narodowej (kultury, języka) oraz wysokiej jakości życia materialnego i duchowego narodu.
Z zacytowanej wcześniej klasyfikacji zagrożeń bezpieczeństwa wynika, że źródłem zagrożeń dla bezpieczeństwa jest między innymi zagrożenie dla bezpieczeństwa kulturowego. Uważa się, że bezpieczeństwo kulturowe jest jednym z kluczowych w klasyfikacji zagrożeń bezpieczeństwa narodowego, jako kryterium przedmiotowe, obok takich zagrożeń, jak bezpieczeństwo ekonomiczne, militarne, społeczne, czy ekologiczne.
Kultura i bezpieczeństwo kulturowe - pojęcie i definicje
Głównym celem artykułu jest przybliżenie pojęcia bezpieczeństwa kulturowego, pokazanie jego współczesnej wykładni oraz specyfiki na tle innych kategorii bezpieczeństwa. Wcześniej jednak należy podjąć próbę zdefiniowania samego pojęcia „kultura”.
Termin „kultura” swą etymologię wywodzi z łacińskiego słowa cultus, oznaczającego cześć (nabożeństwo, kultywowanie, pielęgnowanie) i pierwotnie odnoszonego do hołdu, jaki składano bóstwom roli i urodzaju - Persefony i Demeter - związanego z uprawą pól i zbiorem plonów roli.
Specjaliści zajmujący się zagadnieniami związanymi z szeroko pojmowaną kulturą, już w latach pięćdziesiątych doliczyli się ponad 160 definicji tego pojęcia. Dlatego, definicje te zostały zgrupowane w typy odzwierciedlające różne aspekty zjawisk kulturowych. Najczęściej są to następujące aspekty: opisowo-wyliczający, historyczny, normatywny, psychologiczny, strukturalny, genetyczny oraz aspekt dominujący - ogólnoopisowy.
Dla celów praktycznych, na potrzeby instytucji zajmujących się kulturą, a także dla celów nauczania formułowane są definicje ogólnoopisowe. Zawierają one encyklopedyczny zestaw cech kultury, mówią o sposobach jej powstawania, gromadzenia i rozwoju. Popularna definicja kultury tego typu określa ją jako: całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, gromadzony, utrwalony i wzbogacony w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie. W skład tak pojętej kultury wchodzą nie tylko wytwory materialne i instytucje społeczne, ale także zasady współżycia społecznego, sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych przyjęte w danej zbiorowości i wyznaczające obowiązujące zachowanie.
Inna definicja mówi, że kultura w najszerszym znaczeniu stanowi: ogół wytworów działalności materialnych i niematerialnych wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.
Możliwe jest wyróżnienie trzech dziedzin kultury: 1) nauki, poziomu organizacji i zasobności jej instytucji; 2) oświaty; 3) kultury artystycznej, której potencjalne wartości mogą się przyczynić do rozwoju duchowego społeczeństwa.
Z kolei samą kulturę badacze dzielą na trzy kategorie: kulturę duchową, materialną i społeczną.
Kulturę duchową często określa się jako kulturę znaczeń obejmującą wartości, znaczenia i symbole, takie jak: język, sztuka, wiedza, moralność, religia i filozofia i jest ona traktowana jako szczytowe osiągnięcie człowieka, jako emanacja wszystkiego, co wybitne w ludzkim dorobku twórczym.
Kultura materialna to inaczej dobra kultury czyli: antyki, obrazy, zbiory z różnych dziedzin sztuki, rękopisy, stare książki, pałace, zamki, renomowane budowle architektoniczne itp.
Kultura społeczna to normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym. Określana jest niekiedy jako całokształt życia społecznego danej zbiorowości, jako zbiór reguł postępowania i organizacji dotyczących rodziny, ustroju państwa, ustroju gospodarczego, prawa i moralności, obrzędów, zwyczajów, wychowania, systemu opieki społecznej i zdrowia. W skład tej kategorii kultury wchodzi również kultura języka czyli porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normą językową.
W literaturze przedmiotu pojawia się również pojęcie „kultura narodowa”. Jedna z definicji mówi, że: Kultura narodowa to całokształt dorobku duchowego, intelektualnego i materialnego stworzonego wysiłkiem jednostek i zbiorowości ludzkich, zachowanego i utrwalonego [...].
Inna definicja określa kulturę narodową jako: szeroki i złożony układ sposobów działania, norm, wartości i symboli, wierzeń, wiedzy i dzieł symbolicznych, który przez jakąś zbiorowość społeczną uważany jest za własny, wyrosły z jej tradycji i historycznych doświadczeń oraz obowiązujący w jej obrębie.
Kultura jest ważnym i nieodłącznym składnikiem potęgi państw. Jej oddziaływanie jest dwuwarstwowe. Po pierwsze, jest to oddziaływanie bezpośrednie na serca i umysły ludzi (własnych, przyjaciół, wrogów i neutralnych), które kształtuje wizerunek (pozytywny bądź negatywny) danego kraju na arenie międzynarodowej. To z kolei wpływa na decyzje, w tym wyborcze, oraz na polityków. Po drugie, jest to oddziaływanie pośrednie na podejmowane decyzje w zakresie bezpieczeństwa narodowego, współkształtujące określoną kulturę strategiczną.
Kolejne pojęcie, pojęcie „bezpieczeństwo kulturowe” jest stosunkowo nowe i bywa różnie rozumiane przez autorów, którzy się tym pojęciem posługują. Jedną z definicji przedstawiła Grażyna Michałowska: bezpieczeństwo kulturowe w wymiarze narodowym oznacza warunki, w których społeczeństwo może utrwalać i pielęgnować wartości decydujące o jego tożsamości, a jednocześnie swobodnie czerpać z doświadczeń i osiągnięć innych narodów.
Jan Czaja określa bezpieczeństwo kulturowe jako: zdolność państwa do ochrony tożsamości kulturowej, dóbr kultury dziedzictwa narodowego, w warunkach otwarcia na świat, umożliwiającą rozwój kultury przez internalizację wartości niesprzecznych z własną tożsamością.
Z kolei W. Kitler uważa, że: bezpieczeństwo kulturowe, jako rodzaj bezpieczeństwa narodowego, jest procesem obejmującym różnorodne działania (środki) w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego, których zasadniczym celem jest utrwalanie i pielęgnowanie wartości decydujących o tożsamości narodowej oraz czerpanie z osiągnięć innych narodów, a jednocześnie przeciwdziałanie obcym wpływom, osłabiającym spójność wewnętrzną.
W świetle tych definicji można przyjąć, iż najważniejszymi komponentami bezpieczeństwa kulturowego są: zachowanie tożsamości kulturowej, czystości języka, dorobku kulturalnego, zwyczajów i religii. Można również brać pod uwagę przestrzeganie praw człowieka, poszanowanie praw mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych oraz ludów tubylczych. Ważnym obszarem bezpieczeństwa kulturowego wydaje się również dyplomacja kulturalna oraz polityka państwa w dziedzinie kultury.
Źródła zagrożeń dla bezpieczeństwa kulturowego
Czynniki niebezpieczne dla ochrony wartości w bezpieczeństwie kulturowym są trudne do oszacowania. Łatwiej jest dokonać takiego osądu dla wartości materialnych, natomiast ocena zagrożeń w sferze duchowej jest mocno utrudniona ze względu na „niemierzalność” całej sfery. Istnieją jednak zagrożenia wspólne dla obu sfer. Jest to niewątpliwie pogłębiający się kryzys tożsamości narodowej, który wynika zarówno z procesu globalizacji, jak również z procesu coraz ściślejszej integracji w ramach Unii Europejskiej.
Niewątpliwie, jak zaznacza Anna Przyborowska-Klimczak, podczas rozpatrywania zagrożeń dla bezpieczeństwa kulturowego, należy oddzielnie rozpatrywać czynniki okresu pokoju i okresu wojny. Wydaje się jednak, że podział tych zagrożeń jest bardziej czytelny, gdy przebiega między ich materialną, a niematerialną sferą.
Źródła zagrożeń dla bezpieczeństwa kulturowego są bardzo zróżnicowane. Podstawowe ich kategorie wyodrębnione przez badaczy są następujące:
- proces globalizacji, niosący internacjonalizację kultury masowej, mocno oddziałujący na tradycyjne wzorce kulturowe;
- proces ujednolicania przestrzeni kulturowej w ramach Unii Europejskiej pomimo podkreślania „różnorodności w jedności”;
- emigracja młodego pokolenia do państw Unii Europejskiej, gdzie przyjmują nowe, zachodnioeuropejskie wzorce kulturowe;
- napływ nowych społeczności, a tym samym migracja kultur, co w połączeniu z globalizacją oraz ujednolicaniem przestrzeni kulturowej może prowadzić do wynarodowienia;
- techniczno - technologiczny rozwój społeczeństwa, które posługuje się narzędziami ujednolicającymi przestrzeń kulturową (telewizja, internet) jednocześnie tworząc nowe, uniwersalne wzorce kulturowe;
- z tym zagrożeniem bezpośrednio wiąże się inne zwane „modernizacją”;
- wprowadzanie do słownictwa polskiego coraz większej liczby terminów anglojęzycznych (frazeologizmy, zapożyczenia);
- atrakcyjność kulturowa społeczeństw europejskich biorących udział w procesie integracji europejskiej ze względu na ich poziom rozwoju cywilizacyjnego i jednocześnie istotne opóźnienia Polski;
- zagrożenia dla bezpieczeństwa kulturowego w Polsce, mogą wynikać również z przyczyn ekonomicznych (zubożenie znacznej części społeczeństwa powoduje, że pożytkowanie kultury wysokiej, czy nawet zakupienie książki staje się sprawą ostatecznej potrzeby, a powiększający się deficyt budżetowy w finansach państwowych skutkuje ograniczaniem środków na edukację, oświatę i kulturę);
- źródłem zagrożeń dla bezpieczeństwa kultury może być też regionalizm, czyli system współpracy międzynarodowej państw i społeczeństw danego regionu oparty na wspólnocie potrzeb i interesów. W koncepcji zjednoczonej Europy bardziej regiony mają większe znaczenie niż państwa narodowe, a grupy etniczne większe znaczenie, niż narody. Coraz wyraźniej mówi się, że naród, czy grupa etniczna, mogą istnieć bez własnej państwowości. Wtedy ich suwerenność oparta jest na ustawodawstwie Unii Europejskiej i, w mniejszym stopniu, na własnej kulturze;
- zdaniem niektórych autorów, z regionalizmem wiąże się kolejne zagrożenie: narastania dążeń separatystycznych na tle etniczno - kulturowym (Górny Śląsk);
- również dalsza ateizacja i laicyzacja życia publicznego, spychanie religii w prywatność, czyli na margines życia, może wpłynąć na tożsamość narodową Polaków, a tym samym zagrażać naszemu bezpieczeństwu kulturowemu;
Oczywiście, wymienione wyżej zagrożenia zarówno dla kultury materialnej, jak i niematerialnej, nie tworzą listy zamkniętej, a kończąc ten wątek, można powtórzyć za Janem Czają, że: reasumując rozważania na temat źródeł zagrożeń polskiej kultury, można powiedzieć, że wiążą się one - podobnie jak szanse jej rozwoju - z jej otwarciem na świat, i to zarówno na globalną kulturę masową (utożsamianą generalnie z komercyjnymi produktami amerykańskimi), jak i na coraz dalej idącą integracją europejską […].
Możliwe skutki wynikające z zagrożeń dla bezpieczeństwa kulturowego
Skutki wyżej wymienionych zagrożeń mogą być dla kultury narodowej katastrofalne. Wśród nich wymieniane są najczęściej:
- pogłębiający się kryzys tożsamości narodowej i co się z tym wiąże: zanikanie tradycyjnej formy polskiej polityki kulturowej podkreślającej tożsamość, polskość, tradycyjne wzorce zachowań;
- spadek poczucia więzi kulturowej wśród Polaków;
- erozja tradycyjnych wartości rodzinnych i społecznych, etyki i moralności w życiu publicznym oraz obyczajów;
- zanikanie roli i znaczenia symboli narodowych określających tożsamość (godło, flaga, hymn);
- osłabianie i relatywizacja tradycji narodowych (niepodległościowych, oręża polskiego, wiary), które można nazwać zanikaniem patriotyzmu;
- kryzys w postrzeganiu autorytetów, dotyczący wszystkich dziedzin życia społecznego;
- ograniczenie suwerenności państwa;
- internacjonalizacja zagrożeń społecznych;
- wzrost zależności kulturowej i powielania zachodnich wzorów;
- dalsza komercjalizacja życia w okresie świąt państwowych i kościelnych (traktowanych ich, jako czas zakupów i konsumpcji).
- spadek środków na kulturę i politykę kulturalną, a co za tym idzie: zmniejszenie nakładów na ochronę dóbr kultury materialnej w tym zabytków, kompleksów zabytkowych, przedmiotów, jak również na ochronę dóbr przyrody takich, jak krajobrazy, parki, a także zwiększenie możliwości wywozu dóbr kultury za granicę, czy też zmniejszenie możliwości dokumentowania i archiwizacji części zasobów kultury materialnej (dzieł sztuki) znajdujących się w muzeach państwowych, kościołach, galeriach i kolekcjach prywatnych;
Za mniej prawdopodobne uznano takie skutki, jak:
- kryzys państwa narodowego i jego przeniesienie na kulturę;
- uniformizacja treści przekazywanych przez media;
- wzrost ekspansji kultury masowej i związany z nim wzrost dezorientacji i kryzys wartości związanych z ekspansją kultury masowej;
- przyspieszenie procesu rozkładu tradycyjnych więzi międzyludzkich, w szczególności kryzys rodziny;
Rodzi się pytanie: czy, biorąc pod uwagę realia współczesnego świata, państwo polskie może w jakiś sposób zapobiec ewentualnym skutkom zmaterializowania się zagrożeń dla kultury narodowej, a jeśli tak, to jakie ma instrumenty oddziaływania?
System bezpieczeństwa kulturowego w Polsce
Na wstępie należy stwierdzić, że Polska nie posiada czegoś, co można nazwać „systemem bezpieczeństwa kulturowego” ani w wymiarze instytucjonalnym (np. na wzór amerykańskiego Krajowego Biura Bezpieczeństwa Kulturowego), ani nawet w wymiarze legislacyjnym, ponieważ żaden z aktów prawnych, od konstytucji RP po ustawę o ochronie dóbr kultury, nie mówi o bezpieczeństwie kulturowym. Poszczególne akty prawne związane z dziedzictwem kulturowym (nie bezpieczeństwem kultury) dotyczą pojedynczych elementów „wyciągniętych” z całości.
W wymiarze legislacyjnym, w polskim prawodawstwie istnieje cały szereg ustaw i aktów niższego rzędu związanych z „ochroną dóbr kultury”. Ze względu na ograniczoną objętość tej publikacji, nie może być szerzej omówiony żaden z tych aktów prawnych. Dlatego zastosowane zostaną odnośniki odwołujące się do stosownych „Dzienników Ustaw” bądź „Monitora Polski”.
W polskiej ustawie zasadniczej, w jej art. 5 stwierdzono, że: Rzeczpospolita Polska strzeże dziedzictwa narodowego, a w myśl art. 6: stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju, a także: udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.
Ten zapis Konstytucji z 1997 r. został rozwinięty w wielu aktach prawnych. Do najważniejszych z ustaw, stanowiących prawne podstawy działań w dziedzinie ochrony dziedzictwa narodowego należy zaliczyć:
- Ustawę z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim;
- Ustawę z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;
- Ustawę z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka;
- Ustawę z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym;
- Ustawę z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;
- Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wywozu zabytków za granicę;
- Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem;
- Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 5 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych;
Inne ważne dla systemu ochrony dóbr kultury w Polsce akty prawne to:
- Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach;
- Rozporządzenie Rady Ministrów z 23 kwietnia 1963 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków i centralnej ewidencji zabytków;
- Rozporządzenie ministra kultury i sztuki z 11 stycznia 1994 r. o zasadach i trybie udzielania zezwoleń na prowadzenie prac konserwatorskich przy zabytkach oraz prac archeologicznych i wykopaliskowych, warunkach ich prowadzenia i kwalifikacji osób, które mają prawo prowadzenia tej działalności;
- Rozporządzenie ministra kultury i sztuki z 10 lipca 1963 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy przejmowaniu zabytków ruchomych na własność państwa;
- Uchwała nr 179 Rady Ministrów z 8 grudnia 1978 r. w sprawie wykorzystania zabytków nieruchomych na cele użytkowe;
- Rozporządzenie ministra kultury i sztuki z 30 czerwca 1965 r. w sprawie trybu zgłaszania wniosków oraz wydawania zaświadczeń i zezwoleń na wywóz dóbr kultury za granicę.
Powyższy wykaz aktów prawnych nie jest wykazem zamkniętym i dotyczy wyłącznie prawodawstwa polskiego.
W dokumentach prawa międzynarodowego najwięcej uwagi poświęcono działaniom zapobiegającym nielegalnemu przemieszczaniu dóbr kultury przez granice państw. Dwa podstawowe dokumenty, przygotowane pod auspicjami UNESCO to:
- Konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kulturalnych z 17 listopada 1970 r.;
- Konwencja w sprawie ochrony dziedzictwa kulturowego i naturalnego z 16 listopada 1972 r.;
W obecnym stuleciu, w ramach UNESCO przyjęto kolejne ważne konwencje: w 2003 r. - Konwencję o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturalnego, a w 2005 r. - Konwencję w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego.
Konwencje dotyczące ochrony dziedzictwa kulturalnego przyjęto także pod auspicjami Rady Europy. Do najważniejszych z nich należą konwencje o ochronie dziedzictwa archeologicznego, dziedzictwa architektonicznego, dziedzictwa audiowizualnego. Jedną z ważniejszych jest również Ramowa Konwencja o znaczeniu dziedzictwa kulturalnego dla społeczeństwa z 27 października 2005 r.
Niewątpliwie ważnym dokumentem jest także Europejska Karta Języków Regionalnych lub Mniejszościowych z 5 listopada 1992 r.
Jak można wnioskować na podstawie ilości obowiązujących aktów prawnych dotyczących ochrony dziedzictwa narodowego, narzędzia prawne do realizacji zadania polegającego na zabezpieczeniu interesów szeroko rozumianej kultury - są w rękach rozmaitych agend i komórek instytucji państwa. Warto się teraz zastanowić jakim instytucjom i w jakim zakresie, wybrani przez ogół obywateli przedstawiciele (czytaj: Sejm RP) powierzyli opiekę nad tą ważną dziedziną życia społecznego.
Podstawowa dla ochrony dóbr kultury ustawa z 1962 r., po nowelizacjach w 1990 i 1996 roku, stanowi, że ochronę dóbr kultury sprawują następujące organy:
Minister kultury i sztuki (a po zmianie nazwy i nadaniu nowego statutu minister kultury do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego); Zarządzenie nr 44 prezesa Rady Ministrów z 29 marca 2002 r. (M.P. z 5 kwietnia 2002 r.);
Generalny Konserwator Zabytków działający w imieniu ministra kultury;
wojewoda przy pomocy wojewódzkiego konserwatora zabytków jako kierownika jednostek organizacyjnych (wojewódzkiego oddziału Państwowej Służby Ochrony Zabytków) wchodzącej w skład rządowej administracji ogólnej w województwie;
dyrektorzy (kierownicy) muzeów w stosunku do zabytków znajdujących się w muzeach;
dyrektorzy Ośrodka Dokumentacji Zabytków kierujący centralną ewidencją dóbr kultury;
dyrektorzy (kierownicy) jednostek organizacyjnych powołanych do ochrony zabytków;
Biblioteka Narodowa w Warszawie i biblioteki wyznaczone przez ministra kultury w porozumieniu z właściwymi ministrami (kierownikami urzędów centralnych) i Polską Akademię Nauk w stosunku do zabytkowych materiałów bibliotecznych w zakresie im zleconym.
Naczelny nadzór nad ochroną dóbr kultury należy do ministra kultury. Aparatem wykonawczym ministra do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego jest Ministerstwo Kultury, które działa zgodnie z jego zarządzeniami, wytycznymi i poleceniami oraz pod jego bezpośrednim nadzorem i kierownictwem. Nadzór specjalistyczny nad ochroną dóbr kultury sprawuje Generalny Konserwator Zabytków. Kieruje on Państwową Służbą Ochrony Zabytków działającą przy ministrze kultury.
Poza Ministerstwem Kultury funkcjonują wyspecjalizowane instytucje resortowe podległe bezpośrednio ministrowi, które z jego upoważnienia prowadzą działalność administracyjną, naukowo-badawczą, nadzorczo-kontrolną, usługowo-administracyjną w zakresie swych statutowych uprawnień wspomagania merytoryczną opieką dóbr kultury w całym kraju.
Na podstawie analizy powyższej treści, z całą pewnością można powiedzieć, że państwo polskie posiada środki i narzędzia, które mogą przeciwdziałać wszelkim zagrożeniom dla kultury narodowej. Niektórzy autorzy do tych środków omówionych wyżej, jako czynnik sprzyjający (pozytywny) dodają rolę struktur społecznych (rodziny, kościoła, administracji publicznej) jako „nośnika” wartości narodowych w społeczeństwie obywatelskim, rolę związków kulturowych Polaków zamieszkujących poza granicami państwa, cały system opieki i ochrony dóbr kultury na który składają się instytucje szczebla centralnego, jak i administracji zdecentralizowanej.
Istnieje również cały szereg czynników negatywnych, które niejako przeszkadzają aparatowi państwa (władzy?) w wykonywaniu w tym względzie obowiązków konstytucyjnych. Do tych czynników należą:
- stan struktur państwa wynikających z transformacji ustrojowej oraz ich niedostosowanie do potrzeb społecznych i realizacji omówionych zadań,
- ukierunkowanie działań państwa na obszary polityki społecznej luźno raczej związane z kulturą,
- erozja (niestety) tradycyjnych wartości rodzinnych i społecznych, etyki, moralności oraz dobrych obyczajów zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym obywateli III RP,
- brak umiejętności skutecznego przeciwstawiania się przez państwo „zalewowi” kultury masowej oraz zanikaniu tzw. kultury wysokiej,
- brak sensu stricto polityki oraz strategii kulturowej państwa.
Zakończenie
Ochrona dziedzictwa kulturowego i tożsamości narodowej powinno być strategicznym celem narodowej polityki bezpieczeństwa, gdzie kultura jest spoiwem, które umacnia i konsoliduje naród z państwem. Wynika stąd konieczność stworzenia „systemu” bądź „podsystemu bezpieczeństwa kulturowego”, który będzie stanowił ważny element systemu bezpieczeństwa narodowego RP. Jego zadaniem powinna być analiza, ocena i prognozowanie rozwoju kulturowego RP oraz ochrona dziedzictwa narodowego przed wszelkimi zagrożeniami. Zdaniem Romana Kulczyckiego, mecenat państwa powinien obejmować następujące dziedziny:
- podtrzymywania i rozpowszechniania tradycji narodowej i państwowej;
- ochrony dóbr kultury i muzeów;
- miejsc pamięci narodowej, grobów i cmentarzy wojennych, pomników zagłady i stref ochronnych;
- działalności twórczej, artystycznej, kultury ludowej i rękodzieła artystycznego oraz ich ochrony;
- wydawnictw, księgarstwa, bibliotek i czytelnictwa;
- edukacji kulturalnej;
- wystaw artystycznych;
- polityki audiowizualnej;
- amatorskiego ruchu artystycznego, organizacji i stowarzyszeń regionalnych oraz społeczno-kulturowych;
- wymiany kulturalnej z zagranicą;
- działalności widowiskowej i rozrywkowej;
- kształtowania przywiązania obywateli do kultury narodowej oraz jej propagowania za granicą.
Przyszły system (podsystem) bezpieczeństwa kulturowego powinien uwzględniać w szczególności takie elementy, jak:
- patriotyczne wychowanie;
- umocnienie więzi społecznych;
- kultywowanie tradycji narodowych;
- znaczenie społeczeństwa obywatelskiego;
- wzrost intelektualny społeczeństwa;
- wartości chrześcijaństwa.
System powinien pełnić funkcję wspomagającą zarządzanie bezpieczeństwem kulturowym państwa, co powinno uczynić Polskę bardziej odporną na zagrożenia i ich skutki, które docelowo mogą wyrządzić szkody bardzo trudne lub wręcz niemożliwe do usunięcia, ponieważ będą dotyczyły sfery intelektualnej społeczeństwa.
Bibliografia
Opracowania
Antonowicz L., Guz T., Pałubska M.R. (red.), Bezpieczeństwo Polski. Historia i współczesność, Wydawnictwo KUL, Lublin 2010.
Bobrow D.B., Haliżak E., Zięba R. (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 1997.
Czaja J., Bezpieczeństwo kulturowe Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo AON, Warszawa 2004.
Delumeau J., Skrzydła anioła. Poczucie bezpieczeństwa w duchowości człowieka Zachodu w dawnych czasach, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1998.
Encyklopedia popularna, PWN, Warszawa 1982.
Gryz J., System bezpieczeństwa RP XXI wieku, t. 1, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa XXI wieku, Wydawnictwo AON, Warszawa 2004.
Jaroszyński K., Wiśniewski B, Wojtaszek T. (red.) Współczesne postrzeganie bezpieczeństwa, materiały z konferencji zorganizowanej przez Wyższą Szkołę Administracji w Bielsku Białej, Bielsko Biała 2007.
Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania. System, Wydawnictwo AON, Warszawa 2011.
Kłoskowska A. (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, Wydawnictwo UW, Wrocław 1991.
Kopeć P., Pytel P., Bezpieczeństwo kulturowe, PWSZ w Legnicy, Legnica 2011.
Krzysztofek K., Szczepański M.S., Ziemiński A. (red.), Kultura a modernizacja społeczna, Instytut Kultury, Warszawa 1993.
Kulczycki R., System bezpieczeństwa RP, t. 4, Koncepcja systemu bezpieczeństwa RP, Wydawnictwo AON, Warszawa 2004.
Loranty K., Bezpieczeństwo społeczne Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo AON, Warszawa 2003.
Łazariew S., Diagnostyka karmy. Stopnie ku Boskości, Wydawnictwo Nuntius, Gdynia 2012.
Madej M., Zagrożenia asymetryczne. Bezpieczeństwo państw obszaru transatlantyckiego, PISM, Warszawa 2007.
Mastyka M., Bezpieczeństwo kulturowe Polski w warunkach globalizacji procesów społecznych, praca magisterska, Wydawnictwo AON, Warszawa 2003.
Mazurkiewicz P., Europeizacja Europy, Fundacja ATK, Warszawa 2001.
Nowak E., Nowak M., Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego. Zarządzanie bezpieczeństwem, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2011.
Pruszyński J., Dziedzictwo kultury polskiej, Zakamycze, Kraków 2001.
Rybiński R. (red.), Kultura polska w zintegrowanej Europie - szanse czy zagrożenia?, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2003.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Wydawnictwo AON, Warszawa 2009.
Stańczyk R., Współczesne postrzeganie bezpieczeństwa, PAN, Warszawa 1996.
Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1970.
Czasopisma
Czaja J., Europa wartości - pytania o tożsamość Unii Europejskiej, Przegląd Europejski 2/2001.
Nadolski M., Europa XXI wieku - materializacja idei kontynentu, Przegląd Europejski 1/2000.
Problemy bezpieczeństwa, Czasopismo Krakowskiej Szkoły Wyższej im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, nr 1/2007, Kraków 2007.
Wojtaszczyk K.A., Unia Europejska - integralna wspólnota Europejczyków, Przegląd Europejski 1/2000.
Akty prawne
Konstytucja RP, Dz. U. z 1997 r., nr 78, poz. 483, z późn. zm.
Konwencja w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego, Dz. U. z 2007 r., nr 215, poz. 1585.
Konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kulturalnych z 17 listopada 1970 r., Dz. U. z 1974 r., nr 20, poz. 106.
Konwencja w sprawie ochrony dziedzictwa kulturowego i naturalnego z 16 listopada 1972 r., Dz. U. z 1976 r., nr 32, poz. 190.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wywozu zabytków za granicę, Dz. U. z 2011 r., nr 89, poz. 510.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem, Dz. U. z 2011 r., nr 113, poz. 661.
Rozporządzenie ministra kultury i sztuki z 10 lipca 1963 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy przejmowaniu zabytków ruchomych na własność państwa, Dz. U. z 10 lipca 1963 r., nr 32, poz. 183.
Rozporządzenie ministra kultury i sztuki z 11 stycznia 1994 r. o zasadach i trybie udzielania zezwoleń na prowadzenie prac konserwatorskich przy zabytkach oraz prac archeologicznych i wykopaliskowych, warunkach ich prowadzenia i kwalifikacji osób, które mają prawo prowadzenia tej działalności, Dz. U. z 11 stycznia 1994 r., nr 16, poz. 55.
Rozporządzenie ministra kultury i sztuki z 30 czerwca 1965 r. w sprawie trybu zgłaszania wniosków oraz wydawania zaświadczeń i zezwoleń na wywóz dóbr kultury za granicę, Dz. U. z 30 czerwca 1965 r., nr 31, poz. 206.
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 5 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych, Dz. U. z 2004 r., nr 212, poz. 2153.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 23 kwietnia 1963 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków i centralnej ewidencji zabytków, Dz. U. z 23 kwietnia 1963 r., nr 19, poz. 101; zm. Dz. U. z 1986 r., nr 42, poz. 204.
Uchwała nr 179 Rady Ministrów z 8 grudnia 1978 r. w sprawie wykorzystania zabytków nieruchomych na cele użytkowe, Monitor Polski z grudnia 1978 r., nr 37, poz. 142.
Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach, Dz. U. z 20 stycznia 1997 r., nr 5, poz. 24.
Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim, Dz. U. z 1999 r., nr 90, poz. 999, z późn. zm.
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz. U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568, z późn. zm.
Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka, Dz. U. z 2007 r., nr 180, poz. 1280, z późn. zm.
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz. U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568, z późn. zm.
Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, Dz. U. z 2005 r., nr 17, poz. 141, z późn. zm.
Artykuły internetowe
Czaplicka M., Czy proces globalizacji zagraża kulturze?, http://monikaczaplicka.wordpress.com/2008/06/16/czy-proces-globalizacji-zagraza-kulturze/
Dyczewski L., Kultury narodowe w dobie globalizacji, http://urzedow.pl/gzu03/09.htm
Internetowy System Aktów Prawnych, http://isap.sejm.gov.pl/KeyWordServlet?viewName=thasK&passName=kultura i sztuka
Krajowe Biuro Bezpieczeństwa Kulturowego USA,
Sułek M., Kultura jako składnik potęgi państwa, http://sol.myslpolska.pl/ oraz: http://marucha.wordpress.com/2013/02/17/kultura-jako-skladnik-potegi-panstwa/
Summary
The article begins with a review of definitions of security, from the general definition through the definition of national security, State security, then through the elaboration of the concept of "culture" to the definition of the cultural security, on the basic of which the author distinguishes the most important components of this concept.
Next in the publication there are shown possible sources of threats to cultural security according to the basic categories.
Another pages of this work include the analysis of possible effects arising from the security threats mentioned above, with the division of those effects into the most and the least probable.
Subsequently, there is discussed the security system concerning cultural achievements, wchich is vertually non-existent in Poland, as a coherent whole. There have been collected acts of Polish and international law relating to this field of the State security. There are also listed goverment organs responsible for the protection of cultural achievements.
The analysis of the content mentioned above leads to the conclusion that the Polish State has appropriate means and tools that can conteract any threat to the national culture.
In the end, the author puts forward a proposal of creation a cultural security system or subsystem whose task should be the analysis, evaluation, and forecast of the Polish cultural developments as well as protection for cultural heritage against all threats.
S. Łazariew, Diagnostyka karmy. Stopnie ku Boskości, t. 6, s. 278.
Zob. np.: M. Madej, Zagrożenia asymetryczne. Bezpieczeństwo państw obszaru transatlantyckiego, Warszawa 2007, s. 27-31.
Zob. np.: J. Delumeau, Skrzydła anioła. Poczucie bezpieczeństwa w duchowości człowieka Zachodu w dawnych czasach, Warszawa 1998, s. 9-20.
Por. K. Loranty, Bezpieczeństwo społeczne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2003, s. 6.
Zob. np.: R. Stańczyk, Współczesne postrzeganie bezpieczeństwa, Warszawa 1996, str. 17.
J. Zygmuntowicz, Bezpieczeństwo w nauce o stosunkach międzynarodowych [w:] Problemy bezpieczeństwa, Czasopismo Krakowskiej Szkoły Wyższej im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, nr 1/2007, Kraków 2007, s. 23.
Bobrow D.B., Haliżak E., Zięba R. (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997, s. 63.
Cyt. za: Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2009.
Por. E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego. Zarządzanie bezpieczeństwem, Warszawa 2011, s. 23.
Tamże, s. 40.
Zob. np.: P. Mazurkiewicz, Europeizacja Europy, Warszawa 2001, s. 25-37 oraz P. Kopeć, P. Pytel, Bezpieczeństwo kulturowe, Legnica 2011, s. 4.
Zob. J. Czaja, Bezpieczeństwo kulturowe Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2004, s. 8.
Tamże, s. 9.
Cyt. za: Encyklopedia popularna, Warszawa 1982, s. 388.
Cyt. za: J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1970, s. 78.
M. Sułek, Kultura jako składnik potęgi państwa, http://marucha.wordpress.com/2013/02/17/kultura-jako-skladnik-potegi-panstwa/, 2013-02-17.
P. Kopeć, P. Pytel, Bezpieczeństwo kulturowe …, op. cit., s. 5.
Tamże.
Tamże.
Zob.: J. Pruszyński, Dziedzictwo kultury polskiej, Kraków 2001,
A. Kłoskowska, Kultura narodowa, [w:] A. Kłoskowska (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, Wrocław 1991, s. 51.
G. Michałowska, Bezpieczeństwo kulturowe w warunkach globalizacji procesów społecznych [w:] D.B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997, s. 132.
J. Czaja, Pojęciowe aspekty bezpieczeństwa kulturowego [w:] K. Jaroszyński, B. Wiśniewski, T. Wojtaszek (red.) Współczesne postrzeganie bezpieczeństwa, materiały z konferencji zorganizowanej przez Wyższą Szkołę Administracji w Bielsku Białej, Bielsko Biała 2007, s. 169.
W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania. System, Warszawa 2011, s. 53.
Zob. np.: A. Przyborowska-Klimczak, Prawne aspekty bezpieczeństwa kulturowego [w:] L. Antonowicz, T. Guz, M.R. Pałubska (red.), Bezpieczeństwo Polski. Historia i współczesność, Lublin 2010, s. 228.
A. Przyborowska-Klimczak, Prawne aspekty bezpieczeństwa kulturowego …, op. cit. s. 229.
Zob np.: M. Czaplicka, Czy proces globalizacji zagraża kulturze? http://monikaczaplicka.wordpress.com/2008/06/16/czy-proces-globalizacji-zagraza-kulturze/ (16.06.2008) oraz :
J. Czaja, Bezpieczeństwo kulturowe Rzeczpospolitej Polskiej …, op. cit., Warszawa 2003, s. 40 i kolejne.
K.A. Wojtaszczyk, Unia Europejska - integralna wspólnota Europejczyków, Przegląd Europejski 1/2000, s.
9-21.
Powód: brak perspektyw na znalezienie pracy w Polsce.
Imigracja osób nie tylko spoza naszej wschodniej granicy (Białoruś, Ukraina, Kaukaz), ale również, raczej obcych kulturowo, emigrantów z obszaru Chin, Wietnamu i innych państw azjatyckich, w tym z krajów islamskich.
K. Krzysztofek, A. Ziemiński, Czynnik kulturowy w procesie modernizacji społecznej. Casus Polski na tle doświadczeń międzynarodowych, [w:] K. Krzysztofek, M.S. Szczepański, A. Ziemiński (red.), Kultura a modernizacja społeczna, Warszawa 1993, s. 170-178.
J. Czaja, Bezpieczeństwo kulturowe Rzeczpospolitej Polskiej …, op. cit., s. 41.
M. Nadolski, Europa XXI wieku - materializacja idei kontynentu, Przegląd Europejski 1/2000, s. 22-39.
Szerzej na ten temat: L. Dyczewski, Kultury narodowe w dobie globalizacji, http://urzedow.pl/gzu03/09.htm (25.07.2013).
Zob. np. J. Gryz, System bezpieczeństwa Rzeczpospolitej Polskiej XXI wieku, [w:] t. 1, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa XXI wieku, Warszawa 2004, s. 62.
Zob. np.: J. Czaja, Bezpieczeństwo kulturowe Rzeczpospolitej Polskiej …, op. cit., s. 44.
Cyt za: J. Czaja, Bezpieczeństwo kulturowe Rzeczpospolitej Polskiej …, op. cit., s. 43.
Zob.: J. Czaja, Europa wartości - pytania o tożsamość Unii Europejskiej, Przegląd Europejski 2/2001, s. 22-39.
Problem znalazł nawet swoje odzwierciedlenie w Białej Księdze Bezpieczeństwa Narodowego RP w postaci krótkiego stwierdzenia: Wyzwaniem dla tożsamości narodów i ich dziedzictwa kulturowego, w tym także w Polsce, może więc być rozprzestrzenianie się ujednoliconej kultury masowej, będącej jednym z elementów procesu globalizacji. Przenikanie i mieszanie się ze sobą różnych narodowości i kultur prowadzi do naturalnego zmniejszenia znaczenia tradycji oraz przekształcenia wartości, ideałów czy zasad obowiązujących dotychczas w danym społeczeństwie, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do procesów dezintegracyjnych, Biała Księga…, s. 134.
Por. np.: M. Mastyka, Bezpieczeństwo kulturowe Polski w warunkach globalizacji procesów społecznych, praca magisterska, Warszawa 2003, s. 17, a także: J. Czaja, Bezpieczeństwo kulturowe Rzeczypospolitej Polskiej…, op. cit. s. 48, oraz: J. Gryz, System bezpieczeństwa rzeczpospolitej polskiej XXI wieku …, op. cit., s. 61 i następne.
Dz. U. z 1997 r., nr 78, poz. 483, z późn. zm.
Dz. U. z 1999 r., nr 90, poz. 999, z późn. zm.
Dz. U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568, z późn. zm.
Dz. U. z 2007 r., nr 180, poz. 1280, z późn. zm.
Dz. U. z 2005 r., nr 17, poz. 141, z późn. zm.
Dz. U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568, z późn. zm.
Dz. U. z 2011 r., nr 89, poz. 510.
Dz. U. z 2011 r., nr 113, poz. 661.
Dz. U. z 2004 r., nr 212, poz. 2153.
Dz. U. z 20 stycznia 1997 r., nr 5, poz. 24.
Dz. U. z 23 kwietnia 1963 r., nr 19, poz. 101; zm. Dz. U. z 1986 r., nr 42, poz. 204.
Dz. U. z 11 stycznia 1994 r., nr 16, poz. 55.
Dz. U. z 10 lipca 1963 r., nr 32, poz. 183.
Monitor Polski z grudnia 1978 r., nr 37, poz. 142.
Dz. U. z 30 czerwca 1965 r., nr 31, poz. 206.
Zob. np.: Internetowy System Aktów Prawnych, wybór aktów Według haseł, zakładka Kultura i sztuka,
http://isap.sejm.gov.pl/KeyWordServlet?viewName=thasK&passName=kultura i sztuka
Szerzej na ten temat zob. np.: A. Przyborowska-Klimczak, Prawne aspekty bezpieczeństwa kulturowego …, op. cit., s. 232 - 241.
Dz. U. z 1974 r., nr 20, poz. 106.
Dz. U. z 1976 r., nr 32, poz. 190.
Dz. U. z 2007 r., nr 215, poz. 1585.
Z przyczyn formalnych Konwencja nie weszła jeszcze w życie.
Polska ratyfikowała Kartę 12 lutego 2009 r.
Por. np. Wykaz aktów prawnych związanych z ochroną dóbr kultury materialnej w prawie międzynarodowym i polskim [w:] J. Czaja, Bezpieczeństwo kulturowe …, op. cit., s. 100-101.
Szerzej na ten temat zob. np.: J. Czaja, Bezpieczeństwo kulturowe …, op. cit., s. 59 i nast., a także: P. Kopeć, P. Pytel, Bezpieczeństwo kulturowe …, op. cit. s. 21 i nast.
R. Rybiński (red.), Kultura polska w zintegrowanej Europie - szanse czy zagrożenia? Toruń 2003.
Zob. np.: J. Gryz, System bezpieczeństwa Rzeczypospolitej …, op. cit., s. 64-65.
Tamże, s. 65.
R. Kulczycki, System bezpieczeństwa RP, t. 4, Koncepcja systemu bezpieczeństwa RP, Warszawa 2004, s. 118.
Tamże, s. 120.
17