Co rodzice i nauczyciele powinni wiedzieć o dysleksji.
Jak rozpoznać problem?
Dysleksja rozwojowa to specyficznego rodzaju trudności w czytaniu i pisaniu. Występują one u dzieci prawidłowo rozwijających się umysłowo, prezentujących co najmniej przeciętne możliwości intelektualne. Często zdarza się, że dzieci te są wybitnie uzdolnione, a jedynie umiejętność czytania i pisania nie jest adekwatna do ich wieku i poziomu rozwoju intelektualnego.
POSTACIE DYSLEKSJI
dysleksja - specyficzne trudności w czytaniu objawiające się znacznym obniżeniem tempa czytania, nieprawidłowym odczytywaniem wyrazów, słabą techniką czytania, a w konsekwencji częściowym lub całkowitym niezrozumieniem tekstu,
dysortografia - zaburzenia poprawności pisania, które mogą przyjąć postać błędów słuchowych, wzrokowych i/lub typowo ortograficznych (które mogą występować mimo teoretycznej znajomości zasad poprawnej pisowni!),
dysgrafia - zaburzenia wyglądu graficznego pisma - zniekształcenia liter aż do nieczytelnego pisma przy znacznie obniżonym tempie pisania.
PŁYTKA LUB GŁĘBOKA:
W dużym uproszczeniu, istnieją różne stopnie dysleksji - od głębokiej (to znaczne trudności w czytaniu i pisaniu) do płytkiej (ograniczającej się na przykład wyłącznie do dysortografii, przy dobrej technice, tempie i rozumieniu czytanego tekstu). Dysleksja głęboka wymaga wieloletniej, indywidualnej terapii pedagogicznej, która rzadko uwieńczona zostaje sukcesem, czyli całkowitym wyeliminowaniem trudności w pisaniu i czytaniu.
NIE TYLKO BŁĘDY ORTOGRAFICZNE:
Trudnościom w czytaniu i pisaniu mogą towarzyszyć:
problemy w orientacji w przestrzeni,
brak sprawności ruchowej,
słaba koordynacja wzrokowo - ruchowa (ujawniająca się na przykład w trudnościach w opanowaniu jazdy na rowerze, zapinaniu guzików, trafianiu do celu piłką, wycinaniu nożyczkami kształtów z papieru, precyzyjnym kolorowaniu obrazków),
problemy w nauce języków obcych,
kłopoty w zapamiętaniu tabliczki mnożenia,
szybkie zapominanie zapamiętanych treści,
trudności w formułowaniu wypowiedzi ustnych i pisemnych,
agramatyzmy w mowie i piśmie,
kłopoty w rozumieniu poleceń słownych.
Gdy zawodzi funkcja słuchowa:
BŁĘDY W CZYTANIU:
czyta głoskując lub sylabizując - brak czytania całościowego,
kłopoty z syntezą dźwięków,
nieuwzględniane znaki przystankowe,
błędy: opuszczanie liter i sylab, mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu, zniekształcanie słów (odczytują część wyrazu, a część zgadują), zmiana głosek (p - b, a - o), w wyrazach wielosylabowych skracanie liter i sylab,
zniekształcanie zakończeń wyrazów, zmiękczeń, dwuznaków,
rozdzielanie zbiegów spółgłoskowych samogłoskami (a, o),
nieprawidłowa artykulacja (np. kasa - kosa - Kasia),
agramatyczne wypowiadanie dźwięków (dziecko skleja je w niezrozumiałe całości) - brak rozumienia treści podstawowej i interpretacji,
niezapamiętywanie czytanych tekstów,
sprawniejsze czytanie po cichu niż głośno,
trudności w odszukiwaniu miejsca w tekście czytanym przez inną osobę,
zaburzona płynność i tempo czytania,
zniekształcony akcent,
mała wyrazistość czytania,
brak odpowiedzi na proste pytania do tekstu,
BŁĘDY W PISANIU:
liczne błędy ortograficzne w pisaniu ze słuchu wynikające z kłopotów z dokonywaniem prawidłowej analizy dźwiękowej dyktowanych wyrazów (niekiedy wyrazy są nieczytelne),
liczne błędy w pisaniu samodzielnym (np. wór - wory: nie stosuje zasad),
trudności z wyodrębnianiem wyrazów ze zdań,
trudności w pisaniu wyrazów nieznanych,
łączenie wyrazów (np. łączenie przyimka z rzeczownikiem: potstołem zamiast pod stołem),
zmiana kolejności wyrazów w zdaniu,
mylenie wyrazów z i - j (np. wiedzą - jajko),
mylenie się w dwuznakach, zmiękczeniach i grupach spółgłosek,
trudności w różnicowaniu dźwięków (np. samogłosek nosowych: ą = on, om; głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych: b - p, g - k, d - t itp.),
zniekształcanie zakończeń wyrazów (np. szedł - szet), geminantów (np. panna, fontanna),
trudności w przenoszeniu wyrazów (podział na sylaby),
trudności w pisaniu tekstów samodzielnych: są one skrótowe, a skróty zbyt daleko idące, zawierają liczne błędy gramatyczne (osoby, czasy, przypadki) i wiele skreśleń.
Gdy zawodzi funkcja wzrokowa:
BŁĘDY W CZYTANIU:
trudności w rozszyfrowaniu symboli literowych ich analizie i syntezie - czyta głoskując lub sylabizując (czasami sposobem mieszanym),
przestawianie kolejności liter (inwersja dynamiczna),
mylenie liter o podobnym kształcie np. a - o, m - n, l - t, d - b, g - p, n - u, m - w, e - c, h - k (inwersja statyczna),
opuszczanie liter, sylab, wyrazów, wierszy, znaków diakrytycznych i przestankowych,
dodawanie liter, sylab (np. samogłosek przy zbiegu spółgłosek),
odwracanie liter (rotacja)
zamienianie, opuszczanie i ujednolicanie końcówek,
czytanie „na pamięć” (zgadywanie) i na podstawie ilustracji,
nieprawidłowe przenoszenie wyrazów do kolejnej linijki,
gubienie się w tekście,
mylenie wyrazów podobnych graficznie (np. noc - nos),
niższy poziom rozumienia tekstu,
ograniczone rozumienie tekstu przy przechodzeniu do następnego wersu,
wolniejsze tempo czytania i szybko następujące zmęczenie,
zaburzona płynność i wyrazistość,
ogólna niechęć do czytania - dziecko poszukuje tekstów z obrazkami,
reakcje nerwicowe lub wegetatywne (pocenie się, łzy, czerwienie, mocz),
mylenie liter podobnych wzrokowo (u - y, l - t - ł, o - a - e, n - m - w),
mylenie liter ze względu na położenie w przestrzeni d - b - g („d” o odwrócone o 180 stopni „b” itd.),
opuszczanie drobnych elementów liter, np. ogonków przy „ę”, „ą”, kropek przy „i”, „j” itp.,
błędy ortograficzne (ó - u, rz - ż, ch - h, duża - mała litera).
BŁĘDY W PISANIU:
trudności w zapamiętywaniu kształtu liter,
mylenie liter o podobnym kształcie,
pomijanie drobnych elementów graficznych liter, czyli tzw. znaków diakrytycznych (kropek, ogonków, kresek),
opuszczanie liter lub cząstek wyrazów,
liczne błędy ortograficzne (dziecko ma trudności z zapamiętaniem obrazu pisanych słów, nie może poprawić błędów, bo ich nie dostrzega - ten sam wyraz w tym samym tekście pisze w różny sposób),
niski poziom graficzny (błędy konstrukcyjne),
błędy: w nachyleniu (pismo rozchwiane: prawo - lewo), w proporcjonalności (odległości między literami i wyrazami, elementy liter), ortograficzne (tam, gdzie nie ma zasad),
niemieszczenie się w liniaturze,
pismo lustrzane,
wypowiedzi skrótowe, ale logiczne,
wolne tempo,
nieprawidłowy kierunek pisma,
zaburzona staranność zeszytu: kartki pofałdowane (napięcie ręki), dodatkowe znaczki.
Gdy zawodzi funkcja ruchowa:
Poziom graficzny pisma, czyli jego „wygląd” warunkowany jest bezpośrednio przez trzecią dla czytania i pisania funkcji psychicznych, jaką jest funkcja kinestetyczno - ruchowa. Warto uświadomić sobie, że na czynności sprawnego pisania składają się takie elementy jak:
właściwe napięcie mięśni ręki,
właściwe ułożenie ręki,
prawidłowy chwyt (tzw. pęsetkowy) przyboru do pisania,
prawidłowa umiejętność kreślenia linii kolistych, czyli tzw. melodia kinetyczna ręki,
właściwy kierunek kreślenia linii od góry do dołu, od prawej do lewej (przy pisaniu takich liter jak: o, a, ą, e, ę, c, d, g, f) i od lewej do prawej (przy pisaniu i, l, n, m, w, z, s).
Przykłady ćwiczeń z dziećmi w wieku 5 - 7 lat:
Ćwiczenia wykonywane w okresie między 5.a 7 rokiem życia dziecka są bardzo efektywne, ponieważ centralny układ nerwowy jest wówczas niezwykle plastyczny. Im dziecko starsze, tym więcej pracy trzeba włożyć, by uzyskać podobny rezultat.
Oto przykłady ćwiczeń, które można wykonać z dzieckiem.
Wybierzcie jedną z liter alfabetu. Zabawa będzie polegała na wymienianiu na zmianę słów zaczynających się lub kończących na wybraną literę, aż do wyczerpania pomysłów.
Przygotuj zestaw specjalnych „grzechotek” wydających różnego rodzaju dźwięki, mogą to być puszki lub innego rodzaju pojemniki, wypełnione różnymi substancjami: po dwie sztuki z solą, cukrem, grochem , kaszą, ryżem. Potrząsaj nimi po kolei. Pokaż dziecku, żeby wskazało pary takich samych dźwięków.
Poproś dziecko, żeby wskazało przedmioty w pomieszczeniu, których nazwa zaczyna się na wybraną prze ciebie głoskę.
Nagraj na taśmę magnetofonową zestaw dźwięków wydawanych przez różne sprzęty gospodarstwa domowego. Odtwórz nagrane dźwięki i poproś dziecko, żeby wskazało (w swoim otoczeniu lub na obrazku) przedmioty, które je wydają.
Poproś dziecko o wyszukiwanie na obrazku wymienionych prze ciebie szczegółów lub o wyliczenie, czego na rysunku brakuje.
Ćwiczenie ruchowe. Poproś dziecko, żeby dotykało na przemian lewym łokciem prawego kolana i prawym łokciem lewego kolana lub prawą ręką lewej stopy na przemian z dotykaniem lewą ręką prawej stopy. Ćwiczenie to należy wykonywać równocześnie z dzieckiem.
Narysuj na kartce kontur prostego przedmiotu lub osoby. Przygotuj plastelinę. Poproś dziecko, żeby wypełniło kontur malutkimi ulepionymi z niej kulkami.
Przygotuj sznurek, nitkę lub żyłkę i kolorowe koraliki. Poproś dziecko żeby nawlekło koraliki na sznurek w określonych sekwencjach kolorystycznych.
WAŻNE „JAK”
Ważne, byś bawił się z dzieckiem w życzliwej i pogodnej atmosferze.
Zawsze pokazuj, jak wykonać ćwiczenie.
Dawaj tylko takie zadania, które nie są zbyt trudne. Dopiero wtedy, gdy dziecko poprawnie je wykona, możesz przejść do zadań trudniejszych, np. od słów typu „dom” do „sowa” i trudniejszych („lampa”, „palma”, „mosty”). Od rysunków z łatwo zauważalnymi szczegółami, do tych z mniej widocznymi itd.
Nagradzaj dziecko za każdy, nawet najmniejszy sukces. Chwal, mów o tym, jak się cieszysz i jak jesteś dumny z tego, że poprawnie wykonało zadanie.
Nie krytykuj, jak cos nie wychodzi.
Zachęcaj do wielokrotnego próbowania.
Opracowała: Jadwiga Kochanowicz
1