Wykład: Standardy Sprawozdawczości Finansowej

prof. UE, dr hab. Mirosława Kwiecień

Konspekt (4) Polityka rachunkowości jako narzędzie identyfikowania ryzyka

źródło: opracowanie dr Wojciech Hasik

Cel rozdziału (opracowania)

Na tym etapie poznawania problemów rachunkowości czytelnik powinien już znać jej istotę, na którą składają się: jej podmiot (czyli jednostka gospodarcza), przedmiot (zmiany w jej majątku, zobowiązaniach i kapitale) oraz jej podstawowa metoda poznawcza - metoda bilansowa. Czytelnik powinien również rozumieć, czym jest sprawozdanie finansowe i znać jego główne składniki oraz podstawowe kategorie z nim związane, takie jak: okres sprawozdawczy, dzień bilansowy, aktywa i pasywa, przychody, koszty i wynik finansowy. Trudności nie powinno również rodzić wyodrębnienie szeregu czynności logicznych, które dokonywane są w ramach rachunkowości, począwszy od identyfikacji przedmiotu rachunkowości (czyli zdarzenia gospodarczego), poprzez jego pomiar, wycenę, dokumentację, ewidencję, inwentaryzację, aż po ujawnienie jego skutków w sprawozdaniu finansowym.

W tej części skupimy się na funkcji informacyjnej rachunkowości - czyli jej podstawowej roli. Przy czym nasze rozważania służyć będą wskazaniu, jakie znaczenie ma to, jakie informacje są ujawniane przez jednostkę gospodarczą w sprawozdaniu finansowym oraz w jaki sposób można wykorzystywać dla własnych celów jednostki fakt, że prawo bilansowe nakłada na nią obowiązek ujawniania informacji sprawozdawczych (w formie sprawozdania finansowego). Po uważnej lekturze tego opracowania czytelnik powinien być w stanie:

• zrozumieć znaczenie informacyjnej roli rachunkowości,

• zrozumieć istotę polityki bilansowej,

• wskazać główne cele polityki bilansowej,

• zrozumieć sposób oddziaływania polityki bilansowej oraz jej skutki.

1. Komu i po co potrzebne jest sprawozdanie finansowe, czyli informacyjna funkcja rachunkowości

Historyczny rozwój rachunkowości pozwala nam zauważyć, że czynnikiem powodującym jej zmiany (ewolucję) jest rodzaj informacji, jakich oczekują od jednostki gospodarczej osoby, które zaangażowały się finansowo w przedsięwzięcie, którym niewątpliwie jest każda jednostka gospodarcza. Zaangażowanie to może przybierać różne formy:

• przede wszystkim powiedzieć należy o właścicielach przedsiębiorstwa, którzy zainwestowali w przedsięwzięcie swoje środki (w formie wkładów pieniężnych lub niepieniężnych, zwanych aportami) - wkłady te nazywamy kapitałem własnym,

• wierzyciele udostępniają jednostce gospodarczej środki, najczęściej pieniężne, w formie kredytów, pożyczek, zakupu obligacji lub innych instrumentów finansowych, a także, coraz częściej, w postaci leasingu,

• dostawcy udostępniają jednostce swój majątek (sprzedane produkty lub towary) i o ile nie otrzymują zapłaty gotówką, to stają się jej wierzycielami,

• pracownicy nie angażują żadnego majątku, ale swoje dobra osobiste związane z podejmowaną pracą oferując pracodawcy swoje: umiejętności, dyspozycyjność, zaangażowanie osobiste, kreatywność itd.,

• odbiorcy rzadko angażują się finansowo (np. poprzez przedpłaty lub zaliczki), częściej natomiast zawierając długoterminowe kontrakty na dostawy od jednostki..

Jedna z wielu definicji rachunkowości spotykanych w literaturze przedmiotu określa ją jako system informacyjny. Ów system informacyjny pełni służebną misję wobec tych wszystkich, których „interesy” związane są funkcjonowaniem danej jednostki. Misja ta polega na dostarczaniu wszystkim zainteresowanym takich informacji, które w możliwie pełny i wiarygodny sposób pozwolą ocenić:

• właścicielom - jak sprawnie menadżerowie zarządzają ich przedsiębiorstwem, jaka jest wartość ich kapitału, jakie nadwyżki są wypracowywane dla nich, względnie uzyskanie jakich nadwyżek można spodziewać się w najbliższej przyszłości,

• wierzycielom - na ile pewne jest odzyskanie pożyczonych pieniędzy, jakie jest ryzyko, że przedsiębiorstwo nie będzie w stanie ich oddać, czy jego majątek wystarczy na pokrycie długów,

• dostawcom - czy można wierzyć zapewnieniom zarządu, że zapłata za dostawę nastąpi w uzgodnionym terminie, czy też jedynym bezpiecznym sposobem rozliczenia z jednostką jest płatność gotówkowa,

• pracownikom (ewentualnie związkom zawodowym) - czy sytuacja przedsiębiorstwa zapewnia stabilne zatrudnienie i bieżącą wypłatę wynagrodzeń, ewentualnie czy jego rentowność pozwala domagać się podwyżek wynagrodzeń,

• odbiorcom - czy sytuacja jednostki daje pewność stałości, terminowości i niezmiennej jakości dostaw.

Powyższe wyliczenie ukazuje różnorodność informacji, których otoczenie jednostki gospodarczej oczekuje od niej samej. Jednym z głównych zadań rachunkowości jest dostarczenie zainteresowanym takich informacji, które z punktu widzenia ich specyficznych potrzeb będą użyteczne decyzyjnie. Co to znaczy, że informacja jest użyteczna pod względem decyzyjnym? Mówiąc możliwie ogólnie chodzi o to, żeby osobie zaangażowanej w „interesy” jednostki zostały przekazane wszystkie informacje w odpowiedniej formie, co umożliwi jej sformułowanie oceny tego, czy z jej punktu widzenia korzystne jest kontynuowanie współpracy (bądź jej podjęcie) z daną jednostkę gospodarczą. Problem użyteczności informacji stanowi jedno z ważniejszych zagadnień opisanych w tzw. Założeniach Koncepcyjnych Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (MSR). Zawarty tam zestaw cech jakościowych informacji sprawozdawczych stanowi swoisty konsensus, jaki na tym etapie rozwoju rachunkowości wypracowano i zaakceptowano przez środowiska praktyków i teoretyków rachunkowości na arenie międzynarodowej. Zgodnie z tymi ustaleniami użyteczność informacji sprawozdawczej wymaga, aby była ona dla jej odbiorcy: zrozumiała, przydatna, wiarygodna i porównywalna.

Na podstawie tworzonych w systemie informacyjnym rachunkowości użytecznych informacji sprawozdawczych, które przekazywane są otoczeniu jednostki gospodarczej w specyficznej formie, zwanej sprawozdaniem finansowym (którego struktura i zawartość jest narzucona prawem bilansowym), decydent podejmuje decyzję o:

• pozostaniu w związku gospodarczym z jednostką gospodarczą (lub dodatkowym w nią zaangażowaniu) - w przypadku ocenienia sytuacji za mało ryzykowną i korzystną

• wycofaniu swojego zaangażowania w przedsiębiorstwo - jeżeli uzna je za zbyt ryzykowne lub mało korzystne

• podjęciu działań zmierzających do zmiany warunków zaangażowania w jednostkę (zmiana ceny lub warunków udostępniania dóbr).

Żeby zrozumieć wagę informacyjnej roli rachunkowości, czytelnik powinien postawić się w roli, na przykład, dostawcy pewnego przedsiębiorstwa. W tej sytuacji będzie się zapewne zastanawiał, na ile bezpieczne jest podejmowanie współpracy z tym podmiotem. Rozsądek kupiecki nakazuje wykazać się ograniczonym zaufaniem w stosunku do zapewnień płynących od samego kontrahenta o braku ryzyka związanego z tą współpracą. Bardziej wiarygodne są informacje płynące od innych kontrahentów spółki - ale jak do nich dotrzeć, jak nakłonić ich do szczerej wymiany informacji i skąd pewność, że analizowana spółka ma możliwości finansowe takiego rozliczania się ze wszystkimi swoimi wierzycielami. W tej sytuacji najczęściej jedynym źródłem wiarygodnej informacji o sytuacji jednostki jest publikowane sprawozdanie finansowe, z którego możemy dowiedzieć się wiele o kondycji finansowej jednostki i ewentualnych zagrożeniach dla jej wypłacalności. Z punktu widzenia otoczenia jednostki gospodarczej sprawozdanie jest najbardziej wiarygodne, jeżeli zostało poddane badaniu (tzw. audytowi) przez niezależnego dyplomowanego biegłego rewidenta. Obowiązek takiego badania ustawa o rachunkowości nakłada na jednostki duże (art. 64 ustawy o rachunkowości).

Ten prosty przykład pokazuje, że w wielu sytuacjach jedyną lub podstawową możliwość sformułowania oceny tego, czy interesy z danym przedsiębiorstwem będą dla nas korzystne, stanowi właśnie publikowane przez to przedsiębiorstwo sprawozdanie. Jest ono swoistą „witryną”, po której oceniamy atrakcyjność samego sklepu.

2. Co to jest polityka bilansowa?

Z powyższych rozważań wynika jeden ważny wniosek. To, co z udostępnionego przez jednostkę gospodarczą sprawozdania finansowego wyczytają jego odbiorcy, wpłynie na decyzje otoczenia, a przez to na losy samej jednostki. Jeżeli zauważymy ten prosty związek to uzasadnione jest sformułowanie pytania: czy istnieje możliwość legalnego wpływania na treści sprawozdania finansowego w taki sposób, aby jego odbiorcy podejmowali takie decyzje, które będą korzystne dla jednostki publikującej to sprawozdanie? Odpowiedzią na to pytanie jest polityka bilansowa.

Jako politykę bilansową określić można każde działanie zgodne z obowiązującym prawem bilansowym, którego celem jest wywołanie u adresatów sprawozdania finansowego zachowań korzystnych z punktu widzenia realizacji planów ekonomicznych jednostki gospodarczej, zaś sposobem oddziaływania na adresatów jest właśnie odpowiednie kształtowanie sprawozdania finansowego.

ODWOŁANIE

W literaturze przedmiotu, ale przede wszystkim w mediach, a tym samym w powszechnej świadomości społecznej, niezwykłą popularność zdobyło sformułowanie rachunkowość kreatywna. W dalszej części opracowania znajdzie się szczegółowe omówienie związków pomiędzy pojęciami: polityka bilansowa i rachunkowość kreatywna. Na tym etapie przyjmiemy, że są to pojęcia tożsame. Nie będzie bowiem dużym błędem twierdzenie, że pojęcia te oznaczają te same działania, natomiast termin polityka bilansowa pochodzi z niemieckiej literatury przedmiotu, a rachunkowość kreatywna zaczerpnięta została do języka polskiego z literatury anglosaskiej.

3. Na czym polega działanie polityki bilansowej?

Możliwość stosowania polityki bilansowej wynika bezpośrednio z prawa bilansowego. Jego regulacje są nierzadko dość ogólne. W wielu miejscach sposób działania prawo uzależnia od subiektywnego osądu sytuacji przez samego księgowego lub kierownika jednostki (czyli zarząd). Wreszcie niektóre zasady postępowania dopuszczane są prawem wariantowo (tzn. prawo dopuszcza dwa lub więcej sposoby postępowania). Dzieje się tak nie dlatego, że prawo bilansowe jest niedopracowane, ale dlatego, że nie jest możliwe ścisłe usankcjonowanie wszystkich działań podejmowanych w ramach systemu rachunkowości. Brak takiej możliwości wynika z dwóch przyczyn. Po pierwsze, uregulowanie prawem wszystkich możliwych działań, we wszystkich ich wariantach i możliwych sytuacjach, które mogą zaistnieć w rzeczywistości gospodarczej wymagałoby aktu normatywnego o objętości wielotomowej encyklopedii. To zaś czyniłoby go niemożliwym do stosowania w praktyce. Po drugie, rzeczywistość gospodarcza jest dynamiczna i podlega częstym zmianom. Zbyt szczegółowe reguły podlegałyby zbyt szybkiej dezaktualizacji. Rozwiązaniem tego problemu jest stanowienie reguł prawa o charakterze ogólnym z jednoczesnym odwoływaniem się do tzw. zwyczajów kupieckich oraz osądu zawodowego (professional judgment) księgowych.

W tej sytuacji osoby odpowiedzialne za prowadzenie rachunkowości w jednostkach gospodarczych zmuszone są do subiektywnego oceniania skutków wielu działań jednostki gospodarczej oraz zdarzeń zachodzących poza nią. Zasady postępowania w odniesieniu do niektórych z tych działań i zdarzeń muszą być ustanowione formalnie - dzięki temu tworzone jest swego rodzaju „wewnętrznie obowiązujące w jednostce prawo bilansowe”. Obowiązek jego tworzenia wynika z ustawy o rachunkowości (art. 10), gdzie określa się je mianem zasad (polityki) rachunkowości. W literaturze przedmiotu spotkać możemy określenie zakładowe zasady rachunkowości - które pozwala odróżnić je od zasad o charakterze nadrzędnym (tj. memoriałowa, ostrożności, istotności itd.). Istnieje jednak wiele typów zdarzeń, które nie są uregulowane ani w powszechnie obowiązującym prawie bilansowym, ani w zakładowych zasadach rachunkowości. Wówczas właśnie pojawia się konieczność zawodowego osądu co do ich skutków dla jednostki gospodarczej, od oceny których zależy sposób ujęcia tych zdarzeń w księgach rachunkowych, a następnie sposób prezentacji w sprawozdaniu finansowym.

Rozważmy przykładowo sytuację, w której dłużnik zalega z płatnością. W przypadku, kiedy dłużnik jest w stanie upadłości, to bezwzględnie obowiązujące normy prawa bilansowego (art. 35b, ust. 1, pkt 1) nakazują dokonanie odpowiedniego odpisu aktualizującego wartość należności. Sytuacja jest jednoznaczna. Jeżeli rozpatrzymy przypadek, w którym dłużni zalega 90 dni, a jednocześnie zgodnie z zakładowymi zasadami rachunkowości wielkość odpisu zależy od wieku (przeterminowania) należności, to należność taką należy zaktualizować zgodnie z wewnętrznymi zasadami. Sytuacja jest również jasna - lecz wynika z regulacji o charakterze wewnętrznym. Jeżeli natomiast brak jest w zakładowych zasadach rachunkowości szczegółowych norm postępowania w odniesieniu do przeterminowanych należności, to sposób postępowania będzie wymagał każdorazowej, indywidualnej oceny sytuacji. Ocena taka z konieczności będzie subiektywna - bowiem dokonywana z punktu widzenia danego decydenta, z wykorzystaniem jemu dostępnych informacji oraz jego przypuszczeń. Od jej efektów zależeć będzie ujęcie tej zaszłości w księgach i jej późniejsza prezentacja w sprawozdaniu finansowym.

Powyższy przykład stanowi ukazuje związek prowadzonej polityki bilansowej z zasadami rachunkowości. Graficzną ilustrację tych zależności zawiera rysunek nr 1.

Rysunek nr 1. Związek polityki bilansowej z zasadami rachunkowości

Uogólniając, zasady rachunkowości z jednej strony ograniczają swobodne stosowanie polityki bilansowej, z drugiej są jej źródłem.

Jak to wynika z przytoczonej wcześniej definicji polityki bilansowej, jej celem jest skłonienie odbiorcy informacji sprawozdawczych (czyli sprawozdania finansowego) do zachowań, które są korzystne z punktu widzenia przyjętych przez zarząd jednostki gospodarczej celów. Powstaje w tym miejscu uzasadnione pytanie: na czym polega skłanianie czytelników sprawozdania do określonych zachowań? Jest to w gruncie rzeczy pytanie o sposób oddziaływania polityki bilansowej. Aby udzielić na nie odpowiedzi, należy mieć pełną jasność co do tego, jakie informacje i w jaki sposób są wykorzystywane przez użytkowników informacji sprawozdawczej. Problem ten omówiony został powyżej. Możliwie precyzyjne wskazanie rodzaju wykorzystywanych informacji przy podejmowaniu decyzji przez otoczenie jednostki pozwala skoncentrować wysiłki „twórców” sprawozdania finansowego, na takim ich ukształtowaniu, które będzie stanowiło potencjalny impuls do podjęcia takich decyzji, jakie będą korzystne dla jednostki i jej zarządu.

Informacjami, którymi kierują się najczęściej użytkownicy sprawozdań finansowych, są rentowność i płynność finansowa (wypłacalność) jednostki gospodarczej. Dlatego też polityka bilansowa ukierunkowana jest w typowej sytuacji na maksymalizację wskaźników charakteryzujących te cechy. Główną zasadą obowiązującą przy dążeniu do maksymalizacji rentowności jest jak najwyższa wycena aktywów przy jak najniższej wycenie zobowiązań (i rezerw na zobowiązania), co zwykle prowadzi do zwiększenia wyniku finansowego (wyjątek stanowi sytuacja, w której korekty wyceny ujmuje się w innych pozycjach kapitału własnego). Temu celowi służy też minimalizacja kosztów (np. powstrzymywanie się od nich, minimalna ich wycena bądź odraczanie ich czasie). Poprawę (zwiększenie) płynności uzyskać można zwykle przy zwiększaniu wartości aktywów obrotowych, ewentualnie ich udziału w ogóle aktywów oraz zwiększenie udziału kapitału długoterminowego (kapitału własnego i zobowiązań o charakterze długoterminowym) w pasywach bilansu.

4. Co to znaczy: stosować politykę bilansową, czyli jakie są jej narzędzia?

Pytanie powyższe dotyczy konkretnych sposobów legalnego kształtowania wartości tych pozycji sprawozdania finansowego, które są brane pod uwagę przy ocenie jednostki gospodarczej przez jej otoczenie (dostawców, odbiorców, kredytodawców, pracowników itd.).

ODWOŁANIE

Szczegółowe omówienie narzędzi polityki bilansowej, których działanie wynika bezpośrednio z regulacji ustawy o rachunkowości, znajdzie czytelnik w innej części opracowania. Na tym etapie wskażemy podstawowe typy jej narzędzi oraz skutki ich zastosowania dla ujawniania informacji sprawozdawczej. Podstawowy podział narzędzi polityki bilansowej wynika z kierunku jej działania. Wymienić możemy narzędzia materialne, formalne i czasowe (zob. np. J. Weber, M. Kufel 1993, s. 188). Upraszczając to zagadnienie można stwierdzić, że wyróżnienie to związane jest z odpowiedziami na trzy poniższe pytania:

1. Narzędzia materialne: co pokazujemy w sprawozdaniu finansowym? Ich oddziaływanie polega na kształtowaniu rzeczywistości, która ujawniana jest w sprawozdawczości jednostki.

2. Narzędzia formalne: jak pokazujemy w sprawozdaniu to, co już jest? Ich działanie polega na interpretowaniu i odpowiednim ujawnianiu określonych stanów, które już nie ulegają zmianom.

3. Narzędzia czasowe: kiedy ujawnimy informacje? Jak sama nazwa wskazuje, narzędzia czasowe związane są z lokowaniem w odpowiednim czasie momentu ujawnienia przygotowanych informacji sprawozdawczych.

W praktyce najczęściej stosowane są narzędzia materialne, ponieważ ich efekty są łatwo zauważalne: zmienia się treść sprawozdania finansowego. Ich stosowanie polega przede wszystkim na kształtowaniu wartości aktywów i pasywów - a więc na ich wycenie. Do najpopularniejszych z nich zaliczyć można: dobór zasad wyceny początkowej aktywów (cena zakupu, nabycia, kształtowanie poziomu kosztu wytworzenia), kształtowanie zasad rozchodu aktywów obrotowych (LIFO, FIFO, cena przeciętna, metoda szczegółowej identyfikacji), zasady aktualizacji wyceny aktywów (bardziej restrykcyjne, ostrożne lub liberalne), kształtowanie stawek amortyzacyjnych środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych.

Stosowanie narzędzi formalnych zwykle nie powoduje tak znaczących skutków dla charakterystyk jednostki. Nie można ich jednak niedoceniać. Ważne znaczenie dla skuteczności polityki bilansowej mają formułowane przez zarząd wyjaśnienia i objaśnienia informacji sprawozdawczych. Stanowią one w głównej mierze treść informacji dodatkowej oraz sprawozdania z działalności jednostki - a więc tych sprawozdań których istota polega na objaśnianiu i komentowaniu wartości liczbowych prezentowanych w sprawozdaniu finansowym (formalnie informacja dodatkowa jest składnikiem sprawozdania finansowego, a sprawozdanie z działalności jednostki stanowi odrębne sprawozdanie, sporządzane obok sprawozdania finansowego przez niektóre jednostki gospodarcze - zob. art. 49 ustawy o rachunkowości). Ponadto do narzędzi formalnych zaliczamy decyzje o klasyfikacji skutków określonych zdarzeń lub aktywów i pasywów. Szczególnym przypadkiem jest decyzja zarządu o zaklasyfikowaniu zakupionych akcji (obcych) do aktywów długo lub krótkoterminowych. Nie wpływając na ich wycenę (tak działają narzędzia materialne) kształtujemy inną ważną charakterystykę jednostki - jej płynność.

Oddziaływanie czasowych instrumentów polityki bilansowej ma mniejsze znaczenie w przypadku spółek giełdowych, bowiem Komisja Papierów Wartościowych i Giełd oraz dość rygorystyczne regulacje prawne adresowane do tych spółek w znacznym stopniu eliminują możliwość sterowania czasem ujawnień informacji sprawozdawczych. Choć i te spółki częstokroć próbują „naginać” obowiązujące zasady, między innymi poprzez publikowanie prognoz dotyczących określonych pozycji, najczęściej wyniku finansowego. W przypadku pozostałych spółek kapitałowych swobody należy uznać za bardzo duże. Wystarczy zwrócić uwagę, że na opublikowanie sprawozdania finansowego ustawa pozostawia aż dziewięć miesięcy od końca roku obrotowego. Jednym z ważniejszych narzędzi czasowych jest ustanowienie momentu bilansowego w określonym dniu roku. Rok obrotowy nie musi bowiem być zgodny z rokiem kalendarzowym. To, kiedy opublikowane zostaną informacje sprawozdawcze, decyduje o tym, od kiedy otoczenie dysponować będzie potrzebnymi mu informacjami. Wpływa to zatem na moment, od którego „działać” zaczną instrumenty materialne i formalne polityki bilansowej.

5. W jakim celu zarządy spółek stosują politykę bilansową?

Cel polityki bilansowej bardzo ogólnie przedstawiony jest już w jej definicji: skłanianie użytkowników informacji sprawozdawczej do działań korzystnych dla jednostki. Przy omawianiu informacyjnej funkcji rachunkowości wskazano na różnorodność interesów, jakie przyczyniają się do zaangażowania różnych osób we współdziałanie z określoną jednostką gospodarczą. Ta różnorodność interesów jest przyczyną istnienia wielu celów polityki bilansowej. Nawet w odniesieniu do jednej grupy w otoczeniu jednostki zamierzone efekty mogą być różne. Typowe cele realizowane w ramach prowadzonej polityki bilansowej przedstawia tablica nr 1.

Tablica nr 1 Przykładowe cele polityki bilansowej

Interesariusze	Pożądane zachowanie	Zastosowane posunięcia
akcjonariusze	zachowanie akcji i nabycie nowych	wykazanie znacznego zysku i dużej jego dynamiki (wzrostu)
akcjonariusze	odstąpienie od wypłaty zysku	wykazanie dużych potrzeb inwestycyjnych; minimalizowanie zysku do podziału
akcjonariusze	sprzedaż akcji	ukazanie małego zysku, słabej płynności, spadkowe tendencje zysku
kredytodawcy	utrzymanie gotowości kredytowej	wysoki zysk i duża dynamika wzrostu; ukazanie jednostki jako terminowo realizującej zobowiązania
dostawcy	gotowość do przedłużania terminów płatności	ukazanie jednostki jako terminowo realizującej zobowiązania, dużym potencjale jako nabywca (rozwój)
dostawcy	gotowość do obniżki cen	wykazanie niskiego zysku
odbiorcy	przywiązanie i zaufanie do stałości dostaw	ukazanie rozwoju jednostki (przyrost majątku, inwestycje), duża dynamika zysku
odbiorcy	akceptacja cen produktów	ukazanie niskiego zysku
pracownicy	lojalność wobec jednostki i duże zaangażowanie w jej interesy	wysoki potencjał zysku (dynamika i poziom)
pracownicy	powstrzymanie żądań płacowych	ukazanie niskiego zysku

Źródło: opracowanie własne.

Wnikliwy czytelnik zauważy, że nie jest możliwe realizowanie wszystkich celów polityki bilansowej w jednym czasie. Tworzenie tej polityki wymaga zatem wybór tego celu, który jest najważniejszy w określonej sytuacji jednostki. Wyznaczonym priorytetom podporządkowuje się następnie dobór odpowiednich narzędzi materialnych, formalnych i czasowych.

6. Czy w praktyce gospodarczej zarządy spółek rzeczywiście stosują politykę bilansową?

Powyższe pytanie jest ciekawe, z kilku względów. Po pierwsze dlatego, że wielu teoretyków i praktyków rachunkowości w Polsce twierdzi, że instrumentalne wykorzystanie informacji sprawozdawczej (czyli polityka bilansowa) stoi w sprzeczności podstawową zasadą: jasnej i rzetelnej prezentacji (ang. true and fair view), która zawarta jest w art. 4 ustawy o rachunkowości. Dlatego też ich zdaniem polityka bilansowa jest nie tylko nielegalna, ale i naganna etycznie. W tym przypadku udzielenie pozytywnej odpowiedzi na to pytanie byłoby druzgocące dla wiarygodności i rzetelności polskich księgowych, ale i sprawozdań przez nich przygotowywanych. Drugim powodem, dla którego pytanie to można uznać za ciekawe, jest trudność w ustaleniu, czy podejmowane przez zarząd decyzje są rzeczywiście polityką bilansową, czy też mają charakter przypadkowy. Nie każda decyzja oznacza bowiem politykę.

Analiza literatury przedmiotu (zarówno krajowej, jak i zagranicznej), doniesień prasowych oraz badania empiryczne potwierdzają fakt, że wiele zarządów przedsiębiorstw stosuje politykę bilansową i z jej pomocą kształtuje sprawozdanie finansowe zgodnie z uprzednio sformułowanymi zamierzeniami. Instrumentalne wykorzystanie sprawozdawczości finansowej jest tym częstsze, im więcej zależy od tego, co zarząd opublikuje w sprawozdaniu finansowym. Tym trudniej jest bowiem wtedy zarządowi oprzeć się możliwości łatwego „upiększenia swojej witryny”. Zabiegi charakterystyczne dla polityki bilansowej rozpoznać można bardzo często w przypadku informacji sprawozdawczych publikowanych przez spółki giełdowe. Najczęściej wykorzystuje się sposoby poprawiania najważniejszych charakterystyk przedsiębiorstwa: ich rentowności i płynności (a właściwie wypłacalności).

Wstęp do polityki bilansowej 12

Z A S A D Y RACHUNKOWOŚCI

D Z I A Ł A N I E

M E T O D A (narzędzie)

D Z I A Ł A N I E

M E T O D A (narzędzie)

P

O

L

I

T

Y

K

I

C

E

L

P

O

L

I

T

Y

K

I

C

E

L

---